Full text of "M. Fabii Quintiliani declamationes quae supersunt CXLV"

See other formats

Google 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  prcscrvod  for  gcncrations  on  library  shclvcs  bcforc  it  was  carcfully  scanncd  by  Googlc  as  part  of  a  projcct 

to  make  the  world's  books  discoverablc  onlinc. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  cxpirc  and  thc  book  to  cntcr  thc  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subjcct 

to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expircd.  Whcthcr  a  book  is  in  thc  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 

are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  cultuie  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discovcr. 

Marks,  notations  and  other  maiginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  flle  -  a  reminder  of  this  book's  long  journcy  from  thc 

publishcr  to  a  library  and  fmally  to  you. 

Usage  guidelines 

Googlc  is  proud  to  partncr  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  thc 
public  and  wc  arc  mcrcly  thcir  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  tliis  resource,  we  liave  taken  stcps  to 
prcvcnt  abusc  by  commcrcial  partics,  including  placing  lcchnical  rcstrictions  on  automatcd  qucrying. 
Wc  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  Wc  dcsigncd  Googlc  Book  Scarch  for  usc  by  individuals,  and  wc  rcqucst  that  you  usc  thcsc  filcs  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfivm  automated  querying  Do  nol  send  aulomatcd  qucrics  of  any  sort  to  Googlc's  systcm:  If  you  arc  conducting  rcscarch  on  machinc 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  laige  amount  of  tcxt  is  hclpful,  plcasc  contact  us.  Wc  cncouragc  thc 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attributionTht  GoogXt  "watermark"  you  see  on  each  flle  is essential  for  informingpcoplcabout  thisprojcct  and  hclping  thcm  lind 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatcvcr  your  usc,  rcmember  that  you  are  lesponsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
bccausc  wc  bclicvc  a  book  is  in  thc  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countrics.  Whcthcr  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  wc  can'l  offer  guidance  on  whether  any  speciflc  usc  of 
any  speciflc  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearancc  in  Googlc  Book  Scarch  mcans  it  can  bc  uscd  in  any  manncr 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liabili^  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Googlc's  mission  is  to  organizc  thc  world's  information  and  to  makc  it  univcrsally  acccssiblc  and  uscful.   Googlc  Book  Scarch  hclps  rcadcrs 
discovcr  thc  world's  books  whilc  hclping  authors  and  publishcrs  rcach  ncw  audicnccs.  You  can  scarch  through  thc  full  icxi  of  ihis  book  on  thc  wcb 

at|http://books.qooqle.com/| 


w^ 


350Z 


e. 


:f' 


#  « 


V 


f 


{/ 


r  ^^  X     t^     ^ 


BIBLIOTHECA 

SCRIPTORUM  GRAECORUM  ET  ROMANORUM 

TEUBNERIANA. 


M.  FABII  aUINTILIANI 


DECLAMATIONES 


QUAE  SUPERSUNT  CXLV 


RECENSUIT 


OONSTANTINUS  RITTER 


LIPSIAE 

IN   AEDIBUS   B.  G.  TEUBNERI 
MDOOOLXXXIV 


/yJ 


BIBLIOTHECA 

SCRIPTORUM  GRAECORUM  ET  ROMANORUM  TEUBNERIAM. 


Aelianns  ed.  Hereher.    8  roll.. 

raria  historia    .   .   . 

AeneM  eomnient.  ed.  Hug  .  . 

Aesehineg  ed.  Franke 

Aesehjlns  ed.  Dindorf  .... 
einselne  Stlloke    .  . 


tragoediae  ed.  Weil 


JC\ 
9.— 

—.90 
1.S5 

—.90 
1.20 

—.80 

8.— 

7.ao 

1.— 
1.20 


Alberti  Troilns  ed.  Mersdorf .  .  . 
Ammianns  Hnre.  ed.  OardUhauaen. 

Anaereon  ed.  Roee.    Ed.  n  .  .  .  . 

Andocides  ed.  Blaf».    Ed.  n  . 

Annae  eomnenaeporplijrogenltae 

Alexias  ed.  Reiferscheid.  2voIl. 

Anthimns  ed.  Rose 1. — 

Anthologia  latina  ed.  Riese.  1. 1.  2.  7.50 

iTTlea  ed.  Bergk.  Ed.  m.  .   .  3.— 

Antiphon  ed.  Blafs.    Ed.  n    .  .  .  2.10 

Antoninns  ed.  Stich 1.80 

Apoliodorns  ed.  Bekker 1.— 

AppoUon.  Bhodins  ed.  Merkel   .  .  1.— 

Appian  ed.  Mendelssohn.    2  toII..   .  9.— 
Arehimedis    opera    omnia.     Ed. 

Heiberg.    8  rolL 18.— 

AristophMies  ed.  Bergk.    2  roll.   .    8.— 

einselne  Stflcke    .  .  .  k  — .46 

Arlstoteles  de  partibns   anlmal. 

ed.  Langkavel 1.80 

de  arte  poetica  ed.  Christ .  .  —.60 

phjsiea  ed.  Pranil 1.50 

Ethiea]!licomacheaed.fifttM}m&<   1.80 

—^  Ethiea  Endemla  ed.  Susemihl    1.80 

de  eoelo  etc  ed.  Prantl.  .  .    1.20 

de  coloribns.    andibilibns, 

phystognomonica  ed.  Prantl  .  —  .60 

politica  ed.  StuemUa    ....    8.40 

magna  moralia  ed.  SusemiM.    1.80 

de  anima  libri  III  ed.  BieM  .    1.80 

Arriani  expeditio  ed.  Abichi  ...    1.80 

serlpta  min.  ed.  Eer<Aer  .   .    1. — 

Athenaens  ed.  MHnehe,    4  rolL  .  .  18.— 
Angnitinns  iter.  ed.  Dombart.  8  toU.    6 .  — 

Anlnlaria  ed.  Peiper 1.50 

ATienns  ed.  Breysig 1.— 

Babrins  ed.  Schneidewin —.60 

Boetins  de  Inst.  math.  ed.  Friedlein    5 .  10 

de  eonsolotione  ed.  Peiper    .    8.70 

eomm.  in  Ubr.  AzlstoteUs  ttsQl 

iguwsia^  rec.  Meiser.    8  toU.  .    8.70 
Bncolici  Qraeci  ed.  Ahrens .  .  .  .  — .60 


Caesar  ed.  Dinfer,  kplt. 1.50 

ed.  Dinter.    8  toU h    1.— 

de  bello  Gallico.    Ed.  min..  —.75 

ciTili.    Ed.  min, ....  — .60 

Cassins  Felix  ed.  Rose 8.— 

Catnllns  ed.  MuUer —.46 

Catnllns,  Tlbnllns,  Propertins  .    8.70 
Cebetis  tabnla  ed.  Drotihn .  .  .  .  —  .60 

Celsns  ed.  Dearemberg 8.— 

Censorlnns  ed.  HuUedh 1.80 

Clcero  ed.  MuOer    Pars  I  Opera 

rhetorioa  ed.  Friedrich.    Yol.  I    1.86 


Cieero  ed.  Mutter.  Pars  11.  Vol.  I, 

Pars  lY.  Vol.  I.  n.  m,  jeder  ik  8 .  10 

ed.  KM».  5  part.  11  toU.,  kplt.  22.85 

orat.  selectae  ed.  KMs.  2  part  i .  5U 

orationes  sel.  edd.  Eberhard 

et  Hirschfelder 2.— 

epistolae  seleetae  ed.  Dieiech. 

2  partes 2.50 

epistolae  tii. Wesenberg.   8toU.  6.— 

Commodianns  ed.  Ludwig.    1  kTL  2.70 

Comelins  Hepos  ed.  Fleckeisen   .  .  —  .Sf) 

Comntns  ed.  Lang 1.50 

Cnrtins  Bnfns  ed.  Vogd 1.20 

Dares  Phrjgins  ed.  Meister.  ...  1.20 
Demosthenes  ed.  Dindorf.    8  toU.    4.50 

Anoh  in  6  Partes,  h  pars  —.75 

Dictjs  Cretensis  ed.  Meister   ...     1.50 

Dinarchns  ed.  Blafs 1.— 

Dio  Cassins  ed.  Dindorf.  5  toIL  .  18.50 
Dio  CluTSOSt.  ed.  Dindorf.  2  toU.  5.40 
Diod.  Sicnlns  ed.  Dindorf.  5  toIL  15.75 
Dionjsins  ed.  KiefsUng.  4  toIL.  .10.80 
Dracontins  ed.  de  Duhn 1.20 

Eclogae  poet.  latin.  ed.  Brandt  .    i.— 

poet.  graee.  ed.  Stadtmuller.    2.70 

Epicomm  Qraecomm  firagm.  ed. 

Kinka.    VoL  I 8.— 

Erotiei  script.  ed.  ^«rcfter.  2to1L  7.50 
EncUdis  elenu  ed.^6»6«iV.  In.n  8.10 
Endociae  Tiolarinm  ed.  Flach  .  .  7.50 
Enripides  Bd.Nauck.  BdJJLVoLI  A II  Jk  1 .  50 

VoLin.  Fragmenta    2.70 

Einselne   Staoke  h  —.30 

Ensebins  ed.  Dindorf.  4  toU.  .  .  15. — 
Entropins  ed.  Diets(A —.80 

Fabnlae  Aesoptcae  ed.  ffalm  .  .  — .90 
Fabnlae  Boman.  ed.  Eberhard.  VoL  1    8.75 

Floms  ed.  Balm 1. — 

Frontinns  ed.  Dederich 1.50 


Gains  ed.  ffusdike 

Galeni  scripta  minora.     VoL  l 

ed.  Marquardt 

Qellins  ed.  Serts.    8  toU 

HeUodor  ed.  Bekker 

Herodian  ed.  Bekker 

Herodotns  ed.  Dietsch.    8  toIL  .  h 

Heslodns  ed.  FkuA 

Hesychins  Hileslns  ed.  Flach.  .  . 

Hieronjmns  ed.  Herding 

Historla  Apollonii  ed.  Rieee  .  .   . 
Historiei  CTraeei  minores  ed.  Din- 

dorf     8  TolL 

Hlstoricornm  Bom.  reU.  ed.  Peter. 
Homeri  Ilias,  kplt  1  Band  mit 

Einleitong  Ton  Sengebusch 
Odjssea,   kplt.  l  Band 

Einleitnng  Ton  Sengebusch 

earmina,  I.  1  (lUas  1)   . 

I.  8  (Hias  n)    .  .  . 

n.  1  (OdTSsea  I) .  . 

n.  8  (OdTSsea  H)   . 


mit 


8.70 

8.10 
8.30 
8.40 
1.80 
1.85 
—.46 
—.75 
2.40 
1.— 

8.85 
4.50 

2.25 

8.85 
—  .75 
—.76 
—.75 
—.76 


M.  FABII  QUINTILIANI 


DECLAMATIONES 


QUAE  SUPERSUNT  CXLV 


RECENSUIT 


CONSTANTINnS  BITTER 


LIPSIAE 


IK   AEDIBUS   B.  G.   TEUBNERI 


MDCCCLXXXIY 


LZP8IUK:    TTPI8  B.  G.  TBUBKZBI 


PRAEFATIO.       V/>  -r-^'> 

Heliquiae  operis,  ut  vel  ex  titulis  singularum  de- 
clamationum  licet  intellegere,  aliquanto  maioris  hae 
proferuntur.  Ex  388  enim  quae  integrum  corpus  effi- 
ciebant  non  minus  243^  et  illae  quidem  amplissime 
tractatae  atque  diligentissimis  sermonibus  illustratae, 
interierunt.*) 

Inscribebatur  liber  ab  eis  qui  priores  in  publicum 
ediderunt  titulo  Quintiliani  declamationum  minorum  (ad- 
iectis  ad  nomen  auctoris  a  quibusdam  yerbis:  quae  pu- 
tantur),  ut  distinguerentur  scilicet  a  19  illarum  co- , 
piosius  tractatarum  libro,  qui  et  ipse  in  codicibus  et 
editionibus  Quintiliani  nomen  prae  se  fert.  Sed  variis  de 
causis  non  satis  aptus  hic  titulus  putandus  est.  Primum 
enim  excepta  fortasse  summa  non  sunt  iustae  declama- 
tiones,  si  quidem  hoc  nomen  est  controversiae  schola- 


*)  Fragmenta  deperditarum  declamationum  illa  yiden- 
tnr  6886,  quae  landantar  a  Lactantio,  div.  inst.  I^  21  yoI.  1 
p.  62  Fritzsche:  optime  igitur  Qaintiliana8  in  Fanatico: 
Jistud,  inqnit,  si  deas  cogit  iratas  est.**  Y,  7  ib.  p.  241 
Qointiliaaus  .  .  in  Gapite  ODVolato:  „nam  qaae,  inqait,  yir- 
tas  esset  innocentia,  nisi  laadem  raritas  dedisset?^*  VI^  23 
ib.  yol.  2  p.  54  Qaintilianas  .  .  „homo,  inqait,  neqne  aheni 
matrimonii  abstinens  neqae  sai  custos.**  Etiam  Hieronymas, 
qui  aliis  locis  Pseado-Quintilianea  spectat,  nescio  an  Qnaest. 
Hebr.  in  Genes.  III,  1  p.  353  Yall.  loquatur  de  aliqaa  ipsias 
Quintiliani  controyersia.  —  Gopiosias  de  his  rebas  tracta- 
tam  in  libro  meo  „die  qaintilian.  Deciamationen,  Freibnrg  et 
Ttibingen  1881*^  P*  209  sqq.  et  253  sqq. 

a* 


IV  PRAEFATIO. 

sticae  per  onmes  partes  perfectae,  quae  non  solas  quae- 
stiones  et  ossa  illa  orationis  exhibeat  (cf.  Quintil.  inst. 
or.  n,  6,  1  sqq.,  Sermones  decll.  270  et  314).  Divisio- 
nes  sunt  potius  vel  medium  quoddam  pleraeque  (quot 
quidem  non  solo  „8ermone''  continentur)  inter  decla- 
mationem  et  divisionem  genus  efficiunt,  Albutii  illis  si- 
miles,  de  quo  apud  Senecam  (prooem.  lib.  Vll)  legimus 
illa:  „raro  totam  controversiam  implebat:  non  posses 
dicere  divisionem  esse,  non  posses  declamationem:  tam- 
quam  declamationi  multum  deerat,  tamquam  divisioni 
multum  supererat.*'  Alios  quoque  praeceptores  et  omnes 
certe  eos,  qui  minus  id  spectabant  ut  delectarent  quam 
ut  docerent  discipulos,  simili  ratione  existimayerim  scbo- 
las  suas  habuisse. 

Et  Quintilianum  quidem  non  aliter  consuevisse  fa- 
cere,  apertis  ipse  verbis  exponit  (inst.  or.  11,  6, 1  sqq.) : 
„fuit  etiam*',  inquit,  „in  boc  diversum  praecipientium 
'propositom,  quod  eorum  quidam  materias,  quas  disci- 
pulis  ad  dicendum  dabant,  non  contenti  divisione  diri- 
gere  latius  dicendo  prosequebantur,  nec  solum  proba- 
tionibus  implebant,  sed  etiam  adfectibus.  alii,  cum 
primas  modo  lineas  duxissent,  post  declamationes,  quid 
omisisset  quisque,  tractabant,  quosdam  vero  locos  non 
minore  cura,  quam  cum  ad  dicendum  ipsi  surgerent, 
excolebant.  utile  utrumque  et  ideo  neutrum  ab  al- 
tero  separo:  sed  si  facere  tantum  alterum  necesse 
sit,  plus  proderit  demonstrasse  rectam  proiinus  yiam, 
quam  revocare  ab  errore  iam  lapsos  ...  utraque 
autem  ratio  miscenda  est,  et  ita  tractanda,  ut 
ipsae  res  postulabunt.'' 

Titnlus  capitis  eius,  ex  quo  petita  sunt  haee  verba, 
in  codicibus  est:  de  divisione  et  parenchiresi;  quae  vox 
mihi  videtur  in  eum  sensum  accipienda,  ut  praecepta 


PEAEFATIO.  V 

Bignificentur  ad  tractanda  tbemata  uberius  proposita, 
quae  tamqnam  admota  manu  discipulis  viam  monstrent 
et  plus  quam  nuda  illa  divisio  subministrent.  Itaque  non 
alienum  videamur  facere,  si  diyisiones  et  paren- 
chireses  inscriberemus.  Ceterum  fuisse  libro  hunc 
titulum  non  contenderim,  praesertim  cxim  illi  capitum 
tituli  dubitationem  babeant  et  ab  Halmio  e  conteztn 
verboram  in  apparatum  removeantur.*^) 

Magis  probabile  illud,  ut  artis  rbetoricae  titu- 
lum  demus.  Quam  enim  olim  professus  sententiam 
sum  (quintil.  Declam.,  p.  255  sq.):  cuius  bic  fragmenta 
tractamus  librum  esse  eundem  illum  qui  memoratur  in 
inst,  or.  I  pr.  7 — 8,  bodie  quoque  teneo.  At  tamen  ne 
ita  quidem  inscriptum  ei  fuisse  ausim  pro  certo  ponere. 
Itaque  ne  temere  et  obiter  videar  quae  adbuc  placuere 
afipernatus,  non  muto  quem  priores  editiones  habent 
titulum  declamationum:  maneat  ille  quidem;  sed  id 
plus  quam  supervacuum  ut  adiciatur  ^minorum'  vel 
'quae  putantur'.  Docui  enim  et  demonstravi**)  esse 
haec  Quintilianea,  alterum  illud  corpus  maiorum  quas 
dicebant  declamationum  falso  Quintiliani  nomine  ap- 
pellari. 


*)  Licet  tamen  noa  eint  ab  ipso  Quintiliano  praefixi, 
ad  grammaticum  certe  nescio  quem  pertinent,  neque  intel- 
legere  potsum  nnde  nata  eit  illa  parenchireBeos  voz,  (juae 
•emel  alibi  (apud  Ciceronem)  le^atur  cnm  significationo 
prorsns  alia,  nisi  usitata  grammaticis  fuit. 

**)  Docuit  potius  et  Batis  dilucide  omnibus,  qni  modo 
velint  perpendere,  exposnit  in  sua  editione  Aerodius;  quae 
egregii  viri  sententia  ut  cadoret  in  oblivionem  inde  factum, 
quod  eius  editio,  cum  sola  Parmensis  auctoritate  niteretur, 
poftt  vulgatum  codicem  Montepessulanum  (A)  non  poterat 
ultra  enm  ceterii  contendere.  Ipse  conqnisivi  Aerodii  ar- 
gumenta  et  confirmavi  tanta  adiecta  mole,  ut  persuaBum  ha- 
beam  non  iterum  fore  ut  neglegantur. 


VI  PRABFATIO. 

Libri  manuscripti  non  amplius  tres  exstant)  quos 
ABC  literis  notaTL*) 

Summae  auctoritatis  est  A  =  Montepessulanus, 
codex  bibliothecae  scholae  medicae,  no.  126,  quem  Bur- 
sianus  in  praefiatione  editionis  Senecae  his  verbis  de- 
scribit:  „formae  quadratae,  saeculo  X  in  membrana 
scriptus.  Pagina  recta  folii  primi  legi  nullo  modo  pot- 
est;  in  ora  superiore  paginae  versae  manus  saec.  Alilt 
scripsit  ^Liber  Scti  Theodorici  auferenti  sit  anathema', 
in  pagina  recta  folii  2  manus  multo  recentior  *P.  Pi- 
thou'  et  *ex  libris  collegu  oratorii  Trecensis'.  Continet 
antem  codex  primum  declamationes  Quintiliani;  excerpta 
e  controyersiarum  (Senecae  sc.)  libris  incipiunt  inde  a 
folio  88,  in  cuius  pagina  recta  legitur:  HlC  lAM  IN- 

CIPIT  SENECA  DECEM  RETOBV  PELICITER.  Folii 
autem  89,  qnod  initium  praefationis  libri  I  controver- 
siarum  continet,  dimidia  pars  abscissa  est.  Post  Sene- 
cae  libros  unum  folium  superest,  cuius  magna  pars 
prae  maculis  legi  nequit,  cui  inscriptum  est:  INCIPIT 
EX  CALPVBNIO  PLACCO  EXCERPTAEEXCEBPTA  • 
X  .  BETHOBV  MINOBVM  •  VXOB  TYBANNICIDA. 
Scriptus  autem  codex  ab  homine  satis  indocto,  qui 
haud  pauca  quae  calami  lapsu  erraverat  ipse  ex  eo 
quod  descripserat  exemplari  correxit."  Indoctum  fuisse 
hominem  praeterea  ex  literarum  verborumque  coniunc- 


*)  Qoae  in  Catalogis  librornm  mss.  memorantur  Quin* 
tiliani  declamationes  ezceptis  libris  ABC  diligentiuB  inqui- 
renti  semper  deprehendnntar  19  illae  nescio  cnius  scho- 
laetici  ^maiores**.  Mansit  controversia  de  uno  libro,  qnem 
Gottlingius  in  scbedas  suas  retulerat  (transcriptas  in  Blu- 
mii  bibliotheca  Italica  p.  226)  Messinensi,  bibliothecae  S. 
Placidi,  monachorum  S.  Benedicti,  membranaceo  fol.  folior.  61. 
Vemm  hic  cum  ceteris  illius  bibliothecae  libris  mss.  anno 
1848  igne  consumptuB  est. 


PBAEFATIO.  VII 

tione  temeraria  prorsus  apparet;  veluti  189,  19  sq.  Bcri- 
bit:  „noii  apparui  ti  biancillam  non  esBe  non  tamquam 
liberare  pugnavit/'  Saepissime  vocem  unam  vel  plu- 
re8  praeterierat  quas  postea  in  vaouis  versuum  inter- 
vallis  vel  in  margine  supplevit;  semel,  fol.  24  verso, 
dimidium  paginae  in  medio  deolamationis  oontextu 
transilmt,  verba  (p.  116,  17 — 117,  10)  «[quis]  miratur 
—  non  solverit,^'  quibus  in  fine  post  ded.  388  pro- 
prium  foliolum  (88)  dedit,  quod  repetens  proxima  in- 
oipit  ita:  ^quis  bunc  in  matre  quis  miratur  adfectum.*^ 
In  margine  folii  24  versi  eadem  manu  eodemque  atra- 
mento  adsoriptum  illud  „Y.  require  in  finem  sub  ta- 
lino  (b"  tali  nota?)  i-§-i /'  Manserunt  lacunae,  non 
nullae,  quarum  quaedam,  velut  p.  235,  29;  238,  8 
ceterorum  librorum  ope  possunt  expleri.*^) 

Etiam  literae  v^rborum  singulares  vel  plures  saepis- 
sime  correctae  reperiuntor.  Quas  omnes  correcturas  et 
supplementa  sub  Ab  signo  comprehendi,  signo  Aa  prio- 
rem  codicis  scripturam  notavi.  Recentiorem  tamen 
illam,  quam  in  Seneca  Bursianus  dignovit  manum,  non 
invenio  in  Quintilianeis,  nisi  quod  in  vooe  adulescentis 
per  omnem  paene  librum  correctum  est  u  et  illi  quod 
prius  scriptnm  fuerat  o  snperscriptum   est   pallidiore 


*)  Aliquotiens  etiam  illnd  librario  accidit,  ut  propinqui 
alicuius  vocabuli  vel  sono  captus  vel  literia  praestrictus 
mutaverit  aliqua  et  assimilando  corruperit.  Exempla  snnt 
illa:  886, 10  sq.  sufficit?  sufficientea,  862,  28  advocatioms 
advocamni,  889,  28  factum  iuvenis  adfecium.  Quae  verba 
cam  in  eundem  modum  depravata  in  B  sint,  qui  nonnullos 
alioB  locos  praeterea  Bimiliter  oorrupit  (cf.  268,  5;  858,  15; 
864, 26  ~  aiiquaiito  plura  exempla  exhibet  editio  P),  omnino 
in  verbiB  «Bimiliter  vel  incipientibuB  vel  terminantibuB,  ubi 
vitioBum  quid  esBe  videbatnr,  non  dubitavi  longius  a  tra- 
ditis  literiB  recedere  nec  temeraria  iudico^  quae  pagg.  11, 
18;  58,  21;  60,  18  conieci. 


\ 
> 


VIII  PRAEFATIO. 

atramento  u.  Cetenim  etiam  alias  correcturas,  quatenus 
ad  literas  singulares  pertinent,  facile  concesserim  illi 
recentiori  manui  deberi.  Quatemioniun  et  foliorum 
numerus  plenus  videtur.  Fortasse  in  fine  Calpurnii 
Elacci  aliqua  interciderunt;  sed  Quintiliani  prima  de- 
clamatio  quod  trunca  est,  numero  244  notata,  et  priores 
omnes  desiderantur,  ad  archetypum  librum  referendum 
est.  Quod  docet  subscriptio  illa  „Iiabet  (archetypus  sc.) 
hncusque  controversias  nmnero  CXLIII.''  Idem  ex  prio- 
rum  paginarum  condicione  potest  coUigi.  Fleraque 
enim  habent  non  continua,  sed  verborum  ac  senten- 
tiarum  fragmenta  tantum,  inter  quae  de  consilio  yacua 
relicta  sunt  spatia,  punctis  distenta.  Apparet  in  eo 
exemplari,  ex  quo  fluxit  codex  A,  aliquot  paginas  cor- 
ruptas  atque  corrosas  faisse.  Neque  tamen  interius  pe- 
netrasse  tineas  existimaverim  pluraque,  quam  quae 
habemus,  adeo  mutilata  in  archetypo  exstitisse,  neque, 
ut  exstiterint,  illud  futurum  faisse,  ut  in  alium  inde 
librum  a  librario  transcriberentur.  Ceterum,  ut  recte 
ait  Bursianus,  prima  codicis  pagina  quae  flniebatur  illis 
„asper  exactor  .  .  .^^  (4,  3)  et  ultimi  folii  magna  pars 
hodie  nequit  legi.  Plnrimiim  atramentum  insuper  dif- 
fusum  et  pulvere  concretiun  cahuni  tractus  delcTisse 
videtur.*) 

Exstant  autem  in  codice  praeter  verba  declamationum 
sermonumque  continua  et  capita  declamationum  et  sub- 
scriptionem  illam  breves  notae  non  paucae,  in  margine 
(exteriore  praesertim)  adscriptae  generis  varii.  Perti- 
nent  enim  aliae  ad  res,  aliae  ad  verba,  aliae  ad  dis- 
positionem  oratoriam:  illis  lumen  aliquod  orationis, 
translatoria,    quam  Seneca  (I  pr.  23)  dicit,  •sententia 

*)  Legit  et  descripsit  primam  paginam  Pithoeus  in  sna 
editione  (cf.  p.  XXII). 


PHAEFATIO.  IX 

vel  argumentatio  snbtiliter  ducta  yel  finitio  significanter 
constituta  designatur,  comprehendentibus  breviter  ar- 
gomentnm  rei  yel  apposita  notae  voce,  yel  fs],  q  li* 
terarum  compendiis  quasi  digito  eam  demonstrantibus; 
alterae  illae,  quae  videniur  a  grammatico  profectae, 
repetunt  singulares  aliquas  yoces,  scriptura  vel  decli< 
natione  yel  significatione  memorabiles  (plenas  partim, 
partim  omisso  in  quo  nihil  momenti  est  exitu);  denique 
ad  dispositionem  pertinent  illa:  narratio,  argumenta, 
similia. 

Quas  notas  omnes  recepi  in  apparatum  criticum  et 
diductis  literis  distinxi. 

Contuli  librum  anno  1880,  mense  septembri.  Postea 
cum  adornanti  mibi  editionem  nonnulla  parum  certa 
essent  visa,  de  eis  locis  edoctus  per  literas  sum  a 
yiro  doctissimo  et  bumanissimo  A.  Bonneto,  professore 
Montepessulano. 

B  <»  Monacensis,  MSc.  lat.  309,  cbartaceus,  for- 
mae  quadratae,  anno  1494  vel  paulo  ante,  ut  videtur*), 
Bcriptus  manu  eleganti  ac  dilucida  et  optime  conserva- 
tus,  Incipit  media  demum  in  decl.  252  his  verbis 
„excutiamus.  submisit^*  (p.  32,  17);  summam,  prorsus 
ut  A,  habet  declamationem  388,  cuius  post  ultima 
verba  leguntur  illa  (fol.  147  recto)  „Incipiunt  ex  Cal- 
pumio  fiacco  excerpt^.  Excerpta  Decem  Bhetorum  mi- 
norum.  Uxor  tyrannicida**.  Et  sequuntur  continuo, 
omisso  Seneca,  Calpurnii  declamationes  excerptae,  non 
illae  modo  priores,  quae  in  libro  A  insunt,  sed  omnes 
51.  In  fine  subscriptio  (fol.  160  vers.  in  medio)  „Ex- 
plicitf  ex  Calpumio  Flacco  excerpt^". 

Notae  in  codice  nou  sunt  nisi  una  (p.  303,  18.  19), 


*)  cf.  p.  XV  •*). 


X  PRAEFATIO. 

non  ab  ipso  librario  adscripta:  „rohemium'^  et  y,pilogus", 
primis  yocabulonmi  literis  abscisis  ab  eo,  qui  ut  con- 
iungeret  Quinialiani  et  Oalpumii  declamationes  com  iilis 
qnae  bodie  eodem  yolumine  continentur  „aliquot  rhe- 
torum  panegjricis''  (alia  charta,  alio  atramento,  pro- 
priis  paginarum  numeris  satis  distinctis)  forficulam 
margini  adhibuit. 

Saepius  quae  in  codice  A  adiecta  in  margine  sunt 
recepit  B  in  contextum  yerborum,  veluti  59,  7;  64, 
13;  261,  17;  195,  16,  cum  rursus  in  ipso  yerborum 
contextu  A  praebeat  nonnulla,  quae  in  B  nusquam 
apparent  et  manifesto  per  errorem  inrepserunt.  Hinc, 
opinor,  efficitur,  notas  illas  marginales  ad  aliquam 
certe  partem  iam  in  eo  libro  ex  quo  codex  A  descriptus 
est,  nonnullas  etiam  in  eo,  ex  quo  B  descriptus  est, 
faisse.*) 

Contuli  librum  Tabingam  mihi  permissum  anno  1881. 

C  =  Ghigianns,  fol.  H.  YIII,  2(i2  ,,chartaceus,  ele- 
ganter  scriptus^',  eiusdem  fere,  ut  yidetnr,  cuius  B 
aetatis.**)    Incipit  ab  eisdem,  a  qnibus  B,  yerbis;  sub- 

*)  Qnae  ratio  cam  intercedat  inter  codicnm  A  et  B  (vel 
potius  BC,  nt  protinus  docebo)  scripturam,  iua  et  officium 
quodammodo  mihi  inde  Bubnasci  iudicabam,  ut  si  qua 
otiose  et  inepte  dicta  et  conquisita  ex  propinquiB  sententiae 
▼iderentur,  ea  vel  tradita  ab  omnibus  codicibus  delerem, 
id  quod  pagg.  171,  8>-9;  203,  11;  286,  8;  238,  24;  334,  15 
(secutus  cchdtingium) ;  347,  2  feci  aut  certe  an  facerem 
dubitavi.  Omnia  porro  ea,  quae  Bunt  oratoriae  dispoBitio- 
nis,  cum  partim  in  uno  libro  media  inter  verba  declamatio- 
nis  legantur,  in  altero  deprehendantur  apposita  in  margine 
vel  desiderentur,  partim  in  solo  codicis  A  margine  exstent, 
praeterea  pleriaque  declamationibua  omnino  desint,  reieci 
in  apparatnm.  Exclusi  etiam  illa,  quae  ante  declamationea 
285,  308,  351,  384  leguntur  „coIoratae,  tractatae  declama- 
tiones**  etc,  secutuB  priorum  editomm  ezemplum,  qnamqnam 
equidem  vix  crediderim  ab  aliquo  lectore  haec  indncta. 
**)  In  catalogo  bibliothecae  sub  titulo  Qointiliani  aaec. 


PRAEFATIO.  XI 

scriptio  post  finexn  deolamationis  388  (fol.  81  v.)  eadem, 
idem  Galpurnii  declamationum  numerus,  8imilia(foL90r.) 
ultima  verba  ^Explicit  ex  Calpumio  Flacco  excerptae.** 

Collatae  in  meum  usum  sunt  intercedente  perofficiose 
Augusto  Mau,  Y.  C,  declamatio  252  (quantum  eius  super- 
est),  dedl.  266,  267,  268,  269,  270,  271;  praeterea  de 
singulis  quibusdam  locis  declamationum  255,  260,  314, 
325,  350,  377,  382  oertior  factus  sum  per  amioum, 
qui  studiorum  causa  aliquod  tempus  Bomae  degebai 

Gonsentiunt  verba  artissime  cum  codice  B;  ubj 
discrepant,  saepius  G  ad  codicis  A  scripturam  aocedit; 
verum  numquam  potiora  hac  tradit  ita  ut  non  et  B 
eadem  exhibeat  et  ne  uni  quidem  loco  in  oeteris  libris 
(AB)  pariter  corrupto  quae  in  notitiam  meam  perve- 
nerunt  codicis  G  scripturae  potuerunt  auxilium.  vel  me- 
delam  adferre.**)  Itaque  non  nimis  neglegenter  mihi 
visus  sum  facere,  ubi  integrum  hunc  quidem  librum 
ezcutere  nolui. 


XIV,  sub  titalo  Calpumii  eiasdem  codicis  tempns  saec.  XV 
proditur. 

**)  lam  post  constitutam  recensionem  novis  excei-ptis 
a  Mavio  summa  facilitate  mihi  permiasis  cognovi:  omnes, 
quos  ut  desperatos  Bignot  notaveram  Iocob  eiBdem  literis 
in  libro  0  quibus  in  B  tradi,  praeter  illos  novem  pagina- 
ram  817,  348;  180,  210,  219,  867,  870,  872,  440,  quoram 
priores  (duos)  congruere  cum  libri  A  scriptura,  ceteros  le- 
viter  discrepare  ita:  ultima  pelagi  —  intelligitis  etc. . .  con- 
scripta  ete,  —  formale  —  ign.  quo  dic.  —  probatum  —  pro- 
feceront;  praeterea  congruere  B  et  C,  ubicumque  editio 
ParmensiB  a  B  longius  discedit  (82,  19—20;  94,  16;  162, 
7 — 8;  291,  10;  486,  4),  neque  rurBum  usquam,  abi  error  ali- 
qniB  PaimenBis  ad  oodicis  B  Boripturam  potest  referri,  (cf. 
p.  XV  sq.)  eiuBdem  in  C  poBBO  cauBam  inveniri;  denique  legi: 
50,  21  defendamus  eane  (sicut  in  B);  62,  20  hoBtem  dicere 
q  hic  laeserit;  76^  6  invenire  (aiout  in  B);  77,  21  ignomi- 
nioBOB  vacare  omm  nota  (sicut  in  A) ;  187,  7  hoc  modo  odo- 
rationem  (sicut  in  B). 


X  PRAEPATIO. 

non  ab  ipso  librario  adscripta:  „rohemium'^  et  „pilogus", 
primis  vocabulormn  literis  abscisis  ab  eo,  qui  ut  con- 
iungeret  Quintiliani  et  Calpumii  declamationes  cum  illis 
qnae  bodie  eodem  yolumine  oontinentur  „aliquot  rhe- 
torum  panegjricis''  (alia  charta,  alio  atramento,  pro- 
priis  paginarum  numeris  satis  distinctis)  forficulam 
margini  adhibuit. 

Saepius  quae  in  codice  A  adiecta  in  margine  sunt 
recepit  B  in  contextum  verborum,  veluti  69,  7;  64, 
13;  261,  17;  196,  16,  cum  rursus  in  ipso  verborum 
contextu  A  praebeat  nonnuUa,  quae  in  B  nusqnam 
apparent  et  manifesto  per  errorem  inrepserunt.  Hinc, 
opinor,  efficitur,  notas  illas  marginales  ad  aliquam 
certe  partem  iam  in  eo  libro  ex  quo  codex  A  descriptus 
est,  nonnullas  etiam  in  eo,  ex  quo  B  deseriptus  est, 
faisse.*) 

Contuli  librum  Tabingam  mihi  permissum  anno  1881. 

C  =  Chigianus,  fol.  H.  YIII,  2(i2  ,,chartaceu8,  ele- 
ganter  scriptus^',  eiusdem  fere,  ut  videtur,  cuius  B 
aetatis.**)    Incipit  ab  eisdem,  a  qnibus  B,  verbis;  sub- 

*)  Qnae  ratio  cnm  intercedat  inter  codicum  A  et  B  (vel 
potins  BC,  nt  protinus  docebo)  Bcripturam,  iua  et  officium 
quodammodo  mihi  inde  Bubnasci  iudicabam ,  ut  si  qua 
otiose  et  inepte  dicta  et  conquisita  ex  propinquis  sententiae 
viderentur,  ea  vel  tradita  ab  omnibus  codicibus  delerem, 
id  qnod  pagg.  171,  8--9;  203,  11;  235,  8;  238,  24;  334,  15 
(secntus  cchdtingium) ;  347,  2  feci  aut  certe  an  facerem 
dubitavi.  Omnia  porro  ea,  quae  8unt  oratoriae  dispositio- 
nid,  cum  partim  in  uno  libro  media  inter  verba  declamatio- 
nis  legantur,  in  altero  deprehendantur  apposita  in  margine 
vel  desiderentur,  partim  in  solo  codicis  A  margine  exstent, 
praeterea  plerisque  declamationibus  onmino  desint,  reieci 
in  apparatum.  Exclusi  etiam  illa,  quae  ante  declamationes 
285,  308,  351,  384  leguntur  „coloratae,  traotatae  declama- 
tiones**  etc,  secutus  priorum  editorum  exemplum,  qnamqnam 
equidem  vix  crediderim  ab  aliquo  lectore  haec  inducta. 
**)  In  catalogo  bibliothecae  sub  titulo  Qointiliani  saec. 


^FAHO.  x:ii 

*  !r.  adeptus 


,1 


.0, 

e  X 
ex- 

i  "•  •  •  • 

literis 

't   *ex- 

;t  faciie 

linalis  Se- 

:<  oratoriae 

iones  edere 

>ura  sua,  ut 

facta  proxi- 

L\    Senae  nul* 

Senensi  biblio- 

.rrkunden")  vel 

mam  in  Chigia- 

■  arum  editioni,  Ho- 

Michael  Fernas  di- 

tre  quicquam  fuisset 

.:tiamque  non  ezplo- 

m  addidisse  ducebat, 

linc  nemo  in  tota  im- 

13  imprimendum  susci- 

eudationis  epistola  non 


.»1 


XII  PRAEFATIO. 

Aliorum  codicum  deperditorum  vestigia  deprehen- 
duntur  apud  XV^  et  XVI*  saec*  viros  doctos.  Et  prima 
quidem  harum  declamationum  mentio  videtur  a  Rudolfo 
Agricola  (1443 — 86)  fieri,  Cuius  in  libris  de  inventione 
dialectica  insunt  illa  III;  14:  „(nec  tamen  adeo  vitan- 
dus  ordo  rectus,  ut  credamus  non  interdum  ratiocina- 
tionem  totam  proferendam,)  quod  et  Quintilianus  fecit 
in  ea  declamatione  quae  inscribitur  ^ignominiosus  con- 
tra  ti*es  rogationes'.  Ergo,  inquit,  si  et  lex  ignomi- 
niosum  vult  esse  eum,  qui  ter  contradixerit  nec  tenu- 
erit:  et  hic  contradixit  ter  nec  tenuit,  quomodo  non 
sit  ignominiosus  inveniri  profecto  non  poterit."  De- 
prompta  haec  ex  decL  263,  ubi  (p.  76,  3 — 6),  excepto 
illo  ^invenire',  prorsus  eadem  verba  in  BC  legimus, 
similia  in  A.  Quo  efficitur,  secunda  parte  XV*  saec* 
librum  declamationum,  BC  codicibus  propinquum,  in 
Germania  delituisse. 

Sed  eisdem  fere  temporibus  ablatum  e  Germania 
aliquem  declamationum  librum  et  missum  in  Italiam 
esse  docemur  per  lo.  Ant.  Campanum,  qui  in  epistola^) 
ad  Fr.  Piccolominium,  cardinalem  Senensem,  (qui  postea 


*)  Titulus  epistolae  est  censurae  in  QuintiliaDi  decla- 
mationes.  Legitnr  in  editione  ,,omnium  Campani  operum*% 
Venet.  1495  vulgata,  fol.  LXIII  vs./LXlV  rect.  atque  in 
editionibus  epistolarum  Campani;  nnde  in  Burmanni  et 
aliorum  editiones  recepta  est.  —  Verisimile  est  ipsum  Cam- 
panum^  tam  cum  comes  cardinalis  Senensis,  legati  in  con- 
ventnm  imperii  Germanici  missi^  Batisbonam  venerat  anno 
1471^  libmm  indagasse  et  deportandum  trans  Alpes  corasse. 
Multas  enim  eum  in  illo  itmere  perscratatum  esse  biblio- 
thecas  Germanicas  ex  compluribus  eins  epistolis,  velut  nlti- 
mi  libri  nona  (in  qua  illa  insnnt  ^magna  copia  librorum 
vetustissimorum  in  tota  Germania  est:  patent  aditus  omni- 
bus:  mirum  in  modum  observantur  etc")  et  sexti  libri  ab 
ultima  tertia  (in  qua  descripti  a  se  in  Germania  codicis 
mentionem  facit)  apparet. 


PRAEFATIO.  XIII 

Pii  in  nomine  ornatiis  summum  pontificatum  adeptuB 
est,)  data  haeo  scribit:  „Centum  et  triginta  sex 
Quintiliani  declamationes  ad  te  nuper  e  Ger- 
mania  missas  Quintiliani  esse  (sic)  arbitror,  (ut) 
etc.  .  .  Coniecturam  facere  ex  ipso  codice  licet,  pri- 
mum  quod  trecentas  sexaginta  fuisse  ostenditur, 
quem  numerum  nescio  an  alius  quam  Qu.  impleverit; 
deinde  quoniam  Qu^  attribuuntur;  nec  multo  post  Qu^ 
tempora  exscriptum  tam  vetustum  codicem  puto, 
ut  errari  tam  recenti  memoria  vix  potuerit.  .  .  Sub- 
sequuntur  in  codice  declamationum  Senecae  X 
libri  .  .  .  Secundum  has  Calfurnii  Flacci  ex- 
ceptae  quaedam  paucae  perbrevesque  sententiae. ... 
Post  hunc  *Pini8  Excerptarum'  subscribitur  literis 
maiusculis  et  ^Antonii  luliani'  .  .  ac  mox  et  ^ex- 
temporaneae  Quintiliani'  promittuntur,  ut  facile 
appareat,  subsecuturas  fuisse  extemporaneas^^ 

Yidetur  hic  liber  fuisse  in  bibliotheca  cardinalis  Se- 
nensis;  Campanus,  ut  anno  1468  institutionis  oratoriae 
editionem  yulgaverat,  ita  fortasse  declamationes  edere 
ipse  in  animo  habebat  vel  aliis  saltem  censura  sua,  ut 
ederent,  commendare*)  voluit.  Non  est  facta  proxi- 
mis  annis  editio,  et  codex  perisse  videtur.  Senae  nul- 
lum,  ut  comperi,  eius  vestigium.  Sed  ex  Senensi  biblio- 
theca  plurima  literarum  monumenta  („Urkunden")  vel 
ipsa  vel  transcripta  deportata  esse  Romam  in  Chigia- 

*)  cf.  qaae  in  laudatione  viri,  epistolarum  editioni,  Ro- 
mae  1496  et  Yenetiis  1502  fol.,  adiecta  Michael  Fernus  di- 
cit:  „Kemo  litteratorum  ausus  eo  tempore  quicquam  fuisset 
edere,  qui  illius  ante  iudicium  sententiamque  non  ezplo- 
rasset.  Magnam  is  labori  suo  gloriam  addidisse  ducebat, 
cui  huius  commendatio  accessisset.  Hinc  nemo  in  tota  im- 
pressorum  Hesperia  ea  tempestate  opus  imprimendum  susci- 
pere  velle  videbatur,  cui  illius  commendationis  epistola  non 
praeluxisset.^* 


XIV  PRAEFATIO. 

nam  bibliothecam  legimus  in  Blumii  Itinere  Italico 
(Gottingae  1834,  IV  p.  227  sq.)*  lam  illud  incipit 
simillimum  veri  fieri,  Chigianum,  de  quo  supra  locuti 
sumus,  librum  C,  descriptum  esse  ex  illo  Campaniano, 
cuius  manifesto  ab  eisdem  verbis  initium  fuit.*)  Nec 
minuB  B,  artissime  cum  C  coniunctus,  prope  contingere 
ad  illud  yetus  exemplar  videtur.  Quod  cum  inventum 
sit  in  Germania,  ubi  inde  ab  illo  tempore  nullum  ha- 
rum  declamationum  certum  vestiginm  est,  nescio  an 
ipsum  fuerit  illud  Agricolae  notum  et  ab  eo  laudatum 
exemplar. 

Fortasse  idem  deperditus  liber  memoratur  et  de- 
scribitur  tertia  de  codice  declamationum  facta  mentione 
ab  eo  qui  principem  editionem  curavit,  Thadaeo  Ugoleto 
Farmensi,  anno  1494.  Qui  in  praefatione  „cum  me,  inquit, 
proYOcares,  ut  M.  Fabii  Quintiliani  .  .  declamationes 
emendarem  .  .  aut  saltem  qoalescumque  apud  me  essent 
impressoribus  quotidie  efflagitantibus  traderem, . .  in  hoc 
quam  lubenter  adquievi,  in  altero  enixe  repugnavi" . . 
et,  cum  multa  deprayata  essent  „in  his  libris  corrosiS) 

*)  136  quidem  Campanus  declamationes  memorat;  sed 
nec  Parmensis  editio  plures  promittit,  neglectis  illis  quae 
praeterea  continet  declamationis  137^  (no.  252)  reliquiis. 
Quod  autem  360  plenum  numerum  fuisse  contendit  et  de 
Calfurnio  Flacco,  non  Calpumio,  loquitur  si  quis  voluerit 
in  argumentum  contra  nos  addacere,  illa  obicio:  yideri  Cam- 
panum,  cum  censuram  suam  componeret,  codicem  ipsum 
non  secum  habuisse  sed  scribere  de  prius  aliquando  inspecto 
atque  facillime  ita  potuisse  fieri,  nt  non  modo  calami  lapsu 
sed  etiam  memoriae  errore  aliquid  peccaretur.  Senecae 
vero  praetermittendi  eis  qui  libros  B  et  C  scripsenmt  plena 
ratio  fuit,  si  iam  antea  illius  viri  controversiae  typis  vol- 
gatae  erant;  quod  cnm  principes  editiones  sint  annorum 
1490  et  1492,  verisimillimum  est  (cf.  p.  XV**).  Hla  deni- 
que  ^Antonii  luliani'  et  'Extemporanea  Qnintiliani,  no- 
mina  et  titulos  inanes,  in  transcriptis  libris  desiderari,  nemo 
mirabitur. 


PRAEFATIO.  XV 

squalklis  ac  carie  obsitis,  utpote  nuper  e  ruderibus  eru- 
tis,  quae  ex  unico  exemplari  emendare  desperarem: 
malui  ut  qualescumque  essent . .  in  lucem  postliminio 
redirent,  quam  a  tineis,  ut  maior  eorum  pars  (intel- 
legit  manifesto  priorem  illam,  decll.  1 — 252  conti- 
nentem)  corroderentur.  Confusas  tamen  antea  leges, 
argumenta,  dedamationes,  senfiones  .  •  Beparavimus  et 
in  pristinam  formam  redigere  curavimufl.  Correximus 
etiam  nonnalU  Ubrariorum  yifda,  temporum  nequaqnam: 
multa  intacta  omisimus,  ne  forte  magis  depravare- 
mns*).^^  His  ex  verbis  colligendum  yidetur  ad  sum- 
mam  similitudinem  expressa  in  Parmensi  nos  habere 
vetaBtissimi  alicuius  codicis  verba.  At  inspicientibus 
Parmensem  illud  facile  apparet,  fluxisse  ex  recentioris 
aetatis  codice  B,  nihil  minus  quam  corroso,  carie 
obsito**).  Cuius  rei  argumenta  ex  multis  pauca  eaque 
gravissima  sufficiant  haec.  Scribunt  libri 
p.  153,  18  illo  fratris  vitam  petit  B,  illo  fr.  v:  p.  P 
p.  165,  12  nuUo  lurO  B,  nullo  viro  P 
p.  163,  19  potuis  {  se  (fracto  verbo  medio  in  exitu 
versus,  quem  hic  et  in  insequentibus  exemplis 
indicare  vult  illa  linea  dividensj)  B,  potius  se  P 

*)  Be  ipsa  Ugoletus  multa  in  deterius  vertit,  correxit 
oppido  panca. 

**)  Quod  fii  ab  initio  certum  perspectumque  mihi  fuisset, 
nihil  curae  habuisaem  in  apparatum  quid  traderet  P  reci- 
pere.  Ceterum  si  pendere  editionem  P  a  codice  B  evictum 
est,  illud  simul  certum,  scriptum  hunc  codicem  esse  non 
post  annum  1494  (quo  est  facta  editio).  Etiam  in  catalogo 
Monacensi  XV ^  saeculo  datur.  Sed  Laubmannus  et  Meyerus, 
quem  ipse  de  sua  sententia  interrogavi,  XVl^  potius  dare 
Yolebant.  Tamen  cum  scriptor  operam  manifesto  dederit, 
ut  quam  diligentissime  et  ad  ipsam  regulam  exscriberet  li- 
teras,  non  posse  de  tempore  satis  certo  iudicari  concessit 
neque  perpensis  eis  quae  proposui  argumentis  quidquam 
reliqui  futurum,  quam  ut  accedatur  catalogo. 


XVI  PRAEFATIO. 

p.  211,  12   confiteami  I  ni  necesse  B,    confiteamini  ni 
nec.  P 

ca 


•    •    * 


p.  267,  4—5     ...     (1 

....     dixit,  patrem    (ita   ut  supra  distin- 
guendi    signum,   post  dixit   positum,    fortuito  in 


(O 


yersu  superiore  sil  <^)  B  .  .  .  dixit  in  patrem  P 
denique,  cui  loco  plunmum  tribuo  momenti, 

p.  140     fuerat   tuae  curae,    tuae    seyeritatis 

interyenire  |  et  aliquid  facere  fortius.    ego  fortunae 

agendas  esse  gratias  puto  q  {  emissus  dicitur  etc.  B 

•  .  .   fuerat  tuae  curae,  tuae  seyeritatis  inter- 

yenire  |  emissns  dicitur  etc.  P. 

Quid  igitur?  Mentitus  est  Ugoletus,  de  libns  cor- 

rosis  et  e  ruderibus  breyi  ante  erutis   locutus?    Non 

opinor.    Atqui  si  habuit  yeterem  codicem,  cur  non  tra- 

didit  operis?   Describendi  eius,  ut  descriptus  liber  in 

manibus  illorum  esset,    satis  iusta  ratio  fuit,   si  no- 

luit  inquinari  yel  pessum  dari  librum  suum,  antiquitate 

yerecundum  et  pretiosum.    Yerum  ne  suum  quidem  sibi 

habuisse  iudicayerim  istum  librum,  mutuatum  potius  esse 

ex  Senensi  bibliotheca.     Ita,    si  probabilia  haec  con- 

icio,  non  potuit  ipse   ille    yetugtus    codex,    quem  red- 

dere  debebat  incorruptum,  in  officinam  demitti,  neque 

tamen  inmerito  illum  Ugoletus  descripsit  ut  fundamen- 

tum  suae  editionis. 

Firmandae ,  coniecturae  accedit  illud,  quod  ne  B 
quidem  liber,  .unde  nata  est  sine  dubio  Parmensis  et 
quem  intercedere  iudico  intra  illam  et  yetustum  de  quo 
Ugoletus  yerba  facit  exemplar,  ipse  fuit  in  officina: 
nuUa  eius  habet  yestigia  et,  quod  grayius  est,  distinc- 
tiones  yersuum  et  membrorum  saepius  discrepant  inter 
B  et  P,  neque  literae  capitales  eisdem   semper  locis 


PEAEFATIO.  XVir 

usarpantur;  persaepe  praeterea  aliqua  .verba,  quae  per 
compendia  non  multom  discrepantia  inter  se  scribi 
solent,  mntata  inter  se,  veluti  tamen  et  tantum,  etiam 
ubi  in  B  et  in  F  omnibus  literis  expressa  suni  Atqui 
certe  non  tanti  esse  poterat  liber  B  Ugoleto,  si  idem 
vetustiorem  illum  librum  suum  habebat.  Haec  ergo,  ut 
paucis  repetam,  de  omnibus  illis  qnorum  initiam  erat 
aut  est  a  dedamatione  252  media,  libris  yelim  statuere. 
Yetus  exemplar  fuisse  unum:  quod  primo  in  Oermania 
usui  foisse  Agricolae  (et  nescio  an  .etiam  Cornelio 
Agrippae  cf.  p.  16  n),  tum  translatum  Senam  a  Campano 
inspectum  esse,  deinde  per  aliquod  tempus  concessum 
Ugoleto*)  eumque  sois  usibus  et  pra^>arandae  editioni 
librum  descripsisse,  descriptum  eleganti  scriptura  librum, 
Monacensem  nostrom  B,  iterum  describendum  curasse, 
ut  fieret  exemplum^*)  operis,  quod  pessum  ire  inter 
eorum  manus  non  tanti  esset.  Eodem  fere  tempore 
etiam   Chigianum   librum    C    ex  illo   yetusto  Senensi 


•• 


*)  Qai  eundem  Campani  et  TFgoleti  librum  esse  per- 
Buadere  sibi  non  potemnt,  facillime  conmiime  utriqne  ar- 
cbetjpam  sament.  Sed  ne  illud  qaidem  extra  omnem  ra- 
tionem,  si  qais  credat  librum  Ugoleti  ex  Campaniano,  multo 
fortasse  ante  quam  transferretur  in  Italiam,  esse  descriptum. 

Tabulam  igitur  illustrandae  rei      Sed  ne  tales  qnidem  ima- 
hanc  proponere  yelim :  /  gines  utique  falsae  iudi- 


cod.  Agr.  Camp.  Ugol. 


candae,  quales  hae  sunt : 
§  Agr.  Camp.  . 


I  I  I 

4  •  •  •  > 

B        Agr.  Camp.      UgoL        C       Ug. 
b  C  B  etc.  B  etc. 


P 
**)  Quod  exemplum  editionis  litera  b  notamus. 

Qniniiliaid  decl.,  ed.  Bitter.  b 


XVIII  PRAEFATIO. 

descriptum  esse.  Cuius  ipsius  fata  ultra  persequi  non 
possumus. 

Minus  certa  de  yeteribus  codicibus  testimonia  haec 
accedunt:  Ulricus  Fabricius  (1489 — 1626)  in  librorum 
suorum  tabellas  retulerat  ^oentum  Quintiliani  declama- 
tiones",  quae  tamen  post  mortem  eius  a  persorutantibus 
bibliothecam  non  r^ertae  snnt,  ut  auctor  est  Justinus 
Gobler,  qui  processum  illius  yiri  iudiciarium  primus 
evulgayit  (anno  1541).*) 

Tum  Jo  Alb.  Fabricius  in  bibliotheca  Latina  II. 

a 

p.  321  (editionis  anni  1773)  haec  prodit  „etiam  Qu. 
Marius  Corradus  lib.  I.  epist.  9.  Quintiliani  declamatio- 
ues  136  memorans,  quas  sua  manu  descripserat  et  a 
se  emendatas  a  Gryphio  Tolebat  excudi  .  .  .  Praeter 
principem  autem  editionem  Parmensem  usum  se  esse 
testatur  duobus  codieibus  mss.  lib.  I  epist.  11.^'  Quo- 
vum  prior  pars  extra  controversiam  est,  sed  plus 
quam  dubium  mihi,  num  recte  interpretatus  sit,  quae 
Corradus  dicit  de  fontibus  suis.  Excerpo  epist^Iam 
(scriptam  Bomae,  eodem  ut  videtur  anno,  quo  nona, 
1547)  et  prima  eius  yerba  adpono.  „Sebastiano  Ory- 
phio,  Lugdunum.  Declamationes  ad  te  misi,  tantum 
(ut  spero)  non  mendosiores.  Erant  enim  scriptura 
omnino  contaminatissima.  Adhibita  est  a  me  di- 
ligentia,  quanta  maxima  potuit:  sed  Eomae  antiqui 
libri  non  erant,  quibus  ea  in  re  uti  possem  ac  ne 
noTi  quid^m,  praeter  unum,  qui  puero  mihi  Neapoli  erat 
missus;   et  alterum  .  .  .    Hic  est  •  .  impressione  Far- 

*)  Verba  in  epistola  eclitioni  praemissa  haec  8unt:  „in 
ultima  illa  ad  Gaesarem  (Carolum  ac.)  in  Hispaniam  profec- 
tione,  i'n  qua  occubuit,  quosdam  (codices  sc.)  secnm  extulisBe 
aut  alioqui  SDblatos  esse  verisimile  est,  qnos  iam  frustra  e 
8U0  chirographo  desideramna :  ut  snnt  inter  cetera  . . .  cen- 
tum  declamationea  Fabii  Quintiliani .  . ." 


PRAEPATIO.  XIX 

menBis;  . .  Tertius  . .  litera  erat  eadem  qua  meus.  Prae- 
terea  vero  neque  librariorum  neque  doctorum  hominum, 
qui  nuno  Bomae  snnt,  respondit  quisquam  sibi  hunc 
librum  ante  fuisse  cognitum  . .  .  Non  ergo  me  retardare 
tantum  potuit,  antiquos  libros  quod  non  haberem, 
quantum  incitare,  ne  aliquando  paucissimi,  qui  exsta- 
rent,  amitterentur"  etc.*)  Equidem  mihi  persuasum 
est,  Corradum  nullis  usum  esse  libris  mss,  quos  vi- 
detur  intellegere  de  antiquis  loquens.  Novi  tantum 
praesto  ei  sunt  tres,  quorum  duo,  cum  eadem  litera 
fuisse  dicantur,  eiusd^  editionis  videntur  exemplaria, 
Mediolanensis  opinor,  quae  ipsa  nulla  alia  est,  quam 
repetita  Farmensis. 

Licet  Tero  fuefint  ille,  quem  suum  dicit  (missus  Nea- 
poli)  et  alter  simiUimus  ei  liber  non  typis  impressi  sed 
manu  scripti,  momenti  tamen  „contaminatissimae  scriptu- 
rae^'  eorum  non  multum  tribuerim  et  flacile  existimaTerim^ 
fuisse  non  aHos  quam  B  et  b  libros,  quorum  alterum 
habemus,  alterum  non  desideramus. 

Editionem  declamationum  neque  Sebastiani  Gryphii, 
cui  destinaverat  Corradus  recensionem  suam,  trium 
illorum  librorum  ope  constitutam,  inyenio  eam,  quae 
haec  nostra  („minores  decU.)  contineat,**)  neque  Hu- 

*)  Proxiina  quoqne  verba  digna  quae  hic  exscribantnr: 
,,Mira  enun  pancitas  in  Italia,  et  ailennum  de  his  in  scriptis 
doctorum  hominum.  Semel  vnod^eaiv  Hieronymus  protnlii" 
(cf.  quintil.  DecU.  p.  209  sq.)  ^neseio  an  ex  iis,  quas  ad 
CCLII  interiisse  cognovimus.  Fatrnm  nostrornm  memoria 
lacobus  Sadoletns  (nat.  1^77,  f  1547)  ac  de  transalpinia 
hominibus  Bud.  Agricola  et  Comelius  Agrippa  (nat.  1480 
f  circa  ann.  1535)  respexisse  ad  argumenta  ex  his  CXXXYI 
mihi  videntnr.**  -^  Sadoleti  et  Agrippae  locos  ad  quos  haec 
gpectaut  inyenire  mihi  non  contigit. 

**)  Ceterum  Gryphianae  posteriores,  inde  a  nona  anni 
1555  mihi  non  inter  manus  fnemnt,  sed  ex  catalogis  tan- 
tnm  notae  sunt. 

b* 


XX  PRAEFATIO. 

gonis  Portensis,  ad  quem  falso  missus  erat  libellus  et 
ipsum  Lugdunensem,  uUam. 

Praeterea,  si  certus  auctor  est  Caspar  Barthius  (ad 
Pap.  Stat.  Theb.  IX,  169  pag.  96/7)  „etiam  Basilius 
Faber  (1520 — 76)  qui  scholasticum  lexicon  Latino- 
Germanicum  scripsit,  se  aliquot  centenas  Quintiliani  de- 
clamationes  habuisse  easque  Oporino  excudendas  dedisse 
scribit  in  Qu^  commemoratione'^ ;  quam  in  lezico  illo 
non  invenio.  Libri  an  manu  scripti  fuerint,  admodum 
incertum;  editio  Oporini  nulla  exstat. 

Denique  Latinium  (1513 — 93  )  in  notis  editionis 
Burmannianae  ter  (p.  438,  439  bis)  legimus  „ex  MSS^^ 
aliquid  protulisse,  quod  paululum  discedit  a  codicis  A, 
in  quo  solo  hi  de  quibus  loquimur  loci*exstant,  scriptura. 
Sed  errorem  aliquem  puto  subesse  nec  ex  mss.,  sed 
ex  se  potius  Latinium  hausisse.  (In  ^^lucubrationibus*^ 
eius,  editis  Bomae  1659,  nihil  inest,  quod  ad  decla- 
mationes  Quintiliani  pertineat). 

Bestat,  ut  postquam  BC  librorum  inter  se  et 
eum  eis  qui  deperditi  memorantur  codicibus  coniunctio- 
nem  illustravimus,  libro  A  quoque  iam  demus  suum 
locum  et  plenum  constituere  conemur  codicum  quasi 
stemma. 

Est  autem  A  non  modo  plenior  quam  B.C  et  novem 
declamationibus  auctior,  sed  etiam  scripturae  in  uni- 
versum  haud  dubie  potioris.  Propius  igitur,  quantum 
licet  intellegere,  abest  ab  illo  exemplari  archetjpo, 
quod  signo  I  libet  notare.  Litera  cc  notamus  exem- 
plar  illud,  ex  quo  fluxit  A;  quod  cognovimus  X° 
saec^  fuisse  mutilatum,  deperdita  parte  priore  et  pri- 
mis  paginis,  quarum  initiiim  erat  a  decl.  244  media, 
manifesto  situ  corruptis  deletisque  ad  aliquam  par« 
tem  earum  literis.    Controversia  potest  moveri  de  illo, 


PRAEFATIO.  XXI 

an  eundem  codicem  duplici  Bigno  notaverimus  a  et  I, 

hoc   est,    an   ex    eodem    exemplari   descriptus    haberi 

possit  A   et  liber  Campani.     At  yix  poterit,  ut  opi- 

nor:    nisi   forte    ad   id  confugimus,   accepisse  Campa- 

num    (vel   Piccolominium)    librum   non    integrum    et 

intercidisse    aliqua    dum    liber   ex    Germanica    biblio- 

theca    transfertur    in    Senensem.     Integer    enim   liber 

si  non  plus  136   (vel  137)   declamationes  continebat, 

ut  descriptus  sit  ex  a,  recentior  erat  quam  A;   at  li- 

terae  eius,  si  credimus  Campano,  erant  antiquissimae, 

et  haud  fjEUsile  persuaserim  mihi  hunc  virum,  qui  mul- 

tus,  ut  epistolae  eius  docent,  erat  in  libris  manu  scri- 

ptis   eyolvendis  et  excutiendis  et  summa  laude   apud 

aequales    florebat,    adeo   potuisse  falli,   ut  X^  vel  XI^ 

saec*  manum  iudicaret  Romanam  et  paene  aequalem 

ipsi  Quintiliano.    Plena  igitur  hac  tabyla  omnes,    de 

quibus    certius    aliquid    sciri    potest,    codices    compre- 

bendam: 

I 


I  I 

A      Agr.  Camp.  Ug. 

I 
*    > 

C        B  etc 

Plures  inter  I  et  «  atque  fi  interponere  literas,  ut 
longius  absit  archetjpum,  nihil  attinet.  —  Qui  Campani 
et  Ugoleti  libros  discemunt,  facile  illam,  quam  supra 
eis  adposui  tabnlam,  adiectis  I,  «,  A  (et  /?)  notis 
Bupplebunt. 

Editiones  priores  quantum  reperire  potui,  hae 
sunt: 


XXII  PRAEFATIO. 

1494  Parmensis  Ugoleti,  de  qua  supra  (pag.  XIV 
sqq.)  copiosius  disserui. 

Repetita    est   1509   Parisiis  apud   Jo.  Paryum 
(Petit). 

1563  Parisina  Aerodii,  typis  Frd.  Morelli  excusa, 
sola  Parmensis  (et  Parisinae  illius  Parvi)  ope, 
sed  summa  cum  sagacitate  constituta  a  viro  iuris 
peritissimo  et,  quamquam  paucos  post  annos 
obscurata  est  edito  per  Pithoeum  codice  A,  ne 
hodie  quidem  inutilis.  Qui  cum  Parmensi  in- 
stituerit  comparationem  vel  locos  attenderit  eos 
qui  pari  in  codice  A  atque  in  editione  P  cor- 
ruptela  laborant,  non  tenui  laude  dignum  opus 
facile  profitebitur,  (cf.  V**). 
Bepetita  haec  editio  est  Mediolani  1619. 

1580  Parisina  Pithoei,  apud  Mamert.  Patisson  ex- 
cusa,  quae  sola  praeter  Parmensem  nititur  libri 
manuscripti  fide  et  illa  quidem  optimi  codicis  A, 
Montepessulani.  Habet  et  habebit  aliquid  mo- 
menti,  cum  quod  diligentissime  secuta  est  vetus 
exemplum  tum  quod  etiam  primam  illam  codicis 
paginam  transcripsit,  cuius  hodie  ne  una  quidem 
litera  dignosci  potest.  *)  Adiungit  declamatio- 
nibus  Calpumii  Flacci  51  excerpta  et  dialogum 
de  oratoribus.  Summae  aliquot  paginae  notis 
datae,  quibus  aut  perscribuntur  codicis  verba,  ubi 
quid  supra  correctum  est  ab  editore,  aut  ser- 
vatis  ita  ut  tradita  in  A  sunt  verbis  adduntur 
coniecturae.  Diligentiae  editoris  etiam  haec  argu- 
menta.  Sed  tamen  desideratur  ea  subtilitas,  qua 
qui  hodie   editoris   munere  fungitur  uti  par  est. 

*)  Itaque  quae  ez  Pithoenana  depromo^  primae  paginae 
verba,  non  A,  sed  Pi  signo  in  apparatu  critico  notavi. 


PRAEFATIO.  XXIII 

Praesertim  illud  offensioni  est,  quod  cum  ple- 
rumque  Pithoeus  literis  vet.  cod.  yel  vet.  exem- 
plar  velit  intellegi  suum  exemplar,  eodem  com- 
pendio  promiscue  interdum  etiam  Parmensem 
notat  vel,  plus  semel,  nescio  quem  alium  librum. 
Bepetita  editio  est  multifariam:  primum,  ut 
videtur, 

1594  Heidelbergae,  apud  Comelinimi,  eadem 
forma  et  eisdem  tjpis  adhibitis,  tum  in  Geneven- 
sibus  editionibus  operum  Quintiliani:  apud 
Jac.  Stoer  aunis  1604.  1618.  1625.  1637; 
apud  Pet.  Chonet  1641  et  1651.  Parisina 
aliqua  editio  anni  1608  sub  eodem  titulo  quo 
Stoerianae  vulgata  colmerere  cum  eis  videtur  et 
anni  1618  alia  exemplaria  secundum  catalogos 
Schweigeri  (Handbuch  der  klass,  Bibliographie, 
Leipz.1834)  officinae  Sam.Crespini  signum  habent; 
cum  Chouetianis  parem  titulum  habere  eademque 
continere  (apudSchweigerum)  dicuntur:  Francofur- 
tenses  duae,  altera  anao  1629  apud  H.  Bobjn- 
sonum  et  Gu.  Fitzerum,  altera  anno  1657  apud 
Wilh.  Serlinum  et  Londinienses  anuis  1641  et 
1662  apud  B.  Withakerum  impressae. 
Bepetitiones  magis  magisque  discedebant  a  piimo 
exemplo  et  deteriores^  uti  queritur  Gronovius, 
fiebant.    Qui  novam  editionem  recensuit,  quae 

1665  ex  officina  Hackiana,  Lugd.  Bat.  et  Boterod.  in 
8^  prodiit  quarta;  diligeater  usus  prioribus  et 
novas  coniecturas  multas  et  bonas  proponens. 

1698  Argentoratensis  Ulr.  Obrechti,  typis  Dul- 
seckeri  impressa,  et  ipsa  est  meriti  alicuius. 
Secuta 

1720  Lugdunensis  Burmanni,  excusa  apud  J.  de  Yivie. 


XXIV  PRAEPATIO, 

Est  splendide  ezornaia  et  congeBtis  priorum  edi- 
torum  aliommque  doctorum  yirorum  (Lat;  Latini, 
nat  1513  f  1593;  Jo.  Schultingii,  patris  illius 
qui  anno  1659  natus  dst  Schultingii;  Pet.  Francii 
nat.  1646  f  1704)  notis  et.  epistolis  satis  com- 
moda,  ceterum  mirae  neglegentiae. 
1784  Bipontina,  j,ad  optimas  editiones  coUata  studiis 
societatis  Bipontinae*',  non  multum  differt  a  Pi- 
thoeana. 
1821 — 25  Parisina  recognita  a  Dussodio  (Dussault), 
in  bibliotheca  classica  latina  per  N.  E.  Lemaire 
edita.  Expressit,  ut  ait  ipsa,  in  declamationibus 
Burmannianam  editionem,  coUatam  oum  Obrech- 
tiana^  et  vetustioribus  quibusdam.''  Notas  quoque 
et  epistolas  a  Burmamio  communieatas  repetit 
et  pleniorem,  quam  ibi  est,  editionum  tabulam 
proponit. 

Transcripta  ex  hac  didtur  summa, 
1824 — 26  Taurinensis,  ex  typis  Jos.  Pomba. 

Novae  editionis  pridem  desiderium  esse  nemo  ne- 
gayerii  Jam  Orellius  (in  epist.  critica  ad  Madyiginm, 
praemissa  Ciceronis  Oratori,  Bruto  etc.,  Tnrici  1830)*), 
acerrime  inyectns  in  Burmannianam,  ad  suscipiendum 
id  opns  exfaortatus  est.  Suscepi  et  quantum  potui  in 
perficiendo  eo  stadinm  consnmpsi.  Desiderabuntur  et 
yituperabuntur  non  nulla:  quae  maxime  opus  erant 
facto  yideor  mihi  fecisse,  atque  habeo  persuasum  hac 
editione  non  modo  quod  declamationes  obliyioni  iam 
paene  datas,  quas  esse  ipsius  Quintiliani  abhinc  tres 
annos  demonstrayi,    in  lucem   rursus  protuli  gratiam 


*)  Quae  epistola  «^emendationes"  prodit  „A]mari  Ran- 
coneti,  iureconBQlti  BimiigalensiB  (n.  1498  f  1659),  a  Bon- 
garsio  margini  Pithoeanae  editionis  adBcriptaB." 


PBAEFATIO.  XXV 

ine  aliqaam  mereri,  sed  snperasse  etiam  aliqnantum 
Oronoyii  et  Obrechti  editiones  (quae  certe  illa  maxime 
vnlgata  Burmanniana  potiores  sunt). 

Adhibui  in  meum  usum  quam  diligentissime  eorum 
omnium>  qui  priores  operam  suam  declamationibus 
dederant,  notas,  praecipue  vero  E.  Rohdii  adiutus  sum 
x>bservationibuB*),  quas  liberalissime  mihi  permiserat 
tam  frequentes,  ut  vix  ullam  paginam  possis  perlegere, 
cuius  non  locus  unus  aut  alter,  corruptus  vel  despe- 
ratus  antea,  restitutus  et  explanatus  sit  ilHus  viri 
felicissima  et  illustri  emendatione.  Ne  ipse  quidem 
mihi  videor  resiitu^dis  verbis  prorsus  defuisse  nec 
nulla  eorum,  quae  manum  emendatricem  exspectabant, 
prisiiiiae  sanitati  restituisse. 

Perfectnm  non  esse  opus  optime  ipse  intellego.  Ex^ 
ciaationi  tamen  sit  etiam  illa,  de  qua  disserui,  contro- 
versiarum  forma  non  perfectarum  nec  plene  explicata- 
rum,  sed  primis  tantum  lineis  circumscriptarum.  Aliena 
enim  urbano  et  expolitiori  sermoni  vox,  minus  diligenter 
usurpata  dictio,  senteniia  non  plane  suo  loco  posita, 
quae  in  exomato  opere  certissima  signa  essent  turbati 
stili,  nescio  an  hic  paulum  offensionis  habeant;  tamen 
quousque  pertinere  possit  neglegentia  sermonis,  ita  ut 
non  desinat  omnino  esse  Latinus,  brevi  incuriae  et 
ineptiae  confinio,  de  ea  re,  puto,  viri  docti  aliquan- 
tum  inter  se  dissentient.  Saepius  etiam  in  sale- 
broso  ilio  stilo  potest  in  controversiam  vocari,  an  sen- 
tentia  atiqoa  artius  cohaereat  cum  priore,  an  sequen- 
tem  propius  contingat,  an  proprium  atiquid  velit  ex- 
ponere;  nec   minus  utrum   praeceptori  per   sermonem 

*)  Rohdii  coniectimte  ubi  congpnebant  eom  eis  quae 
ipse  mea  sponte  in  commeBtarios  meos  retnleram,  in  ap- 
paratn  critico  non  Eo,  ied  Bo  et  JRi  apposni. 


XXVI  PRAEFATIO. 

monenti  et  yiam  demonstranti  an  actori  per  continuam 
declamationem  loquenti  tribuenda  sit  —  verba  nimirnm 
declamationis  et  sermonis  plus  semel  inter  se  confusa 
in  mss  —  dubium  fieri  potest.  Altera  in  eo  inest 
diffictiltas,  qnod  forenses  res  his  declamationibus  prae- 
parantur  et  tractantur,  et  leges  insuper,  quibus  con- 
tinentur  causae,  magnam  partem  incertae  sunt,  quippe 
non  ex  Bomono  tantum  iure  petitae,  sed  etiam  ex 
Graeeo,  vel  etiam  constitutae  inani  scbolasticomm  fic- 
tione.  Non  sine  causa  igitur  eorum,  qui  priores  curam 
in  corrigendis  et  explanandis  verbis  posuerunt,  iure 
consnlti  plurimi  fuerunt,  atque  Aerodii  illa,  non  posse 
baec  nisi  certe  iuris  perito  emendari,  nesdo  an  nlte- 
rius  pertineant  quam  ad  confiisa  illa  et  foede  depra- 
vata  editionis  P,  de  qua  loquitur  ipse,  verba. 

De  scriptura  haec  moneo:  secutum  me  esse  Bram- 
bachium  (Hillfsblichlein  z.  lat.  Bechtschreibung)  ita  ut, 
ubi  inter  duas  formas  Hberam  optionem  admittit,  eam 
eligerem  quam  codex  A,  et  ipse  non  semper  sibi 
constans,  praeberet;  contra  cuius  tamen  auctoritatem 
scribebam  incohare  et  Fleckeiseni  monita  (50  Artikel) 
observans:  arcessere,  quae  scriptura  promiscue  cum 
illa  accersere  in  codice  A  usurpatur^  Brambachio  in 
eo  non  obtemperavi,  quod  s  post  x,  quod  perraro  in- 
venitur  in  A,  oppressi.  Nominativos  et  accusativos 
pluralis  tertiae  omnes  per  -es  declinavi^  quamquam 
,,omni8,  partis"  aliaqae  similia  nonnumquam  in  harum 
declamationum  codicibus  inveniuntur.*) 

*)  Sunt  autem  illa:  partis  235,28;  414,19  AB  —  pro- 
pinquitatis  245,  9  mortis  284,  (4.)  7  A  —  omnis  135,  6  in- 
feiicis  parentis  154,  1—2  absentis  363,  8  B.  Manifesto  solo 
librarii  errore  factum,  ut  i  et  e  literae  permutarentur,  id 
quod  saepissime  in  codice  A  deprehendimus,  veluti  in  illis: 
colle^re,  demicare,  demissus,  ezestimare,  sterelis;  praeterea 


PRAEFATIO.  XXVII 

Gratias  non  modo  eis  quos  supra  nominavi  viris 
doctissimis,  sed  onmibus  qui  aliquo  opere  me  adiuve- 
mnt,  habeo  agoque  maximas. 

Scr.  in  monasterio  Blaburensi  mense  octobri  1884. 

C.  Bitter. 


crebro  ita,  nt  A  b  corrigat,  A  a  tamen  scribat :  constetit,  deffido, 
desertores  (gen.  sing.)  mesere,  meseratio;  ae  qnoque  haud 
raro  loco  i  literae  positum:  ezaestimo,  et  rice  verBa:  pri- 
mium  pro  praemio;  i  ubi  e  desideratur  et  corrigitnr  non- 
nnmquam  ab  Ab:  dispicere,  perdidissit  etc.  Confnndnntur 
etiam  u  et  *o:  formosos  (nom.  sing.)  adolescens  (cf.  p.  Yllsq.), 
adfectoB,  fructoB,  voltus  etc.;  pro  totos  in  Aa  legitur  alicubi 
totns,  in  Ab  tutos.  Quas  scriptnras  longnm  Mi  in  appa- 
ratu  onmes  notare.  Illa  qnoque  plemmqne  neglexi  et 
obiter  hic  memorare  satis  habeo:  h  literam  saepe  vocali  in 
initio  Tocabnli  vel  ante  simplicem  vocem  in  composito  pro- 
poni  eandemque  mrsns  eisdem  locis,  nbi  non  superracua  est, 
omitti,  yelnti  in  illis:  habundayerunt,  hac  (»  atqne),  heram 
(imperf.  verbi  esse),  hoccidi,  hodia,  honera  etc.;  abeo,  adi- 
buit,  eres,  exaustis,  exortaia,  oc  etc.;  d  et  t  saepe  in  fine 
Tocabuli  commntari:  aput,  at,  illut,  istut,  quot;  rursum:  ad, 
inqnid;  ti  et  ci  syllabag  non  discemi:  conditio,  fidntia, 
obYtis,  sollititissimnB;  hoBpicia;  inter  m  et  n  saepe  p  inter- 
poni:  dampnum,  dampnare.  —  In  B  qnoqne  codice  com- 
plnra  similia  sunt,  praesertim  permntata  in  compoBitis  di 
et  de  et  in  litera  h  ponenda  panlo  minor  inconstantia.  Pro- 
pria  codiciB  haec:  cybuB,  foelix,  foemina,  BequutuB,  seqnutn- 
ms,  similia;  saepe  etiam  scribit  hjlaris,  locnplex.  Ab  A 
etiam  in  eo  differt,  quod  ante  q  m  semper  in  n,  d  plemm- 
qne  in  c  permntat:  qnicunque,  tanquam,  ntmnque,  quod  num- 
qnam  A,  quicqnid,  qnod  raro  ille  liber  habet. 


NOTAE. 

A  BB  cod.  Montepessnlanus  —  Aa  ====  prior  scriptura;  Ab 
—  correcta  scriptura. 

Pi  s=  cod.  MontepesBulani  prima  pagina,  a  Pithoeo  tran- 
ecripta. 

B  B=  cod.  Monacensis  —  Ba  »  prior  scriptura;  Bb  »  cor- 
recta  scriptura. 

C  »  cod.  Chigianus. 

P  B  editio  princeps  Parmensis. 

Aer  »  Aerodius. 

Bu  Bs  Burmannus. 

edd.  »  priores  (quaedam)  editiones. 

Fr  »  Francius. 

Gr  =■  Gronovins; 

Obr  e»  Obrechtns. 

Pi  BB  Pithoeus. 

Ean  »  Ranconetns. 

JRo  ^  RohdiuB. 

Bo  et  jRt  a»  Bohdius  et  Ritter. 

Sch  a  Schultingius. 

ccrr.  «  correxit.        ////  signum  eat  rasurae. 

om,  «  omisit.  X         „        „    literae  erasae. 

8€c.  BB  secundum.      t«*t    ^        n    lacunae. 

•|-  —  f  verba  inclusa  sigmficat  esse  turbata. 

[  —  ]       „  „  „         tradita  a  MSS  non  posse  ser- 

vari 

<— >       „  „  „         contra  librorum  MSS  fidem 

adiecta. 

Literis  iacenttbtis  diBtinguuntur  in  contextu  verbornm  omnia 
correcta;  didnctis  literis  in  apparata  critico  scri- 
buntur  notae  marginales.  (Praeterea  illa  N  et  q  sunt 
notae  marginales,  in  codice  A  adscriptae.) 

Quae  ipse  conieci  aut  correzi^  asterisco  *  notavi. 


TITULI  DECLAMATIONUM. 

OCXLIV.  ^Adultera  a  marito  ezule  occisa.^ 

CCXLV.  <1)epoBiU  infitiator.^ 

CCXLVL  Soporatus  fortis  privignua. 

CCXLVII.  Raptoris  divitis  boua. 

CCXLVIII.  Octo  anni  duplicis  imprudentiae. 

CCXLIX.  Abolitio  adulteri  fortis. 

CCL.  Sortitio  ignominiosorum. 

CCLL  Rapta  Bterilis  repudiata. 

CCLIL  Parasitus  raptor  candidatae. 

CCLIII.  Tyrannicida  yolens  dedi. 

CCLIV.  Exul  accusator  et  sententiae  pares. 

CCLV.  Transfhgae  ezcludendi. 

CCLYI.  FurioBus  trium  filiorum  pater. 

CCLYn.  Nuptiae  inter  inimicorum  filioB. 

CCLyill.  FortiB  contumax  patri  forti. 

CCLIX.  Pauper  naufragae  liberator,  maritus. 

CCLX.  Pastor  abdicatorum. 

CCLXI.  Aequatio  patrimoniorum. 

CCLXir.  MarituB  virginis  raptor. 

CCLXm.  IgnominioBus  contra  tres  rogationes. 

CCLXIV.  Fraus  legis  Yoconiae. 

CCLXY.  Ignominiosi  pulsator  in  templo. 

CCLXYI.  Ex  proditore  ezule  fortis. 

CCLXYII.  Flens  ad  arcem  depositor  tyrannidis. 

CCLXYin.  Orator,  medicus,  philosophus. 

CCLXIX.  Diyes  sub  tyranno  auctionatus, 

CCLXX.  Rapta  ex  duabus  geminis. 

CCLXXI.  Ter  fortis  contra  tertium  fortem, 

CCLXXn.  Orbata  proditrix. 

CCLXXni.  Debitor  adulter. 

CCLXXIY.  Tyrannus  fulminatus. 

CCLXXY.  Heres  ob  adulterum  fratrem. 

CCLXXVI.  Bona  raptoris  qui  se  suspendit. 

CCLXXVII.  Praegnans  adultera. 

CCLXXYIII.  Expositor  petens  cum  forti  decem  milia. 

CCLXXIX.  Diyes  speciosi  adulter. 


XXX  TITULI  DECLAMATIONUM. 

CCLXXX.  Eaptor  reversos. 

CCLXXXI.  Abdicandus  cum  gladio. 

CCLXXXII.  Tyrannicida  veste  muliebri. 

CCLXXXIII.  (^nicas  diBerti  filius. 

CCLXXXIV.  Adnlter  sacerdos. 

CCLXXXV.  Imperator  exulis  filius. 

CCLXXXVI.  Adulter  fratris  ex  sponso. 

CCLXXXVIL  Fortis  filius  proditionis  rei. 

CCLXXXVin.  lyraDnicida  filiorum  duorum. 

CCLXXXIX.  Amator  filiae. 

CCXC.  Abdicans  reductuih  ob  furorem. 

CCXCI.  Adulter  uzoris,  qna  cesserat  fratri. 

CCXCII.  Laqueus  Olynthii  speciosi. 

CCXCIII.  TyrannuB  victae  ciyitatis. 

CCXCIV.  Dives  proditionis  rents. 

CCXCV.  Demens  ex  vinculis  fortis. 

CCXCVl.  Exul  tace.       * 

CCXCVII.  Meretrix  ab  amatore  forti  caecata. 

CCXGVIII.  RusticuB  parasitus. 

CCXCIX.  Ossa  eruta  parricidae. 

CCC.  Adultera  apud  filium  iudicem  rea. 

CCCI.  Rapta  a  cUvite  pro  ancilla. 

CCCII.  Auctoratus  ob  sepeliendam  patrem. 

CCCIII.  Proditionis  rei  fortes. 

CCCIV.  Tria  praemia  divitis  sacerdotis. 

CCCV.  Exules  a  divite  pugnare  inter  se  coacti. 

CCCVI.  Expositus  negatae  matris  nuptias  petena. 

CCCVII.  Conscius  veneno  proditorie. 

CCCVIII.  Duo  testamenta. 

CCCIX.  Raptor  convictus. 

CCCX.  Fortis  bis  adulterii  damnatus. 

CCCXI.  Addictus  manumissus. 

CCCXII.  Heredes  de.  deposito. 

CCCXIII.  Falso  caedis  damnatus. 

CCCXIV.  Ego  te,  pater  occidi. 

CCCXV.  Fortis  pater  desertoris. 

CCCXVI.  Flens  luxuriosi  pater. 

CCCXVII.  Imperator  provocatus  a  filio. 

CCCXVIII.  Legatum  inter  libertos. 

CCCXIX.  Adultera  venefica. 

CCCXX.  Multati  socius. 

CCCXXI.  Invicem  venefici  frater  et  medicus. 

CCCXXIL  Abdico  te  nisi  desinis. 

CCCXXIU.  Alexander  templum  dedicans. 

CCCXXIV.  Bona  sacrilegi. 


TITULI  DECLAMATIONUM.  XXXI 

GCGXXV.  Hereditas  fidei  commisBa. 

CCGXXYI.  Legati  filias  victima  pestilentiae. 

CCCXXVII.  Sterilis  triam  noyerca. 

CCCXXVIIL  Discordes  fratres. 

CCGXXIX.  Sepaltara  tyrannit  qai  se  occidit. 

GCCXXX.  AbdicaBdas  qai  aUt  adalteram  matrem. 

CCCXXXL  BiB  damnatois  iniariarom,  tertio  abBolatai. 

CCGXXXII.  DiyitiB  et  paaperis  testamenta. 

CCCXXXIIL  Paaper  impensis  diTitis  diBertoB. 

CCCXXXIY.  Proditoris  accoBator  ex  defensore. 

CCCXXXV.  Infamis  in  nOTercam  TalneratnB. 

CCCXXXyL  Ager  commoniB  et  novae  tabalae. 

CCCXXXVII.  Seditio  popali  et  ezercitaB. 

CCCXXXVIU.  Lifl  de  fiho  ezpoBitoriB  et  repadiatae. 

CCCXXXIX.  Rogatio  DemoBtheniB. 

CCCXL.  NovitiaB  praetextatas. 

CCCXLL  Ees  fdrtiya  improfesBa  apad  pablicanos. 

CCCXLIL  Ancilla  in  ardiipiratae  naptiaB  missa. 

CCCXLIII.  Circomscriptor  paaperis,  diTitis  raptoris  socer. 

CCCXLIV.  Bedempta  meretriz  a  diyite  paaperis  filio. 

CCCXLV.  Paaper  ad  tyrannicidiam  mercede  condactas. 

CCCXLVI.  Tator  filii  soi  in  adoptionem  dati. 

CCCXLVII.  Absente  marito  ramor  et  naptiae. 

CCCXLVni.  Com  proditoribas  carcer  incensas. 

CCCXLIX.  Baptons  pater,  dementiae  reas. 

CCCL.  Aqua  mgida  privigno  data. 

CCCLI.  £zal  indez  iyrannidis. 

CCCLII.  Beastyrannidi8,qai  deliberayit  yictor  arma  deponere. 

CCCLIII.  DispensatoreB  torti. 

CCCLIV.  Morietar  anteqnam  nnbat. 

CCCLV.  Tator  lenocinii  rens. 

CCCLVI.  Filias  pro  meretrice  patris  saam  redimens. 

CCCLVII.  Uzor  non  relinqaens  ob  adalterinm  caecatum 

CCCLVIII.  Ezposito  palsatori  amputatae  manas. 

CCCLIX.  LiB  pnblicani  de  nnionibas; 

CCCLX.  Lifl  de  dotibns  socras  et  nnras. 

CCCLXI.  Depositi  rapti  quadraplam. 

CCCLXII.  iDyicem  poleatores  patrum. 

CCCLXIII.  Vestiplica  pro  domma. 

CCCLXrV.  Conyiciator  paaper  occisaB. 

CCGLXV.  De  yi  septem  iadices. 

CCCLXVI.  Legatus  filias  proditoris  occisas. 

CCCLXVII.  Lazariosi  pater  fortis. 

CCCLXVIII.  Alens  patrem  rapta  abdicata. 

CCCLXIX.  Armis  sepalcbri  yictor. 


XXXIl  TITULI  DECLAMATIONUM. 

CCCLXX.  Rapta  competitrix  divitis  filiae. 
CCCLXXI.  Viri  fortiB  pater  reus  proditionis. 
CCCLXXIL  Palsator  edttcatoris  expositufl. 
CCCLXXIIL  Omamentis  redemptas. 
CCCLXXIV.  Abdicatus  heres  ob  tjrannicidium. 
CCCLXXV.  Fortis  filius  proditionis  rei,  frater  desertoris. 
CCCLXXVI.  Expositns  ioratas  ob  nnptias  edacatoris  filiae 

^abdicandas^. 
CCCLXXVII.  Vocatas  a  patre  in  militiam  venenam  terens. 
CCCLXXVIII.  Aactor  pacis  abdicandus. 
CCCLXXIX.  Dives  a  parasito  sacrilego  reos  caedis. 
CCCLXXX.  Crax  scripta  servo  non  danti  venenum. 
CCCLXXXI.  Noverca  torta  filiam  consciam  dicens. 
CCCLXXXU.  TNprannicida  conductus. 
CCCLXXXIII.  Bapta  male  tractata. 
CCCLXXXIV.  Virgo  immolata  pestilentiae. 
CCCLXXXV.  Lenoni  reus,  qui  meretrici  amatorium  dedit* 
CCCLXXXVI.  Iphicrates  cum  gladio. 
CCCLXXXVII.  Fortis  abdicans  servatum  desertorem. 
CCCLXXXVm.  Avia  testis. 


M.  FABn  QUrNTTILIAOT 

DECLAMATIONES, 


CCXIIV. 

<Adaltera  a  marito  exnle  occisa.> 

<Inprudentis  gaedis  damkatus  quinquennio  ex- 
ULET.  Adultebum  cum  adulteba  liceat  oc- 
CIDEBE.  —  Inprudentis  caedis  damnatus  cum  6 
ante  expletum  poenae  quinquennium  noctu  do- 
mum  ad  visendam  uxorem  revertisset,  in  ad- 
ulterio  eam  deprehendit;  occidit.  reversus  post 
quintum  annum  caedis  reus  est.> 

<DECLAMATIO.>  lo 

.  •  .  manifestum  est,  et  in  hac  tamen  civitate 
extra  controyersiam  praecipue  .  .  .  positum  .... 
eoS;  qui  a  se  homines  occisos  esse  fateantur,  teneri 
lege.  qui  distingues  igit  .  sa  •  .  ere.  ^Occidisti  ad- 
ulteros.^^  Quis  igitur  dubitat  hoc  in  <hac>  civitate  a  15 
legibus  permissum?  Adulterum^  inquit;  cum  adul- 
tera  liceat  occidere:  quid  alitid  feci?   ;;Sed  non 

2  *<adultera  a.  m.  e.  occisa^;  —  <exul  reveraus  ante 
tempus,  caedis  reu8>  Pi  g  3 — 9  *<inprudenti8  etc.  —  caedis 
reus  e8t.>  J  10  <Declamatio.>  Pi  ||  11  . .  .manifestum  etc. 
hic  et  in  insequentibus  versious  spatio  ptmctis  distento  Pi  |i 
*[et]  {?)  II 12  *positum  <non  omnes  continuo>  eos  (?)  ||  14 
*occidi[8ti]  (?)  1  16  <hac>  Bo 

QaintiUani  deol.,  ed.  &itter.  1 


2  QUINTILIANI 

licuit  occidere  tibi'^*  et  in  hoc  omnem  calumniam 
suam  contrahit;  <^ut)>  neg^^^  mihi  licuisse  occidere: 
primum^  quod  ius  civis  non  habuerim  eo  tempore, 
quo  exul  eram;  nec  ad  me  iura  pertinuissC;  quod 
5  exulo.  Si  in  perpetuum  exilium  missus  essem,  for- 
sitan  posset  de  hoc  quaerj^  an  ad  <^me^  Jeges  per- 
tinuerin^;  cum  illud  «  lege  fieret^  quod  exularem. 

quinquennale  vero  exilium  dubium  est^  quin 

precessent  abfiente  me,  aeque  erat  causa, 

10  propter  quam  vis  inferretur  ei,  qui  inprudens  oc- 
cidissei.  non  damnabatur  animti^^  aut  sceleris  ea 
poena  erat.  „Sed  ut  pertiniieril^  inquit,  ad  te  lex, 
<occidere>  tamen  tibi  non  licuit,  cum  ad  occiden- 
dum  renire  non  licuerit.    lex  enim  quinquennio  te 

15  iubet  exulare/^  Puta  me  contra  ius  re&9se  <«t^ 
si<^c  mecum]>  in  praesentia  <^age]>;  tiamquam  eontra 
itis  redissem.  non  tamm  mihi  obicere  dehes,  quod 
occiderim,  sed  qmd  <^reYertenm,y  .  .  tingeute  fe- 
cisse   contra   l^ges  .  .  contva  illam  :tamen   legem 

20  feci . . . .  ad  iudieium  pesrtanet  .......  taic  etiaan  red- 

ire  mihi  licuisse hoc  rerum occidere 

licere  .  Ergo  lex  qu significat  omnia  .  .  . 

quae  ady<ey9us  adulteros  'acripta  est^  ut  con- 

tra.alias  leges  .....  ab  exihO;  nec  homines  occi- 

25  dere  licuit:  sed  quemadmodum  homine  ....  erant 
ita  rever  .  . 

serm:o. 

Locus  potenS;  [quomodo]  quantum  liceat  adver- 
sus  adulteros.  Sed  in  hac  controyersia  facere  oportet 

2  ^contrahit.  negat  Fi  H  6  ad  leges  pertinuerini  Pl, 
corr,  Bo  ||  10  *iu8  auferretur  (?)  ||  11  animo  Fi,  carr,  Pi, 
cf,  inddcem  I,  ||  12  lex  .  .  .  tamen  Pi,  I,  <occidere>  t.  Bo\\ 
15  rediisse  si  .  .  in  praesentia  .  .  Fi,  eorr.  Bo  ||  18  ^re- 
verterim.)  ||  19  *legi  Pi,  on  lege  {?)  ||  ^S.patensPi,  eorr, 
Bo  (cf,  indic,  I)  \\  *[quomodo] 


DECLAMATIONES.   CCXLV.  3 

quod  in  omnibus  fere  ut  quotiens  communem  di- 
xerimus  locum^  ad  proprium  revertamur.  communis 
est  locus  adrersus  adulteros  omnes;  proprius  ad- 
versum  lios  adulteros. 

DECLAMATIO.  5 

Itaue  mulier  inpune  peccassit,  quae  calamitatem 
yiri  sui  pro  occasione  habuit ....  bus  erat,  cui  quin- 
quennium  brere  videbatur.  aequale  enim  illud  fuit 

adalt narrabatur  cuius  opinio dum 

firequens;  sed  paene  continuum  ac  perpetuum  fuit.  10 
Ne  quis  autem  existimet  nunc  adult<^erium)>   unius 
tantum  vindicandum:  <pertinet>  ad  exemplum  to- 
tius  civitatis. 

CCXLV. 

<Depositi  infltiator.>  15 

QUI  PBPOSITtHI   INriTIATUS    FUERIT,    QUADBUPLUH 

SOLVAT.  Qi^i  filium  luxuriosum  relinquebat^  pe- 
cuniam  Apu4  amicum  deposuit  et  mandavit  ut 
reddeiet  emendato.  peti<i>t  adulescens  pecu- 
niam  <adhuc  luxuri.ans^  iUe  infitiatus  est  et  20 
iudicio  cum  adulescens  contenderet  vicit.  postea 
frugi  facto  partem  depositi  obtulit.>  ille  qua- 
druplum  petit. 

1  *commimibus  Fi  ||  11  cum  adolt  .  .  .  .  Fi,  corr,  8ch, 
•in  adiLLt<(erio  hoc>  un.  t.  Yind.  ^iniuriam:  pertinet>  {?)  \\ 
12  Yindicandum  .  .  .  ad  Pi,  .yind.  ^pertinet>  ad  Sch  J|  15 
<^I>epasitt  infitiatory  Pi  ||  20  adhuc  luzurianB,  ille  infitiatur. 
postea  frugi  facto  parfcem  depOBiti  oSert  supplevit  Bo,  verha 
repetens  ex'5,11  et  28;  *religma  ipse  adieci  conferens  4,20 
et  5,  19  sqq,  Altera  et  quae  fortasse  nihil  minus  placeat 
emendatiane  adhibita  possit  scrihi:  petiit  ad.  pec.  adh.  luz. 
amicas  habere  se  (cf.  5,12)  ne^avit  et  apud  iudices  evincit. 
postea  ultro  emendato  iuvem  partem  pecuniae  reddidit: 
ille  q.  p. 


4  QUmTILIANI 

SERMO.  * 

....  yidetur  hic  adulescens tamen 

asper  exactor . . .  quoniam  persona  nobis  proponitur 
amici;  et  amici  hoc  ipso^  de  quo  agitur^  probati. 
5  nam  ita  facilius  ostendemus,  omnia  eum  fecisse 
adulescentis  ipsius  causa,  si  ne  reus  quidem  usquam 
ad  odium  compellitur. 

DECLAMATIO. 

Depositum  qui  infitiatus  fuerit,  quadru- 

10  plum  solvat.  Infitiari  est  depositum  noUe  solvere. 
itaque  ne  actio  quidem  haec  dari  potest^  nisi  ad- 
versus  eum,  qui  damnatus  fuerit.  eo<dem>  enim 
tempore  quaeratur  necesse  est^  an  habeat  pecuniam 
et  an  infitietur:  neque  omnino  quadruplum  solyere 

15  debet^  nisi  simul  <^simplicem  summam  se  debere^ 
convictus.  Quare  si  hanc  tantum  negasset  aliquando 
et  postea  obtulisset^  non  tamen  poterat  yideri  qua- 
druplo  obligatus,  cum  hoc  ipsum  quadruplum  cum 
ea  summa  a&nuerit;  quae  nega<^ba^tur.    Quid  si.  et 

20  absolutus  est  hoc  iudicio,  cum  in  quadruplum  dam- 
nari  poterat?  neque  enim  ideo  debet  quadruplum 
solvere^  quia  potuit  ne  simplum  quidem  solvere.  si 
ipsam  pecuniam^  quae  a  patre  tuo  apud  amicum 
<deposita  est,  repetere>  velles,  non  liceret  tamen 

25  tibi  rem  iudicatam  retractare.  Hoc  ergo  fieri  potest, 
ut  rem  non  potueris  repetere,  poenam  rei  petas? 

2  verba  sermonis  jprima  mutilata  qui  susceperit  sa/nare, 
legat  quae  in  sermone  declamationi  CCCXVI  praemisso  me- 
dio,  item  quae  in  sermone  declamationis  CCCXLVI  obser- 
vanda  discipulis  praecipiuntu/r  \\  5  ostendamus  Aa  ||  6  istius 
Ab  J  7  compelletur  (?)  Bo  \\  12  *eo<dem>  ||  15  nisi  simul 
<utnusque]>  conv.  jBo  |  ""^simpHcem  s.  s.  debere>  ||  16 
hic  Bo  H  19  habuerit  A,  abnuerit  (?)  Eo  ||  nega^ba^tur  Bo  \\ 
20  [hoc]  (?)  Bo  B  22  quia  oportuit  <^eum>  ne  etc.  Bo  \  28  ami- 

cum veUes  A,  ^deposita  fuerat  petere^  Bu  ||  26 

poenam  repetas  Pi 


DECLAMATIONES.   CCXLV.  5 

SERMO. 

Haec  circa  ius^  illa  circa  aequitatem:  qui  qua- 
druplum  ab  infitiatore  petit,  illa  dicere  solet: 
oportet  poenam  esse  ayaritiae  et  adfici  supplicio 
cupiditates.  neque  enim  aliter  fides  constare  po-  5 
t[u]erit  apud  hominesy  nisi  metu  continea<(n^tur. 
depositum  [hoc]  eo  magis  vindicandum,  quod  fere 
secreta  sunt  citra  probationem.  non  potest  omnino 
in  boc  arguere  avaritiam. 

DECLAMATIO.  lo 

Depositum  quo  tempore  petisti?  luxuriosus  ad- 
huc.  si  voluisse^  confiteri,  habere  s<e>  pecuniam; 
nondum  tamen  debebatur.  non  est  in  depositis 
simplex  condicio.  deponitur  aliquid^  quod  quando- 
cnmque  repetitur^  reddendum  est:  deponitur  aliquid  15 
in  tempus.  boc  quomodo  depositum  erat?  ut  acci- 
pereS;  cum  luxuriari  desisses.  quo  tempore  repe- 
tebaS;  adhuc  lururiabaris.  non  debebatur  ergo  nec 
potest  yideri  infitiatu^^  quod  eo  tempore  negavit, 
quo  iUi  extorqueri  non  posset  vel  confitenti.  ,^Quare  20 
tamen  negare  maluit,  quam  hoc  iure  uti?"  Quon- 
iam  te  luxuriosum  spes  adbuc  pecuniae  faciebat. 
an  non  hoc  est^  quod  te  fecerit  frugi?  didicisti 
tibi  pecuuiam  <^frugalitate^   et  labore  servandam. 

At  mehercule  vereor,  ne  cito  obtulerit:  sine  du-  25 
bio  tu  discussam  luxuriam  vis  probare  avaritia;  at 
haec  ipsa  accipiendae  pecuniae  fames  alias  videtur 
prodere  cupiditates.     satis  erat  homini  frugi,  quod 

6  pot[n]erit  l^r  1  6  ome  A,  ornnes  edd,,  eorr.  Bo  |  con- 
tinea^>tur  Bu  ||  7  [hoc]  Bo  ||  8  potes  Bo  ||  12  nolnisses  A, 
corr.  Mo  et  Bi  |{  ^haberes  pec.  A;  si  voluissem  conf.  habere 
me  Sch\\  14  *alind  (?)  ||  qnando'que  A  ||  15  *aliud  {?)  ||  18 
luxuriaberis  Aa  ||  19  vidari  Aa,  vidicari  vel  iudicari  Ab  |{ 
infitiatum  A,  eorr,  Bo  {{  24  post  pecuniam  15  vel  16  litera- 
rum  spaUum  vacwum  relictum  in  A  ||  *^frugalitate>  ||  26  et 
A;  corr,  Pi 


6  QUINTILIANI 

accepisti.  Itaque  et  aliccs  quoque  condiciones  fru- 
galitati  tuae  j)onit  amicus  patemus:  si  yixeris,  quo- 
modo  Tideris  fecisse,  si  tenendi  potius  patrimonii, 
quam  auferendi  habueris  curam^  est  adhuc  quod  tibi 
5  possit  tribuere  patrimomum  patemum;  sed  adhuc 
habet  suum.  >^ 

CCXLtl. 

Soporatus  fortis  prirlghus. 

Qui  fortiter  fecerat,  bello  imrainente  soporem  ab 
10  noverca   subiectum   bibit.     causam  dixit  tam- 

quam   desertor.     absolutus   accusat  novercam 
veneficii. 

DECLAMATIO. 

Etiamsi^  iudices^  eyentus  proximae  causae  satis 

15  videri  potest  etiam  in  hanc  quoque  pfonuntiasse^ 
primum  tamie^n  doloris.  mei  t>irofessiOiiem  dissimulare 
noh  possiim;  quod  noT^t^cam  ante  accufiare  non 
potui.  debeo  quidem  sententiis  iiidibum  omnia;  homo 
tameii;  gravissimam  iniuriam  passug;  adhue  tantum 

20  absolutus  sum.  Vemm  me  quamyils  praecipue  in 
hoc  itidicium  agat  ultio  ftaliis  illud  quidemf  peri- 
culum  fallit:  hodie  constituetis,  an  merito  absolutus 
sim.  inter  suiUma  diserixnina  rei  publicae  non  foit 
v^nenum 

25 ego  desei^ui.     Si  qaid  autem  ad 

hanc  praeteritorum  indignationem  adicere  etiam 
forma[m]  ipsa[m]  iudicii  potest:  illud  certe  est^ 
quod  nulla  possit  tolerare  patientia,  quod  se  mihi 
contehdit    noverca   beneficium   dediss^.     vos  aesti- 

30  mabitis^  quid  de  persona  hac  sentiatis:  non  fecis&ret 

3  coepisse  (?)  Bo  \\  21  an  *ultio,  tamen  ne  111.  (?)  \\  22 
*abb.  eim  inter  s.  d.  rei  pnblicae.  „non  f.  i.  ven."  (?)  |)  25 
qnifl  A,  corr.  JW  ||  27  *forma[m]  ip8a[m] 


DECLAMATIONES.  CCXLVI.  7 

boc  maier;   certe^   quod  mibi  satiB  esi,  pater  non 
fecitr 

SEBMO. 

Qnotien0  finiendum  erit,  primum  intueri  debe- 
bitis^  quid  utraque  pars  yelit;  deinde  id  quod  Yult  5 
quam  brevissime  complecti.  Quare  negat  venenum 
essC;  qui  pro  rea  dicit?  quia  non  occiderit;  neque 
sit  mortiferum.  quare  dicit  y^enum  esse^.qui  ac- 
cusat?  quoniam  medicamentum  sit  et  efficiat  ali- 
quid  contra  naturam.*  ergo  non  est  satis  id  modo.io 
videri  yenenum,  quod  occidat.  sed  baec  omnia  ye- 
nena  sunt.  ad  tuam  quidem  finitionem  etiam  mor- 
tiferum  istud  erit.  nam  cum  id  ageres;  ut  dese- 
rerem;  desertorem  poena  sequatur:  etiam  id^  quod 
deesse  buic  medicamento  yidebatur;  adi^ceras.  16 

DECLAMATIO. 

Yeneficii  accuso.  yeneficam  dicO;  quae  soporem 
dedit'.  unde  tibi  ^in]>  hos  usus  venena?'  notiora 
sunt'  qnaedam  pemicie  et  ezperimento  depreben- 
duntur^  adeo  ut  aliqua  publice  dentur;  boc  quid  20 
est?  quid  tu  vis  vocari?  in  tempus  venenum,  quo 
mens  aufisrtur^  quo  corpus  gravatur,  quo  membra 
solvuntur.  saepe  in  seelere  virtutis  est  nosse  ve- 
neni  modum;  eomagis  quod  videmus  copia  con- 
stare,  quod  temperamento  quodam,  ut  stetur  citra  26 
mortem.  Si  quis  accusare  te  veneficii  voluisset  illo 
temporc;  quo  sane  non  vacabat;  si  protulisset  cor^^ 

4  gqq.  M  Inst.  or.  YII,  8,  20  aq. 

e  braviBwme  A  ||  7  reo  A,  corr.  Of,  ||  11  sednec  o.  v. 
^ortifera^  b.  Bol  16  adicereB  vel  adiiceres  non  Baiis  chre' 
exseriptum  hdbet  A,  corrt  Ro,  conferena  qtmi  in  indiee  I 
adseripvi'  locum  H 17  veueficiam  Aa  ||  18  <in>  Pi  ||'21'  quod 
A,  earr^  Or,  II  2!>  anferetur  Afti||  27'  non  vacabam  Oftr;  <^mihi^ 
n.  yacabat  Mo,  sed  of.  indic.  I. 


8  QUINTILIANl 

pns  meam,  quod  non  solum  motu  [corporis],  fa- 
miliae  conclamatione  excitari  non  potuit,  sed  belli 
tumultu  et  fragore  signorum  et  trepidatiene  totius 
ciyitatis:  victurum  promitteres?  Veneficium  fini- 
5  tione  docui^  veneficium  periculo  docui:  volo  di- 
cere  et  de  animo.  Potionem  istam  cui  dedisti?  quo 
tempore  dedisti?  privigno  dedisti.  si  alio  tempore 
dedisses^  deceptam  te  putarem:  nunc  excogitasti 
potionem^  quae  me  lege  occiderd;. 

10  Equidem  si  me  interroges^  vixisse  me  illo  tem- 
pore  non  arbitror.  quid  "eram?  pro  dii  immortales! 
aut  in  qua  parte  naturae  locavit  me  noverca?  bel- 
lum  mibi  nuntiatum  est^  et  hominem;  quem  non 
peregrinatio  detinuit,  non  absentia  ulla  a  periculo 

16  civitatis  relegavit,  <somnus  vinxit>.  quid  actuf»  sit 
manente  me  intra  muros^  commilitones  mei  narra- 
verunt:  dicitur  ingens  fuisse  proelium,  commissa 
utrimque  acies^  dubia  saepe  victoria  et  huc  atque 
illuc  spes  inclinata,  cum  interim  miles^  in  quo  plu- 

20  rimum  fiduciaC;  in  quo  maximum  momentum  vide* 
batur^  in  nulla  parte  visus  auditur.  quid  plus  con* 
tingere  potuit  faosti,  si  perissem?  non  alio  modo 
audivi  bella^  quam  avorum  proavorumque  tempori- 
bus.     At  si   mihi   detur   emendatio   praeteritorum, 

25  utinam  noverca  illud  statim  venenum  dedisset^  quo 
vita  auferretur!  illa  potione  consumptum  tota  civi- 
tas  ad  rogum  tulisset^  celebrasset  laudes,  etiam 
temporis  discrimen  multum  attulisset  admirationis. 
illa  dicerent  homines:  >non  tulissemus  haeC;  si  vi- 

1  corporis  A,  exclusit  Bo;  sed  neseio  an  alius  penetivus 
substituendus  siti  S  frigore  Aa  |  4  scientia  A,  fimtione  (P) 
JBo  I  5  esse  periciilo  Aa  f  9  qua  Ab  |  occiderit  A,  corr.  JV  |  11 
enim  A,  corr.  i2o  Q  15  ^somDas  vinzit.^  Bo  conferens  9,2^: 
devincta  mens  1    acta  Aa,  acti  Ab,  corr,  Bo  1 18  utmnqne 

Aa  I  28  proavaromqne  Aa  |  24  nota:  Si  m  det'  emenda- 
tio  praeteritornm  A  ||  26  auferetar  Aa 


DECLAMATIONES.   CCXLVn.  9 

xi8set.<    ;,EgO;    inqnity    iamen    animo    bono    feci, 
Erabescite  matres^  quae  amplexae  armatos  iam  li- 
beros    impiae  tamen  iam   estis  mei  exemplo.     in^ 
Tenta  est  tota  civitate  <^una  qnae^  magis  amaret^ 
una  qoae  parceret:  noYerca.''    non  dico  de  fais  ad-  5 
fauc,  quae  secuta  sunt;  non  illam  iudicii  contume- 
liam:    interim   tamen^    quid   mifai    potuit    gravius 
accidere?   quam  ego,  dii  deaequel  perdidi  occasio- 
nem?  obtulerat  deus  tempus  merita  geminandi:  ve-  ' 
nerat   dies   adprobandi,   quod  fortiter  feceram,   id  10 
non   fortunam   fuisse.     felices    commilitones    mei: 
faostium  terga  yidistis,  calcastis  cadayera^  yictoriam 
publicam  clamore  laeti  retulistis:  at  ego^   ^qu^ndo 
pugnandum  est?4:  interrogavi;  longamque  illam  no- 
Tercae    noctem    tandem   emensus  non  mente^  non  15 
gradu  constiti,  ac  mifai  yicisse  cives  meos  accusa- 
tQr^dicayit. 

Yideor  ex  magna  parte[et]iam  adprobasse  cau- 
sam  proximo   iudicio.     quo   enim   modo   absolutus 
essemy  nisi   illa  accusatori  dicerem  »Yis  tenuit  et  20 
devi<n>cta  mens?4: 


CCXLTn. 

Raptoris  dlTitis  bona. 

<BoNA>MAEiTi  UXOB  ACCIPIAT.  Adulescens  locuples 
rapuit;  priusquam  optaret  puella;  misit  ad  eam  25 
propinquos  rogatum^  ut  nuptias  faaberet.  audi- 
tis  illa  precibus  tacuit  et  fleYit.  percussit  se 
adulescens.  priusquam  expiraret,  optaYit  illa 
nuptias.    petunt  bona  propinqui  et  uxor. 

1  tantnm  A,  eorr.  Pi  ||  2  annatiis  Aa  ||  4  ^ima  qnae> 
Pi  I  10  fecerat  Aa  |  ad  A,  corr.  Pi  ||  11  •fortuitum  (F)  ||  16 
grado  Ab  Jl  18  [et]iam  Bo  ||  20  snm  A,  corr.  Bo  ||  21  de- 
vi<n>cta  Gr  H  24  <bona>  Bo  ||  27  nupt.  optaret  Bo 


10  QUINfEILIANI 

SERMO. 

Demonstranda  vobis  est  via:  videte,  quid  utra- 
que  pars  velit,  quid  utraque  pars  dicat;  et  illud 
quam   fieri  potest   brevissime    et  sigmficantissime 

5  comprehendite.  ut  puto,  dicit  baec  puella:  »uxor 
sum.  nuptias  enim  optavi.  optando  statim  mari^ 
tum'  habere  illum  coepi:  necesse  enim  erat  illi 
marito  esse,  si  viveret:  nec  tempore  /it  matri- 
monium,   sed  iure.4:    f  Haec  er^o  comprehendenda 

10  sunt  finitionibus:  dicit  pars  diversa:  »non  fuisti 
uxor';  non  nnpsisti  enim  illi:  optione  tradita  es 
quidem  illi,  sed  statim  discessit  post  vocem.4:  boc 
finitione  comprehendendum  est:  uxor  est>  quae  fe- 
mina  viro  nuptiis  conlocata  in  societatem  vitae  ve- 

15  nit.  <illa  in  societatem  vitae  nonvenit.^  tum  non 
est  tradita.  illa  quid  dicit?  »uxor  est,  cuius  cum  viro 
matrimonium  factum  est.«  pars  diversa  hoc  dictt.f 
Pinitio  interim  dicitur  falsa,  interim  parum  plena. 
nos  neqiie  falsam  possumus  dicere  partis  adversae 

20  finitionem,  neque  parum  plenam:  nec  tam  in  sub- 
vertenda  ea  morari  debemus,  quam  in  confimanda 
nostra.  sit  ergo,  ut  non  infirmandum  finitionis  ge- 
nus,  ita  ad  convincendum  nimis  plenum.    nam  pos- 

18  sqq.  =  Inst.  or.  VII,  3, 19.  23  sq. 

5  pnta  A  g  8  eit  ida,  nt  Ab,  corr:  Gr  ||  parimonium  Aa, 
patr.  Ab  ||  9  *haec  ertohec  A,  haec  certo  I\*  ||  10  *finitione(.^)  || 

11  snbsiBti  A,  corr:  iV' ||  cnm  illo  A,  corr.  Bo  ||  tradita  qni- 
dem  Ab  ||  15  ^illa  ia  soc.  v.  n.  ven.^  Bo,  an  seribendtm: 
*qnae  femina  v.  n.  c.  L  s.  v.  v.  tum  non  ^snfficit  8i]>  est 
tradita  (?)  ||  tu[m]  non  e9[t]  tr.  Fi  \\  17  pactum  Crr  \\  contra- 
dicit  Sch;  partis  diversae  nnitio  interim  etc,  (deletis  iJlis  hoc 
dicit)  Eo;  fortasse  sententiarum  ordine  immutato  scribiendum: 
9  *sed  inre.  [haec  ergo  comprehendenda  snni  finitionibus.] 
dicit  p.  d.  etc. — post  vocem.  hoc^si^fin.  comp.  est,  uxor  efc. 
— tradita.  ^pars  diversa  hoc  dicit.^  Hla  q.  d.  efc. — factum 
est.  [pars  diversa  hoc  dicit]  ^Haec  ergo  comp.  sunt  finitio- 
nibus.^  ceterum  cf.  indic.  1 1(  21  orari  Aa  [  22  ut  ut  Ab  ||  in- 
firmanda  et  23  conviucenda  nimis  plenaT  t  A,  corr.  Pi  ||  23 
non  Ab,  om.  Aa,  corr.  Bo 


DECLAMATIONES.  CCXLVII.  11 

samus  uxorem  dicere  ea^mX  quae  yiro  per  nuptias 
tradita  Ib  soctetatem  vitae  Tenit;  sed  non  tantum 
haec  uxor;  sieat  non  negaremus  uxorem,  si  ita  fini- 
retur:  »nxor  est;  qaae  per  nuptias  a  parentibus 
in  matrimonium  tradita  in  societate  multis  annis  6 
fuit;<  ^cnm  tamen^  illud  a  parentibus  tradita 
non  necessarium  in  finitione  uxoris  sit.  ista  falsa 
quidem  non  sunt;  sed  plerisque  detractis  erit  ad- 
huc  uxor.  fingamus  enim  factas  esse  nuptiaS;  con- 
secutam  statim  alterius  mortem:  erit  profecto  uxor^  10 
etiam  te  confitente,  tradita^  si  in  societate  yitae 
non  fuerit.  quomodo  ergo  ista  societas  vitae  ad- 
iecta  non  quidem  mentitur;  sed  exeedit  necessa- 
rium:  ita  illud  quoquC;  nuptiis  conlocata  efficit 
uxorem:  sed  non  haee  solummodo  erit  ^uxor^,  fin-  16 
gamus  enim  nuptias  quidem  fecisse  nullas;  coisse 
autem  liberorum  creandorum  gratia:  non  tamen 
uxor  non  erit;  quamyis  nuptiis  non  sit  coUocata. 
Yideamus  igitur;  si  ista  supervacua  et  circumfusa 
sunt^  ^qualis^  fixiitio  huic  nomini  suffici<^a^t.  neque  so 
enim  hoc  intueri  debetis;  quid  desit;  sed  quid  sa- 
tis  sit. 

DECLAMATIO. 

Dixi  uxorem  essc;  cuius  cum  viro  matrimo- 
nium  factum  est.  quid  amplius?  nam  sicut  coitus  25 
%tque  congressus  citra  ius  non  efficeret  uxorem; 
ita  uxor  etiam  citra  haec  manet.  Id  ex  cotidianis 
et  in  firontem  incurrentibus  adprobari  potest.  nam 
ut  ab  ipsis  incipiam:  comprehendo  uxorem  duxisse 

1  enim  dicere  ea  A,  corr.  Bo  ||  8  finiremuB  A,  corr, 
8eh  I  6  anis  Aa  ||  6  ^cnm  tamen^  JRo  \\  8  quidam  A  ||  11  tr. 
etsi  8ch  1  18  *aaicit  necets.  A  ||  16  hoc  A,  corr»  Bo,  con* 
ferens  vers.  2-^8  |  *^uxor^  ||  16—17  finsamut  e.  n.  q.  f.  n. 
c.  a.  1.  c.  g.  n.  tamen  om.  Aa  ||  20  ^quaiiB^  Bo  ||  Mimci^a^ 
Bo  II  21  ^eapeetatur:  quid  circum  sit  ||  26  sict  A  ||  27  r)  /  elic 
cotidianu  et  in  fronte  Icureatib;  A  ||  29  ipiis  ^his^ 
inc.  8ch;  an  ♦ip.  ^nominibusX  iac  (F)| 


12  QTJINTILIANI 

dici:  hoc  ante  noctem^  hoc  ante  congressum^  hoc 
primo  statim  iure;  et  fortasse  in  aliis  possit  videri 
necessarium  expectare:  htc  de  nuptiis  convicimus. 
est  quidem  ius  matrimonii  exple^m^  tamen  expecto 

5  et  coitam  et,  id  quod  peto^  ^atrimonium  iungen- 
dum:  haec  in  eiusmodi  condicione  non  sunt  expec- 
tanda^  quia  antecesserunt.  raptor  si  non  occiditur^ 
iam  maritus  est.  Id  sic  quoque  accipitur:  qui  ma- 
ritus  erit,  non  est  caelebs;   quae  uxor^  non  yidua^ 

10  aut  virgo.  de  utraque  vos  persona  ergo  volo  in- 
terrogare.  putemus  statim  optione  finita  quaeri  de 
adulescente.  diceresne  illum  esse  caelibem?  at  si 
diceres,  illa  occurre<^re>t.  dic  igitur,  caelibem:  uxo- 
rem  potest  aliam   ducere:   virginem  hanc  aut  vi- 

15  duam  non  diceres.  at  de  altera  quaeri  supervacuum 
est.  si  viduam:  interrogo,  an  esset  aliquis^  cuius 
nuptiarum  habitura  esset  ius  puella.  crederem  igi- 
tur,  neque  illam  virginem  <aut  viduam>  esse  con- 
stare  et  illum  non  esse  caelibem.    si  haec  uxor  et 

20  ille  maritus,  nunc  quaero,  cuius  ille  maritus^  cuius 
haec  uxor?  Nuptias  tamen  in  domo  <^desideras^. 
Nuptiae  in  aliis  sint  sane  necessariae  —  quam- 
quam  ne  id  quidem  utique  ius  exigit^  causam  ta- 
men  <(nuptiae)y  in  domo  hanc  haben^  ostendendae 

25  voluntatisy  filiam  tibi,  aut  eam  ipsam  coniu<^n^gi, 
quae   sui  habet  potestatem  — :   hic   quod  nuptia% 
efficiunt;  optio  fecit.  videamus,  an  etiam  fortius  at- 
que  vehementius:   quippe  illic  voluntas,  hic  etiam 
necessitas   quaeritur.     ausim  dicere  utique   in  hoc 

3  haec  A,  corr.  Bo  \\  4  patrimonii  explendnm  A,  eorr. 
€rr  II  5  circaitam  A,  corr,  Gr  \  matrimoninm  A,  corr.  Gr  |  7 
antecesserint  A,  corr,  Gr  |j  10  e[r]go  {?)  Bo  tj  12  ille  occur- 
ret  A,  corr.  Sch  \\  16  dicere  A  ||  18  *<aut  vidnam>  ||  20  ma- 
ritns.  Non  qa.  Mo  \\  21  *<de8idera8>  ||  24  <nuptiae>  Bo  \\  ha- 
beto  A,  corr.  Bo  ||  25  coma<n>gi  Pi  \\  26  hoc  A,  corr.  Bo  \\ 
28  hoc  Aa  ||  29  aut  sim  Aa 


DECLAMATIONES.   CCXLVII.  13 

gmere  litis,  nullas  esse  digniores,  quae  retineant 
maritorum  hereditates^  quam  eas^  quae  uxores  ex 
raptu  esse  coeperunt;  quoniam  post  raptum  nuUa 
uxor  est,  nisi  beneficio  suo.  ac  forsitan  inde  etiam 
lex  ista  descendit.  6 

Ad  illa  libet  peryenire;  ad  quae  pars  diversa 
vocat:  an  haec  digna  sit^  quae  uxoris  nomen  ac- 
cipiat.  Si  hoc  tantum  dicerem:  meruit  hereditatem 
pro  iniuria,  posset  tamen  yideri  hereditas  ista  genus 
quoddam  satisfactionis.  Amata  est  ab  adulescente.  10 
debet  hoc  quoque  yalere  in  portione  litis  huiusce; 
nihil  ille  maluit,  quam  ista  bona^  etiamsi  yiveret, 
esse  communia.  ille  fecit  his  bonis  hanc  legem. 
speravit  de  ea  adulescens.  ideo  rogare  ausus  est. 
Nuptias  petiit  puella  —  non  dico  nunc  de  iure  — :  15 
cogitate,  quantum  beneficium  dare  Toluerit;  immo, 
quod  ad  ipsam  pertinet,  dederit:  remisit  iniuriam 
raptae  yirginitatis  ea,  cui  lex  et  morte[m]  yindicare 
permisit. 

^^Sed  sero  hoc  dedit.'^    Etiamsi  huius  tarditate  20 
factum  esset^   non  illius   festinatione^   noli  tamen 
mirari  pudicam^   si   castitas  non  statim  irae  suae 
imperare  potuit.     satis  praestat  rapta^   quae  non 
cito  optat.    ^^At  enim  iam  yulnerato  optavit^  quon- 
iammoriturum  sciebat:  captayit  hereditatem.''  Num  25 
igitur  animum  puellae  a  primis  temporibus  raptor 
ignoravit?     magnum  clementiae  argumentum.    cui 
potestas  adeundi  magistratus  statim,  jpermissa  con- 
tinuo  yox^  qua   se    et  iniuriam  suam  ulcisceretur; 
finiret  onera  pudoris  sui:  audit  rogantes  diu.    pri-  30 
mum  hoc  praeiudicium  eius  est^  quae  exorari  pos- 
sit.  rogari  velle,  pro  <e>rogato   est.    Hoc  tantum 

6  atq;  Aa,  adq  Ab  ||  10  abolescente  A  H  11  quoque  hoc  A, 
corr.  Bo  j  18  ixiorte[m]  Chr  ||  20  tarditatem  A  |J  28  emissa  A, 
corr,  Bu  \  contmua  A,  corr.  Pt  ||  31  piudia  A  ||  32  *<e>ro- 
gato;  exoratione  Scth 


14  QUINTILIANI 

non  satis  erat^  iudiceS;  si  dicereni:  non  negavit. 
atqui  dolor  erampit^  et  numquam  fere  ira  silentio 
continetur.  miseret  me  adulescentis  optimi  alioqui 
et  nimis  verecundi;  quod  sic  animum  eius  inter- 
5  pretamini.  Satius  erat  dicere:  non  negavit — ji  audeo 
dicere,  iudices:  promisit:  neque  <enim>  unum  pro- 
mittendi  genus  est.  Yoluntas  hominum  non  tantum 
Toce  signata  est.  an  yero  si  manu  promisisset, 
mt  voltu  annuisset,  dedisse[t]  fidem  et  oonfirmaase 

10  spem  puella  videretur  <:  non  videbitur^,  quae 
facie  adfectum,  quae  totis  oculis  misericordiam 
prodidit?  flevit:  idem  fecit,  quod  illi,  qui  rogabant; 
ad  mentionem  periouli,  ad  mentionem  carnificiS; 
uberes  lacrimas  profudit.  certe  non  yideo  adfectum, 

15  qui  occidat.  ;,Sed  tacuit.'^  Alioqui  hoc  vos  exi<g>e- 
batis  ab  ea,  quae  modo  virgo  fuerat,  quae  hoc  no- 
men  paulo  ante  perdiderat,  ut  de  nuptiis  loquere- 
tur,  nisi  ubi  necesse  erat?  ^^At  post  vulnus  .opta- 
yit.^'  Ecce  maiorem  misericordiam:  suscepit  raptoris 

20  sui  misera  curationem;  queritur  quippe.de  fortuna; 
quod  beneficium  perdidit.  neque  enim  r^vellere 
poterat  tam  alte  exactam  manum.  misera  existi- 
mabat,  hoc  eum  fecisse  causa  miserationis.  Perve- 
nit  tamen  aliqua  ad  illum  laetitia  jdatae  salutis: 

25  etiamsi  breyis,  tamen  grata  est  yoluptas.  ad  vo- 
ce(my  eius  audita<m>  oerte  oculos«sustuIit;  si  nibil 
aliud,  hoc  certe  solatii  tulit,  non  mori  se  tamquam 
damnatum;  non  illum,  quamvis  .semianimem  atque 

1  lude  A  II  2  dolorem  rumpitur  A,  corr,  Pi  ||  ira  fere.  A, 
corr.  Bo  ||  6  lud  A,  illud  edd.  \\  <enim>  Sch  ||7  voluntas 
hominum  non  tantum  voce  signata  est  r)  A  j|  9  an  A, 
corr.  Pi  \\  vultn  Aa  ||  xiedisse^t]  Pi  \\  10  puellam  videret 
Aa  II  <non  videbitur>  Gr;  videretur.  quae  f.  a.  q.  t.  o.  in. 
prodidi)^,  flevit,  idem  f.  etc.  ^Pi  B 15  aJiqui  Aa  ||  exi^g^ebatis 
Pi  II  17  praediderat  A  ||  19  fiuscepi  Aa  ||  20  for////na  Aa  |(  21 
divellere  A,  eorr.Bo  \\  25  ad  yoce<^m^  e.  audita<^m^j9e«^m; 
at  voce  e.  audita  edd. 


DECLAMATIONES.   CCXLVnL  15 

palpxtantemy  inyasit  carnifex^  non  ynlneratam  crn- 
entnmqae  per  ora  populi  traxit;  non  illi  capnt, 
▼el  examini^  l^e  recisum  est  pro  immitis!  qni 
de  snmma  clementia  tam  triste  feci^i  exemplnm. 

ccxLvm.  6 

Oeto  anni  dupUeis  inpnidentiae. 

iNFBUDEimS   CAEDIS    DAMNATUS    QUINQUENKIO    EX- 
UliET.  EXUI4EM  INTBA  FINE8  LICEAT  OCCIDEBE. 

Qni  eaedem  per  inpmdentiam  commiserai^  ab- 
iit  in  exiliom.  ibi  tertio  anno  exilii  aliam  10 
eaedem  similiter  commisit.  expleyit  tempns 
qninqnmnii  ex  eo  tempore^  qno  itemm  occi- 
derat.  redenntem  illnm  post  octavnm  aimnm 
occidit  qnidam  intra  &ies.    rens  est  caedis. 

DBOLAMATIO.  16 

Non  continuo  occisns  homo  ad  crimen  et  ad 
damnationem  pertinet;  cnm  hoc  interim  legibus  fa- 
cere  liceat.  qnotiens  autem  licet,  etiam  oportet. 
exulem  occidere  intra  fines  licet.  Id  ius  dupliciter 
efficitur.  aut  enim  redit;  cui  omnino  ^non^  licet^  20 
aut  ^cui^  non  redira  nisi  <[post  tempus^  licet. 
Nescio^  an  ex  iis  duobus  etiam  iustius  yideatur 
occidi,  cum  redit  contra  legeS;  qui  aliquando  iure 
rediturus  sit.  illum  enim  sane  cupiditas  patriae  et 
ultima  desperatio  cogat  aliquando  furtum  facere  25 
iuii  praeterea  cum  aut  ita  revertantur  exules^  tam- 
qnanL  in  hoc  fallant^  aut  ita  tamquam  tis  facere  li- 

2  p  ora  ppti  traxit  t)  A  ||  illud  A,  cofr.  ^  f  3  ex- 
'ammae  logi  A,  exanime,  lege  edd.,  corr.  Bo  ||  {«o  inimitiB 
^cara8>I  (?)  Bo,  canferena  U,20j^  4  fecit  A,  eorr.  Sch  H  6 
aoleis  A  ||  20  cni  non  licet  Pi,  cm  omnino  <^nan]>  !•  Sch  ||  21 
ant  non  redit  nisi  licet  A,  corr.  J2o  1  23  qoi  redit  c.  L  cnm 
aL  (F)  JBo  y  27  his  A,  corr.  Bo 


16  QUINTILIANI 

ceat^  aliquan^o  magis  ii  occidendi  sunt,  qui  palam 
contra  ius  reyertuntur.  illis  enim  remissum  furtum 
non  utique  nocet  in  exemplum;  neque  is,  qui  se 
agnoscit  contra  ius  reverti;  diu  intra  fines  mansu- 

6  rus  est.  is  yero,  qui  contra  legem  sciens  redit, 
temptat  iura  yincere,  et  in  impudentia  sua  perse- 
yeraturus  est. 

Yideamus  nxmCy  an  ei  gui  cum  revertiBaet,  oc- 
cisus  esty  reyerti  tempore   illo  licuent.    >Inpru- 

10  dentis  caedis  damnatus  quinquennio  exulet.< 
utrum  hoc  intellegimuS;  singulis  caedibus  quinquen- 
nium  esse  constitutum  et  interesse  aliquid^  quotiens 
quisque  peccayerit  <^an  nihil  interest,  quot  quisque 
occiderit>  ?  — :  NuUa  inyenietur  ratio,  qua  duae 

15  caedes  octo  annis  exulatum  efficiant.  nam  si  in- 
prudentis  caedis  danmatum  quinquennio  exulare 
oportet,  nihil  intererit^  quot  quisque  occiderit.  ego 
igitur  hoc  dico:  quotiens  commissa  sit  caedes^  to- 
tiens  quinquennium  esse  ponendum.    Et  hoc  satis 

20  firme  tueri  ali[en]arum  rerum  exemplo  possumus. 
fingamus  talem  legem^  ut  qui  fortum  fecerit^  sol- 
yat  quadruplum;  ponamus  quamlibet  poenam  ei^ 
qui  iniuriarum  fuerit  damnatus:  num  dubium  est^ 
quin  quotiens  iniuriam  conuniserity  totiens  passu- 

25  rus  sit  et  ppenam?  ergo  si  animadyersio  contra 
singula  delicta  constituta  est,  hic  bis  deliquit: 
bis  puniri  debuit;  decem  annis  exilium  implere  de- 
buit.     „Sed  ex  eo,  inquit^  tempore,  quo  sequentem 

1  aliquando  A,  corr,  P»  ||  hii  A  Q  4  diyi  Aa  ||  6  in  <m, 
Aa  II  8  an  sicut  A,  corr,  Bo  et  Bi;  an  hoic  qui  Grr  \\  deces- 
Bisset  A,  corr.  Eo,  redisset  Gr  ||  9  liceat  A,  corr,  Sch  ||  12 
*an  interest  A  ||  13*<an  n.  i.  q.  q.  occiderit^;  fortMse  sim- 
pltcius  12 — 14:  an  ^on^  interest  al.q.q.peccayerit? — :nnlla 
etc,  II 15  annornm  Fr  H  16  *damnatum  ^obiter^  qu.  (?)  H  17 
quod  A  g  19  r)  h9  satis  firme  tueri  alienarum  rerum 
exemplo  possumus  A  |{  20  ali[en]arum  Gr  ||  23  iniuriam 
Aa  11  24  iniurianun  A  ||  25  et  om.  Aa 


DECLAMATIOWpIS.  QCXLVm.  U 

^aadeim  qowoUiti  qiwqu^uumn  ezpi^yit.''  Ni)^l  mw 
refert^  xdsnm  seque^ti  Q9A4i  WA  reddi4erit  Ui^pmi 
qupd  deb(9lHtt  eti^m.  piriorL  qu^  si  qiwquemuui^  Qi( 
tmmio  ^ym^ra^,  iU^d  pnm  no^  est  s«ti9  pl^uni; 
si  adsignas  priori  caedi  suuffi  tempus^  no^  coepit  | 
e9n}}ar<$  oeq^ti  c^odi,  njffi  po^  quinqueimiwn.  ez- 
plj^a  mm  Jom  iQ^dium  iUud  bieuniuuu  m  boQ 
dioip:  »uiliil  intcffcu^t^?  dio  milii^  quo  )wdo  m^g^ 
exulaTfrit,  qomu  ^i  unum  oqci^issei  quod  <»st  is^a 
contrt^  lage^  compendiuoi,  ut  idem  illud  bieoniu^g^  M 
prj^oris  po^ae  ultimu^i  sil^  aequ^i^Lti^  pdmun^?  li^ 
bei  interrogiMre  i^qxmxK  pin^eutem.  iUo  luedio 
temporo  utri  egculaati?  OuiTis  boc  morti  le^  prs^^ 
9titit?  Fiugaiwus  enii9,  duos  statiiu  oeciiios,i  ut 
duos»  ita  ^tiaw  plure^,  et  ad  quoxp^que  mmoruia;  H 
nuUa  differmti^  est  inti^r  eum,  qui  in  uuo  lapso^ 
edt  0k  eum,  qui  satis^tiapem  pluribus  4ebet?  „1^^ 
prudimtis  qaedis  damus^tns  quinquei^nio  ez** 
ulei''  i^ta  r^tioiMi  staim  pot<^rat  post  quiuquoi^. 
niuw  redire,  siquidem  1^)0  dicerQ  aatis  e^t:  »caedjQqx  $ie 
imprudm  coiumisil^  quinquenniwi  ezulaYit,< 

Yideai^ua  iTmc^  quapi  ratioMm  secuta  sit  le^ 
coiMftituendae  eiusmodi  poenft9,  quam  hd^  lierculi) 
Tidetur  mihi  pofiore  d^eutia»  qwm  iustj^^a  eoi^. 
stituisse^  pro  uiorte  bominis  iunoci^tis,  pro  yita  %b 
quinquennif  deuiqne  constituit  absentiam.  ^Qigo  (gji- 
dem  inpudentia^  illius  ye)  in  boc  luirari  satis  non 
possum,  quod  festinavit  tam  cito  in  patnam  r^ 
▼ertL  est  enimy  ut  sibi  aliquis  unum  casum  remii- 
tat  et  ifiemel  lapsus  errore  se  humanae  necessitatis  30 
ezcuset:  hic  yero,  qui  commisit  iterum  idem,  quo 
ezilium  meruit,  computatis  diebus  atque  horis  le- 

11  paene  A  ||  24  piiore  A,  corr.  Fr;  maiore  6rr  |  25 
prae  A  ||  ^  A  |  26  qninqnemuo  A,  cofT.  Pi  1  iniqne  (F)  So, 
an  *demnm  (f) 

Qaintiliaiii  deoL,  ed.  Bitter.  2 


18  QUINTILIANI 

gem  iantummodo  inspexit;  non  etiam  crimina  sua 
numeravit;  nihil  yerecundiae  suae  adiecit^  nihil  pu- 
dori.  quis  autem  indignari  potest  eum  interfectum^ 
qui  occiderit  duos?  nam  si  uUa  hoc  loco  miseratio 
&  est;  debet  esse  pro  illis. 

Haec  dicerem  tamquam  de  eo^  ad  quem  lex  per- 
tineret;  quae  caedem  inprudentem  damnaret:  lex 
quomodo  constituit?  Inprudentis  caedis  dam- 
natus  quinquennio  exulet.    Nihil  mea  interesi^ 

10  an  inprudens  occiderit.  non  enim  ius  ita  constitu- 
tum  est,  ut  qui  inprudens  occiderit^  quinquennio 
exulet:  sed^ut^qui  caedis  damnatus  inprudentis  sit^ 
quinquennio  exulet.  hominem  occi<&t  in  exilio 
fortasse   inprudens:    constitui  tamen  oportuit^   ab 

16  inprudente  esse  occisum.  nam  quotiens  aliquis  in- 
terfectus  est;  aut  id  quaeritur,  an  onmino  interfectus 
sit  ab  eO;  qui  arguitur,  aut  id^  an  ab  inprudente, 
aut  per  inprudentem  sit  interfeetus.  hic  quid<[em^ 
certum  erat  <[ab  illo^  interfectum  esse  hominem, 

20  sed  ab  inprudente  interfedum  esse  pronuntiari  opor- 
tuit.  Non  modo  aiterum  quinquennium  debuit  legi, 
sed  perpetuam  [paene]  poenam.  inprudentis  caedis 
damnari  genus  absolutionis  est.  hoc  illi  non  con- 
tigit.    remittamus  tamen  in  praesentia  perpetuam 

25  poenam.  de  illo  quis  dubitabit,  non  posse  eum 
damnari,  nisi  post  exactam  iam  quinquennii  proprii 
poenam?  fingamus  illi  quinquennio  peracto  redire 
licuisse:  accusari  tum  debebat,  tum  damnari^  fum 
in  alterum  quinquennium  abim 

«0        Et,  rogO;  quid  interest  idem  istud  quo  tempore 

6  habet  dicerem  Aa  ||  10  institia  const.  A,  corr,  Ohr, 
iure  ita  const.  Gr  ||  12  ^at^  i^o  ||  18  per  imprudentiam  Pi  \\ 
19  quid<em>  Pi  ||  <ab  illo>  Bo  ||  18—20  aut  per  i.  s.  i  h. 
q.  c.  e.  1.  e.  h.  s.  a.  inprudente  om.  Aa  ||  20  *iTd  ee  A  ||  22 
^aene]  Bo  \\  26  ezatam  Aa  ||  28  cum  A,  corr,  Eo  ||  29  ab- 
isset  A,  corr.  Bo;  an  *ut  in  a.  e.  abiret  (?) 


DECLAMATIONES.  CCXLIX.  19 

ezilii  fecerit?  n  peracto  iam  quiiiqaeimio,  ant  in 
ime  certe  quinqnemiii  hominem  per  inpradentiam 
oceijiaset^  nmn  dubiamy  quin  vobis  confitentibas 
alterom  qoinqaenniom  ^fd^erit  debitaras?  Ita  bene 
illi  cessil^  qaod  hominem  citias  occidit?  $ 

SEEMO. 

Haec  fere  sant,  qaae  in  tbemate  sant  posita. 
Ut  inpradens  ocddisse  Tideator,  saperyacaam  habeo 
qaaerere  qaidqaam  de  animo  illias^  qaamyis  daos 
ocdderit.  10 

CCXLIX. 

Abolitio  adulteri  fortis. 

Nb    UCEAT    CUM    ADULTBRA   MARITO    AGEBEy    NISI 

pRius  CUM  ADULTEBO  BGEBiT.  Coepit  agere 
maritas  cam  eo;  qaem  adalteram  esse  dicebat  15 
bellxmi  incidit.  Inter  moras  iadicii  fortiter 
pngnayit  is,  qai  accasabatar.  peti9]>t  praemii 
nomjjie  im^cii  abolitionem;  impeiravit.  valt 
^ille^  agere  cam  adaltera,  CD. 

SERMO.  ^   20 

An  semper  com  adaltero  prias  agere  necesse 
sit?  an  bic  Qgerit?  an,  etiam  si  qaid  defait  actioni, 
qaoniam  tamen  pablico  iadicio  interceptam  est^  non 
debeat  baias  actionibas  nocere?  qaae  mens  ftierit 
praemiom  dantis  rei  pablicae?  atrom  oni  abolitio-  25 
nem  iadicii,  an  per  comunctionem  atriasqae  et  adul- 
terae  dederit?  sammam  qaod  in  omnibas  contro- 
versiis  est^  atram  aeqaias  sit? 

4  ♦<fii>erit  I  17  piigiiai///it///iB  A  |  *p€ti<i>t  |   19 
*<ille>  I  22  actiQne  Aa  |  25  remp.  Aa,  reip.  Ab  1  utnimnm    . 
Aa  I  26  *coiiiectiiram  A  j  iitri[n]8qae  Pi 

2* 


20  QUINTILIAJNI 

DECLAMATIO* 

Adnlterii  ream  defero. 

Pnto^  hoc  auribus  Testiis  non  novnm  crimeB  e9t : 
quod  satis  est^  non  ab  liac  coepi.  Qualem  eousam  pev- 

S  tulerim;  sic  aestimare  potestis:  petitur  altera  aboliti<!K 
ille  optavit,  haec  praescribit,  neuter  negat.  Bostea 
yidebo;  an  isti  oporteot  taa^faan  praestm^  quantum 
yiro  forti»  intorim  aqmota  personarum  ratione  ipsam 
excutere  legem  volo.  Ne  li&eat|  ixiqmt^  cum  adul- 

10  tera  agcvre  marito^  nisi  priu.s  cnm  ad.ultero 
egerit.  Differo^  illa  quae  fecit;  differo,  quae  paasns 
sum:  boc  in  praesentia  dico,  non  utique  semper  exigi, 
ut  prius  agatur  cum  adoltero.  id  yobis,  iudices, 
facillime  persuiaderi  poterit,  si  non  tam  iniustosy 

16  neque  tam  inprudentes  eristunatis  legum  latores 
finsse,  nt  QjQceesillwiie/  praftvtriogQrettt  ea^  qiiaie  prae- 
atari  ma  possenk  siatis  sine  dubio  lex  ipsa  di- 
eendoi:  Ne  prius  enm  adultearei  agat^Vj^  quam 
t^QBL  adultc^ro  &Qttt^  fuefrit;  octtoldil^  Eie  de  his 

20  loqui>  qTBoAm  utafqne  aeonsari  poiest,  Admonebo 
iamen  lueu^  wj^  alteco  «rginmemto,  quwtw»  les  ipsa^ 
si  ita  accipitiar;  paasora^  inijgii*^]»  sit.  fijngamus 
enim^  adulterum  vel  sua  voluntate  yel  etiam  interve- 
niente  fato   statim  deccisaLSse:   hoc  iustum  poterit 

26  yideri;  ut  quoniam  alterum  debito  supplicio  fata 
subtraxerint;,  ajtera  quoque  impimitatem  mereafav? 
fingamus^  a^du)>U;erujn  conscie^tia  crimiais  profu- 
gisse^  nullo  modo  Dacere  sui  poteatatem:  nu;mqui|d 
exigetis;  ut  ideo  cum.  aduttera  non  agatur,  quoniam 

80  aduItQr  crimen  yerum  esse  confessus  sit?  nullo 
modo  id  iustum  yideri  potest.  nam  ifi^  qui  dicit: 
cum  adultero  prius  agere  debes^  illud  dicit:  prius 
eum  adultero  age.    fingamus  enim;  yel  a  te  ipsa^ 

2a  ita  4,  corr.  Bo  |  U  fi»cto  te  |  25  «Mta  A  ||  27 
^a^dn^lteorQii  J|  98  *oam  adoltero,  ^deinde  cum  adaltera^ 
age.  fingamns  antem  eto.  (9) 


DECLAHATIOIHES.  CGXLIX.  21 

rei  ab  alia  nobis  adoliern  jrea  hanc  qnoqiie  proponi 
fiswBcii|itaonem.  nanne  illa  iiatitHMxmm  defensio 
ftrmiisijna  «rit:  »luibei  adultmrai;  ks  i»  ab  iHo 
ordiri  inbet.  «aid  izBzisiiis  j>€  fiioc  in  banc  axon 
potest  dicif  ^Qcds  ipkar  onedat  oins  CQiidicBGauB  5 
esse  iura  ulla;  ut  aliqnid  non  liceat  et  neeesae  mkt 
DBm  ni  maM  boc  ab  m  dicitnr:  ^acoina  ipriiui  adul- 
teonmi/'  ad  te  vnao,  res  pnblioa:  aecueaan  adni^ 
tsrum  wlo. 

Haec  dioBrem^   si  nan  ioiiCQbaBKan,   si  nibil  &•  dO 
dwBem.    nanc  -egi  cuodq  adnltero^  ct  si  >cantentas 
esMm  TOhoitate  legis^  agem  moluis  per  ane  ^on]> 
etetit.    hvdoet  iex  anaiiRim  msnm.    £oe{iiy  ^ff-f  nea 
lez  iutiqne  uHo  jsoripto  boc  eomprehendit,  ut  onibi 
neeesBe  sit  la^re  usque  ad  finem.  mm  efaB  fludioai  15 
eonsedisBent  nt   absoiviBaeBity  ago   taman  ^geram. 
apparet  %itar,  non  fiaita  indioii  ocmfitare  tactianem, 
eed  zntFcdtu.    dgitur  si  abioluine  eeset  is,  qu»m 
taBnn  wdnlifcRnim  ^cebam^  mfpSKe  mibi  tecnm  iioebal^ 
0t  nrta  ^praescr^ptio  nulla  easet:   muac  non  liiDebit  20 
wffBBB^  iqnxa  oEie  cQ&feesns   est  jibsolvi  non  posn^ 
ifpL  puta  enim  ndem  Btatim  dle,  qna  xewi  detniiy 
intaBrogari  te:  quid  faciani?    e^amme?  ciun  nlbnm 
iasoikpmy  eum  iadioaB  jreifim,  per  lUae  (oanatee  aoBmm 
lodiBsoaim,  longas  idminm  «ifc  pro  maeentBinn  com-  85 
pioaitaay  .quid  aliad  feci,  qnam  oit  agsiiem?  ^non  hnr 
fihEBbma  ^bbb  aigeire  fcoepiaaa  qniiqp]»<j8>  (agaae  eoe» 
pat  ^uf^^^  qnia  >seinel  icowilagit  fem.    csm  agere 
4soepi  ^Bg^^j  ne^e  «nam  -vidcai  poaaan  agens  oo*^ 


2  deTersio  'AH  4  on  *qaid  transilis  fhoc]  In  lianc'?  noa 
potest  dici.  vd:  prins  in  h.  n.  p.  dici.  (?)  ||  8  resp  A,  re- 
i^OBdoo  tid.  mguB  a  JPHh^efuii  md  'Cf.  3^^M  'M  £Z,27  \\ 
U  roanUBiiptaa.A|  iB  l6ge.a«Bve  c(|9  i2o  il'<nca>  e4d»  ^  8B 
an  aiite  cnm  A,  ^»rr.  Mk;  tm  ^deindB  cnm  (f)  ««{  an  {anj 
€.  ^  J  27  qmd  qni  m^,  coep.  qnia  b.  «ont.  nam  com  A, 
oarr.  &.,  m  ^agit  .^ctaia]  smnd  oimt  n^m  (P)  :j|  29  <egi> 
Obr  I  possnm  A,  eorr.  JSSo 


22  QUINTILIANI 

pisse,  nisi  egissem.  ergo  quantocumque  tempore 
egi,  nihil  obest  non  consummasse.  neque  enim 
.etaxif  qui  non  Ticity  negaveris  pugnasse;  neque 
eum,  qui  fruc  tus  non  percepit^  negaveris  posse- 
6  disse;  aut  eum,  qui  naufragium  fec[er]it;  negaveris 
nayigasse. 

„Sed  abolitionem  peti^i^t.^'  Yel  hoc  argumento 
satis  iusto  probare  possum^  egisse  me.  tum  igitur^ 
cum  abolitio  petebatur,  quid  ego  eram?    actor^  ut 

10  opinor^  et  accusator.  quid  iile  erat?  reus,  opinor. 
atqui  hoc  nomen  numquam  in  eum,  adyersum 
quem  non  agitur,  cadit.  tu  hodie  quid  pugnas? 
ne  adrersus  te  agere  incipiam.  nam  eventus,  ut 
tn  yis  yideri;  dubius  est.    contra^ria^  multa  acci- 

15  dere  possunt  adhuc,  propter  quae  iudicium  ipsum 
non  agatur.  praescribis  tamen,  ne  agam,  id  est^  ne 
nomen  tuum  deferam^  ne  te  legibus  obligem:  cum 
igitur  tecum  acturus  sim,  statim  ^ago^;  si^c^  cum 
illo  iam  egi.    Sed  putemus  non  contineri  actionem 

20  non  finito  iudicio:  si  tamen  ^non^  mea  culpa  accidit, 
^o  minus  iudicium  finiretur,  satis  iniuriae  passus 
sum  in  priore  iudicio,  et  potest  apud  aequos  iudices 
pro  actione  perfecta  haberi;  quoniam  mihi  agenti 
consummare  non  licuit.  Dixi  igitur  ea,  quae  ad  causam 

26  pertinebant^  neque  semper  priorem  adulterum  accusari 
posse^  et  a  me  actum  esse^  etiamsi  non  esset  per- 
fecta  actiO;  tamen  quoniam  re  publica  interyeniente 
et  lege  yiri  fortis  perfecta  non  esset^  proinde  eam 
haberi  oporterC;  ac  si  ego  fecissem,  quidquid  yolui. 

30  propius  accedere   ad  f  confessionem  f  huiusce  rei 

1  qaant^al^camqne  l{o  1  4  peper.cit  Aa  |  6  *fec[0r]it|| 
6  petio^t  8ch  ||  9  abolitioiie  Aa  ||  ergo  Aa  |  14  coiika- 
^n&y  ito  p  16  nanc  Aa  ||  ne  om.  Aa  ||  18—19  sim  statim  si 
cnm  iUo  iam  egissem  patemas  etc.  L,  corr,  Bo  ||  20  ^non^ 
Or  1  25  accasare  Aa  ||  26  eet  A,  an  ^est  (F)  ||  28  perfecti  A|| 
eet  A;  on  ^est  (?)  ||  80  confdsionem  (?)  Bo 


DECLAMATIONES.  CCXLIX.  23 

Yolo.  CrimeiL  adolterii  duos  continet.  ex  iis  ne* 
cesse  est  qui  cum  adultero  prius  agit,  agat  et  cum 
adultera.  num  igitur  hoc  mihi  dicere  potes[t]:  prius 
me  agere  tecum  non  oportere?  secundo  te  ioco 
ream  detuli^  secundo  loco  produxi  ad  magistratus.  5 
at  quidquid  secundum  est;  habeat  aliquid  prius  ne- 
cesse  est.  haec  natura  ita  sunt  copulata,  ut  si  cum 
adultero  egi  priuS;  tecum  agam:  si  non  egi,  ago 
tecum  priuS;  tamquam  cum  adultero  iam  egenm. 

Beliquum  est  intueri,  iudices,  voluntatem  quo*  10 
que  rei  publicaO;   quae  fu^er^it  tempore  illo,   quo 
praemium  dabat.   peti<^i]>t  abolitionem  yir  fortis^  ut 
opinor^  sibi^  nec  potuit  accipere^  nisi  quam  petiit. 
alioqui  si  hoc  tempore  suam  abolitionem  petisset  et 
tuam^  primum  omnium  duo  praemia  petisset;  sed,  15 
quantumlibet  meritis  eius  deberemuS;  nemo  tamen 
passus  esset  duplici  praemio  unam  honorari  militiam. 
tuam  abolitionem  quare  ^illi^  [ipsi]  concesserimus? 
nam  abolitionis  ^ipsi^  [illi]  concedendae  ratio  quae- 
dam  fuit;  etiamsi  peccayit^  etiamsi  grayem  uni  fecit  20 
iniuriam,  redemit  tamen  hoc  yirtute,  redemit  san- 
guine,  redemit  yuhieribus:  in  te  quid  specta&it  ab- 
olitio?    quod  yitiis  tuis  et  cupiditate  illum  quoque 
bonum  alioqui;  ut  apparuit^  ciyem  adulterum  fecisti? 

SciO;   iudicesy  hactenus  pertinere  actionem  ad  25 
hodiemum  iudicium,  nec  quae  sum  obiecturus,  cum 
mihi  accusare  permiseritis,  hodie  dicenda  sunt.  quo- 
modo  deprehenderim;  quo[s]  teste[s]y  relinquo:  iiiud 

2  egit  Obr  Q  3  potes^t]  Bo  et  Bi  ||  4  oportet  A,  corr, 
Bo,  an  *a^re  tecnm?  non  opinor  (?)  ||  5  pdnxad  Aa,  pdoxi 
ad  Ab  11  9  nam  egero  A,  exclusit  Bo  ||  11  *fa^er^it  ||  qoae  A, 
eorr,  Fi  ||  12  peti<i>t  Bo  et  Bi  ||  18  petit  Aa  ||  15  nt  qu.  A, 
€or%  Bo,  at  Obr  1 16  meritnm  Aa  ||  17  e^t  dup//y[pUci  A  |  /n- 
tra  7  snnt  copnlata  et  18  abolitionem  in  margine  trcmaverso 

18  qnaere  Aa  ||  Villi> 
corr,  Bo,  specuLret 


fi4  QtlNTttilAitt 

ttttnmy  qnalein  haiic  ptitetis  esfie  t^miteaAy  ^M 
drf^iidi  !Mhiit?  qunitiqiiiiiii  lioc  itan  ptior  iUe  ccsi^ 
Arddus  eeit^  qtii  ctim  finiiter  fediM^ty  cum  yecMrM 
te^tMraHi  graiaa  liiterettury  plti6  tattieii  putavit  apwl 
i  l^  taleM  tirtote[m  et]  reli^onem  et  fidetn  resi^tan, 
lAi^t  tete  ^tltavit.  hodieno  igitor  itidicio  a^are^ 
ft^  M,  illi  abolittonem  petef^  ti^Me  faetit.  Noii 
te»tis  ^ortandi  iMhi  iid  ttt^adi  i^iiitikm,  dvi^ 
tati  ttnt6  ^enmia  ^ocessariata;   mati4tnQnii^;  etiantti 

16  «go  tiiCti^l&y  ferdtid  Coiitlneii  6iVitatemi  bin  jyopiilos^ 
Ii$il  libetios  'Ct  «Micceiiiision^  patirimcmioruin  et  gra*- 
«kun  hereditatottiy  hii^  «ecntitatdtt  domeferticam.  ^ytk^ 
adiodo  ^im  peregiinabimtLr^  4|tiomo4o  ad  cdeiidod 
disc^Mitis  agros^    qiiiie  iiObi«  fteciij^itad  dabitur 

if^  iltidcipientibus  leglttionlfs  p^blic&fii;  eWl^btid  iai  mi^ 
Kliam,  cnm  freqn^ntei^  bella  feikit?  Pot^t  tobte 
Mftttiig^,  tit  et  p^aeminm  tiro  htfi  dedeiitis  et 
\kxAm  adnlt^um  tindioemun. 

20  Sdrtitio  ignomiiiiosonim. 

^tilesoentdft  inticem  <ittMartim>  sgm  aoe- 
poitmt.  «ortiti  iNmt,  titriuii  iudlcium  prkis 
25  ag^tmr.  iB^  qtii  soH;^  tkMsrat^  e^t  ^  dam«> 
ntttit  iniurtarom.  dieumiitto  itgei^  tolunti  prM>> 
scribit. 

S£RMO. 

J^tronftam  necessario  dabimus.  nam  etiam  ut 
agere  illi  liceat,  est  tamen  i^ommiosus.  « 

h  i^TtMto[m  etl  reL  JRd  1  9  iOaj^  A  f  iiiatrimeiiia  A  t| 
bona  matrimouii  Jl  |  IS  militia  A  )  fii  tftiiiiiam  A  |  fi3 
^ininrianun^  Eo  |  25  Hib  A 


DBCLAMATI0NE8.  CCL.  26 

DBCLAMATIO. 

>Zgnoitiiniofio  nt  qua  dit  actio.4: 

81  bodie  priB&tun  deterret,  n«cefise  liabelmt  pM 

iMnidkM»tteiA  fi^tinae  Bti&et  niUH^  pmscribendi  tem^ 

pm  abiit.    tum  enim  praeBCribere  debtuBti,  si  po*  6 

t^iraft^  emn  ^delatad  es,  et  in  boc  ipfium  pTaescribeM^ 

ne  ^ft»¥et*  neqne  emm  nlla  pMkeecriptio  incobata 

$odici&  p«ragi  vetat)  i^  incobari  aliqnando  probibet. 

Mtio  iBtiy  cm  pmeftcribidy  data  est:  nee  data  Boltem, 

verametiamiiicdbata.  invicem  m  fitiiAis.  ^ideidm?  i6 

tn  ifidtram  pntaB  actioniB^  ctim  iadiceB  consederint^ 

ettm  ad  dicesidtim  Btirrexerit  ^rator?  minime.  btmc 

enim  ta  ^i«ti  fddcftate  sdHJtioniS;  et  lex,  qnae  igno^ 

mi&iMo  non  dedit  actionem,  boc  [es]spdctavity  ne 

tnnnino  in  cauflam  edncendi  potestatem  baberet;  ne  15 

Kftun  fitdendli,  ne  in  pericnk^  perdncendi  qiiae  si 

omnia  iam  Ihcta  snnt^  tempns  ptueBCriptioniB  transiit. 

Accedit  et  illud,  quod  quaerendum  est^    ignomi- 

nioso  ne  qua  sit  acti-o  ininriarum:  ^^an^earum, 

quae  factae  sint,   postea  quam  ignominiosus  esse  20 

coepit.    fedt  iniuriam  aliquis  ei;  fecit  frustra  igno- 

minioso.  yidetur  minus  peccasse^  quam  si  aliquem 

dvem,  cui  integer  status  es[se]t,  laesisset.  bunc  con- 

temphim  ntiqtie  noltiit  damnationis  lex  esse,  nisi 

post  damnationem.  boc  axitem,  de  qno  quueritur,  con*-  25 

nteariB  optjrtet^  acttun  esHe  ante  danmationem.  ^non^ 

tam  ignominioBO  nolnit  <lex>  esse  actionem^  ^am 

^ommlae  tindictam;  trt  Bi  ius  em«ndi  atkfeireftnt 

ibannato^  mtmerent  tameneay  qime  emisset,  anteqtram 

damnaretur.  ergo  nontemporepraescribiB;  nec  perite  so 

ta  €ttaBA  poMk,  aaias  origo  aate  danmaiaoBem  est. 

8  [0i]  E»,  <et>  Bi  JPS 1  tft  ari^r  A  ||  l!S-^i8  faaee  enkii 
ta  §tck^  A,  tofir.M^  18 ibL aetEonis  A,  6tfrr.0r,  tf.4Hd.Ifi 
H  Tet^pMAavii  Pi  f|  10 /MtfMe  *ign.  qbartffii  iMm  sit  a» 
inL?  I  <tti>  tte  1  !i8  Msejt  BoiM  <ttOn>  Mo  R  87  ' 
th  I  27-^VB  forkiM  *wn  ign.  n.  1 '^  aot.,  xA  ign. 
qnam  si  ins  etc.  ||  28  anferetnr  Aa  f  81  ei  A,  eorr.  Fi 


26  QUINTILIANI 

Haec  dicerem  cuicnmque  et  in  quacumque  ac- 
tione:  tecum  agere  invicem  coepit^  et  agere  coepit 
iniuriarum.  quantopere  autem  yoluerit.  huiusmodi 
peragi  iudicia  legum  lator,  ostendit;  cum  iniuriarum 

5  damnatum  ignominiosum  esse  voluit.  quare  si  ap- 
paruerit,  te  malam  causam  habere,  incipis  rem  in- 
iquissimam  postulare^  ut  tales  poenas,  quales  prae- 
scribis,  patiatur.  nam  si  tam  gravem  rem  et  tam 
intolerabilem  lex  iniuria[ru]m  putayit,  ut  ei^  qui 

10  commisisset  tale  delictum,  omne  ius  poenae  aufer- 
ret:  quaerendum  de  te  quoque  est;  quod  etiam 
sorte  factum  «st^  ut  prior  ageres^  non  quia  atroeius 
erat^  quod  querebaris.  quid  pofro?  hac  ipsa  ^orte 
non  hoc  quaesitum  est,  uter  prior  ageret?  iam  hoc 

15  ergo,  de  quo  contendimus,  constitutum  est.  illa  enim 
sorte'duo  iudicia  ordinata  sunt:  et  tu[m];  cum  ac- 
cnsaresy  eras  reus,  et  proximo  loco  reus. 

<SERMO.> 
Haec  ad  ius,  illa  ad  aequitatem. 

20  <DECLAMATIO.> 

Quid  adeo  iustum,  quam  te  damnari,  s<i>  iniuriam 
tum  fecisti?  non  enim  ignominioso  fecisti,  et  for- 
tasse  per  te  stetit,  ut  iniuriam  hic  quoque  faceret. 
ali<o>qui  tu,  si  quam  fiduciam  haberes  izmocentiae 
26  tuae,  nonne  his  ipsis,  quibus  excludis  illum,  con- 
fideres?  quid  times?  accusabit  te^  neminem  postea 
accusaturus.    caecidit  te:  fecit  iniuriam,   coitfitebi- 


3  iniTiriain  Aa  \  6  arparoierit  Aa  |  9  ixiiiiriarra]in  €hr  |J 


Ab  1 17  proxomo  Aa  |  18—20  <Sermo.>  h.  a.  i  i.  a.  a.  <De- 
clamatio.>  l^'  ||  21  qnod  A  ||  dampnaris  ini.  A,  corr.  P»  ]|  24 
a^<e>  qtii  Pi  ||  27  confite[bi]mnr  Fr 


DECLAMATIONES.  CCLL  27 

mnr;  probabimas  tamen  istnd  inre  accidisse.  Qaanta 
diffidentia  in  te  caasae  est^  qai  post  ista  trepidas? 
et  in  nobis  qoanta  fidacia,  qai  post  hanc  .^in^feli- 
citatem,  post  hanc  fortanam  confidimas^  dignos  nos 
apad  indices  fataros^  qai  yindicemar?  laiqaissimam  6 
aUoqai  est  tantam  fortanae  sortis  illias  licaisse,  at 
hoc  yideatar  qaaesitam^  ater  ignominiosas  esset. 

CCII. 
Bapta  sterills  repndlata. 

IkTRA    QUmQUEKNIinC   NON  PABIENTEK  BEPUDIABE  10 

LiOEAT.  Iniusti  BEPUDn  siT  ACTio.  Qaidam 
ozorem,  qaam  ex  rapta  habere  coeperat  secan- 
dam  optionem,  intra  qainqnenniam  non  parien- 
tem  dunisii    agit  illa  iniasti  repadii. 

DBCLAMATIO.  15 

Iniasti  repadii  accaso. 

Neminem  adeo  fore  alienam  a  bonis  moribas 
credo;  qai  dabitet^  param  istad  [in]iaste  factum 
esse,  qaod  quae  sammam  dederat  beneficiam  vitae, 
ne  id  qaidem  obtinait  apad  maritam,  qaod  prae-  20 
stitit.  itaqae  calamnia  resistit  et  impagnat  iastam 
esse  repadiam,  qaod  maritas  iare  aliqao  fecerit. 
ego  porro  non  hanc  interpetationem  istins  yerbi 
yideOy  nt  iara  spectanda  sint/sed  illad  -f-aliqaandof, 
ati  iastitia  spectetar.  nam  illad  iniastam  repadiom  25 
estf  qaod  iastdtiae  contrariam  est. 

Yeramtamen  si  ad  illa  revocemar  iara,  nihil 
tamen  ad  hanc  pertinebit.  istam  enim  legem  et 
hoc  beneficiam  habeant  fortasse  ii^  qai  naptias  ex 

1  occidisae  A  g  8  <m>felicitatem  Pi  ||  18  *[m]iaste  |  24 
89d  plus  aliqaaiito  8eh  |[  26  ioBtitiae  et  Aa  )  28  istam  ta 
enim  Aa  1  l^e  A  |  29  Im  A 


2g  QXJINTILIANI 

ftequo  fecerant,  qni  tradeiitibms  parmtibus:  ad  eos 
r^o^  ad  qnos  neeessitafi  pertinet  nuptiarum^  nihU 
ifita  lex.  non  miigk  enim  repttdiare  lieet^  <{aajtn 
wm  uffiibere   liieerei    doa»  enim  poenas  advvmiB 

5  wpkftm  oottstitutese  Jex  tidetar,  ftlteram  moitis^ 
alteman  nuirtiaitim:  levi<nMi  faano  et  beneficio  pro^ 
piotemy  taflmn  «^  ipmm  no«L  sinie  necessitaite. 
quod  si  lege  non  defenderis;  profecto  iniustum  di- 
Yortium  est. 

10  Sed  fingamuS|  te  lege  defendi:  reliqua  haec  sit 
quaestio^  an  facere  debueris.  beneficium  te  acce- 
pisee  summtim  ^ttamfestmn  ert:  vittim  tibi  dedit 
teeea,  -dedlt  titam  peritoro  per  supplieaa^  per 
dedeeus.     pro  his   mhil  non  praestaii  opc^ret 

15  weoitu  q/M  aliud  exe|^;  ^«m  ut  uxot  <es8et?  ^^At 
enim  non  Ipariebttt  mm  quinqueanxvm/^  Si  tibi 
eam  parentes  conlocassent,  aut  ipsa  nubendi  tem- 
pus  elegisset,  dicerem:  »iian  semper  fecunditas  pro- 
perat;    aliquando    dilata    velati    pleniores   frnctus 

20  xeddii^:  2aec  vero  et  rapta  «st,  antequAm  desti- 
nasetor^  antequam  idonea  imptiis  Yideretui^  et  ha- 
buit  maritum  in  amores  piaeqpitem^  in  eujpiditates 
luronttm^  et  cum  inyisa  fuerit  .maorito,  notest  Tided^ 
quod  non  peperity  padicitia,  non  steruitate  feeisse. 

25  Tu  porro  quidquid  Ucet,  statim  puias  essefadendum; 
q«diqud  «spe^nm^as,  qoM^oid  crudelisaiW 
habent  iara,  ooeig)as.  Toluisses  aEiimum  talem 
&isse  puellae  illo  tem^ ore,  quo  ad  ^tenua  iacebas? 
Haec  Yero  non  tantum  marito,  sed  etiam  rei  jpu- 

30  Uaeae  reddere  plenam  potest  ratmnem.  nam  etiamsi 
non  Jiabet  filium.  4UiserYaYit  tamen  iuTenem.  tamen 
ioixuneu^  t«nen  ciT«n. 

7  *et  tamen  iUa  A,  e.  t  iUa<m>  Pi  ||  8  legem  A  ||  10 
)M>0  A  i|  ^tib  qn.  (^  I  13  ^igifieet  ^%  »  deelS»i»tiir  -^ 
^-«'eit^A^  il  heMi  A|  M  Mttna  A,  «orr.  1¥|81  at  seis 
Tayit  JLat. 


DECL.1IIATI0NES.  CGLn.  39 

CCLH. 

Parftsitiis  raptor  candidatae. 

ImKSRmi  HALBFicix  siT  ACTio.  Bjlptob  Dsooni 
iHLii.  SOLVAT.  Pauperis  ei  divitis  filiae  Bacar* 
dotinm  peidtiaiit.  runior  erat,  fataram  nt  pan^  5 
pegria  fiUa  Bacerdot  cvearetnr.  rapuit  eam  pa» 
raeitas  divttis.  deeem  milia  aceepta  a  dmte 
selfxt  e  lege.  accusak  pauper  divit em  inscripti 
malefioii. 

SEBMO.  10 

Plevaeque  controTarsiae  m^  hae  lege  positeA 
doas  qu^estioftes  biabeot,  ex  ipsis  earum  yerbis  ianr 
ctas:  m  i^SQriptmn  sii^  quod  obimtur,  et  a^  male* 
fioium.  siti!  <sed>  q«Qd  irequenteir  drri^  nm  sempcr 
vimmfm:  qwm»m  fere  ubi  de  inscripW  eonstai^  16 
qfmmi  aolot  de  xnAleliciQ;  si  de  malefiQio-  oonTsauty 
i^  coiiti»yeraiam  venity  e;n  iMcrif  tum  sii  In  bao 
4)oiitroTersia  tertia  qupiquer  adide^or  quaestio  Mcasse 
est^  qj3m  gen^ralibus  CMstat  duabus:  an  bxuus 
]»alei&€^um  sifc?  sed  pro  bae<  miediA  ea^wtmr^  aou  20 
eniwL  qfmin  potest^  an  sit  nxaleficwm:  xMque^  emm 
i»  nmm  nfttawam  cadit^  ut  quisquam  moj^taUum 
id  wiAe&mai  wget^  cuins  poevam  soLutaj»  essis 
eontevdat.  quMi^ua  ergQ,  m  iascripbm  sit?  et 
m  hu«as  jntJefioiim  sit?  85 

DEOl^AMATIO. 

Insoripti  maleficii  agitur. 
Cum  maximam  partem  def ensionis  adversariiKi  in 
boc  ducat,  ut  inscriptum  esse  maleficium  neget,  poterat 

ffi 
3  inscmiUb  Aa  J  -X*  solvat  ▲  ||  7  «X*  aeo.  ▲  ||  14  <8ed> 
Bo  I IS  d  oe  xnaleacio  <m.  4a 


30  QUINTILIANI 

breyi  condicione  decidi^  ut  diceret^  qna  alia  lege  cum 
iUo  consistere  potuerim:  nonc  callido  et  yetere  ac  dia 
iam  excogitato  consilio  legem  non  ad  reum  refert, 
sed  ad  crimen;  et  tamquam  ego  nihil  aliud;  quam 
5  de  amissa  Tirginitate  filiae  querar^  recitat  legem, 
quae  contra  raptores  scripta  est  ego  autem^  etiamsi 
cum  ipso  agerem,  qui  rapuerat^  poteram  tamen  non 
contentus  decem  milibuS;  quae  accepi^  in  argumen- 
tum  inscripti  maleficii  lege  agere  etiam  cum  para- 

10  sito.  lex  enim,  quae  decem  millia  solyere  raptorem 
pro  ablata  virginitate  yoluit,  contra  eos  scripta  est^ 
qui  nihil  aliud  egerunt.  di£Ferant  autem  haec  et 
personis  et  temporibus  et  locis.  nam  ut  pulsatus 
civis  iuiuriarum   aget:   si   magistratus  erit^   maie- 

15  statis  crimen  obligabitur;  si  legatus  erit;  bello 
vindicabitur  et  iure  gentium;  et  eadem  p^cunia  sub- 
lata  ex  privato  furtum  erit,  ex  sacrario  temploque 
sacrilegium:  sic  raptor  eius^  quae  nihil  aliud,  quam 
virginitatem  ultum  ibit^  decem   millia  solvet:   alia 

20  erit  oondicio  eius;  qui  rapuerit  in  comitiis^  qui  ra- 
puerit  eam^  quae  sacerdotium  petebat,  immo  ne  in« 
gratus  sim  adversus  beneficia  populi  iam,  quantum 
in  illo  erat^  acceperat.  longa  ratio  est,  quoniam  in 
argumentum  tantummodo  causae  huius  de  iniuria 

26  parasiti  loquor.  Tu  autem  mihi  non  debes  recitare 
legem,  quae  contra  parasitum  scripta  est^  cum  quo 
non  agO;  sed  contra  te,  qui  inscripti  maleficii  reus 
es  lege.  neque  enim  hoC;  quod  dicitur  raptorem 
[X  milia]    e    lege   solvere  oportere  ei  solves,  qui 

30  dicat:  ^rapuisti^^:  ^sed  ei^^  qui  dicat:  »raptorem 
summisistic^  sed  ei,   qui  dicat:  ^comitia  turbastic, 

1  bravi  A  ||   2  cmn  alio  A,   corr.  Ghr  ||   8  'X*  milibns 
A  II 14  cuiaB  A  1  magestatis  A  ||  15  obligavitnr  Aa  ||  16  vin-' 

dicavitnr  Aa  ||  ex  iare  g.  Seh  \\  19  "X»  millia  A  ||  21  nen  ingr. 
A  II  23  qnamqnam  Sch  \\  29  est  lege  Aa  |  30  ^sed  ei>  Eo 

f 


DECLAMATIONES.  CCLn.  31 

sed  ei;  qui  dicat:  >sacerdotium  abstalisti4:.  haec 
crimina^  si  quam  aliam  legem  habent^  transfer  sane 
actionem  meam;  si  nidlam  o/tam  habent;  cnr  prae- 
scribis  adversus  maiorom  diligentiam  et  exqnisita 
ingenia;  quae<(ias]>scripserant?  Est  igitur  inscriptum.  6 

An  maleficium  sit^  si  modo  ista^  quae  obieci^ 
rera  sunt;  neminem  dubitaturum  arbitrar. 

Blud  tamen  et  iudicio  non  alienum  et  adfecti- 
bus  meis  necessarium  est  dicere^   quantum  malefi- 
cium  sit.    diUgentissime  maiores  hanc  videntor  ex-  lo 
cogitasse  legem^  qm  cum  scirent^  nullam  tantam 
esse  prudentiam,  nuUam  immo  tam  certam  divina- 
tionem^  ut  omnia;   quaecumque  ingeniis  maJorum 
excogitari  umquam  po[tui]ssent,  providentia  caven- 
tium    Yideret:    hac    lege    omnem   malitiam    veluti  15 
quadam  indagine   cinxerunt^   ut   quidquid  aliarum 
legum  effdgisset  auxilium  quasi  extrinsecus  circum- 
daretur.    Ego  autem,  iudices,  non  de  his,  qui  hanc 
legem  conscripserunt  ^   sed   de   ipsa   rerum  natura 
queror^  in  ipsis  inscripti  maleficii  reis  nullum  dis-  20 
crimen  esse  servatum.    summisit  aliquis  raptorem: 
inscriptum   maleficium   est.    quid  poenae  adicitur; 
quod  adyersus  petitricem,  quod  adversus  eam,  quae 
sacerdotium,  ut  dixi,  iam  prope  acceperat?   tantum 
etiam  in  ipsis  suppUciis  habiturus  lucri  in  com-  25 
pendio  numeret^  quod  plus  malefecit. 

Beliqua  igitur  una  quaestio  est,  an  hoc^  quod 
filiam  meam  rapuit,  quod  illo  tempore,  quod  post 
illudpopuli  iudicium;  credatis  non  a  divite  effec- 
tunu  nihil  argumenti  ex  moribus  istius  ducam,  30 
etiamsi  qualis  sit^  quam  dissolutus,  quam  luxuriosus 
ac  perditus^  satis  yel  uno  argumento  probari  potuit: 

3  nullam  eam  A^  corr.  Bo  et  Bi  |  5  ^ias^  Sch,  fortasse 
(hanc)  legem  Eo  ||  6  obiecta  (?)  Aa  Q  11  qnoa  cum  A,  corr, 
iio  II  13  maiorum  A,  corr.  Pi  \\  14  po[tui]8Beiit  Bo  ||  19  legum 
natura  Bu  I  24  quae  dixi  Aa  ||  32  perd.  argumenti  satis  Aa 


32  QUINmUNI 

parasitim  babuit.  Inter  hmo,  ut  opinor.  posita  ^t 
religioms  vaBtrae  cw^tatio;  1^4x06^^«  <£spi(HAtia, 
utrusi  parasitus  sua  voluutat^,  an  quomanL  id  di^ 
¥iti  praostabat»  xapuerit.  ^ara9itu3  rapuit^   Quid 

Ct  aia?  tautum  iUi  yaaaTit?  adeooe  ^atuxitat^  apud  to 
e:^uudaYit|  ut  yilia  seorta  nom  quaerjiret,  qui  om- 
nibus  conteuim  eat?  m  solus  oouloa  ad  iogenua^ 
et  ad  yirgines  et  aliquem  etiam  peteiutes  I^ypmrem 
attoUeret?    muuquam  hercul9  tam  falicem  istam 

to  servitutem  esae  erediderim,  u;ti  impetus  ad  inli^it^ 
Ubidiues,  bAberet.  boc  <tantum>  dico;  haac  [tantum] 
Tult  rap€»re  parasitus?  agf^^  mm  tvIU»  adiGiam  illud; 
imd9  manus  illa^  qua  expugnati  sumuA  ?  unde  tantus 
ae  tam  yTofmm  domu^  toao  tumultus?  unde  denjlque 

X(  aoly^,  quod  lege  debatur?  eii  credibile  efdi^  quiod 
toppotnitmry  iam  certe  relictum  est^  ut  ea  parte  fe^ 
cecii  St  banc  tamenf  partem  ewutiamuSf  aubmisit 
raptorem;  b^bnit  enim  eausam:  enndem  hQnoram 
<duae>  virgines  competebwt;  noetra  filia  summA^yeri 

so  aliteT  non  poterat.  Si  inc^rta  popuU  iudicia«  non 
pro&eeae  palam  sententiae  essent^  dicerem  tanti  tibi 
fuis^e  yel  securitatem  yel  indignationem.  mw 
est  tam  arrogan^  sui  aestimatQrt  ut  a^^ceAfluru»  ad 
comitia,  t  et  periculum  sortituiw  bumanitatH»  t 
non  malit  Giine  adyersario  esse.  Haec  de  ince^ 
iudiciis  dicerem:  <iuid?   si  ad  t  securitatas  et  in^^ 

2  dQsyjkiciati?  A||5  Yacult  4>  ||  Tacint  A,  corr.  ZH'j|7 
semis  JR^  J  11  habetXXet  Aa,  hebet/////ei  Ab,  eorr.  ed^^ 
aleret  (^  no  0  <taEttam>  Eo  ||  [tantnmj  Mo  ||  ||  14  ^proTstu 

A,  tei  in  margine  intra  Un,  It  et  12  adieriptum  profufaT 
d  A  I  l^  noii  A,  oofrr.  lU;  nanc  M^  J  15  BohrA  A,  4Nwr. 

Pi  jl  dfb9<ba>i9r  Bo  |  <i9>cre4j}>jilie  SO^  ][  iie  ut  e^  v»^ 

6V 1 19  <n  »  dnae^  Bo;  yirgines  oomplureB  petebant  Mm\\ 
22  *[Yel  in]dignationiB  (F)  ain  [Yer|  secar.  Yel  com  indigna- 
tione  (9)  |  24  ac  peric.  B,  al  penc.  C  ||  ^homilitatifl  (?)  an 
ad  com.  et  per.,  oblitas  ham.  (sec.  8ch)  {?)  |  25  adyer^iQae 
BC  g  26  *qa.  b.  ad  fB.  e.  i.t  acc.  yictas  {P) 


PECLAMATI0NE8.  CCLU.  33 

dignationes  accedit  metus?  f  manifestom  erat^  non 
fdtoram  saeerdotem  filiam  tuam.  forte  <^dabiis^ 
argomentis  hoc  colligo,  longa  et  difficili  coniectora 
probandmn  puto:  locntus  est  populus.  si  alia  quae- 
comque  mibi  £ama  defendenda  foret^  dicerem  tamen,  5 
iudices:  rem  esse  miraculo  similem,  quod  cum  pauci 
ad  Tos  testes  producuntur,  fidei  restrae  iurisque 
iurandi  satis  idonei  auctores  habentur;  quotiens  vero 
dvitatis  universae  consensus  et  omnes,  qui  intra 
hanc  sedem  sunt,  unum  aliquid  certumque  dixerint,  lo 
mmor  Yocatur.  in  aliis  foriasse  falli  ista  possunt: 
utique  yerum  dicit  fama,  quae  de  se  loquitur.  quis 
enim  loquebatnr?  populus.  de  qua  re?  quam  fac- 
torus  erat  populus.  cum  de  comitiis  consentiunt 
rumoreSy  de  se  quisque  dicit,  >liaec  fiet«:  hoc  est  15 
dicere,  >hanc  faciamc.  non  est  ista  fama:  comitia 
snnt.  Neque  est^  quod  mirari,  dives^  aut  indignari 
velis,  in  comitiis  plus  saepe  pauperes  posse:  non 
omnia  possunt  opes  Testrae^  neque  in  cunctisy  quae 
humanam  contment  vitam,  domina  pecunia  est.  la-  20 
tius  possidebitis  et  numerosiores  familias  vestras 
ignorabitis,  magnam  partem  civitatis  oecupabunt 
domus  vestrae,  ingens  pondus  argenti  praestringet 
oeulos;  sed  haec  intra  privatum  valent:  cum  in 
pubEcum  veneritis  et  in  campum,  spectabitur  in-  25 
nbcentia,  fides.  forsitan  gratiae  quoque  non  parum 
nobis  adfert  ipsa  tenuitas,  ubi  tabellam  pauperes 
ferunt;  tum  subit  tacita  quemque  cogitatio  superbiae 
vesti^,  tum  omnium,  quas  singulis  facitis,  iniuri- 
arum.      attamen   in    ceteris,    petentes   magistratus  30 

1  accidit  BC  |  S^dabiis^ar^.;  foite  ^calidius  vel  cnpidius^ 
wrg.  Bo  I  3  L  difficiliqae  coni.  AaBC,  1.  et  dif&dli  a  coni. 
Ab  I  6  fiiina  miiii  B  |  7  qnia  fidei  Aa  ||  inriqne  inrando  8ch\\ 
8  aatores  C  1  13  rem  Aa,  ren  Ab  |  17  nec  C  ||  indignare 
AB  1 18  plns  semper  p.  B  1 19  possent  Aa,  pnt  B  |  23  per- 
stn^get  AB  |  25  venens  AB  ||  29  qnam  AB,  qna  in  C,  corr. 
Pi  I  factis  AC  ||  ininriam  AB  |  30  ac  tamen  A 

Qnintaiaiii  decL,  cd.  Bitter.  3 


34  QUINTILIANI 

dico  atqae  provincias^  possitis  tribus  emere^  dispersa 
pecunia  parare  gratiam:  ubi  vero  de  sacerdotio 
qnaeritur^  et  iudiciam  religio  agit^  illam  populus 
spectat^  illam  intuetur^  quae  semper  futura  sit  virgo^ 
5  quae  a  cultu  templorum,  a  sacris  non  recessura. 
non  vereor^  ne  ista  videar  praesentis  gratia  iudicii 
dicere:  sacerdotium  filiae  meae  ante  rumorem  speravi. 
Sed  cur  ego  diutius  circa  causas  maleficii  istius  fet 
morbif?  confessus  est.  an  diutius  quaeri  potest^  an 

10  maleficium  sit^  cuius  poenam  solvat^  praemium  operae 
non  clam  neque  secreto  (quamquam  ista  quoque  pro^ 
fecto  facta  sunt)  sed  palam  apud  magistratus  in 
medio  foro  numeret?  vidimus  decem  milia^  quae  para- 
sito  donasti.  interrogo^  quare?  non  est  istud  propter 

15  longae  servitutis  officia,  non  <^praemium^  illarum 
quibus  gratiam  meruit  contumeliarum:  decem  milia. 
dedisti,  quod  rapuisset.  nisi  deberes,  summa  indigna- 
tione  etiam  vindicare  volueras.  nam  qui  candidatam 
sacerdotii  rapuit,  nocuerat  exemplo  et  tibi. 

20  <SERMO.> 

Igitur  et  inscriptum  maleficium.est  adversus  eum 
<[qui  agit  et  eius>  cum  quo  agitur  et  maleficium  non 

5  cnltiira  C  ||  8  ergo  A  ||  causam  P  ||  9  et  morbi  ABC, 
etiam  moror  edd.  indea  Pithoeana,  immoror  Ban  ]  10  caius] 

an  *eiu6,  qui(.^)  ||  13  X  milia  A,  -X-milia  B,  -X*  miUia  CP|| 
15  *<praemiam>,  an  non  illas  q.  g.  m.  conkimelias  {?)  \\  16 
X  ded.,  po8t  X  dtMbrum  literarum  spatio  vacuo  relicto  A,  *X* 
ded.  BC  jl  18  potneras  C  y  21— p.  35,  7  Igitnr  et  insc.  m.  est 
adv.  enm  [cnm]  qni  agit  —  qua  coniectura  usus  ego  apposui 
*<qni  a.  e.  eins>,  nihU  eiciem  —  et  malef.  n.  s.  c.  s.  e.  g. 
<nt>  ex  his  etc. — pecnniae,  ex  eventn  deniqne.  <Decl.>  Qnis 
imp.,  qni  co8g.  ^ostendi^:  snperest,  nt  ostendam  etc.  Bo  — 
fortasse  *Igitnr  et  insc.  m.  etc,  —  etiam  grave.  Ex  his  ap- 
paret:  et  ex  persona  parasiti . . .  et  ex  nnm.  pecnniae,  ex 
eventn  deniqne,  qnis  imp.,  qnis  coSgerit.  ^Declamatio  :^  Sn- 
perest,  nt  ost.,  non  qn.  etc.  {?)  0  19  exemplo  {ut  videtur,  pra 
dativo  accipientes)  et  t.  edd.  \\  20*^Sermo:>  ||  scriptnm  B  ||  21 
et  adv.  BC 


DECLAMATIONES.  CCLni.  35 

solum  confessum^  sed  etiam  graye^  <[ut^  ex  his  ap- 
paret:  et  ex  persona  parasiti^  qui  numquam  ad  tantam 
peccandi  audaciam  processisset  sua  sponte^  et  ex  per- 
sona  divitis  et  ex  causis  et  ex  numeratione  pecuniae. 

<DECLAMATIO.>  5 

Ex  eventu  denique  quis  impulerit,  quis  coegerit, 
superest,  ut  ostendam:  <et  moneam>  non  quid  para- 
situs  acceperit,  sed  quid  dives  ipse.  quaeritis,  quid 
iste  decem  milibus  emerit?  yidete  iiliam  contra 
sacerdotem,  yidete  yittas,  yidete  honores.  lo 

Fortasse  ego  superbe  faciam  atque  adroganter, 
qui  tamquam  priyatam  iniuriam,  tamquam  maleficium 
adyersus  me  commissum  persequar.  quota  enim  ego 
sum  portdo  istius  indignationis?  perdidi  sine  dubio 
honorem,  pretiosissimum  pauperum  censum;  perdidi  15 
yirginitatem  filiae  meae  et  cui  modo  sacerdotium 
sperabam,  difficile  inyenturus  sum  etiam  maritum: 
sed  populus  perdidit  arbitrium  dandi  honoris  et 
paitlo  ante  sacerdotem  creayit,  quam  noluit.  Ite 
nunc  et  excludite  camp^  diyites  et  corrumpi  sacra  20 
yetate,  de  ambitu  leges  conscribite.  comitia  nostra 
decem  milibus  rapta  sunt  atque  translata:  quam 
sanctum  illud  sacerdotium  fore  putatis,  quod  stupro 
debetur. 

CCIIII.  25 

Tyrannicida  TOlens  dedi. 

In  duabus  ciyitatibus  yicinis  tyranni  erant.    in  al- 
tera   cum   quidam  tyrannum  occidisset,   alter 
yicinae  ciyitatis  tyrannus  peti<i>t  eum  in  de- 
ditionem  et  bellum  minatus  est,   nisi  darent.  30 
fert  ipse  rogationem,  ut  dedatur. 

1  ^XLty  i2o  II  2  quia  A  ||  3  peccandi  om.  C  ||  5  '^^Declama- 
Uo.y  II  7  %et  moneam^  ||  9  'X*  milibus  AC,  X  milibns  B  l| 
10  yitastis  Aa,  yictas  B— P  ||  15  portio  om,  B  ||  18  '''sea 
ABC  II  19  et  sacerd.  cr.  qn.  panlo  ante  nol.  Bu  ||  21  con- 
Bcriptae  B—P  ||  22  -x  mil.  A  ||  23  q  obstrnpo  A  ||  29*peti<i>t 

3* 


36  QUmTILIANI 

DECLAMATIO. 

Ut  meo  nomine  sum  vobis,  Quirites^  obligatus^ 
quod  quamquam  necessarium  et  ad  salutem  per- 
tinens  civitatis    remedium    praesentis   timoris    re- 

5  spectu  tamen  mei  praetermisistis:  ita  ipsius  rei 
publicae  nomine  irascor,  neminem  extitisse  priorem, 
qui  pro  salute  communi  me  offendere  auderet.  ne- 
que  id  satis  est;  sed  inyenio,  qui  adulentur^  et  ne 
a  me   quidem   latam  hanc   rogationem   existiment 

10  respectu  mei  recipiendam.  cum  quibus  mihi  con- 
sistere  fortius  atque  etiam^  si  ita  res  exigat^  acer- 
bius  necesse  est:  cum  in  id  quoque  periculum  venire 
intellegam  optionem  meam^  an  hoc  velim. 

Satis  erat  mihi  dicere:  rogationem  fero  utilem 

15  civitati.  ista  enim  speciosa  dictu  et  v^a^na  qua- 
dam  imagine  honesti  circumdata  non  respiciunt 
praesentes  necessitates;  si  tantas  vires  haberet  ci- 
vitas,  ut  bella  suscipere^  ut  frangere  impetus  tyranni 
posset^  non  tam  diu  servissemus,  non  illum  cruen- 

20  tissimum  dominum  unus  ex  insidiis  pccidisset.  at- 
que  egO;  etiamsi  plurimum  esse  virivim  in  hac 
civitate  spectarem^  bene  tamen  redimi  capite  unius 
civis  pacem  putarem.  facile  est  ista  in  contionibus 
et  conciliis  despicere  dicendo:  iam  si  exercitus  ho- 

25  stium  intra  fines  nostros  fuerit,  si  ardere  villaS;  si 
frugifera  succidi^.  si  fugam  rusticorum  in  urbem^  si 
compulsa  intra  muros  pecora  viderimus,  si  moenia 
oppugnabuntur,  si  turres  quatientur^  si  ad  dilectum 
ab  amplexu  matrum  iuvenes  rapientur:  quam  sero 

30  paenitebit  tam  caro  uni  pepercisse?  Etsi  quid  tamen 

2  ut  otn.  P  II  aim  B  ||  5  ita  om.  P  1  9  exiBtimet  B-— P  jj 
10  consiste  XX  Aa,  consiBtete  Ab,  resistere  B  ||  11  acervius 
A  II  18  optipnem]  rogationem  Aer,  sed  cf.  scholasticam  HUm 
legem  tyrafmicidarum  in  decU.  288.  345.  382  ||  15  civitatis 
AaB  II  T^a^na  Aer  ||  16  imag.  hominis  tam  circ.  B  ||  recipiunt 
Ra/n  II  21  ""yirium  AB,  qw>d  probat  Bo  1  24  cpnadliis  AB, 
corr.  6^  II  di  sp  A  ||  dispicere  Aa,  om.B  ||  28  quatiantur  A 


DECLAMATIONES.  CCLIIL  37 

deforme  habitura  ciyitas  ftdt^  dedito  (ut  subinde 
dicitis)  tyrannicida,  id  omne  mea  rogatione  detrac- 
tum  est;  omni  pudore  liberati  estis:  invitum  non 
de^di^dissetis;  quod  ad  vos  pertinet,  bellum  suscipere 
znaluistis.  sed  hoc  est  praecipue^  quare  ego  hanc  5 
ferre  debeam  rogationem.  ego  pro  civitate  tam 
grata,  pro  populo  tali^  non  subibo  qualecumque 
periculum? 

Sed  non  solum  rei  publicae^  verum  etiam  mea 
interest;  hanc  recipi  rogationem.   quem  yultis  enim  lO 
ponite  eventum:  periculum  mihi  mortis  est   quid? 
ego  non  satis  vixi?    non   enim  annorum   numero 
nec   spatio   aetatis   terminari   certum   est    fortium 
virorum  yitam,  sed  laude  et  fama  et  perpetuae  po- 
steritatis  immortalitate.   Ita  dii  faciant^  ut  magnum  15 
exemplum    posteritati    etiam    poena    dare   possim. 
satis  <vixi>.    videbitur  mihi  omnia  facere  fortuna, 
ut    tyrannicidium    meum     maius    sit.      sed    illud 
inter4  yereor,  ne  tyraBnus  ex  me  petat  famam 
lenitatis.     habet  enim  apud  malos  quoque  multum  20 
auctoritatis  virtuS;   et  forsitan  hoc  ille  ambitiose 
fadet^    ut  potestate   contentus   sit.     quidquid  est, 
videat  me  et  illa  civitas  vicina:   multum  illis  ser- 
vientibus   prodero.     videant,   quo   vultu  tyrannum 
feram,  qnam  interritas  tribunali  eius  adsistam,  quam  25 
me  nihil  minae,  nihil  supplicia  ipsa  moveant.  pot- 
est  fieii,  ut  exhortetur  illos  hic  animus  meus^  haec 
mea  mens.    Yobis  quidem   custodire  pacem,  red- 
dere  quietem   maius  ipso  tyrannicidio  puto.    nam 
si  bellum  imminet^   si   periculum  universa  civitas  30 
habet:  quod  illum,  cuius  nomine  mihi  gratias  agi- 
tis,  occidi,  maximam  vobis  iniuriam  feci. 

3  omne  A  ||  4  de^di^dissetis  Pi  \\  16  posteritatis  Aa  ||  17 
^yixi^  Eo  0  23  videant  B  ||  28  mea  om.  P  H  31  sagittis  oc- 
cidi  A»,  agittis  occ.  Ab 


38  QUINTILIANI 

CCIIT. 
Exul  accusator  et  sententiae  pares. 

BXUL,   QUI   SECRETUM   AD  REMPUBLICAM  PEBTINENS 

INDICABE    VOLUEBIT,     HABEAT    IN     CIVITATEM 

5  REDEUNDI    P0TE8TATEM,     ET    SI     INDICAVERIT, 

MANEAT  IN  civiTATE.     Exul  dixit  86  habere, 
quod  de  adfectata  tyrannide  diceret.    venit  in   * 
ciyitatem.  postulavit  reum.  is  aequis  sententiis 
absolutus  est.  fert  quidam  rogationem,  ut  ma- 
10  neat.  CD. 

SERMO. 

Potest  venire  in  dubium,  quo  genere  diyisionis 
uti  nos  in  hac  controversia  oporteat.  videtur  enim 
quaedam   posse  dicere  etiam  citra  rogationem  ad- 

15  vocatus  huius  exulis,  per  quae  ius  manendi  vindicet. 
utrum  ergo  haec,  quae  citra  rogationem  quoque 
pro  illo  futura  sunt^  dicemus  ante  principium^  an 
statim  rogationem?  species  eo  ducit^  ut,  quoniam 
et  praecedant  et  leviora  videantur^  [et]  prima  sint. 

20  sed  ratio  diversum  mihi  suadere  videtur,  ideo  quod 
necessaria  nobis  quaestio  superabit:  an  haec  rogatio 
contra  legem  feratur;  in  cuius  parte  sint  necesse 
est  illa,  quaecumque  dicturi  sumus:  an  videatur 
hic  etiam  alia  lege  remanere  potuisse?  an  rogatio- 

25  nem  ferre  oporteat  ad  singulos  pertinentem?  an 
contra  legem?  an  haec  rogatio  contra  legem  sit? 
an  meruerit  ille  remanere? 

3  setretum  A  ]  8  his  A  ||  12  gne  B  H  18  videatar  A  ||  15 
per  q  B,  per  qnam  P  ||  17  illa  B  ||  sint  AP  ||  18  st.  poat 
rog.  B,  quam  lectionem  secuti  stmt  edd.  U  ut  qnomodo  et  B  || 
19  levior  aut  yidetftar  A  ||  *[et],  ea  Lat  ||  21  sap.  ha  ne^ 
rogatio  A  ||  26  sit  om.  A 


DECLAMATIONES.  CCLIV.  39 

DECLAMATIO. 

Si  aut  mmus  verecundus  esset  is,  quem  rogatione 
mea  retinere  in  civitate  constitui,  aut  iudicia  feli- 
cius  expertus:  nihil  contione,  nihil  conscripto  meo, 
nihil  denique  opera  rogationis  opus  esset.  prima  5 
igitur  carere  hac  invidia  vel  propter  hoc  possum, 
Quirites.  nemo  enim  crediderit,  me  rogatum  ab  eo 
ad  Yos  processisse^  qui  ipse  ut  remaneat  non  la- 
borat*  Yerum  ille  quidem  multas,  atque  utinam 
minus  potentes,  huius  propositi  sui  causas  habeat:  10 
ego  praeter  cetera  propter  hoc  quoque  eum  existimo 
esse  retinendum^  quod  manifestum  fecit,  ad  indicium 
tyrannidis  adfectatae  venisse  non  remanendi  cupidi- 
tate.  quod  nisi  vetustissimum  ius^  Quirites^  eos,  qui 
secreta  ad  rem  publicam  pertinentia  indicassent^  15 
remanere  in  civitate  iussisset:  forsitan  dicendum 
mihi  necessario  existimarem,  qua  gratia  hic  pressus, 
quibus  inimicitiis  in  exilium  esset  actus.  sed  quid 
necesse  est  repetere  haec,  quae  videtis?  et  quod  ad 
animum  quidem  illius  pertinet^  satis  vobis  est^  ut  20 
existimO;  probatus:  quod  quamquam  damnatus, 
quamquam  in  exilium  actus^  reipublicae  tamen  non 
potuit  irasci:  indicium  professus  est.  viderimus  an 
.yerum:  interim  tamen  nihil  eum  finxisse  manifestum 
est,  quod  persuaderi  tam  multis  utique  potuerit.  25 
causam  qua  condicione  dixerit  damnatus^  exul,  con- 
tra  potentem^  contra  gratiosum^  quid  necesse  est 
diu  dicere,  quando  is  exitus  iudicii  fiiit^  ut  non 
plures  sententiae  pro  adversario  fuerint?  non  enim 
causa  victus  est^  sed  legibus^  sed  publica  humani-  30 
tate.  quae  quidem  ipsa  me  in  hoc  exhortata  est^  ut 
rogationem  ad  vos  de  retinendo  cive  ferrem  in  ci- 
vitate  tam  misericorde. 

4  scripto  B  II  5  operationis  rog.  A  ||  primam  Pi  ||  6  hanc 
Aa  I  7  habeo  A  ||  16'  in  civitate  om.  Aa  ||  24  Tirum  Aa  ||  28 
his  A  II  30  causam  Aa  ||  iust'  B  J|  31—33  qnae  q.  i.  m.  i.  h. 
e.  e.  n.  r.  a.  v.  d.  r.  c.  f.  i.  civitate  otn.  Aa 


40  QUINTILIANI 

Negant  rogationem  esse  recipiendaui;  qnae  ad 
singulos  homines  pertineat.  Ego  porro  hoc  in  eo 
iure^  quod  perpetuum  et  in  omnia  tempora  scribi- 
tur,  ezistimo  esse  seryandum.  potest  enim  dici 
5  mihi:  »in  honorem  hominis  unius  obligabis  tempora 
futura^  et  omnes  eadem  necessitate  constringes^:. 
At  quotiens  ad  praesens  tantummodo  tempus  ro- 
gatio  fertur,  ne  ferri  quidem;  nisi  de  singulis,  pot- 
est.     quod   si   hanc   tollimus   consuetudinem^  nee 

10  duces  ad  exercitus  eligemaSy  nec  provincias  decer- 
nemus^  nec  imperia  prorogabimus:  omnia  enim  ista 
rogationibus  ad  singulos  pertinentibus  consum- 
mantur. 

;,At  enim  contra  legem  rogatio  esi^'    Si  confi- 

15  terer^  dicerem  tamen  nullam  ferendae  rogationis  esse 
causam,  ubi  lex  est.  quid  enim  necesse  est  con- 
Yocari  tribus,  contrahi  populum,  si  idem  effici  iure 
yetere  et  iam  olim  constituto  potest?  igitur  si  ro- 
gatio  supervacua^  ubi  lex  iam  est:  non  fere  poterit 

20  ferriy  nisi  contra  alicuius  legis  voluntatem.  et  hoc 
tamen  apud  quos  dicit<^ur^?  video  enim  praescriptione 
m<[e^  excludi  posse  iudicio.  at  in  rebus  parvis  ac 
t  periculosis  f^  ista  iudex  recipiat.  ceterum  quidem 
quotiens  de  iure  populi  agitur  apud  populum,  cui 

25  mutare^  cui  obrogare,  cui  ferre  quas  velit  leges^  acci- 
pere  quas  velit  rogationes  liceat,  numquam  se  <^et 
commodum  suum^  ipse  deininuet.  Quomodo  tamen 
rogatio  ista  contra  legem  [et  contra  commodum  suum] 


5  obliga  B  Q  7  itaqae  qu.  A,  ita  qu.  B,  corr,  Aer  ||  10  dacemus 
AB,  corr.  Bo,  delegemus  Sch  ||ll^rogA||15  non  AB,  corr> 
Sch  II  fer  re  Aa,  n.  fere  Ab  ||  19  lez  *non  est  AB,  1.  [non]  e. 
Sch  [|  non  ferri  poterit  nisi  B  j|  21  dicit^nr^O&  ||  praescriptionfr 
m^e^  Ob  II  22  at  B;  fortasse  *et  |j  23  ac  privatis  Eany  ae 
^minus^  pericolosis  Aer,  ac  periculo  suo  Ob  ]  24  agitor 
om.  A  If  27  se]  de  A  ]  ^et  comm.  suom^  Ro  j|  diminaet  P  e^ 
^^4.  II  28  [et  c.  comm.  saam]  Bo 


DECLAMATIONES.  CCLIV.  41 

contraqne  eam^  qnae  himc  in  exilinm  misit?  non 
iure  novo,  sed  vetere  atque  olim  constitato  rever- 
sns  est^  manere  etiam  citra  hanc  rogationem  potest. 
de  qao  prinsquam  loquar^  necessario  illud^  qnod  ab 
adversariis  freqnentissime  obieetum  est,  depellen-  & 
dnm  yidetnr.  ;;Cnr  enim^  inqniimty  si  remanere  suo 
iure  poteraty  ezpectavitrogationem?^'  Ut  verecundia 
ei  adeo  nihil  apud  vos  prosit,  ut  etiam  in  causa 
plurimum  noceat:  ante  omnia  non  miror  homi- 
nem  indicia  totiens  infeliciter  expertum^  tot  in  10 
civitate  inimicos  habentem^  nihil  temptasse  priva- 
tim.  litigavit  innocens  reus:  damnatus  est.  detulit 
adfectatae  tyrannidis  reum  (ut  pars  iudicum  putat) 
manifestum:  impedimento  publicae  humanitatis  vi- 
etus  est.  hodie  eitra  rogationem  contra  ius  vestrumy  i& 
contra  potestatem  populi  pugnabit?  ille  tamen 
mihi  alias,  et^  ut  dixi^  graviores  in  exilium  abeundi 
causas  videtur  habuisse.  absolutus  esi  quidem  reus, 
sed  innocentem  se  esse  accusatori  nondum  persuasit. 
ego  vero  non  miror^  quod  hic  timet  adhuc  civi-  20 
tati,  quod  velut  inpendentem  quandam  omnibus 
nobis  ruinam  sufiFdgere  et  evitare^  quod  praevidit 
periculum,  cupit:  sed  tanto  magis  retinendus  est. 
Putemus  alioqui  citra  rogationem  talem  institutam 
esse  legem,  qualis  esset,  si  hic  in  civitate  remanere  26 
vellet.  lex  quid  dicit?  »qui  secretum  ad  rem- 
publicam  pertinens  indicare  voluerit^  ha- 
beat  remanendi  potestatem.^  nemo  dubitabit, 
an  indicaverit. 

Yerba  igitur  legis  pro  nobis  omnia;  sed  ad  in-  30 
terpretationem  voluntatis  vocamur.  nec  enim  scrip- 

4  qnod  om,  A  ||  9  homintun  A  ||  10  indicia  om.  B  ||  13 
adfectata  et  tyr  AaB  |l  15  contra  AB,  carr.  Aer  |  16  pugna- 
vit  AB  g  20  tim.  at  hic  B  ||  21  civitatem  AB,  corr.  Gr  ||  25 
exspectatur  ^qnalis  deberet  esse  v«l  qn.  esset,  nt  h.  i.  c.  r. 
poBset 


42  QUINTILIANI 

tum  putant  esse^  nisi^qaod  certum  approbatum  sit; 
negant  indicari,  nisi  id;  de  quo  non  dubitetur. 
ego  autem  existimO;  legum  latori  non  defuisse  elo- 
quendi  facultatem,  ut  <[si^  approbatis  demum  his, 
5  quae  detulisset,  remanere  in  civitate  exulem  vellet, 
id  ipsum  plane  aperteque  dicere<^t^.  nunc  contentum 
puto  esse  legum  latorem  yoluntate[m]  eius  <^qui^ 
dehUiL  satis  est  igitur^  ut  nihil  finxerit^  nihil  cu- 
piditate  revertendi  mentitus  sit,  nihil  denique  ideo 

10  fecerit;  ut  remaneret.  vos  quid  dicitis?  mentitum 
eum  vultis?  interrogemus  partem  iudicum.  non 
accuso  nunc  reum:  evasit,  absolutus  est;  habet  be- 
neficium  legis.  illud  tantum  contentus  sum  dicere, 
fuisse  aliqua,   quibus  index  moveretur:   illa,  quae 

15  moyerunt  iudicum  partem/illa,  quae  tot  tristes  sen- 
tentias  effecerunt.  lam  ergo  animum  dignum  habeo 
emendatione  fortunae:  cum  adfectari  tyrannidem 
putaret  (sic  enim  loquamur)^  non  dissimulavit;  non 
ultionem  putavit;  non,  cum  ipse  patriam  perdidisset, 

20  invidit:  sed  venit  in  civitatem,  et  suscepit  gravis- 

simum   laborem  et   novas  inimicitias  ei  recentem 

aemulationem.  non  excepit  divitem  ab  indice  fortuna. 

Haec  ego  dicerem^  etiamsi  victus  iudicio  esset. 

nunc  fortiter  hoc  possum  contendere,   quod  fuisse 

25  dicitis  eum  causa  inferiorem.  quid  est  igitur? 
lex  iubet  eos  absolvi,  qui  pares  sententias  tule- 
rint.  imputabitis  istud  publicae  misericordiae,  im- 
putabitis  humanitati:  non  ego  arguo  hanc  legem^ 
&ed  dico  esse  communem.  eodem  enim  tempore  non 

1  melius  *nm  ^de  eo^  qnod  etc,  sed  maxime  mihi  pla- 
cet  Banconii  caniectwra:  nec  enim  secretnm  pntant  esse  etc.  \\ 
ac  probatnm  Ob,  et  approb.  Sch  \\  4  ^si^  Bo  et  Bit^  dice- 
re^t^  Bo  et  Bi  ||  non  cont.  AB,  corr,  Sch  )  7  volantatem 
eius  retinnit  AB,  corr.  Bo;  6  —  7  fortasse  *<hoc>non  cont. 
p.  e.  leg.  latorem:  yoluntatem  eins  retinuit  cf.  2,10  et  ind.I\\ 
10  fecit  B  II  13  tamen  AB,  corr.  Bo  jj  14  iudex  B  ||  16  talem 
ego  anim.  JRo  j|  17  affectare  B  ||  28  arg.  nunc  leg.  Bo 


DECLAMATIONES.  CCLIV.  43 

id  modo  quaesitum  est,  an  adfectatae  tyrannidis 
reum  danmari  oporteret,  sed  illud  etiam,  an  hunc 
xemanere  in  civitate  oporteret.  quod  si  paxes  sen- 
tentiae  periculo  prosunt^  pro  utroque  sunt.  an  vero 
adfectatae  tyrannidis  reus  absolvatur,  quoniam  non  5 
plures  pro  accusatore^  quam  pro  reo  sententiae  fci- 
erunt:  hiC;  qui  periculi,  qui  exilii  vel  eandem^  vel 
uti<que>  graviorem  poenam  fexperireturt,  non  ean- 
dem  experiretur  legis  humanitatem. 

<SERMO.>  10 

Haec  de  iure^   haec   de  rogatione:   illa  iam  de 
aequitate. 

<DECLAMATIO.> 

Dignum  esse  existimo,   qui  maneat  in  civitate. 
pericula  nostra   tentavit;    servitutem   rei   publicae  15 
discutere,  quantum  in  ipso  erat^  voluit    NesciO;  an 
plus  debeamus,  si  ad  indicium  non  certis  argumentis 
perductus   sit.    nam  si  manifesta  detulisset,  si  ea^ 
de  quibus  dubitare  nemo  nostrum  posset^  crederetur 
cupiditate  manendi  in  civitate  fecisse.  solam  pietatem  20 
in  causa  indicii  habuit,  qui  in  urbem  detulit  litem, 
et  litem  iniustam  concQcione:  ex  altera  parte  solus 
et  exul^  damnatus:   ex  altera  parte*  homo  potens, 
gratiosus.     omnia  ista  diligenter  perpendite:  intel- 
legetisy  non  esse  sententias  pares.  quid  est  igitur?  25 
[cur]  Ego  etiam  pro  ipso,   qui  absolutus  est^   reo 
existimo  esse  manere  hunc  in  civitate.   Illud  dicere 
pro  re  publica  satis  erat:  habe<bi]>mus  in  civitate 

5  affectet  tyr.  Aa,  affecta  e  etyr.  Ab  y  6  pro  eo  ABa  ||. 
foert  (?)  an  faere  (?)  A  11  7  qui]  dl  A  y  vel  uti<que>  Aer  y  10 
<Sermo.>  et  poetea  <DecIamatio.>  Pi  J  15  <8n8>tentavit 
Mo  t  21  can8a  B  y  *qui  incertam  det.  1(.^)  B  22  iniuata[m] 
Gr  I  homo  solna  B  ||  23  homo  om.  B  |  26  cnr  recte  eiecerimt 
edd.  y  etiam  am.  B 


44  QUINTILIANI 

custodem.  inquir^t  adhuc.  forsitan  onmia  iam  videre 
non  potuit  exul^  non  omnia  tam  clare  perspicere. 
hoc  visum  pro  opinione  eius^  qui  absolutus  est: 
non  timebitur,  quamdiu  hic  fuerit  in  ciyitate.  immo 
5  hercule  si  mentitus  est,  si  fictum  detulit  crimen, 
satis  alioqui  daturus  est  poenarum  inter  inimicos 
potentes,  et  inimicos  gratiosos. 

SERMO. 

fTotamt    autem   existimo   commodiorem   esse 
10  partem  diversam:  suadeo  his,  qui  dicturi  sunt^   in 
illam  potius  incumbant. 

CCIV. 
Transfugae  excludendi. 

Inter  duas  civitates  bellum  erat   in  alteram  multi 
16  transfugae  veniebant.    fert  quidam  legem,  ne 

recipiantur. 

SERMO. 

Proxime  ad  suasorias  accedit  hoc  genus:  nam 
et  suasoriarum  [et]  legis  suasio  et  dissuasio  est. 
20  Ergo  dicet  is^  qui  legem  feret;  non  esse  honesium 
recipere  transfugas,  nihil  prodessC;  forsitan  f  .  .  .  f 
ad  finem  belli.  summum:  illud^  propter  quod  lex 
fertur,  periculosum  esse. 

DECLAMATIO. 

25        Etiamsi  non  esset  in  eo  statu  bellum,  ut  ho- 
nesta  cogitare  yacaret:  vel  cum  periculo  tamen  op- 

1  inquirit  AB,  corr.  JBo  ||  2  clara  AB  ||  3  yiflmri  A,  Ti- 
fiuri  B,  i^,  Ro  II  7  et  inter  inim.  P  1  8  DECLAMATIO  ABfj 
9  totam]  quoniam  (F)  JRo  1  10  dicittiri  A  ||  11  incumbo 
A  11  18  proximae  A,  prozimas  B  g  19  *[et]  ||  20  dicit  B  |j  fert 
B  1  21  forUMse  nihil  prod.  posse  ad  f. 


DECLAMATIONES.  CCLV.  45 

tima  et  ad  famain  itura  fecisse  fortasse  honestius 
foret^  quamyis  obstare  utilitas  videretur.  nunc  minus 
laudis  mitUo  plus  tamen  securitatis  habet,  honesta 
facere. 

Nemo  igitur  dubitayerit  turpissimos  essc;   qui  5 
transfugennt    spectemus  enim  rem  ipsam,  neque  eo 
decipiamur^  quod»  utile  videtur,  hostis  est   qui  fa- 
cit:  aliter  constituamus^  <[in]>quam;  ut  intellegamuS; 
potuisse  hoc   et  nostros  facere.    numquam  prodest 
malum  exemplum;   etiamsi  in  praesenti  occasione  lo 
qu(Hlam<^modo^  delectat^  in  futurum  tamen  altius  no- 
cet.  proximos  existimo  esse  eos  transfugis^  a  quibus 
transfugae  recipiantur.  hoc  natura  simile  est,  facere 
scelus  et  probare.  an  si  quis  nostrum  transfugisset^  non 
ipsum  modo  pessimum  civem  et  omnibus  suppliciis  16 
dignum  iudicaretis^  sed  infamia  etiam,  qui  rectperent, 
[et]  velut  auctores  scelerum,  yelut  magistros  turpi- 
tudinis  corrigeretis:  idem  non  reflectemus  in  nos? 

Tandem  utilitate  ducti^  in  auxiliis  habituri  su- 
muSy  quos  recipiemus?  fingamus,  eam  civitatis  esse  20 
fortunam,  ut  auxiliis  opus  sit:  hos  in  auxiliis?  sci- 
licit  qui;  cum  ex  altera  parte  intuerentur  patriam 
et  memoriam  pueritiae  et  necessitudines  omnes,  ad 
fortunam  tamen  inclinaverunt:  forfiore  pro  nobis 
sacramento,  pronioTQ  animo  stabunt?  adeo  facilius  25 
esty  in  istis  scelus  deprehendere,  quam  paeniten- 
tiam.  inutile  ergo  militum  genus,  nobis  minime 
necessarium.      quippe    etiam   hi,    qui    recipiendos 

2  quam  ut  AB,  corr,  Sch  \\  3  *iinmo  AB  ||  ^est  AB; 

correxi  ht;  fert  Bo  \\  8  ^in;>quam  Bo  ||  9  pot.  et  hoc  et  n. 
B')  10  occ.  *quadam  AB,  quiddam  Fr,  quadam  ^tenus^  i2o; 
fortasse  in  pr.  qnidem  occ.  ||  13  haec  Aa  ||  16  etiam  qua  si 
B,  si  qui  Aer  ||  16  *receperunt  AB  ||  17  mag.  Bcelenun  turp. 
Ba  1 IS  coUigeiitiB  A,  collegeretis  B,  corr.  Bu  {?)  ||  24  pro- 
niore  AB,  corr.  Sch  \\  25  post  ^stabunt^^  transfugas  noa  esse 
reeipieados  Beribii  A,  guoi  Aam  Pithoetis  cognovit  in  margi* 
nem  esse  removendum,  dlii  falso  retinuerunt,  cfr,  prolegg. 


46  QUINTILIANI 

esse  trausfugas  <^dicuntX  hoc  dicunt^  in  superiore 
esse  loco  nostram  civitatem.  neque  enim  amore 
nostri,  sed  metu  imminentis  fortunae  transfugiunt 
An  facilius  deposituros  propositum  bellandi  hostes 
6  putamuSy  si  plures  transfugerint?  minime.  nam  hi, 
qui  bellum  gerere  contra  nos  non  audent^  si  lo- 
cum  in  civitate  nostra  non  habuerint,  saepe  de- 
ponendi  belli  auctores  erunt:  nunc  in  privatum  sibi 
singuli   consulunt.     est   magnum   in  singulis  mo- 

10  mentum;  ac  si  praeclusa  haec  fuerit  spes^  quod  sin- 
guli  faciunt^  universi  suadebunt. 

Haec  dicerem^  etiamsi  nihil  ex  istis  metus  es- 
set:  nunc  vero  non  possum  non  confiteri  sollicitu- 
dinem  meam:  quotiens  oculos  circumtuli  et  singulas 

15  castrorum  metior  partes^  non  aliter  quam  si  val- 
lum  hostis  invaserit^  alienos  habitus^  aliena  arma 
video;  versantur  inter  domos  nostras^  inter  templa, 
inter  muros,  in  mediis  rei  publicae  visceribus.  an 
aliquid  mali  velint  facere,  postea  videro;  interim: 

20  possunt.  ego  istud  f  credidi  scelus,  cum  a  singulis 
spes  est;  cum  a  paucis  spes  est:  cum  a  plurimis, 
iam  consensi.  f  Novum  hercule  genus  artis:  super- 
vacuum  est  cuniculos  fbdere  et  per  occultos  specus 
ingenti  labore   exhaustis   terris  in  mediam  subito 

25  emergere  civitatem:  supervacuum  est  redimere  pro- 
ditorem  et  scelus  pecunia  pacisci.  videntes  palam^ 
immo  gaudentes  etiam  accepimus  intra  viscerahostem. 
vos  aestimabitis,  aa  suspectum  debeatis  habere^  quod 
ad    tantum    numerum    per    singulos    pervenerunt: 

30  nemo  illos  recepisset^  si  universi  venissent.  omnesne 

1  ^dicnnt^  Aer  ||  3  nostri  <m,  ti  ||  4  ad  fac.  A  B  y  6  in- 
tra  nos  B  ||  10  si  faer.  praecl.  h.  sp.  B  |  17  noBtros  A  ||  20 
— 22  Sch  proposuer<xt  ergo  ist.  ^non^  credidi  bc;  ego  istnd 
^non^  cr.  sc,  cnm  a  singnliB  auspicio  esset,  c.  a  p.  snspi- 
cio  esset:  cnm  a  pl.,  i.  consensi  Ro  ||  28  aestimatis  B  " 
snsceptnm  B 


DECLAMATIONES.  CCLVL  47 

hi  desperaTenint?  onmeme  <8ibi^  coiutilere  ac  pro- 
spieere  Yolaemnt?  adeone  faciliag  est  transfogere, 
qoam  cadere?  omnes  hi  reliqaeront  in  dTitate 
eoniages  in  lndibriam  atqae  contameliam  eoram; 
qai  se  a  scelere  marimo  olcisci  yelint:  manifestio-  & 
re^m^  qaa^n^dam  coniectara^m^  capere  possamas: 
nam  minns  animi  sine  his,  nam  minas  pertinaciae 
deaertis?  age  sane^  hoc  non  cogitatis^  qaod  nec 
castodiant  nec  reprehendant^  nec  portas  praecladere 
nec  pnblica  retinere  cara  tanti  patant.  miratar  lo 
aliqois  timere  me  hostes,  qaod  isti  trmsfagiant: 
ilU  me  non  timent.  caTcamas^  obsecrO;  dam  plares 
somas. 

CCLTI. 
liirlogiu;  trinm  fllionun  pater.  15 

Qai  tres  filios  habebat^  daos  per  farorem  occidit; 
a  tertio  sanatas  abdieat  eam. 

DUCLAMATIO. 

Poteram^  etiamsi  non  irascerer^  abdicare,  tam- 
qaam  bonas  pater.  omnia  de  fortana  mea  timeo^  20 
onmia  de  tam  fragili  ac  tam  matabili  mente:  et 
propter  hoe  dimittendas  mihi  a  domo  filias  erat, 
ne  indderet  in  meam  farorenL  Sed  qaatenas  et 
caasas  qaoqae  abdicationis  interrogor,  id  [est] 
^qaod^  cogit  me  freqaentias  maloram  meoram  me-  25 
minisse:*  qaamqaam  inter  praecipaa;  propter  qaae 
abdicem^  hoc  est^  qaod  mihi  ista  narranda  sant^ 
dicam  tamen« 

1  ^nbi^  8eh,  omn.  ^«nif^  c.  a.  p.  nolaemni?  Bo  i  S 
lmAI4Lac.  c.  A|6  qm  ea  sc.  B  |  6—6  maaifettiore^m^ 
qiia^ii>dam  eoDiectani^m>  8d$  |  7  anim»  B  )  8  qnod  nec 
cmL  oec  rep.  n.  p.  p.  n.  p.  ret.  cm»  t.  p.  ABG,  om.  pUraeque 
edd,  1 17  fenatus  A  |  24  qnoqoe]  qd  A  |  [ett]  JSo  |  26  ^qQod> 
Aer 


48  QUINTILIANI 

Impato  filio  meam  orbitatem.  respondebit:  ^^tion 
ego  occidi/'  scio:  mea  manu  factum  est;  ipse  ego 
pater,  qui  genaeramy  qui  educayeram,  per  viscera 
liberorum  ferrum  exegi.    credo  enim  tibi,  et  orbi- 

e  tatem  tamen  tibi  imputo;  tibi  aestimo  illam  ex  die 
mei  doloris:  quaedam  ignorare  simile  non  passi  est; 
tunc  liberos  perdidi,  cum  perdidisse  me  sensi.  esto, 
gravem  sine  dubio  manibus  meis  iniuriam  fortuna 
fecerat;   posuerat   tamen  huius  rei  in  ipso  animo 

10  remedium  illo  tempore,  quo  furere  et  agi  dementia 
videbar.  frequentius  in  ea  cogitatione  eram,  ut  cre- 
derem  esse  cum  liberis  omnibus.  abstulisti  mihi 
ignorantiam  malorum.  quanto  miserabilior  fui  ex 
die  meae  sanitatis!  furiosum  me  non  sic  cecidi;  tum 

16  lacerare  vestes,  tum  verberare  vultus  meos  coepi. 
omnia  igitur  haec  non  in  aliam  vim  accipi  debent, 
quam  si  filios  meos  ipse  occidisses,  quam  si  ipse 
abstulisses.  unde  tantum  boni,  ut  reddere  possis  il- 
lam  valetudinem,  illum  furorem? 

20  Quod  unum  possum  praestare  infelicissimis  illis 
iuvenibus  meis,  praestabo:  ne  quis  eorum  morte 
gaudeat,  ne  cui  prosit,  quod  filios  meos  occidi. 

CCITIL 
Nuptiae  inter  inimieorum  fllios. 

25  Qui  habebat  filium  et  divitem  inimicum,  captus  a 
piratis  scripsit  filio  de  redemptione.  ille  cum 
pecuniam  non  haberet,  offerente  divite  filiam 
suam,  duxit  eam  in  matrimonium  et  pecunia 
<eius>  redemit  patrem.    reversus  ille  imperat 

80  ut  dimittat;  nolentem  abdicat. 

1  meo  AB,  corr.Bo  ||  2  manu  /  actam  B  ||  6  est  is  tunc 
B  II  10  m  m  marg,  A  ||  11  gogitatione  B— P  ||  13  ignorantia 
B  II  18  ut  om.  P  II  19  yalitudinem  AB  ||  26  piratus  A  ||  29 
*<eiu8> 


DECLAMATIONES.  CCLVII.  49 

DECLAMATIO. 

Si  ab  alio  redemptus  esset  pater  <et>  statiztiy 
ut  redisset  a  grayissima  fortuna,  [et]  ab(Ucare  me 
instituissety  dicerem  tamen:  quid  intra  tam  breve 
tempus  commisi?  quid  tam  scelerate  a  me  factum  5 
^st,  ut  ira  patris  praecederet  ipsam  gratulationem? 
nunc  certum  habeo,  indigna  quaedam  expectare  vos 
facinora,  cum  abdicetur  filius,  qui  redemit.  est  sine 
dubio  istud  non  meum  beneficium;  et  omne  redempti 
patris  munus  ad  socerum  redit.  ego  tamen  nayi-  lo 
gavi;  ego  periculosa  maria  ingressus  sum,  ut  redi- 
merem  patrem,  quemadmodum  ipsum  dicere  au- 
distis;  quaedam  etiam  non  jxttienda  passus  sum. 
Quae  ei  ratio  abdicationis  est?  y,Non  obsequeris^ 
inquity  mihi.^^  15 

Si  hoc  ad  abdicandum  satis  esset,  supervacua 
erant  omnino  iudicia  isfe..  cur  enim  nobis  defensionis 
potestatem  dedistis^  si  nihil  nostris  consUiis  liber- 
tatis  relictum  est?  servi  me  hercule  quaedam  libe- 
rius  ex  bona  mente  faoiunt;  et  aliquando  indicium  20 
fidei  putant  pretio  empta  mancipia  non  paruisse. 
filios  yero  quis  dubitavit  umquam  esse  plerumque 
suae  potestatis?  ut  ea  praeteream,  quae  sub  tam 
bono  patre  ne  argumenti  quidem  causa  referenda 
sunt;  nec  dicam^  »non  coges  templa  incendere^  non  25 
coges  operibus  publicis  manus  adferre^:  leviora 
certe  nostrae  oucforitatis  esse  manifestum  est,  ut 
sententiam  iudices  dicere  ^liceat,  qualem^  velimus^ 


2  <et>  JK  II  8  [et]  P»  ||  13  facienda  AB,  cwr,  Aer,  fa- 
tenda  Sdi  ||  16  ad  om,  A  ||  17  omnia  k.  ||  ipsa  AB,  corr,  Sch\\ 
19  Bonae  conscientiae  indicinm  esse  libertatem 
A  1  21  <im>patant  (?)  Gr  ||  22  veros  B  ||  23  uti  ea  praeter- 
eaqne  sub  B  ||  26  manu  B  ||  27  mediocritatis  AB,  corr.  Bo., 
proponena  anctoritatis  vd  {cf.  indic.  I)  libertatis  jj  28  ^liceat, 
qaalem>  Bo 

QaintiliAni  ded.,  ed.  BiUer.  4 


50  QUINTILIANI 

ut  testimonium  non  ad  arbitrium  parentum  red- 
dere,  fimmof  suadere,  quod  animus  dictaverit.  quod 
si  licet  aliquando  etiam  contra  patris  voluntatem 
ea,  quae  alioqui  ^reprehensionem  non  merentuTf 
5  filio  facere:  nusquam  taaien  libertas  tam  necessari% 
quam  in  matrimonio  est.  et  hoc  dicerem;  si  quae- 
reretur  hoc  iudicio^  an  mihi  aliqua  ducenda  esset. 
ego  eligam,  cum  qua  victurus  sum;  ego  comitem 
laborum,  sollicitudinum^   curamm  ipse  perpendam» 

10  quis  enim  amare  alieno  animo  potest?  nunc  vero 
firmius  hoc  esse  atque  facilius  coepit:  uxorem  iam 
duxL  (non  dico  quare)  meo  impulsu,  mea  voluntate. 
eripuerat  enim  te  mihi  fortuna  dederatque  mihi 
illam  miseram  libertatem.    Repudium  igitur  impe- 

15  ras  et  copulatos  iam  diu  diducis  animos.  neque 
enim  hoc  tu  spectaveris^  quod  cum  uxore  mea 
non  diu  vixi.  sine  dubio  secundum  nuptias  pro- 
fectus  sum^  continuo  me  peregrinatio  excepit:  [et} 
Tel  hoc  ipso  iniquius  est  repudiari  eam^  quae  certe 

20  non  potuit  offendere. 

Descendamus  sane  ad  hanc  quoque  necessita- 
tem^  ut  imperante  patre  etiam  repudium  filins  de- 
beat  pati:  quid  de  ipsa,  quam  repudiari  yis,  que- 
rar?    sane  pater  fuerit  inimicus:    cur  haec  nurus 

25  esse  desinaty  quam  nihil  peccasse  tu  quoque  con- 
fiteriSy  qui  expellis?  negas  idoneam  esse  matri- 
monio  meo  locupletem.  quam  yereor^  ne  cui  videatur 
pater  sic  inimicus  diviti  esse  coepisse.  non^ne^ 
enim  fortuna  in  utramlibet  partem  intuenda  est? 

30  an  vero  apud  me  noceat  puellae;   quod  dives  est^ 

1  red.  ideo  s.  P;  cf,  ded.  378  y  6  matrimonium  fn- 
tari  mariti  semper  iudicio  permittendum  A||  7  ia- 
dicinm  hac  mihi  A,  indiciQm  i  ac  mihi  B,  corr.  Pi  |  10 
nimc  enim  f.  B  ||  11  oepi  B  |  17  diu  non  B  1  21  defenda- 
mns  B  II  es  qaeratnr  B  ||  26  negant  Aa,  negat  AbB,  negaa 
*  II  28  cepit  B»,  cepisset  Bb  P  1  ♦non<ne> 


DECLAMATIONES.  CCLVIl.  51 

etisa  apud  patrem  illius  non  nocuerit  mihi,  quod 
pauper  sum?  ^^Dives  est.^  Numquid  ergo  hoc  di- 
cere  potes:  y^superbior  erit  et  fastidiet?^^  securus 
sis,  pater:  petiti  sumus^  empti  sumus.  „At  immi- 
cusy  inquis;  fuit.''  Volo  adhuc  sic  loqui^  tamquam  5 
odia  utraque  parte  durent.  non  oportet  immortales 
esse  inimicitias,  et  ita  demum  tutum  perpetuumque 
esse  <[pote8t^  humanum  genus,  si  amor  ac  fides 
nullam  habuerint  oblivionem,  ea  rursus,  quae  aliquo 
fincommodo  commutantar^f  brevi  morte  deficiaat.  lo 

Sed   non  est  diu  mihi  in  hac  parte  commoraa- 
dum,  quae  certe  satis  potens  apud  divitem  fuerat. 
inimici    nomen    habuerit    aliquando    (nec    quaero, 
quam  immerito,  nec  quaero,  quam  iniuste):  modo 
redire  in  gratiam  cum  eo  potuerim.   Sed  hoc  solum  15 
reprehendity  quod  se  absetite  omiserim  cum  diyite 
inimicitias.    ita,  opinor,  feci  hoc  contemptu  patris^ 
feei  vilitate.    Restitui  nos  in  integrum  putate,  iu- 
dices:  captus  est  pater  meus  a  piratis,  vinda  et 
ultimos   metus   patitur    et   ea^   quibus   gravius  id  20 
tantum  est,  quod  imminet.     hoc  scio^  hoc  ipsius 
epistolis  cognovi;  hinc  redimi  potest.    duram  pu- 
tate   condicionem   poni:   nonne  subeonda  est?    si    j 
paratae  hoc  mihi  pollicerentur^  ut  viearias  pro  patre 
niaEus   acciperem^   non  recusarem  catenas;   si  ob-  25 
ligarer  faenore,  aes  alienum  tamen  non  timuissem^ 
ut  redimerem  patrem.  Duxi  puellam  honestam,  lo- 
cupletenu  ego  tamen  (si  uUa  mihi  dicenti  fides  est) 
non  hoc  in  ista  condicione  spectavi.  ille  me  movit, 

8  poteris  B*  1  4  nt  B  n  iniqnus  Aa  1  5  nolo  B  |  y.  si 
adh.  Aa  ||  8  <pote8t>  Pi  \\  sic  am.  Aa  B  9  habuerit  B  ||  al. 
ino.  committuiitar  lio,  an  *al.  cum  comm.  commut.(.^^  ||  11 
mihi  din  B  1  12  fait  Aa,  <non>  fuerat  ISo  ||  18  restituite 
B  1 19  aspiratiB  Aa  ||  22  redimini  A  y  24-^25  si  pir.  sic  mihi 
pol.  etc.  —  man.  acciperent  {?)  Bo  ||  27  duxi  —  locnpletem 
001.  B  II  28  dicendi  B  ||  29  condiciones  peccavi  A 

4* 


52  QUINTILIANI 

ut  beneficiis  vmceremur.  sed  neque  iii  me  ille  pro- 
bavit  aliud;  quam  pietatem.  Yidit  fletus  meos,  vi- 
dit  totius  animi  atque  etiam  corporis  defectionem: 
sic  homini,  intev  principes  nostrae  civitatis  nume- 
5  rando,  coepi  bona  esse  condicio. 

Itaque  intellego  mihij  iudices,  non  in  hoc 
tantum  laborandum,  ut  iram  patris  mitigem,  ut 
leniam:  illud  est  partium  mearum,  illud  Yobis  ad* 
hibitis  rogo^  in  gratiam  velit  redire  iam  cum  pro- 
10  pinquo  meo\  cum  redemptore  suo.  non  enim  iac- 
tabo  meam  pietatem:  illius  opus  est,  quod  redemi. 

ccLvin. 

Fortis  contnmax  patri  forti. 

Sl  DUO  AUT  PLUBES  FOBTITEB  FEGEBINT,  D£  PBAE- 
15  MIO    ABMIS    CONTENDANT.      VIB   FOBTIS    OPTET 

QUOD  VOLET.  Pater  et  filius  fortiter  fecerunt. 
peti<^i^t  pater  a  filio,  ut  cederet  sibi  praemio; 
non  impetraYit:  cessit  ipse  et  abdicat. 

DECLAMATIO. 

80  Etiamsi  dissimulari  posset,  quae  causa  patri 
fuisset,  ipsum  tamen  hoc  abdicatione  dignum  erat^ 
aliquid  petenti  negasse.  quantum  enim  mihi  prae- 
stare  poterat^  ut  paria  redderet?  non  iam  imputo 
illa  Yulgaria,  lucem  et  ius  libertatis  et  usum  vitae. 

25  hoc  imputo:  quod  fortiter  fecisti;  roboris  et  cor- 
poris  mei,  meum  est:  animus  iste  ad  contenmenda 
pericula  paratus  ex  meo  fluxit.  ego  te  diu  praeceptis 
feci  Yirum  fortem,  proxime  quidem  etiam  exemplo. 

4  homineB  B  ||  5  cepit  B  |l  8  legniam  Aa  1 16  et  et  B — 
P  g  17  *peti<i>t  II  18  imperavit  A  |  22  petente  B  ||  85  hoc 
hoc  A  II  rob.  nt  corp.  Aa  |  25— -27  rob.  {eety  et  corp.  mei; 
meuB  est  animns  iste  a.  c.  p.  paratns:  ex  m.  fl.  Bo  |  26 
contentenda  P 


DECLAMATIONES.  CCLVIII.  53 

quantumcumque  sit  istud^  quod  peto:  non  indicare 
satis  est?  non  desiderinm  pervenire  in  notitiam 
tuam  suf&cit;  nisi  preces  adhibuerO;  nisi  auctoritatem 
paternam  summisero?  multum  peccaveras,  etiamsi 
praestitisses.  6 

Nunc  yero  qnid  a  te  petieram?  ut  mihi  prae- 
mio  cederes.  non  dico,  quid  fuerit  secuturum.  Sane 
ita  sit  constituta  lex,  ut  in  iudicio  contendamus^ 
ut  citra  periculum  feratur  de  nostra  virtute  sen- 
tentia:  non  erat  aequum  cedere  te^  ut  non  dicam  10 
patri^  seni?  tibi  adprobandae  virtutis  multa  tem- 
pora  supersunt;  tu  sperare  id^  quod  hodie  cesseris^ 
potes:  mihi  indulsit  fortuna  hunc  supremum  hono- 
rem.  inter  extraneos  quoque  et  alienos  est  aliquod 
privilegium  aestatis.  honores  prior  peterem:  ad  si-  15 
gnandum  advocatttSy  prior  <[signarem,  sententiam 
prior]>  rogarer.  in  his  etiam  minimis  observationibus 
inhumane  non  cederes  honorem  lateris. 

Age  yero^  non  praeter  hoc  etiam.dignior  prae- 
mio  £ait  yirtus  mea?  non  est  tam  admirabile^  cum  20 
fortiter  facit  iuyenis:  hoc  aetas  postulat^  hoc  robur 
iuventae  poscit;  paene  turpe  est,  non  fecisse:  hoc 
est  honore  dignius^  yicisse  annos  et  ultra  aetatem 
durantes  agere*  yirtutes.  eo  tempore  fortiter  feci, 
quo  cogi  non  possem^  ut  militarem.  utrum  tandem  2d 
?is  <^non^  magnum  esse^  quod  ego  feci;  an  minus 
esse  <eo>,  quod  tu  fecisti? 

Yideamus  nunc  haec,  quis  fuerit  secuturus  exi- 
tus,  si  in  ista  contentione  praemii  idem  animi  ego 
quoque    habuissem:    armis   contendendum    erat   et  30 
laetissimo  alioqui  domus  nostrae  proventu  gravis- 

14  aliqmd  Aa  ||  15  priopeterent  A  ||  16  ^^signarem  s. 
prior^  II  18  inhnmannm  ne  ced.  B  g  19  indignior  B  ||  20  in 
invenibns  virtntem  non  satis  esse  landandam  A  {| 
26  <non^  Mo  ||  ^eo^  JRo  ||  28  haec  qnis  A  ||  aequis  A,  haec 
qni  B 


54  QUINTILIANI 

fiimum  tnilnus  et  crimen  iaurebatnr.  iam  video^  quare 
non  cesseris.  lioc  tibi  praemio  maias  ridebatury 
committi  cum  patre  et  parricidium  &cer«  iure;  hoc 
profecto  etiam  in  acie  [facere]  cogiiasti  et,    cum 

5  imitareris  virtutem  meam,  non  optandi  ius,  sed  pu- 
gnandi  quaerere  Tidebaris.  ego  quantum  est  in  te, 
in  medio  foio  et  universa  spectante  civitate  filii 
manu  trucidatos  sum  vel,  quod  eat  gravius,  occidi: 
tu  peraeveraati,  cum  me  cupere  sio  videres.   etiam- 

10  num  iuterrogO;  staturusne  contra  fueris?  dic  veruml 
nam  ai  <^non>  fuisti  peraeveraturus,  vide  an  gravius 
etiam  crimen  sit,  patri  negasse,  quod  praestare 
poteras.  Habe  ergo  praemium  istud^  quantumque 
in  eo   honoris  est;  sed  cont^tus  e»to  adpellasse 

15  rem  publicam:  disoede  de  domo  mea.  non  iam  ul- 
tionis  gratia  facio,  sed  etiam  secnritatis:  insonmes 
noctes  ago  et  ad  onmes  terreor  strepitus;  nulla 
mihi  secura  nox  est:  habeo  in  domo  filium,  qui  me 
potuit  occidere.   nam  praeaui  quidem  gratia  strin- 

20  zisses  fearrum  contra  patrem  et  in  coinspectu  civi- 
tatis  populique  parricidium  fedsaes,  ut  heres  citius 
fiaSi  ut  bona  mea  occupes:  homo  tam  oupidus  non 
audebis  parricidium  facere  secretum? 

Non  ignoro  omnium  fere,  qui  abdicantar,  hunc 

86  esse  morem,  ut  aota  iam  oausa  ad  preoes  conver- 
tantur  et  mitigare  patres  rogando  velint:  hocine 
tu  concipis  animo  posse  fieri,  ut  exores? 

1  fanus  AB,  cotr,  Obr  ||  Tidee  AB,  corr.  B$  ||  4  profefto 
B— P  p  [facere]  Sch  ||  5  imitaris  B  ||  5— 6pagna  dividebas  A  |l  8 
occidere  B  ||  10  statarnV  nec  contra  A.  ||  ^dictaram  AB,  dic 

atram!  Ohr,  fortaaee:  ii.  c.  fueris  dimicataram  vel  et  dimi- 
catnras  ||  11  *^non^  ||  N  A  ||  17  noct.  aget  ad  Ab  ||  19  peti- 
vit  B  1  strizisses  A,  strinxisBe  B  ||  21  popnloram  P  ||  feoisse 
B  II  26  boc  meta  conc.  B  |  27  fieri  m.  B 


DECLAMATIONES.  CCLIX.  56 

CCLIX. 

Pauper  nanfragae  Uberator,  maritus. 

Dives  cum  amico  paupere  et  filia  navigabai  nau- 
fragium  fecit;  extulit  filiam  diyitis  pauper.  ru- 
mor  erat,  eam  nupturam  cuidam  nobili  iuveni.  5 
quodam  tempore  in  domo  divitis  tumultus 
Aiit:  inventi  sunt  una  pauper  et  puella;  ab 
utroque  dictum  est  yitiatam  puellam.  impe- 
ravit  filiae  diyes,  ut  nuptias  optaret.  educta 
ad  magistratum  optavit.  postea  comperit  divea,  lo 
non  esse  yitiatam  puellam.  impera^  ut  relin- 
quat  pauperem;  nolentem  relinquere  abdicat. 

SEBMO. 

In  omnibus  quidem  abdioationis  controversiis, 
quatenus  pro  liberis  dioimus,  summissa  debebit  15 
esse  actioy  et  satisfactioni  similis.  In  hao  tamen 
controTersia  istud  aliquanto  magis  servandum  est. 
nam  et  fllia  est,  quae  abdioatufy  et  hic  pater  ali- 
quid  etiam  boni  et  clementiB  viri  fecit,  et  nobis 
tutissimum,  uti  hac  etiam  bonitate.  20 

DECLAMATIO. 

Non  ignorO;  iudices,  quantum  causae  nostrae 
oneris  accedat  ex  persona  abdicantis,  non  propter 
illud  commune;  quod  pater  est:  sed  quod  pater  in- 
dulgentissimuSy  amicus  optimuS;  etiamsi  quando  S5 
iniutiam  accepisse  yidetur,  mitissimus.  Itaque  prius- 
quam  defensionem  adgredimur^  in  hoc  satisfaciemus 
animo  nosiro,  ut  gratias  agamus  ante  omnia  filiae 
nomine.  quam  sic  atnavit,  ut  eam  diduci  a  se  ne 
navigaturus  quidem   voluerit;  cui   ad  magistratus 

7  ab  om.  B  1  vitiata  puella  B  1  10  magistrum  9  1  16 
•sse  om,  B 


66  QUINTILIANI 

eductae  praestandum  putavity  ne  qua  occisi  hominis 
infamia  inquinaretur;  quam  tradidit  amico  suo, 
quod  iam  dici  potest^  optimo  marito.  Proximum 
est  ab  hoCy  ut  amici  quoque  et  (si  permittit)  ge- 
5  neri  mandata  perferamus.  sunt  autem  similia:  nam 
et  plurimum  cum  eo  vixit  et  nulla  causa,  nuUo 
diductus  est  loco  et  usque  in  hoc  tempus  in  ea 
fiiit  opinione,  ut  se  crederet  viyere  beneficio  istius* 
Erat  profecto  felix  domus,  si  in  illa  prima  simula- 

10  tione  hi  manere  voluissent.  sed  dum  hanc  quoque 
beneficiis  optimi  senis  referre  gratiam  volunt  et 
simpliciter  fatentur  omnia:  inciderunt  ambo  in  hanc 
dicendae  causae  necessitatem,  dum  scilicet  ambitio- 
sus  gener  vult  yideri  socero  suo  innocentior,  quam 

15  videbatur.  Equidem  peractis  gratiarum  agendarum 
maudatis  hoc  primum  puto,  ut  isti  (si  permittit) 
gratuler.  filia  eius,  probissima  puella  ac  yerecun» 
dissima,  nullam  accepit  iniuriam;  amicus  et  gener 
nuUum  scelus  fecit.    nam  si  quid  tale  cogitare  et 

20  in  animum  inducere  potuisset^  illo  tempore  yitiandi 
habuit  occasionem,  quo  naufragam  in  litus  evexerat» 
Beliqua  pars  actionis  meae  non  tam  ad  defen- 
sionem,  iudices^  spectat^  quam  ad  deprecationem» 
nam  nuUa  profecto  certior  ratio  est,  quam  ut  istum 

25  priorum  temporum  admoneam. 

Hic  enim,  iudices^  adulescens^  (quod  in  hoc  de- 
mum  iudicio  audivimus  a  divite  dici)  pauper^  unam 
sibi  domum^  quam  coleret^  elegit,  unum  hunc,  cui 
fidem   suam  inpenderet.     ac  brevi  moribus,  sanc- 

3  ^et^  quod  8ch  ||  4  ab  hoc  om.  B  j|  7  deductas 
AB  II  10  humanae  res  valoiesent  B  ||  11  voluit  B  ||  12  fate- 
retiu:  B  ||  14 — 18  vxdt  v.  s.  s.  i.  q.  v.  e.  p.  g.  a.  m.  h.  p.  p. 
u.  i.  p.  g.  f.  e.  p.  p.  a.  V.  n.  a.  i.  a.  e.  gener  om.  Aa  |  H 
ifitis  permittit  A  ||  22  defectionem  Aa  ||  23  iudicii  B  ||  spectat 
iOm,  B  II  26  hoc  qoidem  iud.  B  |  27  aadimafl  A  ||  29  brevio- 
ribns  B 


DECLAMATIONES.  CCLIX.  57 

titate,  innoceutia  fecit,  ut  inter  omnes  etiam  sa- 
perioris  fortanae  carissimus  videretar.  itaqae  her- 
culey  cam  peregre  profidsci  destinasset,  quamqaam 
navigationam  pericola  non  ignoraret  adalescens, 
tamen  secatas  per  maria,  per  tempestates.  non  5 
nimiam  de  fortona  qaerimar:  etiamsi  naafraffiam 
iUad  mxdtos  metos,  longam  vexatioiiem.^aod 
attalit  detrimentam,  tamen  rem  difficillimam  expres- 
sity  fidei  experimentam:  in  illa  omniom  trepidatione^ 
in  qna  pro  saa  qaisqae  salate  sollicitas  nihil  de  10 
proximo  cogitabat,  cam  inter  flactas  et  tarbati 
maiis  minas  yix  evadere  ac  saae  qaisqae  consolere 
salati  videretar^  non  me  hercale  miror^  qaod  qaam- 
¥18  optimas  pater  fiUam  tamen  respicere  non  po- 
toit.  qois  enim  hoc  crederet  posse  fieri,  at  non  modo  15 
salati  saae  consnleret^  yeram  etiam  sascepto  onere 
infirmitatis  alimae  CYadere  in  terram  et  vincere 
mminentis  fortanae  impeboB  posset?  itaqae  non 
servas  alkis  tam  fidelis,  non  libertas  tam  beneficio 
obligatas  manamittentis  fait,  at  hoc  sabire  peri-  20 
calam  posset.  anos  amicas  (nondam  enim  illad 
faeiebat  tamqaam  gener)  aecepta  homeris  sais 
paella  per  tot  difficaltates,  per  tot  pericala,  nihil 
pro  86  ipso  sollicitaS;  tulit.  qaam  istad  non  ha- 
manoe  tantam  op[er]is^  sed  diyini  caiasdam  bene-  25 
ficii  arbitrandnm  est?  tonc  hos  conianxistis  cqpu- 
hstisqae.  fortanae  nihil  necesse  habeo  diatias  hoc 
impatare,  tamquam  non  intellectum.  non  perdidit 
beneficiom:  et  paella  se  nihil  non  haie  debere  cre- 
didit  et  pater  ita  interpretatas  est  tnunus  illad,  ut  30 
existimaret  amico  in  se  ac  suos  omnia  licere.    ru- 

11  fnictas  A  p  13  minor  Aa  1  quid  A,  qaomodo  B,  carr. 
Fr  I  16  yeram  qaa  A  i|  honere  A  )  18  eminentiB  AB,  corr. 
Qr  i  metas  AB,  corr.  jRo  ||  26  homani  t.  opens  AB,  carr. 
JSo  l  26  est  em.  B  ||  cum  A,  tam  B,  corr.  Bo  ||  culpastisqae 
AB,  corr.  Aer  ||  30  *maia8  AB  ||  ietat  A  ||  ut  om.  B  ]  31  ex- 


58  QUINTILIANI 

mor  itaque  in  ciyitate  non  quibus  alias  solet  causis 
«xortus  est:  sed  homines,  dum  indignantur,  nescio 
'  cui  iuyeni  optimo  et  nobili  dari  puellam,  convicium 
moribus  buius  tamquam  ingrati  fecerunt.  intell^o, 
b  iudices,  quam  difficili  ac  yelut  scopuloso  loco  Ter- 
setur  oratio  mea.  quomodo  narrem  istud,  quod 
confessi  sumus?  illud  puto  tutissimum  est:  rapere 
Toluit  (buic  enim  certe  crimini  ignoscitis):  inde 
tumultus,  inde  Toces  repugnantisi  inde  fortasse  etiam 

10  nimia  puellae  querela,  quod  audaciam  pro  iniuria 
tulit;  quod  se  raptam^  quoniam  ille  rapere  Toluis- 
set,  procIamaTit.  nec  is  sane  negandnm  ezisti- 
maTit  ek,  quamquam  nihil  acciderat  tale,  amieo  suo 
confessus   est.    illud  certe   manifestum  est:  pater 

15  filiam  putaTit  irasci.  itaque  sollicite  quoque,  nec 
pro  imperio  tantum  patris,  sed  etiam  pro  auctori- 
tate,  pro  f  sententia  f  deprecatus  est.  tnm  admo- 
nuit  illam:  memento  bunc  essC;  cui  Titam  debeas; 
hunc  esse,  qui  te  ex  periculis  serTaTerit  maris.  quanta 

20  illa  gratnlatio!  quanta  patris  lous  fnit!  quam  felix 
domus!  nihil  deerat  felisUaH  nostrae,  si  raptor  fdis- 
set.  his  moribus  suis,  <h>ac  tanta  bonitate  me- 
ruisse  Tisus  est  pat^^  qui  non  fiilleretur:  indica- 
Terunt  integritatem.    quo  speraTcrant  faturum,  ut 

25  magis  amarentur^  inoidunt  in  offensam.  nisi  forte 
inricem  ludimur,  et  nos  pater  mutuo  mendacio 
tentat;  qnare  non  omnia  statim  simplidter  dixeri- 
musy  jninatur.  Dii  fadant,  ut  iste  sit  eTentus,  qui 
adbuc  in  hae  domo  omnium  periculorum  fuit. 

istimare  B  1 1  qoi  aliifi  assolet  causis  B  g  4  opinor  A,  opimo 
B,  corr,  Aer,  opolento  Chr  g  dare  A  ||  8  ignoscis  A  ||  10 
mimia  A  )  11  qaomodo  B  ||  12  fais  AB  |  13  animo  sxio  AB, 
corr.  Ohr  ||  14  eertnm  B  ||  17  dnm  Aa  (  20  lans  patris  B  ||  21 
*grataIationi  AB,  cf,  56,9  |  22  ^h^ac  Bu  |i  24  qnomodo 
B  I  25  am.  quia  inddnnt  Aa  ||  27  statim  om.  B 


DECLAMATI0NE8.  CCLIX.  69 

Nostrum  tamen,  quatenus  forma  iudicii  propo- 
nitiir,  ^ut>  agatur  defendentis  imitatio.  Nam  si  te 
prorsus  iraaei  existimarem;  optime  pater^  illa  di- 
cerem:  filiam  abdicas.  nondum  delmdo  factum, 
nihil  de  isto  crimine  loquor:  satis  tuta  esse  potest  5 
a^d  indices.  fulmen  istud  patri  adrersas  fero- 
ciam  adulescentiae  datum  est,  adyersua  filios,  qui 
peccare  plus  possunt.  filia  vero  vix  nutricum 
minas  tulerit,  vel  eorum,  a  quibus  educatur,  tristi- 
tiam.  Et  ut  virgo  pertiaeat  ad  patren^  tamen  nupta  10 
pertinet  ad  maritonu  post^diem^illum,  quo  spes 
iiberorum  incohata  est,  quo  in  n^otes  usque  co- 
gitationem  misistii  quid  aliud  potes  ezigere  a  filia 
tua,  quam  qnod  placuit  ei,  cui  conlocata  est?  si 
la[e]tiu8  agendum  esset,  illud  dicerem:  abdicare  15 
propter  matrimomum  non  potes.  paulo  fortior  re* 
cusaret  etiam  nubere,  nisi  cui  yoluisseit:  haec  sub- 
iecit  in  hoc  se  imperio  tuo,  eoc  arbitrio  patris  nup- 
jBit.  pauio  fortiua  vindicari  debet  matrimonium  iam 
factum.  Ut  etiam  nuptias  imperare  possis,  repudium  so 
imperare  non  potes  eius,  ad  quem  puella  legibus 
et  magistratibus  et  iureiurando  pervenit. 

Yerum  contra  haec  paulo  altixis  repetit  abdi- 
cationem  et  non  est  contentus  ea  obicere,  propter 
quaeiudicium  est:  ^^mentita  est,  inquit;  patri  de  raptu  25 

» 

1  Qostra  AB,  corr.  i?o  ||  2  propomtur  agitur  AB,  carr^ 
i?o  II  8  optione  B  ||  illam  B  ||  5  tut&  A,  tutum  B,  corr.  i\'  ||  6 
patrum  AB,  corr,  Bo  ||  7  adoIe8ceDti&  A  ||  epote  (c/*.  verB,l^ 
ntpotet)  et  hr$id  iMervallo  dittcma  filiat  abdioare  non 
///^/debere  A  |  adversas  filias  abdioare  noit  debet  filios  B, 
ady.  f.  abd.  n.  debet  plus  fil.  P  ||  11  <diem>  Ko  R  12  inde 
l^otes  B  II  16  la|;e}tiuB  Aer  ||  abdioari  B  ||  16  potest  AB  ||  17 
aisi  nupierit  cui  vol.  B  1 19  vindicare  AB,  oorr,  Ghr  ||  20  eft 
i&  B  I  *nuptae  (9)  H  21  imperari  n.  potest  B  ||  22  et  p  ma- 
gistratas  B  ]  28  paulo  latius  repetit  AB,  corr,  Aer;  paolo 
latius:  <altiu8>  repetit  Bo  \\  25  menata  Aa,  minata  B 
raptu  A 


62  QUINTILIANI     ^ 

9anmi,  ut  kac  excusandns  sit.  alterum  illnd  est^ 
quody  si  defensionem  ultra  excusationis  terminum 
proferimus,  laudandus  est  adulescens.  arroganter 
autem  faciet  et  tumide;  si  coeperit  se  ipse  laudare: 
5  praesertim  iactaturus  id^  quod  facere  possit  a  for- 
tuna  esse.  dabimus  ergo  illi^  his  causis^  advocatum. 

DECLAMATIO. 

Non  necesse  erat  mihi^  iudices,  de  facti  huiusce, 
quod  in  crimen  yocatur,  ratione  disserere.   scio  quid 

10  adyocato  satis  sit.  sufficiebat  hoc  solum,  si  eximerem 
legi  reum:  et  cetera  fiant  fortasse  pro  dignitatC;  fiant 
pro  conscientiay  pro  laude:  ad  yos  id  unum  pertinet, 
an  lege^  qua  cognoscitis,  obligatus  sit^  qui  accusatur» 
quae  res  yobis,   quo  atrocior  est^   hoc   diligentius 

15  intuenda  est.  sit  tolerabile  formula  errare  et  in 
petitione  pecuniae  non  uti  iure  concesso:  aMquis 
caput  hominis  perperam  petit^  ut  terreat,  ut  occidat? 
Bei  publicae  laesae  quaedam  sunft^  iudices,  ad  qoo- 
rum   pronuntiationem   oculi   sufficiant.     satis  erat 

20  accusatori  ostendere,  si  quid  hic  kieserit:  aliqua 
publicorum  opentm  ine^sa,  eyersa  yel  comipta 
nayaUa,  avma  usibus  belli  erepta;  aliquid  denique 
eorum,  quae  publice  posftidemTO,  (ea  snnt  enim  rei 
publicae)  deteriuB  huius  fraude  atque  ininria  fadllm. 

25  Getera  habent  anas  leges,  sua  iura,  suas  actiones. 
si  hos,  quos  recepisse  dicitur^  occidisset,  non  tam^en 
rei  publicae  laesae  iure  teneri  yideretur.  sint  igitur 

l^animo  AB  1  hec  B,  hic  CP  1  4  si  se  coeperitipse  3  ||  5 
id  quod]  quod  id  fnalit  i^o  |  9  qnod  A  ||  11  et  si  cetera  B  || 
12  an  gele  Aa,  an  legi  B  ||  14  yis  A,  om,  B,  corr.  8ch  g '/.  t 
(aes  est  yel)  hoc  A  1  15  si  toL  B  ||  16  nonne  inre  B,  nenne 
yere  7  1  20  acc.  hostem  ^dere  qaam  hic  B  1  21  inpensae 
yersa  A,  impense  y.  B,  corr,  l^  ||  2i  faetsa  AB,  corr,  Gr  \\ 
25  cetera  h.  s.  1.  s.  iura  om,  Aa  ||  26  hoc  Aa  ||  27  ienere 
yideatar  Aa  ||  sant  B 


DECLAMATIONES.  CCLX.  63 

ista  grayia,  qaae  obiciuntur:  aliquid  fecisse  cle- 
menter^  contra  duros  et  asperos  patres  interposuisse 
miserieordiam  pro  sua  aetate:  non  hoc  vidit  lex, 
quae  recitata  est^  nan  Toluntas  eius^  quicumque 
conditor  iuris  istius  fuit.  haec  ego  fortius  dixi^  quia  5 
^nihil^remissurus  sum.  Quid  enim  obicitur?  „Ab* 
dicatOB  recipit  et  sua  pecunia  alit^^ 

nt  gravissime  iudicemus  de  hoc  crimine:    stul-  . 
titia  est  et  supervacuas  inpensas  facit.     quis   est 
iste,  qui  nobis,  tamquam  pater^  irascitur?    ^^Patri-  lO 
monium    consumis   et  alioqui .  splendidas  opes  co- 
tidie  effimdis."    Quae  tandem  ista  inter  se  pugna 
est?     legem   recitas    laesae   rei    publicae   et   agis 
quasi  abdices.    Sic  respondebo  tamquam  abdicanti: 
ignosce:  iuvenis  est;  non  satis  <[ei^  roboris,  nondum  15 
satis  iudiciu»}  confirmare  potuit  et  tamen  si  faciendae 
sunt   inpensae,    si   perdendum  aliquid,   non  potest 
honestiore  ria  ii^)endere.    non  meretricibus  donat; 
non  in  parasitos  profundit;   non  illi  magno  cupi- 
didates  suae  constant:  sumptuosus  est  misericordiae.  20. 

Libet  etiam  augere  crimen  et^  si  qua  nesciunt 
accusatores^  indicare.  vos  eum  largiri  tantum  ab- 
dicatis  putatis? — :  iste  aliquid  et  mendioantibus  por- 
rigit;  iste  et  multos,  fortunae  iniuria  lapsos,  susten- 
tat  atque  erigit.  »quid  faciam,  inquit,  animo  meo?  25 
qnotiens  infelicem  vidi  aliquem  et  necessarii  etiam 
victus  egentem,  lacrimas  tenere  non  possum.  In- 
vidiam  mihi  facere  yidetur  patrimonhim  meum: 
pulsant  frontem  meam  caeduntque,  etiamsi  taceant, 
ipso  habitu,  ipsa  tristitia,  ipso  silentio;  sed  et  ro-  30 
gant  et  provolvuntur  ad  genua.  nec  mihi  illa  saltem 

6  <mbil>  Sch  ||  8  Btultas  et  sup.  B  ||  10  imp  A  ||  13  ages 
A  II  qao8  abd.  B  jj  14  M  A  [j  15  <ei>  Bo  ||  16  indicii  AB,  corr. 
Bo  II  20  misericordia  AbB  ||  21  qaod  B,  qnid  P  ||  22  largitotmn 
A  1  25  ad  qua  eregit  Aa  ||  cum  fac.  B  ||  antumo  meo  B  ||  26 
N  A  II  aliqnaA  ||  27egente8Aa  ||  28YidenturB  ||  27c§duntqniB 


64  QUINTILIANI 

simulaia,  ut  plerisque;  excusatio  superest,  ut  dicam: 
nou  possum.« 

Tu  Yero  tauto,  adulescens;  fortior  atque  omni 
laude^  non  in  nosrfcra  modo  tempora,  sed  etiam  in 

5  futura  omnia  saecula  dignior,  solus  mihi  mortalium 
Tideris  usum  pecuniae  intellexisse;  <nec>  frustra 
tibi  aaqua  fortuna  tantum  patrimonium  dedit  et 
in  breve  humani  tempus  aevi,  veluti  grande  pondus 
inposuit.    relinquendum  erat  istud  et  res  transisset 

10  ad  alios:  quandoque  locupletem  fecisset  nescio 
quem  mors  liberalis.  libet  yobiscum  loqui  nostro 
nomine^  avari  parcique,  qui  aliquid  non  fecisse  sor- 
dide  iam  etiam  scelus  existimatis.  non  sunt  ista 
<au>ferenda  nobiscum  neque  ad  inferos  servata  per 

15  vitam  fortuna  persequitiu:.  tolle  usxun^  quid  est 
pecunia?  Quis  igitur  usus  honestior?  nuUus.  nec 
hic  lege  possit  fieri  reus,  si  hanc  ipsam  pecuniam^ 
quam  per  tot  beneficia  divisit,  per  gulam  ventrem- 
que  transmitteret.  nihil  obesse  rei  publicae  videretur, 

20  si  vitiorum  institores  hos  eosdem  sumptus  divisissent. 
ego  vero  huic  comparare  ne  illos  quidem  timeo, 
qui  aliqua  in  re  publica  opera  posuerunt.  haec  enim 
muta  et  inhumanis  t&ntum  constructa  muneribus 
speciem  modo  et  brevem  quendam  usum  voluptati- 

25  bus  nostris  attulenmt.  at  hercule  referamus  ad  il- 
lam,  de  qua  modo  locutus  sum^  speciem:  quanto 
pulchrius  integrum  populi  vultum,  inlibatam  di- 
gnitatem  civixun  servasse?  si  ad  utilitatem:  quanto 

6  <nec>  JRo  II  7  aliqna  A,  aliquando  B,  alioqui  Crr,  corr. 
Bo  II  tanti  A  ||  dedi^sse^t  et  postea  inpo8ui<88e>t  Gr,  fortasse 
intellexisse.  frustra  t.  aliqua  f.  t.  p.  dedit  etc,  —  inpo8uit?  || 
13  [iam]  Sch  \\  pecuniam  non  e8se  claudendam  A  || 
ezistimatis  pecuniam  non  ease  claudendam  B  ||  14<au>ferenda 
Bo  I  ad  feros  A  |{  per  vitam  om.'B  jj  19  obesee  tibi  videretur  H 
B  II  20  divisaent  A,  diluissent  (?)  Bo  ||  28  kumanis  Ab  ||  tamen  | 

AB,  corr.  Chr  \\  manibus  A  ||  24  sp.  modicam  Gr  \\  25  adtule- 
rint  A  ||  26  quomodo  A 


DECLAMATIONES.  CCLX.  65 

melius  ac  maiuSy  servasse  suum  numerum  civitati, 
suos  ordines?  an  vero  illos,  qui  ingentes  noxiorum 
familias  occisuri  tamen  pascunt^  plausu  fovebimus 
et  in  onmibus  spectaculis  adulatione  multa  prose- 
quemur:  hunc,  qui  partem  civium^  levibus  offensis  6 
miseram,  sustentat  ac  paenitentiae  suae  suorumque 
integram  servat^  lege  etiam  gravissima  persequemur? 
quid  enim  nobif  tam  naturale,  quid  ab  ipsa  pro- 
videntia  mi^s  datum  concessumque  videri  potest, 
quam  alere  homines  ac  sustinere?  muta  me  hercule  lo 
animalia,  quae  venire  ad  manum  et  mansuescere 
queunty  non  humanum  modo,  sed  etiam  voluptuo- 
sum  est  alere  ac  pascere.  quid  de  homine  dicam? 
quisquamne  magis  negotium  publicum,  non  civitatis 
modoy  sed  totius  rerum  naturae  agit,  quam  qui  15 
animal  hoc  deo  proximum  et  in  contemplationem 
omnium,  quaecumque  mundo  contigerunt,  constitu- 
tum  porogat  producitque?  qui  opes  suas  in  publico 
posuity  quo  locuplete  nemo  pauper  est,  nemo  eget? 

0  misera  tempora!  hoc  defendendum  est?  sci-  20 
licet  illud  honestius,  liberos  sublatos  iamque  in 
adtjescentiam  provectos  pellere  domo  et  prohibere 
penatibus  et  omissa  emendandi  cura  si(M)unire,  ut 
his  succurri  non  liceat.  ,,Abdicatos  in  Iromum  re- 
cipit  et  pascit.'^  Sic  istud,  tamquam  sacrilegos,  tam-  25 
quam  homicidas^  tamquam  laixones?  si  tam  grave 
crimen  est  aetate  labi,  si  tam  inexpiabile  offendisse 
aliquando  paternam  severitatem:  novas  excogitate 
legeSy  asperiora  aliqua  constituite  supplicia.  hos 
si  pascere  non  licet;  parum  est  abdicare.    AuditC;  do 

8  occisoram  Aa  ||  4  adulatione  multa  A,  ad  ultionem 

multam  B  ||  10  multa  B  ||  nihil  esse  int  laudem  genera 
BublimiuB  qnam  hominibus  alimonia  non  negare 
A  II  17  continentur  (.^)  Bo  ||  18  qui  om.  B  H  20  M  A  ||  22  pro- 
rog  A,  ef,  vera.  i7  ||  25  tanquam  homiciaas  om.  B  ||  80  par- 
vum  B  II  audite  audite  p.  A 

QaiaUliAni  deol.,  ed.  Bitter.  5 


66  QUINTILIANI 

patres,  quae  optimum  adulescentem  ad  misericor- 
diam  moyeriiit^  qaae  ad  liberalitatem;  aliquid  et 
discite.  Bolli  horum  obiectum  est^  quod  yenenum 
patri  parajsset;  nuUi,  quod  percussorem  in  fata  par 
6  rentis  sui  conduxisset.  creditis,  iudices:  alioqui 
puto  non  tam  leyem  subituros  fdisse  poenam  sub 
tam  asperis  patribus.  qnid  est  igitur?  amayit  ille 
meretricem  et  intra  concessos  adfflescentiae  lunua 
(licet  aliud  parentibua  yideatur,  natura  tameu  da- 

10  tos)  forsitan  minus  tenuerit  cupiditatium  frenos.  en 
quod  fames  emendet  ille  ductus  aequalitate  cum 
sodalibus  iniit  paulo  tempestiyiora  conyiyia.  en  quod 
mendicitas  coerceat  ille  liberalius  yixit  et,  quo» 
modo  crimen  istud  hoc  tempore  est,  aliquid  fortasse 

15  donayit.  non  yultis  in  his  causis,  in  hac  criminum 
summa,  misereatur  hominum^  qui  dicunt,  »et  tn 
iuyenis  esc. 

At  nimium  diu^  iudices^  sic  defendo  optimum 
iuyenem,  tamquam  istu^  abdicatis  praestiterit   nott 

20  iam  abdicato:  rei  publicae  (fortius  libet  agere)  im- 
puto;  et  magis  imputarem,  si  tales  essent^  quales 
eos  accusator  esse  contendero^.  nihil  est  pericplo- 
siusy  iudicesy  in  hominibus  mutata  subito  fortima; 
nihil  ad  ^Mitatem  sui  pronius  miseris  delicatis.   iu* 

26  yenes  in  magnis  patrimooiis  atque  in  summa  nati 
dignitate^  subito  excussi,  non  dico  opibus,  sed  ne* 
cessariis  etiam  ad  yictum  spiritumque  ultimum  sus* 
tinendum^  non  redibimt  ad  opus  cotidianum^  non 
sufficient  assiduo  labori;  superest^  ut  audeant  ali* 

4  fata  A  ||  5  condixisset  AB  ||  6  sabitoroffuisse  A  |  7 
amav^erMt  Fr  \\  8  adalesceninileA  ||  10  forsitansA  ||  cnpidita- 
tnxn  B  II  12  tempeBtiora  AaB  jj  13  qnando  (?)  Bo  jj  16  et 
cnm  inv.  A,  et  dnm  inv.  B,  corr.  amctor  inis«rtu8  ap,  Pi  \\ 
19  *i8tnm  A,  instnm  B,  victnm  Pi  ||  nolo  iam  abdicare 
AB,  corr.  (rr  |j  21  qnales  om.  B  ||  22  eos  om,  B  1  accnsatores 
se  B  |[  contenderet  A,  conderet  B,  corr.  Bo  ||  est  om.  B  1  24 
ntilitatem  AB,  corr.  Aer  ||  M  A  ||  29  asBidnos  labores  B 


DECLAMATI0NE8.  CCLX.  67 

qoid,  Tel  proptev  qnod  moriantiir.  tot  hos^  quos  obi- 
dftis,  (nam  tarbam  quoque  abdieatoram  esse  dixistis) 
emittite  sabito  midos^  omnimn  egmos:  ipaisne  ali- 
qina  poterit  irasci^  si  qnid  fecerint?  si  in  latroeinia 
ae  praedasque  miserint?  quantumlibet  animia  nostris  5 
remittannis^  ac  totam  innoce;itiam  credamus  esse 
persnasionis,  multum  contra  iustitiam  necessitas  ya* 
let.  a£  si  nibil  adyersus  alios,  adyersus  se  certe 
multa  fecissent.  omatamne  rem  publicam  atque 
adintam,  iudices,  crederetis,  si  homm  fortissimus  10 
qoiBque  yenisset  in  ludum  atque  arenam?  si  paulo 
mollior  frons  ad  laqueumy  ad  praecipitia,  ad  qualem- 
cumqoe  yitae  festinasset  exitam?  tnm  dyitas  felix, 
tum  numenui  iste  minus  inyidiosus  fuisset? 

Yolo,  indices,   relicta  iam  hac,  qnam  ad  rem  15 
publieam  eomposni,  defensione^  transire  ad  eos,  qui 
praeeipue  irasci  yidentur,  patres  dieo  ipsos,  qui  ab- 
dicayemnt.  quibus  hoc  primumy  iudices^  dico:  quam 
aeciptis  iniuriam?    maljs  yos  sane  filiis  leyastis  et 
ezonerata  sunt  yestra  patrimonia.  sinite  illos  perisse  20 
e^  yehit  ezpositos  in  aliqtia  solitudine  ant  in  maria 
proieotos,  nihil  ad  animnm  yestmm,  nihi)  ad  cogi* 
tationes  pertinere:  fortimam  sibi  quaerant.  quid  ad 
yos,   quid   sint,    postquam   yestri   esse   desierunt? 
renati  sunt  noyumque  fatum  quodammodo  sortiti.  2& 
nnm  inyidiam  yobis  &ciunt?    hoc  enim  malebatis 
foriasse,  nt  ocnlis  yestris  sordidati  obyersarentur^  ut 
inpexi  sqnabdique   incederent?    yerecunde   nomine 
seventotis  diasimulatur  yestra  cradelitas:  minus  yos 

1  qjaod.  om,  F  |  abiicitLs  B(9)  ei  edd,  |  2  *qnoqae  turbam 
A  1 4  8i  qoiB  f.  A  I  6  ac  miiltiiin  innocentiae  (dat.)  credamna 
inesse  pers.  (?)  Bo  l  S  *at  si  AB  ||  17  patres  dico  am.  B  .j 
IS  optime  contra  patrnm  dnritia  A  ||  21  expos  A  |  ali- 
qnam  soMtn^emB  |  27  obyer8iy////A  |  29  inpexi  A  |  in- 
plezi  A,  implezi  B — F  |  verecnndae  AB — F  1  29  aervitntis 
AB,  corr,  Pi  |  q  A 

5* 


68  QUINTILIANI 

malos  patres  putayinins.  quod  quidem  animadTer- 
sioni  sat  est,  pendunt  poenas  magnumque  suppli- 
cium  miseri  luunt.  an  yos  in  hoc  demum  creditis 
^expletam^  patemam  animadyersionemy  si  esuriant, 
5  si  inopia  omnium  deficiant  atque  tabescant?  illud 
parum  est,  notari  infamia?  illud  parum  est^  exulem 
esse  domus  suae,  larum  suorum?  nunc  yos  putatis 
esse  felicem  quemquam  horum  aut  hilarem?  ex- 
periatur  aliquis  et  revocet.    Et  haec  quidem^   iu- 

10  dices,  duris  atque  asperis  patribus^  illa  moUiorQms: 
>sperayi,  inquit  adulescens^  aliquam  inpetus  vestri 
paenitentianL-  credidi  futurum,  ut  aliquando  suc- 
currerent  initia  infantiae,  blandimenta  pueritiae. 
reservayi  filios  iudiciis  yestris  et^  si  quando  igno- 

15  sceretisy  in  integro  habui.  yos,  aestimatis  causi^, 
propter  quas  expulistis,  si  crede[re]tis:  »satis  poe- 
narum  dedemntc:  ego  illud  praesto^  illud  promitto: 
»nihil  postea  turpiter  fecerunt.«' 

Ne   tamen  niniium  iactare  atque  imputare  yi- 

20  deatur^  illum  quoque  misericordiae  suae  ordinem 
confitebimur.  »unus,  inquit,  fuit  primo^  qui  solli- 
citaret  hanc  nimiam  liberalitatem,  aequalis  alioqui 
et  in  studiis  comes  et  in  lusibus.  hic  fecit  exem- 
plum:  ausus  est  rogare  proximus;  nec  adhuc  illud 

26  onerosum  patrimonio  yidebatur.  inde  factus  est 
ordo;  et  iam  legem  mihi  yideor  dixisse  misericor- 
diae.  cui  negarem?  omnes  idem  rogabant,  omnes 
idem  excusabant^  omnes  idem  pollicebantur.  ego 
yero^  inquit,  quamdiu  fuerit  hoc  patrimonium^  sic 

1  animadyersionis  adeat  B  ||  4  *^expletam^  ||  5  illud  p. 
e.  n.  infamia  om.  B  |[  6  parvum  B  ||  9  et  om.  B  ||  10  meliora 
AB,  corr.  Sch,  molliora  auctar  incert.  ap.  Aer  ||  14  si  aU- 
qoando  P  ||  15  caosas  AB,  corr.  Ro  ||  16  crede[re]ti8  i2o  ||  21 
confitebitar  AaB  ||  22  at  quidis  B  |J  24  proximmn  B  ||  26  pa- 
trimonimn  AB,  corrx  Aer  ||  26  micordiae  A  ||  27  omnes  id. 
rog.  om.  B 


DECLAMATIONES.  CCLXI.  69 

ero^  sic  utar:  et  si  defecerint  onmia^  non  tamen 
panperem  me  putabo  neque  egentem,  sed  pro  illis 
patemis  possessionibus  hos  ostendam  cives;  pro 
illo  faenore  hunc  populum.  et  quae  tanta  patribus 
ira^  quae  tanta  infelicitas  nostrae  civitatis^  quod  5 
rei  publicae  fatum^  ut  istud  jdiutius  aut  pluribus 
necesse  sit  <defendere>?  et  ne  vobis  multum  vi- 
dear  imputare:  non  sunt  isti  onerosi  [isti]  faculta- 
tibus  meis;  non  quos  ampla,  quia  sic  a  parentibus 
meis  constituta  est^  fortuna  graves  sentiat:  [quia]  lO 
vivimus  parce.  quantulum  est  enim^  quod  accipiunt? 
quantulum  est^  quod  exigunt?  vos  fortasse  plus 
consumpseritis^  patres^  qui  studia  fovistis^  qui  ad  hanc 
aetatemusque<pro>v6xistis:  mihi  servare  cives  satis 
est.  ac  nihilominus  quod  in  istos  impendo,  si  cre-  15 
ditis^  ipse  frugalius  vivo:  quidquid  in  hos  confertur 
atque  congeritur^  de  meo  est;  detrahitur  adule- 
scentiae  voluptatibus^  detrahitur  concessis  alioqui^ 
quamdiu  in  his  annis  sumus,  cupiditatiZ^.  duo  si- 
mul  assequor:  quod  et  liberalius  et  frugalius  vivo.^:  20 


CCIXI. 

Aequatio  patrlmoniorum. 

In  qua  civitate  frequenter  tyranni  erant^  fert  quidam 
legem^  ut  patrimonia  aequentur. 

SERMO.  26 

m 

Haec  quoque  aliquotiens  tractata  controversia 
est  et  per  summas  digeri  potest. 

1  vertar  Aa  ||  2  paup.  reputabo  A  ||  6  factnm  AaB  ||  7 
<defendere>  Aer;  ^probare^  Fr  \\  8  [iflti]  edd.  ||  9  nan  q.  a. 
q.  8.  a  p.  meis  om.  Aa  ||  10  [qoia]  i2o  ||  12  est  om.  B  ||  14 
YexistiB  A,  corr.  Sch  ||  N  A  ||  19  cupiditatum  AB,  corr.  JRo 


70  QUINTILIANI 

DECLAMATIO. 

Primum  meusamus  legem  non  satis  significan- 
ter  scriptam  et  multa  obscura  in  se  habentem. 
nam  hoc  non  satis  distinxit,  utrumne  patrimonia 
5  nunc  demum  aequari  oporteat^  an  quotiens  aliquod 
eminebit  Mt  si  vere  remedium  id  solum  pro  re 
publica  est^  perpetuum  esse  debe[a]ty  et  ideo  lex 
repudianda;  quia  hoc  non  satis  dispexit.  Si  haec 
yis  est  legis  istius,  ut  sit  de  aequalitate  patrimo- 

10  niorum^  idem  census  omnibus  detur:  omnes  paene 
dies,  omnia  tempora  necesse  erit  in  hae  partitdone 
consumi^  si  quis  frugali<[u^s  vixerit,  si  quis  luxu- 
rios<i>U8  vixerit. 

£st  praeterea  contra  leges  omnes  scripta  haec 

13  lex.  quippe  nullum  ius  non  ita  compositum  est,  ut 
suum  quisque  habeat  et  alieno  abstiaeat. 

Sed  ne  servari  quidem  potest.  quid  enim  futu- 
rum  est?  praetereo  illud^  quod  aliqui  negotiabuntuTy 
aliqui  adquirent,  aliqui  frugaliter  Tiyent:  quae  ratio 

20  reliquendae  hereditatis  erit?  quae  ratio  testamen- 
torum?  cum  is,  qui  creverit  hereditatem;  continuo 
plus  sit  habiturus,  quam  ceteri,  et  divisurus  cum 
his^  qui  non  eundem  honorem  supremis  defuncti 
tabulis  habuerunt. 

26  His  adiciamus^  quod  etiam  inutilis  est^  duabus 
prae^jnce  causis.  nam  et  frugalitatem  eorum^  qui 
servaturi  sunt,  imminuet  et  luxuriae  eorum,  qui 
consumpturi   sunt^  prospiciet.    cur  enim  quisquam 

2  —  p.  71 , 2  Sermoni  vifiUicat  Bo,  db  71, 3  (haec)  De- 
clamatianis  initium  faciens  H  5  aliqtdd  F  (  6  an  AB,  carr. 
JRo  II  7  debe[a]t  Bo  ||  8  dispel  A  ||  9  expeetniur  *de  i^per- 
petoa^  aequautate  p.  vd,  id  quod  Ghronovius  vult  legi,  sit 
<seiBper^  aeqnalitas  p. )  12  &u£^^n^  Gr  J  Inxorios^i^ns 
Ur  II  14  praeterea  B  ||  15  nnlli  minns  B  j|  21  crevi  h.  N  A  [j 
22  cobI  non  plns  B  |  23  cnm  ig  A  ||  24  habnennt  Aa  g  25 
dn.  praeterea  cans.  AB,  corr.  Ro,  gui  etiam  tuadet  ut 
scribamus:  praeterea  his  adic.  q.  e.  i.  e.  dnab.  cans. 


DECLAMATIONES.  CCLXIl.  71 

servet;  tam  perditurus  ali^a  loxuriay   quam  sua? 
€ur  enim  non  quisque  abutatur? 

Haec  de  ipsa  lege  dixisse  satis  erat,  remota 
temporum  aestimatione:  nune  videamus,  quid  sit, 
propter  quod  ponatur.  ,,Frequentes  tyranni  sunf  5 
Primum^  quam  iniquum  est^  ideo  quod  aliquos 
improbos  habeas,  exui  patrimoniis  patemis  atque 
avitis  eos  etiam,  quos  bonos  esse  dyes  con- 
fitabit?  nam  si  tyrannidem  timemus:  erat  ali- 
quanto  aequius  in  personas  eorumy  qui  possent  rei  lo 
publieae  esse  suspecti,  dirigi  actiones,  quam  poe- 
nam  esse  publicam  metus  (ut  dicitis)  publicL  Ad- 
ice,  quod  ne  praedpua  quidem  causa  est  adfectan- 
^e  tyrannidis  magnitudo  facultatum*  quin  ex  di- 
Terso  facilius  aliquanto  occupayerint  tyrannidem  15 
lii^  quorum  fracta  ratio,  quorum  clauda  fortuna, 
et  qui  stare  re  publica  salva  non  possunt.  deinde 
adeo  non  inbibetis  ista  re  tyrannidem,  ut  si  qui 
in  civitate  nostra  dementes  sunt^  etiam  causam 
liabituri  sint  adfectandae  tyrannidis.  nam  si  quis  20 
tyrannidem  occupat,  ut  aliena  bona  possideat^  quanto 
facilius  ad  tyrannidem  peryeniety  ut  sua  yindicet, 
4ua  recipiat? 

ccLxn. 

Maritus  Tirginls  raptor.  ^^ 

Iniusti  bepudii  sit  actio.  Qui  habebat  uxorem, 
rapuit  virginem.  nuptias  rapta  optavit;  ille 
repudiavit  uxorem:  agit  illa  iniusti  repudii. 


2  (^maq  P  I  4  existimatione  F  ||  7  ex  sois  patr.  B  p  14 
facnltatrom  Aa  B  adyerso  (?)  Tto  ||  Ifi  aliqtiando  AB,  corr, 

Sch  II  17  reip  A,  in  republica  B  ||  *[de]inde  (?)  |  18  instare 
B  I  20  st*  (»  snnt}  B  jj  qai  A  ||  26  nxorem]  virgine  B 


72  QUINTILIANI 

DECLAMATIO. 

Lex  iniusti  repudii  maxime  necessaria  ad  con- 
tinenda  matrimonia  et  his  praecipue  moribus^  qui- 
bus  finem  tantum  necessitas  fec<(er]>it,  super  omnes 
5  leges  tuenda  est. 

Repudiatam  ab  boc  uxorem  esse  manifestum 
est.  reliquum  est,  ut  aliquid  repudiatae  obiciat.  ita 
demum  enim  potest  esse  iustum  repudium,  si  me- 
ruit  id,  quae  repudiatur.   Ne  ipse  quidem  tam  im- 

10  pudens  est^  (quamquam  non  desit  audacia)  ut  cri- 
men  ullum  fingat  in  uxorem:  necessitate  defenditur. 
poteram  dicere^  aliud  esse  iustum.  nam  lex  iniusti 
repudii  spectat  utramque  personam;  nec  satis  est, 
id  modo  intueri,  quid  mafitus  facere  debuerit:   ye- 

15  rum  id  quoque  intuendum  est^  quid  pati  debuerit 
uxor.  quare  licet  tu  necessario  repudiayeris,  haec 
iniuste  repudiata  est.  haec  dicerem^  si  non  tua 
culpa  accidissety  ut  repudiares.  Sed  miror,  si  in  hac 
ciyitate  diligentissima  iuris  uUa  lex  contra  alteram 

20  scripta  est,  aut  hoc  prudentissimi  constitutores  iuris 
non  yiderunt.  quomodo  necesse  est^  quod  iustum 
non  erat? 

^^Rapta^  inquit^  nuptias  meas  optayeraf  Non 
est  hoc  tale^   quale   si   diceres:     tyrannus   coegit; 

25  quale  si  diceres:  aliquis^  cui  potestatem  dederat 
res  publica,  hoc  iussit;  senatus  aut  populus  pertinere 
id  ad  rem  publicam  existimayit— :  ut  rapta  repudiare 
coegerit^  ut  cogi  posses,  tu  fecisti.  et  ipsum  hoc 
repudii  tempus  male  computas.  tunc  repudiatam  tu 

30  credis  uxorem,  cum  res  suas  sibi  habere  iussa  est? 
cum  egredi  de  domo?—:  uxorem  tunc  repudiasti;  cum 

4  DecesBitatis  P  1  fec^er^it  JRo  ||  7  relictam  B  1  8  se 
mer.  A  ||  11  nullum  AaB  y  12  ^aliad  necessarium^  Aer  ||  16 
tunc  cessario  A,  nanc  necessario  B  |  24  coSg.  qaare  A )  25 
alii  A  II  alii  A,  aliqaid  B  ||  28  posset  AB  B  30  haberi  B  j|  31 
de  om.  AaB 


DECLAMATIONES,  CCLXn.  73 

rapuisti;  cum  potestatem  huic  legis  adversus  te  de- 
disti;  cum  egisti;  ut  raptae  adversus  te  liceret, 
quaBium  adversus  caelibem  licet.  rapta  raptoris 
mortem  vel  nuptias  optet:  hanc  potestatem 
adversus  te  yitiata  habuit:  ecquid  inteUegis^  iam  5 
non  esse  uxorem^  quae  non  obstat?  ego  te  adeo 
non  puto  defendi  hoc  genere  patrocinii  posse,  ut 
quocumque  alio  modo  dimisisses  uxorem^  meliorem 
tamen  causam  fuisses  habiturus.  egregia  hercule 
defensio.  dico^  »repudiasti  uxorem  pudicam^  obse-  lO 
quentem,  fidelem«.  respondes  mihi,  ,,sed  rapui;  sed 
alienam  domum  expugnavi^^  Pessimus  maritus  yi- 
dereris,  si  amorem  in  aliquam  meretricem  defle- 
xisseSy  si  ancillarum  cupiditas  a  geniali  <[te^  tc^o 
avocaret.  iam  tum  non  eras  maritus,  cum  animus  15 
tuus  spectabat  vacantes;  et  hoc  si  tantum  libidine 
et  ^upiditate  fecisses^  repudi»  tamen  causa  ad  te 
rediret.  Quid?  si  ne  credibile  quidem  est,  nisi  eo 
pacto  factum  hoc  esse,  ut  tibi  raptori  ignosceretur? 
an  yero  tu  in  tantum  periculum  yenisseS;  ut  rar  20 
peres  maritus,  ut  crimini  tuo  hanc  quoque  adiceres 
inyidiam?  nisi  succurritis,  iudices,  inyentum  est 
iam^  quomodo  uxores  optimas  repudiare  liceat.  pro- 
spicienda  tantum  yirgo  est^  rapienda  est.  ceterum 
defendemus  istud:  quod  nuUo  genere  licet  facere^  25 
licet  specie  necessitatis. 

Praeter  haec  illud  quoque,  iudices,  intueri  opor- 
tebit,  quo^modo)>  maximorum  istum  criminum  ali- 


# legisti  A  I  5  ecquid  A  J  et  quid  B  ||  6  te  om.  B  ||  adeo 
te  non  AB,  ad.  non  te  F  ||  8  dimisisse  B  ||  9  tam  A,  cam  B, 
corr,  Bo;  an  *at  ^si^  quoc.  a.  m.  d.  a.  m.  etiam  (F),  cf, 
83, 16  II  13  amore  A  ||  14  geniali  A  g  <te>  Bo  ||  16  specta- 
▼erat  yocantes  B  y  17  repadiatae  AB,  corr.  Or  g  18  sane 
cred.  qaid  est  B  ||  22  nisi  si  carr.  Aa  ||  25  licet  facere  spe- 
cies  (pmisBO  licet)  B  ||  27  illad  qaoqae  qaod  int.  B  ||  28 
*qao<^modo>  ||  istias  A,  socios  Mo 


74  QUINTILIANI 

qua  tamen.  ^iaiicta  eouiiiipaL  per  se  indigimm 
erat,  raptorem  inpune  fecisse;  indignum  erat,  in- 
iuste  repudiatam  esse  uxorem:  utrique  crimini  una 
poena  erit,  levis  quidem.  et  sane  habeat  hoc 
5  lucrum  magna  nequitia,  quod  non  fere  puniri  pro 
meritis  potest.  ab  illa  quidem  rapta  yindicabi 
nos  ipsa. 

ccLxni. 

Ignominlosus  contra  tres  rogationes. 

10  QUI     TBIBUS     BOGATIONIBUS    CONTBADIXEBIT     NEC 

TENUEBIT^  lONOMiNiosus  SIT.  Duabus  quidam 
rogationibus  contradixit;  non  tenuit.  tertia 
rogatio  ferebatur^  qua  ignominia  remittebatur 
notatis:  contradixit  et  buic;  non  tenuit.  dicitur 
15  ignominiosus. 

DECLAMATIO. 

Qui  tribus  rogationibus  contradixerit  nec 
tenuerit;  ignominiosus  sit. 

Lex  manifesta  ^et^  (fortasse   supervacuum  est 

20  adiceref  yerumtamen  permittitur  et  hoc  dicere)  iusta. 
quis  ^enim^y  maipre  ignominia  dignus  est,  quam 
homo  inquietuSy  qui  publicis  utilitatibus  ter  obsti- 
terit?  qui  ne  metu  quidem  ignominiae  ad  silentium 
compelli;  saltem  tertio,  potuerit? 

26  Ergo  de  lege  dubitari  nihil  potest:  yideamus, 
an  hic  in  legem  inciderit.  tribus  rogationibus  con- 
tradixit.  num  fallimur  numero  ?  num  aliquid  adyer- 
sus  istum  mentimur?  non  [ut]  opinor^  ipsum  s^tem 

1  contineat  AB,  quo8  sequitur  Bo,  corr.  Gr  ||  ind.  eat 
As  1  2  imtistam  A  ||  S  criminis  AB  ||  6  ab  ea  qn.  B  |  Tindioayit 


no8  ipae  AB,  corr.  Gr  ||  14  notis  B  H  19  manifeste  Gr  ||  *<et>]| 


^ista  dicere  AB  1  f  etl  insta  Sch  \\  20  *permittit  lex  AB,  c^ 

30,3  \     

28  [nt 


S0,3  II  21  ^^enim^  l  maiora  ign.  AaB,  maiore  a  ign.  Ab  |{ 
tj  JP% 


DECLAMATIONES.  CCLXIIL  75 

diceie  ausnruiiL  bis  iam  contradixerat,  bis  non  te- 
nuerat.  proxime  dixtt:  non  tenuisse  enm  scimos. 
ergo  si  et  lex  ignominiosum  vult  esse  eum,  qui  ter 
contradixerit  nec  tenuerit,  et  hic  contradixit  ter 
nec  tenuit:  qnomodo  non  sit  ignominiosas  inTeniri  6 
profecto  non  poterit. 

Non  negat  se  in  hanc  legem  incidisse:  sed  ea- 
drai  rogatione,  cui  contradixit,  solutum  esse  con* 
tendit  placuisse  enim  publice,  ut  omnibus  ignomi- 
nioids  nota  remitteretur.  Non  miror  istum  tam  lo 
firequeirter  contradicere:  nrim  legum  parum  perspi- 
cit;  qno  pertinea&t  rogattones^  aut  dissimulat  aut 
ignorat.  ferri  profecto  rogatio,  quotiens  poena  ali- 
qua  remittitury  non  potest^  nisi  de  his,  qui  poena 
iam  ienentur.  Id  yel  cogitatione  eius,  qui  tulit  ro-  15 
gationem,  vel  aestimatione  populi/  vel  ipsa  rei  na- 
tura  perspiciamus:  Is,  qni  ferebat  rogationem,  num 
aliquid  eogiiare  de  eo  potuit,  qui  non  erat  igno- 
miaiosus?  nony  ut  opinor.  neque  enim  bic  iam  ter 
contradixerat  rogationi^  nec  an  t^rtio  contradicturus  80 
eseet^  diirinari  poterat  ergo  qui  ferebat  «rogatio* 
nem^  nibil  de  eo  eogitavit.  Populus,  cum  in  con- 
silium  mitteretur  et  miseratione  hominum  movere- 
tor,  de  bis  cogitavit,  qui  ignominiosi  iam  erant. 
fortasse  motus  est  num^o^  fortasse  motus  est  per-  S5 
sonis,  fortasse  motus  est  causis.  hic  neque  in  nu- 
mero  esse  poterat:  nondum  enim  ignominiosis  ac- 
cesserat;  neque  causa  miserabilis,  qui  ne  damnatus 
quidem  esset;  neque  persona.  eigo  nec  qui  ferebat 
rogationemy  nec  qoi  accipiebant,  de  hoc  cogitaye-  30 
runi.  Nunc  ipsam  rei  naturam  intueamur.  quid 
remitti  potesty  nisi  quod  debetxii?  haec  rogatio  nihil 

2  *dixerat  AB  |  4  kie  oontradixerit  ter  A  1  5  non  sit  om. 
A  1 11  parnmper  aspicit  AB  ||  81  diyinare  AB,  cwr,  Gr  1  22 
*in  snmaghmi  (.^  |  27  ignominiosaB  B  |  28  minLbilis  A  |  29 
ferebat  F  ||  30  accipiebat  AB— F  ]  32  creditnr  AB,  corr.  Bo 


76  QUINTILIANI 

aliud  fait^  quam  ignominiosorum  in  pristinum  sta* 
tum  restitutio.  tu  nondum  eras  in  ea  fortima,  ut 
restituendus  esses.  ^^Sed  eodem,  inquis^  tempore 
ego  ignominiam  merui^  quo  remissa  esf  Postea 
5  dieam^  quam  dignus  ista  sis  ignominia:  interim  ista 
temporis  computatione  excludo.  quamyis  enim  ea 
rogatio  recepta  sit,  cui  tu  tertio  contradixisti:  ante 
tamen  rogatio  recepta  est,  quam  tu  ignominiosus 
esse  coepisses.    Lex  enim  quid  dicit?     Qui  roga^ 

10  tioni  ter  contradixerit  neque  tenuerit,  igno- 
miniosus  sit.  de  praeterito  et  de  perfecto  iam 
transactoque  tempore  loquitur.  cum  de  rogatione 
ageretur,  contradicebas:  nondum  eras  ignominiosus ; 
nondum  enim  rogatio  erat  <[recepta^.     at  cum  re- 

15  cepta  est  rogatio^  tum^  quia  non  tenueras,  ignomi- 
niosus  esse  coepisti. 

Hlud  etiam  adiciendum  videtur,  neminem  um- 
quam  digniorem  fuisse  ignominia^  quam  te.  videri- 
mus  enim^  quales  illae  fuerint  rogationes^   quibus 

20  antea  contradixisti.  utiles  utique:  receptae  sunt 
enim  ei>  pro  re  publica  placuerunt.  enimyero  huic 
aliquis  rogationi  contradicit  tam  misericordi^  tam 
leni^  quae  civium  numerum  ampliat?  si  alius  qui- 
libet  contradixisset,  inbumanam  rem  fecisset.   at  tu 

25  istud  contradicis,  ne  ignominiosi  restituantur,  homo 
^non^  extra  periculum  positus.  dignus  es  ergo^  ut 
patiaris  ea,  quae  pati  omnes  voluisti.  nisi  forte  sic 
intellegimus  istam  receptam  rogationem,  ut  nemo 
sit  umquam  omnino  in  civitate  nostra  ignominiosus. 

30  at  <^si)>  id  yel  populus  yoluisset,  yel  ille^  qui  fere- 
bat  ^rogationem]);   abrogasset   potius  hanc  legem, 

2  ta  dd.  Ab  ||  5  ista///  A,  iBtas  B  ||  sis  om.  B  |  ignomi- 
nias  AaB  ||  5—6  istam  t.  compntationem  (?)  Bo^l  rogatione 
cepta  B  Q  11  perf.  intransactoqne  B  |[  14  <^recepta^  Pi  U  15 
dum  qnia  A  ||  19  rogationis  A  ||  22  misericordia  talem  ,q:  B 
(m.  t.  qua  F)  ||  26  <non^  Sch  |  29  omnino  om.  B  |  SO  an  id 
AB,  corr.  Aer 


DECLAMATI0NB8.  CCLXin.  77 

qaam  noyam  constitaisBet^  frogationem  appellaret 

de  his  tantummodo   latam    qui  erant  ignominiosi 

illis  remisit  istam  yeniam.  fortasse  isti  placebunt^f 

si  plares  inciderint  in  eandem  sortem,  in  eandem 

condicionem.  6 

PAES  ALTERA. 

DECLAMATIO. 

Idem  tempus  est  ignominiae  meae  et  receptae 
rogationis.  nam  natura  prius  est^  ut  ego  non  te- 
neam,  quam  ut  recepta  lex  siL  nam  si  ego  tenuis-  lo 
sem,  lex  recepta  non  esset;  quoniam  non  tenui, 
recepta  lex  est.  igitur  ignominia  mea  praecessit 
tempus  rogationis.  prius  apud  animos  suos  con- 
stituerunt  homines,  non  parere  contradictioni  meae, 
quam  rogationem  receperunt.  antequam  tabella  15 
referretur^  antequam  excuteretur  numerus  populi, 
ego  iam  non  tenueram.  rogatio  nondum  erat  re- 
cepta,  nisi  posteaquam  dinumeratae  sunt  popuU 
sententiae.  f  hoc  ergo  tenuii  f  atque  etiamsi  hoc 
tempus  mihi  non  remitteret  totam  ignominiam,  20 
lex  tamen^  quae  ignominiosos  yacare  omni  nota 
yoluerat,  remiserat  mihi  duas  iUas  conti^ictiones. 
non  enim  &cit  ignominiam  tertia  conti^ictio,  sed 
tres.     quod  si   duae  illae  praecesserant,  quae  ma- 

3  remiritb  tameA  yeniam  literie  tis  in  ras,  scriptis  A  || 
1—4  eenuo  ita  carrigenda  *qn.  n.  conBtit.  [rog.  appeU.]  de 
h.  t.  latam,  q.  e.  ignominiosi.  ilUs  rem.  ist.  poenam  {vel 
eonatitnemnt  veniam).  fortasse  itemm  placebit  {vel  idem 
placebit),  n  etc.,  nam  itta  rogationem  appeUaret  tn  margine 
eredo  ad  verba  rogationem  abrogasset,  quae  «upra  lego,  ad- 
seripta  fuisse  et  inde  vitio  inrepsisse.  ^ptae  ^i  persuadere 
9ibi  nonpoterit  Jegat:  constitnisset:  rogationem  accepemnteto., 
confltitiuBset:  ^nnnc^  rog.  appeUarat  Bo,  rog.  approbavit  Gr, 
^nec^  rog.  appeUarent  Sch  |  iUis  remisit  ignominiam  Aer  l{ 
9  natora  A  |  non  t.  q.  n.  r.  1.  s.  n.  8.  e.  t.  L  r.  n.  e.  q.  n.  t.  r.  L  e.  i. 
L  mea  ont.  As  |  12  igitnr  nomina  B  ||  13  constitnietint  A  |  19 
ad  qnae  B  |  21  qu.  ignominiosis  demi  notam  voL  B  1  23 
fedt  B  I  24  ovae  Aa 


78  QUINTILIANl 

ierem  partem  ignominiae  cmficiimt^  id  qood  iam  me 
pFemcl^at,  remiserant. 

CCIXIV. 

Fraus  legis  Tocoiiiae. 

6  Ne  liceat  mulieri  nisi  dimidiam  pabtem  bono- 
BUM  dabe.  Quidam  dnas  mulieres  dimidiis 
partibus  instituit  heredes.  testamentum  cognati 
arguunt. 

DECLAMATiO. 

10  Antequam  ius  excutio  et  yim  legis,  quae  per  se 
satis  manifesta  est^  intueor^  primum  illud  apud  vos 
dixisse  contentus  sum:  adsum  testamento.  eventam 
huic  legi  dabit  religio  vestra^  et  excussa  parte 
utraque   sententiam  formabit<[is]>.     Interest  tamen 

15  supremae  hominis  voluntati  legem  favere^  ut  quod 
de  bonis  suis  constituit  in  supremis  dominuS;  fece* 
rit  iure.  Nec  me  confundit,  quod  ex  diverso  sunt 
propinqui.  iactent^  ut  volent^  sanguinis  coniune- 
tionem:  ego  intellego  quasdam  fuisse  causas^  propter 

20  quas  is^  qui  hos  cognatos  habebat,  aliis  moreretur 
heredibus.  ac  si  in  hac  parte  haberent  fiduciam^ 
arguerait  testamentum  tamquam  impium^  tam- 
quam  inofficiosum.  nunc  apparet,  neque  de  per* 
sonis   earum^    quae   heredes   sunt   institutae^    dici 

25  apud  vos  posse,  neque  eorum^  qui  sibi  contra  testa* 
mentum  vindicant,  merita  proferri.  Solum  enim  ius 
excipiunt  et  circa  legem  calumuiantur.  quae  \ex 
tamen  qualis  est?  ne  liceat  mulieri  plus  quam 
dimidiam    partem    bonorum    suorum    relin- 

30  quere.     etiamsi  forma  iudicii  unius   est,   apparet 

14  sententiam  fonnaYit  A,  sententia  fonnidabitar  B, 
corr.  Eo,  sententia  formabitor  Ban  H  15  lege  A  ||  fovere 
BbY  K  17  inre  am.  B  ||  20  fais  A  |t  qui  koB  om.  B  ||  mereretor 
B  II  22  argnenmt,  corr.  Pi  jj  24  dia  Aa  ||  dici  posennt  apnd 
Yos  ipee  neque  B  ||  28  nec  1.  B 


DECLAMATIONES.  CCLXIV.  79 

tamen,  duabm  cum  heredihnB  esse  litem.  quaero 
igitur  ab  istis^  utram  eligant,  cum  qua  malint  con- 
sistere.  neque  enim  litigant  de  bonorum  parte^ 
sed  totum  arguunt  testamentum. 

Incipiamus  igitur  ab  ea,  quae  prior  scripta  est.  5 
quid  in  hac  parte  testamenti  vitiosum  est?  vetatur 
plus  quam  dimidiam  partem  bonorum  relinquere: 
dimidiam  partem  patrimonii  accipit.  excutiemus 
postea;  quale  sit  illud^  quod  consecutum  est:  in- 
terim  hoc  ius  firmum  est,  nec  everti  sequentibus  lo 
potest. 

,^At  enim  ius  illa  quidem  habuit  capiendi:  sed 
ea,  quae  postea  scripta  est^  non  habuit/^  iterum 
interrogabo:  quare?  ^^quoniam  plus  quam  dimidiam 
partem  patrimonii  relinquere  feminae  non  potuit.^  16 
Atqui  haec  quoque  non  plus  quam  dimidia  parte 
patrimonii  heres  instituta  est.  nee  video  rationem^ 
cur  id^  quod  illi  capere  licuit,  huic  non  liceat^ 
cum  in  eodem  scripta  sit  testamento.  manifestum 
est,  nihil  posse  calumniae  admittere  verba  legis  ac  20 
scriptum. 

Nunc  peritissimi  litium  homines  ad  interpreta- 
tionem  nos  iuris  adducunt.  non  enim  hanc  esse 
legis  Yoluntatem,  quae  verbis  ostendatur;  videri  vo- 
lunt.  quorum  ego  prudentiam,  iudices,  magnopere  25 
miror:  tantum  vicerunt  illos  maiores  nostroS;  illos 
constitutores  iuris;  illos,  qui  rudem  civitatem  legi- 
bus  ac  iure  formarunt^  ut  hoc  approbare  conentur^ 
defuisse  his  sermonem,  deiuisse  consilium.  Ac  prius- 
quam   rationem   ipsius  legis  excutiO;   interim  hoc  30 

1  vobis  cum  legibus  esse  1.  A,  nobiB  c.  1.  e.  1.  B,  corr. 
(?r  II  2  in  qua  AB,  imr,  Sch  \\  8  nec  B  ||  7  dimidiam  partem 

a 

bonorum  relinquere  om,  B  ||  8  accipit  A,  accipi  B,  accepit 
Sch  II  9  qualis  B  ||  10  hoc  infirmum  A  |  verti  B  jj  12  quidem 
illa  AB,  corr.  Eo  ||  20  *ac  BCripti  A,  ascripta  B 


80  QUINTILIANI 

dico^  iudices:  pemiciosissimam  esse  civitati  hanc  le- 
gum  interpretationem.  nam  si  apud  iudicium  hoc 
semper  quaeri  de  legibus  oportet;  quid  in  his  iustum^ 
quid  aequum,  quid  conveniens  sit  civitati,  super- 
5  yacuum  fuit  scribi  omnino  leges.  et  credo  fiiisse 
tempora  aliquando^  quae  solam  et  nudam  iustitiae 
haberent  aestimationem.  Sed  quoniam.haec  in- 
geniis  in  diversum  traheba[n]tur  nec  umquam  satis 
constitui  poterat^  quid  oporteret^  certa  forma,  ad 

10  quam  yiveremus,  intituta  est.  *hanc  illi  auctores 
legum  verbis  complexi  sunt;  quam  si  mutare  et  ad 
utilitates  suas  pervertere  licet:  omnis  vis  iuris; 
omnis  usus  eripitur.  nam  quid  interest,  nullae  sint 
an  incertae  leges?   lex  illa  complexa  est:  ne  plus 

15  liceat^  quam  dimidiam  partem,  mulieri  re- 
linquere.  neutri  ex  his,  quibus  adsumus^  plus 
dimidia  parte  relictum  esse  manifestum  est;  et  ap- 
paret  potuisse  legum  latorem  [ut],  si  partem  demum 
patrimonii  pervenire  ad  feminas  vellety  partem  uti- 

20  que  yiris  relinqm;  id  ipsum  cavere^t].  neque  id 
magno  aut  difficili  circuitu  effici  potuit:  sed  yel 
sic  scripta  lege,  ne  plus  quam  dimidia  pars  patri- 
monii  ad  feminas  peryeniret  interrogo  enim:  si 
<[qui^  pluribus  feminis^  sed  minores  aliquanto  por- 

25  tiones  reliquerit;  quae  tamen  computatae  et  in 
unum  contractae  plus  quam  semissem  patrimonii 
efficiant:  quaero^  an  moyeri  lis  possit?  nam  si  mo- 
yetur  lis:  non  hac  (ut  opinor)  lege  litigabitur,  qua 

2  iudices  B  ||  4  sit  om,  B  ||  5  scribo  Aa,  scribere  B  ||  6 
non  oportere  per  dispntationem  legum  canta  per- 
verti  A  ||  6  iustitiae  <m.  B  ||  7  legum  aest.  B  ||  8  in  om. 
B  Ij  diversam  A  ||  traheba[n]tur  edd,  1  11  verbiB  am,  P  ||  12 
Buis  viris  B— P  ||  14  nec  B  ||  17  esse  om.  B  ||  18  [ut]  Eo  ||  19 
pervenire  ad  fem.  etc.  —  22  pars  patrimonii  om.  B  ||  20  re* 
linquere  A,  corr.  Bo  \\  cau  A  ||  caveret  A,  corr,  JRo  ||  22  *n 
plus  A  B  28  •perveniat  (?)  ||  integro  P  ||  24  *<qui>  11  25  c  o  n 
A||28  ac  B-P||legiB-P 


DECLAMATIONES.  CCLXV.  81 

plns  qaam  dinudiam  partenL  patrimomi  relinquere 
feminae  non  liceat,  com  ex  illis  nulla  dimidiam 
partem  acoeperit.  siye  ad  totam  nos  yocas  compu- 
tationem:  niliil  interest,  qaantnm  coiqae  feminae 
relinqaatnr.  Qaid?  si  ne  ratio  qoidem  repagnat  5 
scripto  et  yerbis  legis  istias?  qoid  enim  patas  yo- 
laisse  legis  latorem,  cam  hoc  ias  constitaeret?  ne 
feminae  nimias  opes  possiderent,  ne  potentia  earam 
ciyitas  premeretar.  hoc  ergo  adyersas  singalas  con- 
stitaity  et  ad  eyitandas  opes  feminaram  satis  hoc  lo 
qaaesitam,  ne  ani  plas  qaam  dimidia  pars  patri- 
monii  relinqaeretar.  ceteram  qaidem  illad  non 
cayeront  leges,  ne  plares  feminae  eodem  testamento 
scriberentar;  non  hercule  magis^  quam  illudy  ne 
plures  hereditates  iisdem  feminis  relinquerentur.       15 


CCLXV. 
Ignominiosi  pnlsator  in  templo. 

Sl  QUIS  IN  TEMPLO  INIUBIAM  FECERIT,  DECEH  MILIA 
DET  EI^  CUI  INIUBIAM  FECEBIT^  DECEM  MILIA 
CIVITATI.  IGNOMINIOSO   NE   SIT   ACTIO   INIUBIA-  20 

BUM.  Quidam  ignominiosum  pulsayit  in  templo; 
decem  milia  petit  magistratus  nomine  ciyitatis. 

DECLAMATIO. 

Si  pudor  eommendandus  est,  cuius  difficillima  ra- 
tio  est  in  lite  pecuniaria:  non  nobis  litigamus^  ac  25 
ne  rei  publicae  quidem  et  ciyitatis  nomine   ayari 
somas,  et  haec  omnis  actio  non  tam  lucri  gratia 
et  adqunjendae  huius  pecuniae  constituta  est^  quam 

5  qnid  sane  B  ||  6  scriptio  Aa  ||  7  nec  fem.  Aa  ||  8  eanim 
om.  A  ll  10  yitandss  B  ||  15  hisdem  AaB,  hiisdem  Ab  ||  19  _ 
milia  am,  A  ||  24  rito  Aa 

Qnintiliimi  deoL,  ed.  Bitter.  6 


82  QUINTILIANI 

in  ultioiiem  deorum  immortalium  et  templi  (ut  pro- 
prie  dizerim)  expiationem. 

Nec  minus  manifestum  ius  est,  quam  integer 
pudor.  lex  enim  palam  scripta  est,  ut  »iB,  qui  in 
5  templo  iniuriam  fecerit,  decem  milia  det 
ciTitati.4:  mihi  hoc  satis  est,  qui  civitatis  nomine 
litigo.  sed  totam  legem  a  nobis  pars  diversa  legi 
desiderat.  >decem  milia,  inquit,  ipsi,  qui  in- 
iuriam  acceperit,  decem  civitatic:  et  hoc  ex- 

10  cludere  temptat  civitatem,  quod  ipse,  qui  iniuriam 
acceperit,  non  habeat  actionem.  sane  contumeHosus 
et  pro  cetera  morum  suorum  petulantia  adversus 
magistratum  vestrum  audax,  qui  praesoribere  temptet 
civitati,  tamquam  ignominiosae.    Facile,  ut  opinor, 

15  constabit,  nihil  ad  nostram  actionem  pertinere, 
quam  legem  habeat  ipse,  qui  pulsatus  sit.  existi- 
memus  enim,  esse  aliquem  noti  ignominiosum  in 
templo  pulsatum,  sed  vel  dedisse  huius  iniuriae 
veniam,  vel  alio  aliquo  impedimento  agere  noluisse: 

20  num  ideo  ne  civitas  quidem  ius  suum  tuebitur,  ut 
omnia  inpune  fecerit? 

Yerum  ne  ipse  quidem  adversarius  tantum  in 
exemp^ne  fiduciae  habet,  quantum  in  ipsa  iniuriae 
interpretatione.  non  enim  iniuriam  dici^  esse,  quod 

26  ignominiosum  pulsaverit,  cui  actio  non  est.  ego, 
iudices,  plurimum  interesse  existimo^  utmm  quid 
facere  liceat,  an  vindicare  non  liceai  non  enim  con- 
tinuOy  si  ignominioso  actio  non  datur,  licet  adver- 
sus  ignominiosum  facere,   quod  quisque  velit.    tale 

4  his  A  II  8  X  milia  A,  X*  milia  B  jj  ipsiun  A  ||  9  decem 
civ.  et€.  —  11.  acceperit  om.  B  ||  14  ignominioso  Ab  |j  19  im- 
pledimento  A  j|  20  nec  civ.  B  ||  19—20  impediHento  non 
iure  ciyitas  P  |  22  ne  om.  P  ||  23  ezemplo  AB,  corr.  2to  |  fi- 
daciae  habeat  Aa  j|  in  om.  B  ||  24  nos  AB,  corr.  Aer  ||  *dici- 
mus  esse  AB,  dicendam  esse  Eo  H  26  iniarioBom  B  ||  27  li- 
ceat  Aa  1|  29  facere  om.  B 


DECLAMATIONE&  CCLXY.  83 

est  ignominioBimi  pulBarey  quale  fiurtiim  sme  teste 
&cere:  nt  danmari  qnidem  non  possit,  admittere 
tamen  non  debnerit.  qain  ex  hoc  ipso,  qnod  igno- 
minioso  actio  non  datur,  apparet  esse  rei  publicae 
actionem.  qnid  enim  lex  eripnit,  sf  eius  demnm  6  * 
rei  non  dedit  actionem,  qnam  facere  licnit?  non 
autem  ius  peccandi  adTcrsus  ignominiosos  dari,  uno 
et  breyi  et  manifesto  videor  argumento  probaturus. 
quem  pulsare  licet^  occidere  licet  atqui  ignominio- 
sum  si  quis  occiderit^  caedis  lege  tenebitur.  quare?  lo 
quoniam  actio  huius  necessario  ad  alium  pertinet. 
apparet  ergo^  non  tibi  aliquid  adversus  ignominio- 
sum  licuisse,  sed  ignominioso  nihil  pro  se  licere. 
itaque  ignominiosus  non  aget  tecum  iniuriarum:  tu 
tamen  iniuriam  feceris;  et  hoc  ad  poenam  eius  yitae  15 
ac  turpitudinis  pertinebit,  quod  tu  non  dabis  poe- 
nas  peccati.  Haec  diceren^  si  ubicumque  pulsasses 
ignomioiosum:  nunc  ut  ioiuria  non  sit  aliquo  loco 
pulsasse  ignominiosum,  iniuria  tamen  est  in  templo 
pulsare.  nam  si  id  est  utriusque  nostrum  confessione  20 
iniuria^  quod  manifestum  est  non  esse  iure  factum: 
ut  tibi  ius  fuerit  alibi  pulsandi  ^ominiosum, 
(quod  non  esse  iam  docui):  in  templo  pulsandi  ius 
non  fuit. 

Haec  ego  [ita]  dicerem,  etiamsi  omnis  ista  ultio  25 
pertineret  ad  eum^   qui  iniuriam  accepisset:  nunc 
res  duplez  est,  crimina  duo  sunt  eius^  qui  in  templo 
pulsaverit.    quid  enim  lez  dicit?  ^qui  in  templo 
iniuriam   fecerit,    decem    milia  denariorum 

7  ignominioBUB  A  ||  11  poti  pertmet,  «tttmMm  fdlii  17 
rtcU  ta  eodiee  A  verb%m,  in  margine  inferiore  legihir  mise- 
lere,  ef.  deeh  350  ex<r.  1 18  ignominioBiun  nihil  Aa  1 14  agit 
AB,  eorr.  Qr  \  11  dicerent  B  ||  18  nnnc  nt  ete.  •—  19  igno- 
miniosnm  om.  B  |  *ali[qn]o  (^  |  21  esse  re  f.  A  I  22  nul- 
sandu  B  |  2S  temp.  tamen  pulB.  B   |  25  ista  B,  [ita]  Mo; 

sed  ef  ind.  I  \  28  pulsatris  sit  AB,  corr.  G^.  |  29  'X^  AB 

6» 


84  QUINTILIANI 

d»t  ei^  cui  iniuriam  fecerit^  decem  milia 
oiritati''  .  ncm  si  haec  iuucta  atque  contexta  sunt, 
eontinuo  unius  legis  habent  vim  et  proprietatem. 
id  sic  co^oscite:  duos  a[u]ctore8  habent;  nec  po- 

*  6  teat  yideri  una  lex^  ouius  pars  ad  privatum;  pars  ad 
rem  publicam  pertinet.  ergo  <et>8i  iuncta  sunt  ista 
(ut  dixi)^  duas  causas  habenlL  pars  est  legis  eius^ 
quae  vitidicat  templuxa.  ergo  ut  remittatur  tibi  ea^ 
quae  pertinet  ad  privatum^  restat  ea,  quae  pertinet 

10  ad.ciTitatem.  duae  enim  sunt  iniuriae  in  hoc  tuo 
faotO;  et  idep  duae  poenae. 

An  vero  iniquum  yideri  potest,  eum,  qui  in 
templo  pulsaverit,  decem  milia  civitati  dare?  quid 
enim  magis  ih  uUa  re  publica  curari  observarique 

16  oportei,  quam  religionem?  sane  petulantia  aUis 
locis  mediocrem  habeat  reprehensionem:  in  templo 
vero,  in  quo  verbis  parcimus,  in  quo  animos  com- 
ponimuS;  in  quo  tacitam  etiam  mentem  nostram 
custodimus,   pulssure  velut   in   solitudine,   velut  in 

20  secreto  quodam,  non  est  ferendum.  dic  nunc:  ,^gtiO' 
miniosus  erat''.  sed  in  templo.  captis  urbibus  vis 
hostLum  ac  metus  religione  templorum  defenditur. 
qui  iam  arma  ferre  non  possunt,  qui  salutem  suam 
tueri  fuga  nequeunt,  circa  aras  iacent.     in  templo 

25  pulsasti  hominem;  rem  petulantem  fecisti  inter 
sacra,  fecisti  religiosissimo  loco.  Et  utcumque, 
temeraria  licet,  aliqua  ratio  tamen  appareret  facti 
tui,  si  impetu  lapsus  esses,  si  ductus  ira:  nullam 
petulantiam  magis  odi,  quam  quae  se  propter  hoc 


2  atque]  et  B  ||  snnt  om.  B  ||  4  si  B  H  a[u]ctore8  Aer  „ 
Bon  Aa ,  haec  B ,  nec  Ab  ||  6  <et>  si  J^  ||  8  remittantor 
t.  e.  q.  pertinent  a.  t.  restant  B  ||  9  ad  templnm  AB, 
corr,  Aer^   ad  pulsatam  Gr  ||  pertinent  AaB  ||  13  pulsaverit 

om.  A  I    '£  AB  g  dari  A  ||   15  pntolantia  A  1  17  pascimns 
A  II 18  etiam  tacitam  ment.  B  ||  28  tni  et  si  B 


DECLAMATIONES.  CCLXVI.  66 

exerit;  qnia  pirtat  licere.  Est  sine  dubio  et  1m>c 
ipsum  dignum  odio,  persequi  homin^  fortaoiBe  in<- 
ielioem,  yereoandum  certe,  f  quod  eonleesus  iflit  f. 
eane  mepefftur  iUe  poenam  ulteriorem:  maAilms 
tuis  parce^  parce  miimo  iuo*,  aut  tterte  relinque>^{QO(n^  6 
istius  XQipudentiae  looum.  respiceze  ad  ietus  iuos 
coegisti  patres  fortasse,  -qui  Tota  fiiciebant:  tumul^ 
tuosa  Mte  aliqua  nescio  an  etiam  publica  mora 
turbasti.  quomodo  lenim  oecidisse  te  ^CTi^tis^^us^ 
qui  faciebas  hoc  tamquam  lieeret?     /^.1^1-. \{^, 


r  •/ 


CCLXVI.  V 

£x  prodltore  exnle  for 


10 


Bl<8  BE   EADEM  R£  AOIIBE  NE  LICEAT.     In  qfuadam 

civitate  proditionis  damnatus  missus  eet  in 
«xilium.  >bello  eadem  civitaie  teborante  rero-  15 
cati  sunt  exules.  is^  ^qui  proditionis  damnffibtts 
fueraty  fortiter  fecii  petit^  ut  iterum  causam 
suam  agat.  accusator  praescribit,  quod  bis  de 
eadem  re  agere  non  liceat. 

SERMO.  20 

Initia  oommunia  'babet  controiFersia:  ipraemiam 
peto  lege  coneeseum  sine  exceptione.  sequuntxir  et 
illa^  ut  iustum  quoque  sit^  virum  fortem  optare^ 
quod  yelit.  secunda  illa  quaestio  e&t^  an  contra 
legem  optare  liceat?  in  qua  illud  dicere  solemus^  25 
nullum  praemium  posse  inveniri;  quod  non  contsa 

1  —  3  Nescio  an  ^fortftBse  -verecundttm,  infelicem  c. 
posiea  forta$8e  qnod  confeBsum  sit  vd  certe.  et  concessum 
ait  sane:  mereator  ||  1  et  sine  d.  B  H  5  parce  (aIt)om.  B  || 
certe  1  relinque  A  ||  ^non^  Mo  \\  5  addictos  Aa  ||  19  licet 
A  II  22  conc.  est  sine  B  C 


86  QUINTILIANI 

legem  aliquam  sit:  et  ideo  magnam  esse  yirorom 
fortium  potestatem^  quia  supra  iura  omnia  sit. 
deinde  compsurabimus  etiam  leges  et  dispiciemus, 
utram  serrare  magis  e  re  publica  sit^  si  utique  altera 
5  toUenda  sit.  postea  yeniemus  ad  id  quoque^  an 
utique  ista  praescriptio  yalere  debeat  semper,  hoc 
est^  an  etiam  in  publicis  causis  bis  de  eadem  re 
agere  non  liceat.  in  quo  illud  dicetur:  priyatis  li- 
tibuSy   quoniam  et  minus  momenti  et  plus  numeri 

10  babeanty  succursum  esse  hac  lege:  publicas  actiones 
maiores  esse,  quam  ut  cadant  exceptione.  inseque- 
tur  denique  illud^  ut  dicamus,  etiamsi  in  aliis  pubUcis 
causis  bis  de  eadem  re  agere  non  liceat,  non  tamen 
eam  condicionem  esse  proditionis;   cum  in  cetens 

15  fortasse  de  poena  tantum  et  periculo  quaeratur 
eius  qui  accusatur,  in  causa  proditionis  de  totius 
civitatis  discrimine  litigetur.  illud  <^quoque^  quaera- 
muS;  an  ista  praescriptio  ad  eos  tantum  pertineat^ 
cum  quibus  agitur:  patiente  eo,  qui  accusatur^  li- 

20  ceat  bis  agere. 

DECLAMATIO. 

Putemus  te  esse^  qui  velis  accusare,  ^me^reum 
non  contradicere:   quis  tamen  prohiberet,  quo  mi- 
nus  iterum  accusarer?  ergo  quod  tibi  liceret  facere 
25  me  patiente:  necesse  erit  me  optante. 

2  omnia  iora  BC  ||  8  legem  ABC,  corr.  Scih  \\  despicie- 
mos  A||diBpA||4ere  pnblica]  rei  pablicae  B,  rep.  C  || 
6  deb.  super  li.BC  ||  8  non  om.  P  ||  in  qna  AB  ||  dicitar 
P  II  9  qnomodo  BC  ||  moventi  Ba  ||  10  sic  carsnm  Aa  ||  11 
maiores  qaam  BC,  maioriB  qaam  P  ||  12  dacamaa  AaCJI  13 
ne  lic.  AC  II  14  qao  A,  qaam  BC,  qaomodo  tdd.,  corr.Schll 
17  <^qaoqae^  8ch  \\  22  <me^  5c^  j  23  tamen]  tam  Ban  || 
24  interim  ABC,  carr.  Aer  ||  ego  A 


DECLAMATIONES.  CCLXVI.  87 

SERMO. 

His  excussis  qaaestionibus  yeniemus  ad  aequi- 
tatem.  Dicemus  hoe  esse  pro  nobis^  dicemus  hoc 
esse  pro  re  publica. 

DECLAMATIO.  6 

OptO;  ut  causam  iterum  dicam.  nec  me  fallit, 
qoam  multa  praeteream;  quae  mihi  lege  concessa 
sint.  sed  qois  tandem  me  innocenteni;  quis  dignum 
conTersatione  yestra  putaret,  si  aliud  optarem?  est 
pro  me.  non  enim  et  tum  ideo  tantum  defensus  lo 
sum,  ut  in  ciyitate  remanerem^  ut  essem  yobiscum: 
sed  ut  probarem  me  innocentem^  nihil  contra  pa- 
triam  meam  esse  molitum.  et  nunc  non  est  satis^ 
si  mihi  ignoyistis,  si  me  ciyem  yestrum  publica 
necessitas  fecit.  ego  yero  si  merito  damnatus  sum^  15 
si  quid  tale,  quale  contra  me  pronuntiatum  est^ 
feci:  non  utor  isto  beneficio. 

Non  sit  pro  me^  sed  est  pro  ciyitate.  homi- 
cidii  damnatuSy  etiamsi  merito  exulabat,  si  reyo- 
catus  esty  potest  de  eo  dici^  ^satis  dedit  poena-  so 
rum«;  alia  scelera  finem  suppliciorum  acceperint: 
yos  proditorem  in  ciyitate  sinetis  esse?  cum 
totiens  bella  interyeniant  (non  dico  de  extremo  illo 
discrimine:  tanti  non  est  metus  musquam),  toto 
animo  adyersus  hostem  nisi,  non  respicietis?  non  26 
expayescetis?  est  pro  re  publica. 

Sed  accusatoris  quid  interest?  aut  quid  est,  cur 

7  praeter  ea  P  ||  miki  om.  C  ||  10  post  pro  me  6 — 8  lit- 
terarum  t^tfum  vacuum  in  0  \\  12  ut  approbem  B,  nt  ap* 
probarem  C  ||  13  non  om.  P  ||  14  si  {prius)  om,  B  ||  16  neces- 
sitate  Aa  ||  18  est  ABC,  corr.  8ch  ||  sed  pro  civ.  B  ||  21  scere 
Aa  II  24  tantine  est  metna  quisquam  A,  tanti  inest  m.  qu. 
B,  corr.  Bo  \\  26  advers  A,  adveri  C  ||  nisi  om,  BC 


88  QUINTILIANI 

iniquiore  condicione<(noB^dictaras  stm  hodie  caasam, 
quam  antea  dixi?  tam  detalerat  eam,  cai  nihil  ob- 
ici  poBset:  hodie  defert  danmai^pm.  hoc  inprimis 
mihi  obiciet,  quod  contra  me  sontentias  talerint 
5  sanctissimi  iudices^  quod  proditorem  me  esse  pro* 
nuntiaverint.  obiciat,  et  sic  defendam.  £t  ne  quis 
me^  iudices,  sic  audiat,  tamquam  ego  de  his  querar, 
qui  pronuntiayerunt:  si  istud  inndiosum  iudicibus 
esset,    poterat  Yiden  non  inmerito  praemio  meo 

10  aliquis  obstare*  sed  non  semper  iudicum  onlpa  est, 
cum  innocens  damnatos  ^fn^erit:  aliqaando  testis 
corrompitur;  aliqua&do  param  diligenter  caasa  de- 
fenditar;  aliqoando  reo  nocet  et  ipsa  fiducia.  vnl- 
tis  scire^  hoc  non  pertinere  ad  iudieom  pudorem? 

15  ~:.nemo  eontradicity  nisi  accasator. 

CCLXTn. 

Flens  ad  arcem^  depositor  tyrannidis, 

Adfectatae  TTSANNIDI6  8IT  ACTio.    Qui  tyranni- 
dem   deposuerat  sub  pacto  abolitionis^   iuxta 
20  areem    flens   deprehensus   est     adfectatae  ty- 

rannidis  Teus  est. 

DECLAMATIO. 

Non  fui^  iudicesy  dubius  eo  tempore,  quo  pae- 

nitentia  iuyenilis  temeritatis  rem  publicam  legibus 

85  ac  <(populi^  potestati  reddidi,   quin  mihi  miHtum 

1  iniqtdore  —  hodie  <m,  B,  cnm  imqtdore  ete.  vd  cnr 
aeqniore  Gr  1  ^non^  Eo  |  snm  A,  eorr.  Or  |  2  tom]  cnm  C  || 
^r^um  Bu  |  1—3  canaam  q.  a.  dp  t.  d.  e.  c.  n.  o.  p.  hodie 
om.  Aa  1 4  sententiam  B  1  tnliesent  C  |  6  qoi  9  ||  pronnntia» 
yeront  P  I  8  qnid  BC  ||  iniuriosnm  P  ||  10  indicinm  Aa  ||  11 
<fh>rit  Ao  1  13  rejk  ||  U  indicinm  A  |  IS  aff.  xei  iTranni- 

cidiB  Bit  P  1  20  aff.  ettyr.  B  |  83  dnbins  indices  B  |  poeniten- 
tiae  C ;  quo  iuy.  tem.  itpenentiae  remp.  B  ||  26  ^popnli^  Or 


DECLAMATI0NE8.  CCLXm  89 

TexationiBy  dTe  ab  iraiui  siTe  ab  inTidiSy  immineret 
Neque  enim  iste  aceiiBator  odio  fntnrae  tyrannidis 
in  indieinm  deseendit,  nec  mibi  nllnm  imminere 
perienlnm  ez  eo  crimine^  qnod  intentatnr,  intellego. 
qnapropter  et  initio  aetionis  et  per  omnem  oratio-  5 
nem  nlliil  magie  faciendnm  mihi  esse  intellego, 
qoam  nt  inTocem  pnblicam  fidem:  nt  id  qnod  re- 
misirtis,  cninB  obliTisci  optimnm  pntastis,  non  in- 
tra  Tcrba  modo  primnmqne  promissnm  steterity  sed 
penitns  animis  ac  mente  impetrasse  Tidear.  lo 

Beliqna  adeo  longe  a  snspidone  adfeetatae  ty- 
ronnidis  abemnt^  nt  propins  spectent  ad  p[oste]rio- 
mmtempommpaenitCTtiam.  lacrimas  qnidemf  meas 
si  hic  in  indicio  temporibns  etiam  in  hac  pace 
tranqnillitate  degendnm  est^f  cnm  nnt  ezorandi  15 
adfanc  animi^  mnltomm  snstinenda  malignitas.  baec 
mihi  omnia  arx  fedt.  an  ego  possim  non  flere, 
qnotiens  c<^to,  qnos  habnerim  parentes,  qnam  do- 
mns  famam^  qnas  spes  adnlescentiae  infelid  teme- 
litatey  damnandis  cnpiditatibns  eTerterim,  nt  sentio,  20 
in  perpetnnm?  nihil  est  enim,  qnod  accnsator 
mens  simnlatione  qnadam  fad  eaf,  qnae  praeter- 
iemnt,  obliqna  malignitate  obicere  eonetnr.  Ego 
me  fecisse  qnod  nollem  et  sdo,  indices,  et  confi- 
ieor:  et  qnamdin  Tixero,  semper  hoc  ^in^  animo  25 
^et^   tota  mente  inhaerebit.     neqne    tamen   iUas, 

2  nec  B  |  bodie  AB,  carr,  Pi  |  8  pntarti  B  1 10<ab>  ani- 
inis  8ek  1  tl  longA  rasp.  B,  lcmge  Biup.  C  |  12  propriiu 
B  I  profltejrionim  IH  |  18 — 15  lacr.  qa.  miras!  si  his  in  ind. 
He.  vbr,  lacr.  qti.  in  aree  ^fbdi:  qoid  mimm?^  si  his  in 
iod.  ete.  So.  WM  videbabur  seribendum:  ^laer.  qn.  meas 
^argnii^  [n]  liic  in  indido,  temporibns  etiam  ^••'^is^,  in 
hae  p.  et  tranqnillxtate:  flendnm  est,  cnm  ete.  1 14  h.  parte 
tr.  B  1 15  ^et>  tranqnillitete  edd.  post  TUhoeanam  1 16  ad- 
hnc  inimici  JRan  I  17  ara  B  |  possnm  AB  |  22  ad  ea  AB, 
alta  tSL  0,  et  eA  0r  l  praeteriere  B  |  28  obliq;  A,  obiiqni 
BC,  earr.  6^  |  q  A  |  24  indidnm  A  |  26*<in>  i  26  <et>  ^!| 
^neqne  enim  ABC 


90  QUINTILIANI 

qoae  me  tetigerant  suspiciones^  pertinere  ad  prae- 
sentem  defensionem  puto,  securissima  re  publica. 
nescio  quid  illud  fuerit,  an  alienis  cupiditatibus  ob- 
stiterim,    dum   meas    finio.     omnia  ista    absoluta 

5  esse  credo  eo  tempore,  quo  inter  me  remque  pu- 
blicam  conyenit;  ut  haec  omnia  memoriae  ex- 
cidermt,  ut  non  ad  leges,  non  ad  odium  pertine- 
rent:  tunc  certe  laudabatis.  sed  quemadmodum 
apud  Yos  moderationis  famam  consecutus  sum,  ita 

10  apud  me  ipsum  baec  quoque  grayis  verecundia 
animo  fuit,  quod  videbar  hoc  fecisse  tamquam 
fmoderatorf.  Quid  postea?  satellitesne  contraxi? 
Q,ut  arma  habui?  mt  divisi  pecuniam?  aliquid^ter 
amicos  continui?    quid  obici  mihi  potest  in  futu- 

16  rum,  cum  praesertdm  a«ifectatio  tyrannidis  multa 
crimina  et  quae  non  coniectura  colligi  oporteat^ 
yerum  manifesta,  a>mprehendat? 

^yApparet;  inquit,  cupiditas  tua:  fles  enim  iuxta 
arcem/'  Si  confiterer  depositae  potestatis  illius  pae- 

20  nitentiam,  dicerem  tamen^  aliud  esse  adfectare  ty- 
rannidem^  aliud  cupere.  Yerum  quid  signi,  quid 
argumenti  istae  lacrimae  habent?  flere  miratur 
aliquis  hominem?  ,^Sed  iuxta  arcem  fles.^'  Num 
ego  possum  continere  lacrimas,  quotiens  illum  lo- 

25  cum  yideOy  a  quo  tam  libenter  descendi?  illic  mihi 
succurrit  infamata  adulescentia;  quotiens  arcem  yi- 

2  reip.  A,  spe  B,  rep*  C  ||  3  nec  quid  A,  nequid  BC, 
corr.  Bo  ||  4  ctiin  meas  B  ||  m.  simol  omnia  AB  C,  oorr,  Gr, 
*dnm  m.  ^zno^  vd  ^abicio^.  simul  onm.  (?)  ||  7  exoiderint 
AB,  corr,  Mo  ||  10  apad  me  ipsam.  Haec  qaoqne  edd.  ex- 
cepta  OhrecMiana,  cwiua  distincHonem  et  db  Bchdio  proha- 
tatn  supra  secwtua  8im;  quamguam  ne  ita  quidem  locw  miki 
videtur  sanatm  esse  J|  gTavius  B  )  13  ad  arma  habui  ante 
diyisam  ABC,  corr,  i(0  Q  aLiqoi  AC  ||  16  qaae  coniectara  AC, 
qoae  non  iactara  B  ||  17  manifestam  BC  ||  deprehendit  Aa, 
deprehendat  AbBC,  corr.  Aer  ||  18  flens  A  ||  20  potentiam  C{| 
illadB  II  23flens  A  II  26tamP  ||  illinc i^on  ||  26  yidis  A,  yidi  C 


DECLAMATIONES.  CCLXVU.  91 

deo,  succurrit:  inde  has  iminicitias.  sero  me,  accu- 
satoreSy  deprehendistis.  quantum  me  putatis  fleyisse^ 
antequam  descenderem?  istius  enim  adfectus  argu- 
mentum  lacrimae  habent.  ceterum  adfectare  tyran- 
nidem  sperantis  est,  erectioris  animi  sunt  ista  cri-  5 
mina,  fletus  remissi,  fatigati.  tu  id  mihi  crimiiiis 
eius  argumentum  vis  yideri^  cuius  desperatio  est. 
quaero  enim  ex  te^  unde  istum  fletum  putes?  nam 
si  adfecto*,  si  spero,  si  rediturum  me  ad  ea,  ex 
quibus  inyitus  descenderim,  puto:  quae  causa  lacri-  lo 
marum  est?  si  yero  hoc  est^  quod  animum  meum 
torqueat,  quod  ex  illo  fastigio  descenderim^  quod 
ex  aequo  yiyam,  quomodo  adfectare  possum^  quod 
scio  mihi  non  posse  contingere? 

Eodem  reyolyatur  oratio  necesse  est,  unde  coe-  15 
pit.     ego  publicam  appello  fidem*^  quae  inter  pira- 
tas  sacra  est^  quae  inter  armatos  hostes  inducias 
facit^    quae    deditarum    ciyitatum    iura.  conseryat. 
qualecumque  istud  est:  promisistis,  censuistis.     Ac 
de  me  quidem  nihil.    mihi  enim  iam  taedio  yita  20 
est,   iamque   hae   lacrimae   cotidianae   accesserunt 
prope  ad  yota  mortis:   illud  yidete^  an  si  aliquem 
<in>  re[i]  publica[e]  error  aut   fortuna,   si   quem 
aut  consUium  aliquod  aut  temeritas  Zuserit,   detis 
locum   paenitentiae^   permittatis    emendari,   yelitis  25 
meliores  fieri  ciyes. 

1  succarmnt  B,  succarrernnt  C  ||  inde  hae  inimicitiae 
B  g  sero  me  accus.]  Sermo  {rubro  colore  scripttm).  Accus. 
B,  sermo  Accus.  C  ||  2  depr^hendis  A  ||  4  afifectate  AB— P  || 
5  est  om.  B  ||  6  remisi  AB  ||  7  ius  arg.  yis  P ;  tu  in  me  cri- 
miniB  yis  argumentum  id  yideri,  quod  desperationis  est 
Gr  II  13  pOBSum  om.  B  ||  19  an  ^consensistis  (?)  ||  ac  om,  B  || 
23  *  <in  oppressionem^  rei  p. . .  miserit  (?)  j|  *<^in>  re[i]  pu- 
blica[e]  j|  24  miserit  ABC,  corr.  Bo  ||  25  potentiae  B  J  yelitis 
ne  mel.  B 


92  QUINTILIANI 

CCLXTin. 

Orator^  medicns^  pUlosopliiis. 

Gontendiuit  orator,  mediciu,  philoBophua  de  boniB 
patriS;  qui  testamento  eom  heredem  reliqaerat^ 
5  qoi  se  probasset  amplius  prodesse  dTibus. 

DECLAMATIO. 

Lex  contentionis  et  formula  et  omne  praescrip- 
tum  ex  testamento  patris  pendet:  cuius  vis  non 
est  ea,  ut  quaeratur^  quae  professio  ex  nostris  spe- 

10  ciosissima  (quamquam  sic  quoque  yincerem);  sed 
quae  ciyitati  sit  utilissima.  nihil  est  ergo,  quod 
ingenia  iactent,  nihil  quod  ex  animo  suo  tantum 
referant:  quaeritur,  quis  omnibus  prosit.  sit  philo- 
sophia  res  summa:  ad  paucos  pertinet;  sit  eloquen- 

15  tia  res  admirabilis:  non  pluribus  prodest,  quam 
nocet.  sola  est  medicina,  qua  opus  sit  omnibus.  et 
patrem  quoque  nostrum  id  voluisse,  ut  hanC;  quam 
in  contentione  reliquisse  videtur,  partem  quodam- 
modo  ciyitati  daret,  manifestum  est.    non  sibi  uti- 

20  lissimum,  non  amicis  utilissimum,  non  de  patre 
optime  meritum:  proprie  quid  ferre  ex  testamento 
suo  voluit,  qui  ftierit  utilis  civitati.  ergo  et  ae-* 
qualiter  ad  omnes  medicina  sola  pertdnet  et  nulla 
tam  necessaria  est  omni  generi  hominum,   quam 

25  medicina.    Beliqua  conferamus. 

Ac  mihi  primum  agendum  est  cum  fratre  phi- 
losopho,  cuius  ego  in  hodiema  contentione  propo- 
situm  mirari  satis  non  possum.  nihil  enim  videtur 

5  prob.  anip.  ^basse  civ.  A,  prodesse  ampl.  probasset 
civ.  B  II  9  quae  professio  am,  B  ||  11  sint  A  ||  18  nihil  qa. 
ad  amicoB  bqos  t.  ref.  Ro  ||  IS  hominibus  P  ||  sit  om.  BCJj 
16  qoae  B  ||  21  propriam  aiuctor  incertus  op.  Pi;   propril 

Bo  H  26  eet  confratre  C  ||  28  enim  ht  re  phil.  B,  enim  habet 
in  ph.  P,  enim  habet  ph.  C 


DECLAMATIONES.   CCLXVIII.  98 

habere  philosophia  praestantiua,  quam  quod  modi- 
cia  conteiita  esi^  ampliores  opes  non  desid^rat.  nam 
si  cupiditates  easdem  quas  ceteri  habe[n]ty  non 
Tideo,  qiaid  prosit.  Neque  me  praeterit,  iudices^ 
quam   multa  dici  adyersus  hano  profesaionem   ab  6 

his   soleant   [sed  persona  fris  mei  impedit  me  ut 
ego  non  dicS  quae  possunt  contra  philosophum], 
quorum  libertatem  non  impediunt  personae.  quippe 
hos  illi  et  vanos  vocant  et  otiosos  et  in  ambitum 
ipsupiy  contra  quem  maxime  disserere  yidentur,  al-  lo 
lig^tos:   mihi  oum  fratre  quaestio  eat.    Haec  ergo 
lcTiora  dixisse  satis  eat,  philosophiam  non  esse  ne- 
cessariam.  ego  enim  mores  nasci  puto  et  propriam 
cuiusque  naturae  yirtutem.  alia.  forsitan  cQscantur; 
quaedam  experimentia  cognoscenda  sunt:  boni  morea  15 
constant  yoluntate.  id  patere  diyerais  utriusque  partis 
exemplis  poteat.  nam  et  optimos  yiros  citra  philo- 
sophiam  fuisse  constabit  et    studiosos   aapientiae 
uaque   ad   ultima   exempla  soelerum    nequitiaeque  . 
yeniaae.    non  enim^  ut  opinor,  ex  istorum  scholis  to 
abatinentiam  didicere  Fabricii,  Ourii  nec,  ut  mortem 
contemnerent,  Decii  conaecuti  aunt  [nec]  yetera  ho- 
rum  explicaBdo  monumenta.    tulit  ciyitaa  populi 
Bomani  libevotorea  Brutoa,  tulit  Camilloa,  antequam 
uUa  istius  artis  simulatio  inreperet.    iam  yero  si  25 
ex  diyerso  intueri  placeat,  quis  ignorat^   ex  ipsa 
Sooratis,   quo  yelut   fonte  omnis  philosophia  ma- 

8  vitaperatio  philosophiae  A  ||  habernlt  Eo  \\  4 
neque  a  me  poterunt  iudioes  B  ||  5  ab  iis  0  ||  6  oed  persona 
f.  m.  i,  m.  u^  e.  n.  d.  q.  p.  c.  philosophum  <m.  A,0  et  pU* 
raegue  edd. ;  fartam  paucia  correctie.  verba  et  persona  fratr. 
imp.  me  n.  e.  n.  d.  q.  p.  o.  philoBophum  post  quaestio  est 
in  vere,  11  imerenda  \\  10  videtur  AC  ||  18  eniml  autem  A  || 
^aobiscum^  naaci  (9)  Bo  ||  19  soel  atque  nequitiae  B  ||  21 

Fabritii  B  ||  22  [nec]  Gr  \\  28  populi  %  A,  populis  B  ||  24 
liberiores  ABO,  corr.  Aer  y  Cameloa  Aa  ||  27  yelit  A  ||  omnes 
B  II  philoBophi  iam  man.  B,  philosophia  emanasse  0 


94  QUINTILIANI 

nasse  creditur^  schola  evasisse  tyrannos  et  hostes 
patriae  suae?  non  est  igitur  necessaria  philosophia. 
Atqui  etiam  ut  studio  peryeniri  ad  sapientiam  pos- 
sit^  via  tamen  eius  ^in[>certa  est.  namque  ut  omnes 
5  in  unum  philosophos  contraham,  non  tamen  inter 
eos  constare  potest^  quae  potissimum  secta  odsciscenda 
nobisy  quibus  praeceptis  parendum  sit.  pugnant 
inter  se  atque  dissentiunt  et  perpetuam  hanc  per 
saecula  litem  trahunt.     aliis  summum  bonum    yo- 

10  luptas  habetur;  quidam  id  in  nuda  virtute  pqsue- 
runt;  nonnulli  miscere  ista  conati  sunt  atque  con- 
fundere  et  ex  bonis  corporis  animique  et  eorum, 
quae  extra  essent,  ad  finem  vitae  beatae  peryeniri 
posse   exstimayerunt;    delectayit    quosdam    modus 

15  ommum.  iam  yero  quanta  circa  deos  pugna?  qui- 
dam  nihil  agi  sine  proyidentia  credunt,  alii  curam 
deorum  intra  sidera  continent;  quidam  in  totum 
deos  sustulerunt;  quidam  cum  hoc  erubescerent^ 
cura  yacare  utique  dixerunt.  hi  nos  ad  administra- 

20  tionem  rei  publicae  hortantur;  illi  nihil  periculo- 
sius  ciyilibus  offidis  credunt.  quosdam  yideas  odio 
pecuniae  ferri  nudos  expositosque,  yeluti  ad  pro- 
yocandas  calamitates;  sunt,  qui  yoluptates  non 
animi  modo^   sed   etiam   corporis   inter   praecipua 

25  ducant  bona.  quibus  credam?  quibus  accedam? 
quidquid  probayero,  plures  negaturi  sini  nec  porro 
quaecumque  praecipiuntur^  stare  possunt.    ergo  et^ 

3  atqni  enim  AB,  corr,  Sch  ||  4  ^in^certa  Pi  ||  5  con- 
Btare  inter  eos  A  ||  6  discenda  ABC,  corr,  ^  ||  7  sit  om,  B|| 
12  et  ante  eonun  om,  B  1  14  peryenire  B  1 14  ezistimamnli 
B  II  modos  B,  mors  C  1  15  hominmn  ABC,  corr.  Bu  ||  deoB 
circa  Aa  ||  16  nihil]  in  hoc  B  jj  credunt]  et  ordine  P  H  18 
embescnnt  ABC,  corr.  GV  ||  19  yocare  Aa  ||  atraque  ABC, 
corr,  Pi,  iraqne  Atr  j|  hii  Aa,  ii  C  jj  21  yideor  B  ||  22  yeluti] 

CD 

tanq  Ba  ||  24  animo  B  ||  26  plnrisne  plnris  neg.  B  ||  27  stare 
om.  AC 


DECLAMATIONES.  CCLXVIII.  95 

non  necessariam  esse  philosophiam  et  diffieilem 
electionem  esse  diximns;  atque  inter  ipsos  etiam 
plerosqne  philosophos  constat  yix  posse  percipi. 
Neque  ego  ^oro,  esse  quosdam^  qui  f  qaamqnam 
nomen  sapientiae  facile  atque  avide  (ut  sic  dixe-  5 
rim)  dederunt,  tamen  quidamf  sapientem  ex  fa- 
bulis  repetun^^  et  inter  eos,  qui  studuerunt^  qui 
elaborayerunt,  nullum  adhuc  inventum  esse  con- 
fitentur.  verumtamen^  ut  aliqua  etiam  de  universo 
loquamur:  quis  usus  ipsorum  yirorum?  militiaene  lo 
utiles,  an  ciyilibus  officiis?  quid  in  his  deprehendas, 
praeter  fictam  frontem  et  perpetuum  otium  et  quan- 
dam  ex  arrogantia  auctoritatem?  Verum  sint  ista 
(ut  dicitur)  magna:  ego  haec  ad  formam  legemque 
patemi  testamenti  yoco.  quid  civitati  prosunt?  am-  15 
putant  vitia?  nimirum  nemo  luxuriosus  est,  nemo 
pecuniae  cupidus.  Haec  de  philosopho  dixisse  satis 
est:  transeamus  ad  oratorem. 

Quem  intellego  fiducia  eloquentiae  ad  hanc  de- 
scendisse  causam.  multum  se  valere  in  iudiciis  pu-  20 
tant;  rapiunt  malas  aliquando  causas.  et  sane  si 
iustitia  yaleat,  quid  est  eloquentia?  quid  ergo  ci- 
yitati  conferunt?  illa  enim  sane  remittamus:  omne 
circa  yerba  studium  et,  cum  rerum  natura  beneficio 
suo  ita  homines  instruxerit,  ut  nulla  res  non  yoce  25 
explicetur;  superyacuum  quendam  in  exomando  la- 

1  6886  om.  B  II  difiT.  esse  elect.  B  ||  3  pluresqae  B  ||  6 
sapientiam  AB,  corr.  Aer  ||  7  ex  fabulis  reip.  tunc  AC,  ex 
f.  rei  pn.  tnnc  B,  corr,  Sch  ||  4 — 6  tamen  qnidam]  t.  idem 
Or,  qui  tamquam  nomen  s.  f.  a.  a.  u.  s.  d.  dederunt,  tamen 
quidam  8apientem  etc,  Bo,  *qui  quamquam  nom.  sap.  ^stu- 
dioBOsomm^  fac.  a.  a.  u.  8.  d.  ded.,  tamen  idem  {vel  ip8um) 
sapientem  etc.,  cf.  Cic.  TiMC.  V  §  8  sq.^ll  utilis  ABC  ||  q 
A  1  13  arrogantiam  A  ||  14  formulam  Aer  \\  16  nimirum  ne 
Iux.  A,  nimirum  lux.  B  ||  18  vituperatio  oratoriae  A  || 
20  putat  B  1  22  quid  est  eloquentia  om.  B,  qu.  sit  el.  Bo  jj  26 
exhorando  A,  exorando  BC,  corr.  Leidensis  ed. 


96  QUINTILIANI 

borein.  eodem  redeunt  omnia.  quid  ciyitati  profaisti? 
Advocatione  tua  defensus  est  aliquis:  sed  laesuS; 
qui  ex  diverso  erat.  eripuisti  periculo  reum:  unde 
scio^  an  nocentem?  innocentia  quidem  per  se  valet. 

5  damnatus  est  aiiquis  accusante  te:  unde  sciO;  an 
eloquentiae  vitium  sit?  Quid  ego  de  privatis  loquor? 
ciyitatium  status  scimus  ab  oratoribus  esse  con- 
versos:  sive  illam  Atheniensium  civitatem,  quondam 
late  principem,  intueri  placeat,  accisas  eius  vireB 

10  animadvertemus  vitio  contionantium;  sive  popuU 
Bomani  statum  excutere  voluerimus;  nonne  gravis- 
simas  seditiones,  nonne  turbidissimas  contiones 
eloquentissimus  quisque  habuit?  nonne  illi  Gracchi 
ad  evertendam  rem  publicam  his  veluti  armis  suc- 

15  cincti  access«runt?  Quid  ego  dicam^  quantum  ci- 
yitati  nocuerit  eloquentia?  sibi  nocuit.  sununos 
utriusque  partis  oratores  videamus.  nonne  Demo- 
sthenem  illum  oppressum  veneno  suo  scimus?  nonne 
Ciceronem    in    illis;    in   quibus   totiens*    plACuerat, 

20  rostris  poenae  suae  expositum?   Haec  dixisse  satis 

erat.  nam  si  civitati  nihil  utilitatis  adferunt  hi^  cum 

quibus  contendi,  satis  erat^  relictum  esse  me  solom. 

Aliqua  tamen  de  medicina  dicam;  non  me  her- 

cule  iactandi  mei  causa,  sed  commendandae  artia 

26  ipsiusy  cuius  auctores  ante  omnia  accepimus  deos: 
sive  (ut  maxime  reor),  ut  haec  infirmitas  hominum 
haberet  adiumenta  aliqua  atque  solatia;  sive  tantum 
huic   arti  tribuere  maiores,  ut  eam  yix  crederent 

1  redeant  BC  |  profaistis  B  1  4  an  ^non^  nocentemJSo  0  6 
ergo  B  II  6  civitatum  BC  ||  7  illa  in  Ath.  ciyitate  B  jj  qnan- 

dam  Aa  1  9  accisas  om.  B,  absciaas  C  1  10  P.  B.  AC,  pnblicae 
rei  B  1 12  contentiones  Ab  |  16  *profuerit  AB,  ohiaerit  Aer\\ 
17  partiB]  ffentiB  (?)  Bo  ||  18  snppressum  C  ||  20  poena  sua 
BC  I  haec  oisse  Aft,  occidiBse  B  |  satia  erat  om.  B  ||  21  naxa 
si  vitati  A,  nunc  si  civitati  B,  nunc  sic  civ.  F,  relictum  esfle 
nam  si  civitati  C  |  aff.  hic  A,  aff.  ii  C  y  22  erat]  claret  i^o  || 
24  iactandum  mei  Aa  jj  27  aliqua  sive  sol.  C  ||  28  eum  ABO 


DECLAMATIONES.   CCLXIX.  97 

humanis  potuisse  ingeniis  inveniri;  sive  ipsa  medi- 
cina   per   se  sacrum  est.     Contendamus  sane  apud 
securos:    si  quem  (quod  absit  omnibus)  subita  de- 
prehenderit   valetudo,    oratoremne   consulet?    quid- 
nunc  ego  enumerem,  contra  quot  fortunae  iniurias  5 
medicina   advocetur?    illam  yaletudinem,   qua  spi- 
ritus  frangitur?   an  illam,   qua  visus  periclitatur? 
an  illam^  qua  vubiera  curanda  sunt?  an  illam,  qua 
debilitati    occurritur?    removeam    medicinam:    tu, 
philosophe^  consolaberis?  quod  hominum  genus  est,  lo 
qui  sexuSy  quae  aetas,   quae  non  utilitatem  ex  hac 
petat?  itaque,  etiamsi  medicina  yinci  fata  non  po- 
tuerunt;   productus  tamen  usque  (eoy  a  me  pater 
noster,  qui  tres  liberos  habebat. 


CCIXIX.  16 

Dives  sab  tyranno  aactionatns. 

Depositi  sit  actio.  Pauper  et  dives  amici  erant. 
pauperi  duo  filii  erant  adulescentes.  cum  tjran- 
nus  esse  coepisset  in  civitate,  dives  facta  auc- 
tione  discessit.  rumor  erat^  pecuniam  apud  20 
pauperem  esse  depositam.  tyrannus  arcessiit 
^  pauperem:  torsit  ipsum,  torsit  et  filios  eius. 
cum  ille  pernegaret;  penes  se  esse,  dimissus 
est.  postea  tyrannus  occisus  est.  redi<(i^t  dives: 
petit  pecuniam,  quam  se  deposuisse  apud  pau-  25 

1  venire  Aa,  veniri  Ab  ||  ipsu  A  ||  2  contendimus  i^o  ||  3 
q.  absit  ominis  Fr,  q.  a.  omen  6rr  [  5  fotune  A  ||  7  pericli- 
lantar  AB  ||  8  coranda  A  g  10  philoBophiae  F  ||  consnlaberis 
B,  consnleris  Ban  ||  11  hoc  ABC  ||  12  petet  B  ||  itaqne  si 
B  1  vinei  facta  Aa  ||  patnerunt  A  ||  18  usqne  ad  eam  AC,  us- 
que  ad  ea  B,  ^eo^  usque  per  eam  Fr,  usque  ad  eam  aeta- 
tem  Sch,  usqne  a  me  Bo  \\  16  tyraune  Aa,  tjrranne  Ab  ||  18 
erant  om.  AB||21  accers  A|  accersit  B  ||  24  *redi^i^t  ||  25 
de  se  posuisse  A 

Qnintiliani  decl.,  ed.  Bitter.  7 


98  QUINTILIANl 

perem  didt,  et  duos  servos,  quos  solos  exilii 
comites  habuerat^  in  quaestionem  pollicetur. 

DECLAMATIO. 

Depositum  peto. 
5  Scio  hunc  esse  ordinem  probationis,  ut  primum 
ostendam  <[me)>  habuisse  pecuniam,  quam  deponerem. 
de  hoc  nemo  dubitat:  dives  fui.  etiamsi  me  cupiditas 
amici  ad  duos  servos  redegit,  aliquando  tamen  nume- 
rabar  inter  principes  huius  civitatis.  et  ut  sciatis^  pecu- 

10  niam  non  satis  esse,  patrimonium  meum  detinet: 
si  domum^  si  mancipia,  si  vendita  esse  omnia,  si 
in  pecuniam  redacta  constabit.  Superest,  ut  depo- 
nendae  pecuniae  habuerim  causam.  fuisse  me  in 
metu  fortunae  huius,  quam  patior,  manifestum  est; 

15  nihil  minus  faisse  rationis,  quam  ut  mecum  pecu- 
niam  ferrem,  liquere  omnibus  credo.  nec  illud  tan- 
tummodo  dico,  ne  persequeretur  tyrannus:  ne  quis 
itineris  casus  auferret,  ne  fugientem  onus  ipsum 
gravaret.    potestis  aliquid  etiam  ex  ipso  fiigae  co- 

20  mitatu  coUigere:  ne  servos  quidem  amplius  quam 
duos  duxi.  deponendi  fait  ratio.  Proximum  est^  ut 
quaeramus,  apud  quem  deponendum  fu^er^it.  apud 
aliquem  in  civitate.  ^in  civitate^  quis  amicior  mihi? 
in  quo  plus  esse  fidei  existimavi?   hoc  probandum 

25  diutius  foret;  nisi  sciretis:  constitit  inter  omnes. 
dicat  iste  quam  multa  volet  adversus  famam,  dum 
tamen  constet  nil  aliud  esse  istam^  quam  <^con^sen- 
sum  civitatis.  si  ab  universis  tamen  ad  singulos 
Yocamur,  et  tyrannum  testem  dabo.    illum  quidem 

1  dixit  ABC  II  6  \me^  ||  8  ad  hoa  aerv.  Aa,  ad  yos  s. 
BCa  y  11  domus  P  |  mancipii  B  )  12  redicta  Aa )  constabat 
Ca  ||  17  quit  A  ||  22  fu<er>it  8eh  \\  23  <in  civitate)  JRo  J  27 
niml  BC  II  *<con>sen8nm  cf,  Quintil.  Inst,  or,  V,  3  famam 
atqae  rumores  pars  altera  consensnm  civitatis  vocat 


DECLAMATIONES.  CCLXIX.  99 

neque  ego  laudo;  sed  ipsa  vitia  eius^  ipsa  seelera 
facient  huic  rei  auctoritatem:  ubi  pecuniam  credidit 
esse^  quam  quaerebat?  <[adeo^  non  dubitavit,  ut 
torto  tibi  et  pemeganti  non  crederet^  ut  quaestio- 
nem  usqu6  in  liberos  mitteret.  5 

„Sed  in  tormentis^  inquit,  perseveravi/'  Quam  ho- 
neste  feceras^  si  redderes.  ^^Sed  et  liberi  perseve- 
rarunt.''  Nam  et  tu  fortasse  propter  illlos  perse- 
verasti.  Neque  ego  dubito,  quin  prius  istud  a  fide 
feceris:  sed  te  male  (ut  sic  dixerim)  docuit  patien-  lo 
tia.  indignum  putasti,  tam  multa  passum  esse 
propter  alienam  pecuniam.  illud  certe  manifestum 
esty  hinc  tibi  venire  fiduciam  negandi,  quod  nega- 
sti.  si  tortus  non  esses^  mihi  illa  sufficerent:  pecu- 
niam  habUi;  deponere  debui;  apud  neminem  alium  16 
deponere  illam  debui;  sciunt  servi  mei.  mutasti  ani- 
mum  post  istud  tormentum.  Si  tamen  tibi  magnum 
videtur  in  tormentis  esse  momentum:  et  isti  tor- 
queantur.  Bem  quidem  facio  miseram:  do  in  quae- 
stionem  (iam  dices  mihi)  »servos<:  sed  qui  propter  20 
hoc  servi  sunt^  ut  torqueantur;  alioqui  non  eram 
tam  ingratus,  ut  in  hoc  nomine  adhuc  eos  detine- 
rem^  qui  mecum  soli  fuissent.  sustinebitis  igitur 
tormenta;  fidelissimi  comites;  sustinebitis  quaestio- 
nem^  optime  meriti:  sed  ignoscite.  facilius  est  25 
egestatem  ferre  in  hac  natis.  me  onerat  maiorum 
meorum  dignitas^  onerat  prioris  consuetudo  vitae^ 
onerat  etiam  fama:  et  omnino  de  innocentia  mea 
quaeritur. 

1  vitia  est  ipsa  Aft  |  8  qui  ABC,  corr,  Bo  ||  ^adeo^ 
Bo  I  dubitabit  AaB  ||  nt  torto  eic,]  intorto  etc.  C»,  et  torto 
t.  e.  p.  n.  credere[tl  Or  l  6  inilteretur  B  |  6  inquiB  C  |  9 
qui  ABC  I  <^bon^  nde  auct,  incert,  ap,  Aer  1  10  docui  P  || 
sapientia  BC  ||  17  istum  inBtrumentum  A,  illud  tormentum 
P  I  18  videretur  AC  1  *torquerentur  ABC,  torquebuntur 
Aer  ]  19  quaestionem  iud.  mini  C  |  24  N  A  - 

«17* 


100  QUINTILIANI 

Indebitam  pecuniam  ab  amico  peto  et  hunc  po- 
tissimum;  quem  calumniarer,  elegi?  cum  si  detodi, 
si  abscondi;  cum^  si  hic  vere  pauper  est^  ne  dam- 
nato  quidem  sim  recepturus:   rem  incredibilem,  in 

5  qua   me   dementiae   crinune   damnari  necesse   est! 
ante  omnia  perdidisse  me  omnem   pecuniam  dico,- 
ne  diyes  esse  possim;  ideo  demum  mentior,  ut  mihi 
cum  duobus  servis  tortis,  si  tamen  quaestioni  su- 
perfuerint,  yivendum  sit?  si  minus^  soli,  qualis  in 

10  exilio  fui^  qualis  cum  tyrannum  fugerem?  ego  si 
calumnior  amicum  meum,  graviorem  poenam  ferre 
non  possum:  perdo  quidquid  peto. 

Et  quam  causam  irascendi  tibi  habui?  quid 
tantum  mali  fecisti  nuhi;  ut  ego  non  sim  tormentis 

15  [is]  tuis  contentus?  Scio,  dici  simile  aliquid  etiam 
ex  parte  diversa:  quem  sibi  usum  fore  pecuniaO; 
dicet.  ante  amnia  hoc  dissimile  est:  quod  pauperi 
alioqui  et  duorum  liberorum  patri  (quae  res  acer- 
biorem  paupertatem   facit)   tamen  secreta  pecunia 

20  et  abdita  adfert  securitatem.  nam  ut  posses- 
siones  non  pares^  ut  familiam  non  emas,  non  la- 
xiore  habites  domo^  adversus  fortunam  tamen  tutus 
es:  tibi  pecunia  hoc  praestat^  ut  sis  pauper  securus. 
adice  illud,  quod  tu  de  longioribus  temporibus  co- 

25  gitas.  in  summa^  si  yincis,  aliquam  tamen  potes 
spectare  rationem:  ego  cur  Iitigem^  quid  est?  ut  ali- 
quid  auferam?  quid  habes,  nisi  depositum?  ego  me, 
iudices,  honc  pecuniam  perdidisse  scio.  nam  utdam- 
netis^  quo  manu<[m^  mittam?  perseyerabit  enim  in 

1  indebita  C,  an  debitam  B  ||  2  cal.  relegi  Aa,  calum- 
niare  relegi  B  ||  *effodi  ABC,  defodit  Gr  |  8  abscondi  A  || 
4  inquam  B  ||  8  qnaestionis  A  ||  9  sin  minuB  C  ||  14  male  fe- 
cisti  AC  II 15  iBtias  ABC,  carr.  Sdi;  istirnja  Aer  ||  16  pecu- 
niae  fore  C  jj  20  adfert]  addit  B  ||  24  quoa  om.  B  ||  26  litigam 
Aa  11  29  quo  A  ||  manumittam  ABC,  corr,  Aer;  manus  m. 
Fi  1  perseyerayit  ABC 


DECLAMATIONES.   CCLXX.  101 

isia  simnlatione  homO;  quem  nec  tormenta  vicernnt. 
omnis  litis  huiusce  causa  mihi  in  hoc  est,  ut  de- 
fendam  pudorem  meum.  Tu  tamen  inyeni,  ubi  per- 
diderim.!  nescis?  quaere!  hi  servi  a  me  non  reces- 
serunt:  hi  conscii  sunt  omnium;  hi  mihi  irasci  5 
possunt,  si  tormentis  sine  causa  offeruntur.  ^on 
est  tamen  aequum;  comparari  fidem  tormentorum. 
ex  altera  parte  liberi  et  ingenui  torti  sunt,  ex  al- 
tera  parte  seryi/'  Non  facit  sta^fs  pertinaciam^ 
sed  causa  mentiendi  ergo  quomodo  ego  dico:  >per-  lo 
severasti;  ut  pecuniam  lucrifaceres;  spectasti  se- 
quentia  tempora;  spectasti  lucrum^:^  sic  tu  dic:  servi 
mei  quid  spectatun  sunt?  quid  ex.  hoc  consequen- 
tur?  et  vos  quidem  tyrannus  (ut  parcissime  Joquar) 
dimisit:  tu  arbitrio  tuo  torque:  quidquid  passus  16 
es^  quidquid  adicere  inyeniendae  veritatis  gratia 
potes,  adhibe^  dum  spiritus  erit,  dum  loqui  pote- 
runt.  quaere,  an  negent:  et  si  perseveraverint,  aude 
dicere^  homines  in  tormentis  solere  mentiri. 


CCIXX.  20 

Bapta  ex  duabns  gemlnls. 

QUI   CAUSA  MORTIS   FUEBIT,   CAPITE   PUNIATUR.     Ex 

duabus  geminis  adulescens  alteram  rapuit.   ea 
se  suspendit.  pater  alteram  eduxit  ad  magistra- 
tus  et  praecepit  illi,  ut  mortem  raptoris  op-  25 
taret.    adulescens  putavit  eam  esse  quam  ra- 
puerat.     duci  eum   iussit  magistratus.    postea 

2  omneB  lites  hniaBce  cansae  AB  ||  3  perdiderim  qnaere 
tu  seryi  B,  perdiderim  nesciB  Beryi  C  ||  6  termentis  A  |  8  et 
<m,  A  B  9  *BerviXtorqnebnnttir^  (?)  ||  ista  res  ABC,  corr. 
6^r  I  10  ego  qnomodo  dico  A  y  perseyeretiB  B  ||  18  conse- 
cnntor  Aa  |  16  tor.  et  qn.  B  ||  17  adhibendnm  spes  erit  B 
18  ant  edicere  C  ||  21  e  B  ||  26  pntabat  C 


102  QDINTILIANI 

compertum  est,  qutd  accidisset.  accusatur  pater, 
quod  causa  mortis  fuerit. 


SERMO. 

Facilis  et  in  promptu  ratio  est  huic  seni,  quod 
5  pertinet  ad  adfectum  [paenitentiae],  quod  pertinet 
ad  aequitatem.  nisi  tamen  etiam  iure  defenditur, 
verendum  erit^  ne  illum  flentem  iudices  damnent. 
diligenter  ergo  pugnare  circa  legem  debebimus.  et 
sane  asperiores  in  controversia  partes  fortasse  recti 

10  declamatoris  relinquant.  diyisio  paene  hoc  proprium 
habet,  ostendere  ossa  et  nervos  controversiae:  et, 
secundum  meum  quidem  iudicium,  idem  praestare 
declamatio  debet.  nam  sine  his^  de  quibus  locutas 
sum^  caro  ipsa  per  se  quid  sit  intellegitis.    sed  in 

15  declamatione  yestienda  sunt  haec,  ut  ex  fillis  inte- 
rioresf  vires  habeant.  finiamus  esgo  necesse  est, 
quid  sit  causa  mortis.  tota  enim  lis  et  omne  dis- 
crimen  controversiae  in  hoc  positum  est.  nam  si 
ad  finitionem  partis  adversae  accedimus,  ut  causa 

80  mortis  sit^  qui  attulerit  causam  alicui  moriendi, 
per  quem  factum  sit,  ut  aliquis  moreretur:  nuUo 
modo  defendere  nos  possumus.  neque  enim  dubita- 
bitur,  quin  per  hunc  factum  sit,  ut  ille  moreretury 


1  quod  ABC,  corr.Bo  ||  occidisset  B,  accessissetC  ||  accu- 
sator  0  II  6  effectum  B  C  ||  *  [paenitentiae]  affectum  ;^im>paeni- 
tentiae  Bo,  adferens p.  108,108q.  jj  7  erit  om.  BC  |  9  asperiore 
usi  contr.  B  ||  recte  declamatores  BC  ||  10  poenae  ABC  ||  pri- 
mum  Ca  ||  12  secundum  et  m.  ABC  ||  15  foirtasse:  *ut  exinde 
integriores  v.  h.  vel  ut  ex  illis  inductis  interiora-  v.  h.  vel 
etiatn  ut  ex  inductis  decor^m  et  v.  h.  cf.  Quintil.  Intt.  or. 
cum  aJios  locos  tum  V,8,  2  atqui  cetera . .  nerris  illis  qui- 
bus .  causa  continetur  {scil.  probationibus)  adiciunt  inducti 
super  corporis  speciem  1  20  quid  B,  quicquid  0  )  causa  mali 
cui  B  II  22  dubitatur  B 


DECLAMATIONES.  CCLXX.  103 

qui  filiaiu.  ad  magistratum  produxit,  qui  praecepit, 
ut  mortem  raptoris  optaret.  nos  ergo  causam  id 
esse  mortis  dicemus,  quod  nullis  extra  accidentibus 
causis  mortem  homini  adferat,  quod  solum  mortem 
homini  intulerit.  deinde  dicemus,  si  accedendum  5 
sit  finitioni  partis  adyersae,  frequenter  etiam  hone- 
stissima  in  hanc  calumniam  cadere  posse.  subiun- 
gemus  quaestionem^  an  possit  quisquam  accusari, 
quod  causa  mortis  fuerit,  in  eo  qui  iure  sit  occi- 
sus.  sequitur  quaestio,  an  hic  iure  sit  occisus.  lo 
post  haec  licebit  nobis  dicere  illa,  quae  sola  di- 
cuntur. 

DECLAMATIO. 

Qui  causa  mortis  fuerit^  capite  puniatur. 

Satis  ostendit  ipsa  poena,  eum  demum  teneri  15 
hac  lege,  qui  idem  commiserit^  quod  si  occidisset. 
neque     enim    gravius     quidquam    adversus     eum, 
qui  sua  manu  interfecerit^  constituere  potuit  legum 
lator,  quam  adyersus  eum^  qui  causam  praestitisset. 
ei^o  ex  similitudine  poenae  etiam  crimen  par  exi-  20 
gere  debetis.   Hoc  quo  pertinet?  ne  existimetis  ve- 
ram  illam  esse  finitionem,  quam  pars  diyersa  com- 
plectitur:  ut  per  quemcumque  steterit^  uti  homo  oc- 
cidatur,   is  continuo  causa   mortis  fuisse  yideatur. 
alioqui  ista  ratione  et  ille,  qui  nocentem  accusayit,  25 
causa  mortis  fuit;  et  ille^  qui  testimonium  in  reum 
dixity   etiamsi   yerum  id  fmty   causa  tamen  mortis 
haberi  potest;  et  ille^  qui  adulteros  marito  prodidit^ 

1  filium  A  II  perdnxerit  AaP,  perduxit  AbBC,  corr,  Gr\\ 
3  excidentibus  AC  ||  6  honestissiiiiain  in  B  |  7  caedere  A  ||  8 
posset  Aa  ||  11  *qa.  ^hodie^  sola  (?)  ||  16  hac  lege  om. 
BC  II  8i]  qui  Fr  \\  18  leffem  lator  A  y  19  causum  A  g  20 
ergo  et  sim.  ABC,  corr.  Mo;  *eigo  [et]  sim.  (?)  ||  21  quoq[; 
B  II  23  uti]  vi  vel  yis  Ca  ||  occ.  si  cont.  ABC,  corr.  edd.,  hic 
Aer  II  25  accusaret  C  ||  28  maritos  BC 


104  QUINTILIANI 

causa  mortis  haberi  potest;  et  ille;  qui  sceleratQm 
produxit  in  publicum.  cur  igitur  hi  accusari  ista 
lege  non  possunt?  quoniam  non  per  ipsos  tantum 
stetit;  quoniam  iure  perierunt  hi,  quibus  mors  al- 
5  lata  est.  sed  hanc  partem  reservemus.  interim  yi- 
deamus,  quid  sit  causa  mortis.  nos  id  dicimus  cau> 
sam  esse  mortis,  quod  homini  mortem  attulerit 
solum;  quod  nullis  extra  accidentibus  causis  noxium 
fuerit;  quo  homo  periturus  fuerit,  etiamsi  nil  ipse 

10  fecisset. 

Id  <[ne)>  quod  dicimus^  tale  est?  intuendae  sunt 
res  ipsae,  quae  in  crimen  deducuntur.  produxi  filiam 
ad  magistratum:  quid  hoc  ad  inferendam  per  se 
pertinet  mortem?  praecepi^  ut  mortem  optaret.   de- 

15  trahe,  quod  ille  raptor  est;  detrahC;  quod  et  lex 
raptorem  interfici  iubet;  delrahe;  quod  filia  mortem 
raptoris  optavit:  ipsum^  quod  ego  feci,  mortem  ho- 
mini  adferre  non  potuit.  non  possum  e<^r^go  videri 
causa  mortis  homini  fuisse.  quid  feci?    quod  inno- 

20  xium  erat,  si  nihil  ille  fecisset.  fingite  enim,  haec 
accidere  potuisse:  produxi  filiam;  optare  mortem 
iussi:  ignoret  sane,  quae  sit  ad  magistratus  educta: 
si  potest  dicere  >nihil  tale  admisi^,  nihil  nocuerint 
eB;  quae  ego  feci.  quid  ergo  illi  causa  mortis  fuit? 

25  quod  rapuit^  quod  <^raptori)>  lex  mortem  constituit. 
Et  hoc  paene  adversariorum  confessione  manifestum 
est:  non  agunt  cum  ea,  quae  optavit.  neque  ego 
sum  tam  durus   ac   demens;  ut  pro  salut6  filiam 

2  dedazit  B  1  hii  A,  ii  C  ||  3  qnando  non  P  1  4  hii  A, 
ii  C  II  5  reservem  BC  |  6  quod  C  ||  quae  oansa  mortis  et 
interim  A  |  8  qnod  solnm  null.  AC,  quod  nnll.  omisso  bo- 
lum  B  1  9  quod  B  |j  nihil  B  ||  11  id  <ne>  Bo  \\  14  poenitet 
F  11  17  raptoris  om,  B  ||  18  potni  B  ||  19  hominis  BC  ||  quod 
illi  nozinm  C,  quod  mutata  distinctione  neacio  an  reetptae 
lectioni  praeferendum  sit  |  22  sanet  A  ||  magistratum  seducta 
B,  magistratum  deducta  C  jj  25  <raptori>  llo 


DECLAMATIONES.  CCLXX.  105 

meam  periculo  meo  opponam:  sed  uti  mihi  hoc 
argumento  licet^  quoniam  et  illa  tuta  est.  eadem 
enim,  quae  dicuntur  a  me,  ab  illa  dicerentur: 
>optayi  mortem;  num  tamen  hoc  nocuisset,  si  ad- 
Tersus  alium  fecissem?4;  quemlibet  adprehendi  ex  6 
turba  circum  stantium  credite;  huius  mortem  optan: 
num  occidetur?  non^  ut  opinor.  non  ergo  ipsa  op- 
tio  in  causa  mortis  est^  sed  id,  propter  quod  optio 
yalet.  tuta  est  hac  defensione  filia  mea:  et  (ut  dizi) 
sententia  quoque  accusatorum  secura.  quid  mihi  ac-  lo 
c^dit  supra  haec?  unum  adhuc  patrocinium.  non 
enim  hoc  tantum  dico:  si  ille  non  rapuisset,  causa 
mortis  non  faissem;  sed  illud  etiam:  si  filia  mihi 
non  paruisset^  causa  mortis  non  fuissem. 

Haec,  si  non  iure  occisus  esset,  si  errore  tan-  15 
tum  perisset;  dicerem:  nunc  illud  utique  inter  me 
et  partem  diyersam  conveniat  necesse  est^  non  posse 
eum  accusari^  qui  vel  unus  attulerit  mortem  no- 
centi[s];  si  erit  unus  ex  his,  de  quibus  paulo  ante 
loquebamur:  vel  accusator^  vel  testis,  vel  iudex^  vel  20 
index. 

Yideamus  igitur,  an  iure  raptor  sit  occisus,  et 
sic  agamus,  tamquam  adhuc  viyat^  tamquam  adhuc 
de  eo  quaeratur,  an  occidi  raptorem  oporteat.  non 
educo  alteram  filiam  ad  magistratus;  nihil  ut  optet,  26 
praecipio:  filia  mea  yitiata  est;  ob  hoc  peri^i)>t: 
dico   raptorem   occidi   oportere.    nec   statim  nitor 

6  *optavit  ABC  II  7  non  nt  pnto  0  ||  non  enim  ipsa  Ba|| 
ipsa  opinio  ABC,  corr,  Aer  ||  9  tota  Aa  )  10  sententiae  BC  |j 
accidit  ABC,  carr,  Aer;  qmd?  ^qnod^  m.  accedit  snpra  h. 
n.  a.  patrocininm?  Sc^  ||  11  patrocininm  <m.  B  j|  13  non  om. 
B  II  14  faiBem  A  ||  18'— 14  sed  i.  e.  s.  f.  m.  n.  p.  c.  m.  n.  fhi- 
sem  om.  Aa  |  16  diceret  Aa,  dicere  P  j|  17  patrem  diversnm 
B  I  18  *nnn8  Tel  ABC  jj  nocenti[Bj  Sch  ||  20  loqnebar 
P  1  vel  yideam  yel  index  B ,  yel  yictns  yel  index  C  ||  24  non 
ne  dnco  BC  ||  25  aliam  B  ||  oportet  AaBC  |  26  ab  hoc  BC  || 
peri<i^t  Aer 


106  QUINTILIANI 

illa  aequitate,  ut  dicam,  Qxxam  iustum  sit,  eum, 
qui  intalerit  iniuriam,  iaUr&d,  cam  perierit  ilK 
quae  accepit:  de  iure  ipso  loquor.  lege  comprehen* 
sum  est^   ut*  rapta  raptoris  mortem  vel  nup- 

6tiasoptet  ut  opinor^  una  causa  legis  huius  fuit, 
ut  de  raptore  secundum  voluntatem  raptae  consti- 
tueretur.  alioqui  multa  accidere  possunt,  propter  quae 
rapta  non  optet.  fingamus  vitiatam  esse  eam,  quae 
loqui   non   possit:     num   impune   iniuriam   fecerit, 

10  quoniam  miserae  fecit?  nutum  nempe  eius  aut  vul- 
tum  aut  aliquod  signum  animi  intueri  oporteret. 
at  id  non  est  optio^  nec  satis  verba  legis  ezplebun- 
tur:  occideretur  tamen  raptor,  si  id  yelle  raptam 
intellegeremus.    fingamus  valetudinem  consecutam 

16  raptae,  ut  educi  ad  magistratus  non  posset:  deerit 
aliquid  legi;  yindicari  tamen  eam  tanto  magis 
oporte^i)>t,  quod  credibile  erit,  etiam  ipsam  yale* 
tudinem  ex  iniuria  natam.  Quod  .si  non  utique  (ut 
ex  his  manifestum  est)  yocem  raptae   exigi  opor- 

20  tet,  sed  solam  yoluntatem:  yideamus  iam,  an  quae 
rapta  est^  mori  raptorem  yoluerit.  plusne  yobis 
yideretur,  iudices,  si  apud  magistratum  locuta  esset, 
quam  quod  ad  magistratum  yenire  non  ausa  est? 
quod  oculos  suos  ostendere  circumstantibus,  osten- 

26  dere  luci  non  potu[er]it^  ipsa  sua  manu  yitem  mi- 
sera  fimYit?  da  yires:  occidet  prius,  quae  propter 
hanc  iniuriam  perit.   dubium  est  scilicet,  quid  fac- 

1  *quod  ABC  II  8  de  om.  F  jj  4  yel  n.  o.  u.  o.  u.  c.  I.  h. 
f.  u.  d.  r.  8.  y.  raptae  om,  Aa  y  7  accedere  A  |j  8  raptam 
B  II  obortet  Aft,  oportet  BC  ||  10  miseram  effecit  B,  misera 
eff.  C  II  11  oportet  B  ||  13  raptoris  ud  yelle  A,  raptor  si  id 
ille  yelle  B  ||  14  valetunem  A  |[  16  receptae  BC  ||  ut  ea  educi 
A,  ut  te  ea  duci  B,  ut  deduci  C  ||  16  aliqui  A  ||  ea  P  ||  17 
oporte^biM  Bo  \\  19  oporteret  AC  ||  20  vid.  tamen  ABC, 
carr,  Bo  j|  23  quod  post  quam  om,  B  ||  lusa  Aa,  causa  P  ||  26 
*potu[er]it  H  miseram  P  ||  26  puniunt  AaB,  punint  AbC;  fi- 
nierit  Sch  \\  occidit  BC  ||  27  periit  Bo  ||  qui  A 


DECLAMATIONES.   CCLXX.  107 

tura  fuerity  si  vixisset?  raptorem  ergo  perire  opor- 
tuit.  lam  fortiter  dieo:  quid  interest^  quomodo 
perierit?  cur  ergo,  si  hoc  modo  poterat  occidi,  falso 
alteram  filiam  eduxi?  ^si)>  dicerem:  luctus  confu- 
deraty  si  dicerem:  dolor  suadebat^  ignosceretis  tamen:  5 
nunc  mihi  necessarium  consilium  praesens  iniuria 
dedit.  duas  filias  habueram^  rapta  erat  altera,  per-  . 
ierat:  munienda  domus  fuit,  et  yoce  potissimum 
alterius  yirginis  soror  vindicanda^  ne  quis  dubitaret^ 
quid  factura  esset  <jny  iniuria  sua.  10 

Partis  quidem  adversae  impudentiam  mirari 
satis  non  possum.  causam  mortis  esse  existimant 
eum,  propter  quem  <quis>  perierit,  <et>  cum  eum, 
qui  causa  mortis  fuerit,  occidi  oportere  constet, 
[et]  raptorem  perisse  indignantur,  cum  certum'i6 
sit,  filiam  meam  propter  raptorem  perisse.  hoc  isti 
causam  mortis  yocant.  cur  ergo  occisum  yindicari 
oportety  quem  certum  estf  si  yiyeret,  occidi  opor* 
'tere?  et  haec  omnia,  quae  pro  causa  mea  dixi, 
quibus  collegi;  me  non  esse  obligatum  huic  legi,  20 
non  temporis  causa  nec  praesentis  periculi  fingere 
me  yel  ex  eo  manifestum  est,  quod  raptorem  aliter 
occidi.  nam  si  id  esset  causa  mortis,  quod  isti 
yideri  yolunt,  hac  lege  me  ulcisci  potuissem. 

lamdiu  me,  iudiceS;  circa  iura  morari  scio  longe-  26 
que  recessisse  a  patemis  adfectibus.     ergo  ego  in 
ultionem   filiae   meae  nihil  feci,  nisi  quod  licuit? 

8  hoc  modo  si  B  1 4  ^si^  Gr  H  confanderat  B  1  6  si  li- 
ceret  ABC ,  earr,  Gr  ||  ignbsceret  istamet  B,  ignoscere  istud 
tamen  0  ||  7  habnerant  Aa  ||  altera  altera  AbB  ||  8  fuerat 
B  1  potisBum  A  ||  10  <in>  Aer  ||  13  Xqmay  p.  <et>  1|  14  ♦cui 
ABC  1  occidi  oportet  et  haec  omnia  quae  pro  cansa  mortis 
faerit  occidi  oportere  constet  et  rapt  B;  occidi  oportet  ad 
haec  o.  q.  p.  c.  m.  f.  o.  op.  c.  e.  rapt.  C  ||  16  *[et]  ||  16  ista 
BC  II  17  yocat  C  ||  18  ^esset  AC,  esse  B  ||  si  yiyeret]  con-' 
staret  B  ||  28  occidi  <licebat>  Bo  ||  quid  B  ||  24  me  om.  A  |  26 
partemis  A  ||  ego  om.  P  ||  27  ultione  B  C 


108  QumnLiANi 

adii  magistratuSy  fortiorem  puellae  yocem  imperayiy 
qnia  tntum  erat?  ego  vero  totos  in  medium  pro- 
fero  adfectas:  nec  mihi  in  cogitatione  tom  lex  foit^ 
nec  iora  respexi;  sed  qnae  proxima  vindicaDdae 
6  infelicis  filiae  via  occnrrit^  hanc  intendi,  hanc  secn- 
tas  sum:   bene  cessit,  qnod  et  licoit.    i^e^  si  non 

.   habuissem,   qnam  edncerem  ad  magistratns,  cuins 

vice  me  nlciscerer:  non  in  pnblico,  non  in  foro  his 

X      m^   senilibns   manibns  yindicassem?     tn,  fortona^ 

10  facies  quod  occnrrerit:  iam  non  potes  efficere,  nt 
paeniteat.  filiam  perdidi:  scio  hoc  minimum  esse 
malorum  meorum.  sunt,  qui  grayissimum  existiment 
unicos  perdere,  et  quotiens  non  habeant  ad  quod 
solatium  respiciant  calamitates^  yidetur  sine  medi- 

I5*cina  dolor:  hoc  grayius  est,  iudices,  perdere  alteram 
e  geminis.  coti<Ue  mihi  occurrit  imago  foneris  mei; 
quo  magis  placet  filiae  verecundiay  quo  magis  pro- 
bitas;  hoc  validius  subeunt  cogitationes:  talem  miser 
perdidi.    si  tamen  hoc  yubius  intulisset  fortuna,  si' 

20  casus^  communi  mortalitatis  condicione  solarer  me: 
nunc  miser  filiam  quomodo  perdidi?  ante  omnia 
nec  yirginem,  nec  nuptam.  quales  ego  infelix  yul- 
tus^  caesos  alioqui  laceratosque  ac  laqueo  tumentes, 
pater  yidil^  qui  me  metus,  qui  intu3  aestus  agitant? 

25  quae  fuit  yerecundia  illa,  quae  ultionem  expectare 

1  ad  hi  A  I  imparayi  A  |  2  totmn  Aa  ||  totus  Aa,  tatos 
Ab  I  3  dum  Aa,  ctim  P  |  4  respezit  Ab  ||  7  qoam  edocerem 
A,  qna  me  dneerem  B  ||  10  potest  B — P  ||  12  smit  qni  gra- 
▼ins  esse  imtim  de  filiis  perdere  qoam  miictim,  rant  qui 
grayissimmn  eic,  hahet  A,  mamfesto  ex  margine  archetypi 
eodkis  verba  gravins  esse  —  mucom  recipims,  sont  qni  ge- 
minans,  —  In  eandem  smtentiam  diqnOat  Fseudo-Quinti- 
liantu  ded.  VIII.  §  22  |  *exi8timant  ABC  ||  13  qiL  non  b. 
aliqnod  solatinm  resp.  A,  qn.  aliqnod  boI.  qnod  resp.B  1  14 
calamitatis  ABC,  corr.  Bo  ||  15  SS  grayins  ee  nnnm  de 
f  iliis  perdere  qnam  qnicnm  a|  16  ex  C  |  22  ergo  B  | 
24  agitavit  C 


DECLAMATIONES.  CCLXXI.  109 

non  potuit?  horret  animus  recordari,  refugiunt 
cogitationes.  misera  quid  pissa  est!  nec  sane  in 
causa  raptus  amor  fuit,  non  propositum  matrimonii, 
non  cupiditas  nuptiarum:  nihil  horum  cogitavit, 
qui  nesci<[i)>t,  quam  rapuisset.  5 

CCIXXI. 

Ter  fortis  contra  tertium  fortem. 

Pauper  et  dives  inimici  erant.    pauperi  unus  filius, 
diviti  tres.   fortiter  pugnaverunt  pauperis  filius 
et   unus  ex  divitis  filiis*,   e  lege  fortes  armis  10 
contenderunt.   occisus  est  divitis  filius.   iterum 
alter  divitis  filius  cum  filio  pauperis  fortiter 
fecit  et  de  praemio  dimicans  occisus  est.   tertio 
bello  is  quoque  qui  residuus  erat  divitis  filius  • 
fortiter  fecit,  et  idem  ille  pauperis  filius.   dives  15 
prohibet  filium  pugnare:  non  parentem  abdicat. 

SERMO. 

Prima  iUa  communis  omnibus  fere  ex  abdica- 
tione  pendentibus  controversiis  quaestiO;  an  utique 
necesse  sit  facere  filio,  quidquid  pater  iusserit;  in  20 
iis  tamen  controversiis,  quibus  de  praesenti  agitur, 
non  de  praeterito.  duo  enim  genera  scitis  esse  ab- 
dicationum:  aut  obicitur,  quare  fecerit  filius  aliquid, 
aut  obicitur,  quare  non  faciat.  asperius  est  illud 
genus  abdicationum,  in  quo  iam  praeteriit  crimen  25 
nec  emendationem  recipit.  in  hoc  lenius  versantur 
patres  et  filii  paulo  liberius,  in  quo  est  emenda- 
tioni[s]  locus. 

3  raptus  N  A  ||  5  nesciO^  ^^  II  "^  Declamatio.  Ter 
fort.  B— F.  II  10  e  lie  fortes  Aa  ||  11  ijieruin  autem  d.  C  ||  13 
est  am,  B  ||  14  quoque  is  ABC,  corr,  Bo  \\  15  fecit  om.  AJ| 
item  Ban  \\  23  ut  ob.  B,  aut  cum  ob.  C  ||  23—24  quare  f.  f. 
a.  a.  obicitur  om.  Aa  ||  24  asp.  et  ilL  BC  ||  25  praeterit  ABC  || 
27  emendationi[8]  Aer 


110  QUINTILIANI 

DECLAMATIO. 

Ergona  omnia  necesse  est  facere  liberis,  quae^ 
cumque  patres  imperant?  multa  aunt^  quae  fieri 
non  possint;  et  ideo  iudicium  constitutum  est  ad- 
5  versus  abdicantes,  quoniam  recipiebat  natura^  ut 
etiam  patres  aliquando  aut  errarent  aut  iniuste 
imperarent. 

SERMO. 
IUis  argumentis  adiuvari  solet  haec  quaestio. 

10  DECLAMATIO. 

Si  imperes  filiO;  ut  sententiam  dicat  contra  quam 
existimat;  si  testimonium  iubeas  dici  eius  rei,  quam 
ignorat;  si  sententiam  in  senatu  —  haec  magis  ci- 
vilia  et  in  medio  posita^  f  si  ex  nostra  libertate  f 
15  argumenta  repetenda  sunt  — si  capitolium  me  in- 
cendere  iubeas,  arcem  occupare:  licet  dicere,  haec 
sunt;  quae  fieri  non  oporteat. 

SERMO. 

Secundo    loco   quaerimuS;    an    abdicari    possii 
20  propter  id,  quod  facere  vult  e  lege. 

DECLAMATIO. 

Postea  videbimu^;  Ais  istud  utrum  tale  sit,  ut 
permittat  mihi  pugnarC;   an  tale,  ut  iubeat  etiam. 

4  possunt  AaB  ||  6  aliqs  err.  B  ||  8  Sermo  om,  BC  ||  9 
illis  arg.  ad.  s.  h.  qu.  om,  C  H  10  Declamatio]]  Sermo  BC  {| 
12  qnem  A  ||  8 — 15.  Sermo.  Hlis  etc.  —  quaestio:  si  imperes 
filio  etc.  —  in  medio  posita.  Declamatio.  Ex  nostra  lib.  arg. 
rep.  sunt.  si  capitolium  etc.  Bo  \\  15  Gapitoleum  A  |  17 
oportet  B  II 19  ^posset  ABC  ||  20  fac.  licet  Bo  \\  22  ius  istud 
A,  lusisti  B,  ias  isti  C  p  verum  P  |  23  etiam  interimere 
si  AB 


DECLAMATIONES.  CCLXXI.  111 

interim  eisi  utor  mea  potestate;  uon  debeo  tamen 
incidere  in  poenam  huius  offensionis. 

SERMO. 

Tertio  loco  quaerimus  illud^   an  pugnare   viris 
fortibus  etiam  necesse  sit.    haec   quoque  quaestio  5 
in  multis  controversiis  tractata  est.    secundum  no3 
erit  scriptum  legis. 

DECLAMATIO. 

Si  plures   fortiter   fecerint,    de   praemio 
armis   contendant.     lubemur  pugnare;   cogimur  10 
etiam^  si  ego  noluero.   hoc  unum  acturi  sumus,  ut 
me  adversarius  timere  putet. 

;;At  enim  de  praemio  iubet  contendere:   et  si 
praemium   remittitur;   non   est  necessaria  pugna.^' 
At  id  ipsum  lex  complexa  est^  ne  praemium  remit-  15 
tatur,  cum  de  praemio  contendere  armis  iubet. 

SERMO. 

Post  haec  dieemus,  dom<[u)>i  etiam  honestam 
esse  hanc  contentionem;  adiuvabimus  propositio- 
nem  nostram  ipsius  patris  iudicio.  2Q 

DECLAMATIO. 

■ 

Primo  filio  pugnare  permisisti.  iterum  quamvis 
experimentum  tristC;  quod  nunc  maxime  mihi  op- 
poms,  iam  habereS;  pugnare  tamen  permisisti.  quid 
est^  cur  de  me  pessime  sentias?  25 

4  tertio  hoc  1.  A  ||  pugnarem  A  ||  6  tracta  C  ||  10  coge- 
mnr  Aa  ||  11  nactori  (?)  Bo  ||  12  pudet  B  ||  13  ad  A  ||  15  ad 
AB  II  est  ut  pr.  G  1  rem.  c.  d.  ^raemio  om.  BC  ||  18  do- 
m^ai>i  8ck  ||  19  nostram  propositionem  C  ||  23  cam  maxime 
Gr  H  oppones  ABC,  corr,  Gr  jj  24  promisisti  C  ||  25  cur]  ^ 
B  I  senteDtias  A 


112  QUINTILIANI 

Omnis  abdicationis  causa  ex  timore  tuo  pendet. 
et  est  quidem  istud  inconsultum  et  sibi  repugnanS; 
abdicari  filium  indulgentia  patris  et  aliquem  carere 
liberis  orbitatis  metu.     verum  hanc  quoque  detra- 

B  here  tibi  soUicitudinem  volo.  Erat  illud,  quod  [a] 
bono  patn  et  a  pio  <fi^io>  dici  posset:  etiamsi 
periculosum  sit,  tanti  est  mihi.  non  tam  me  ducit 
gloria  militariS;  nec  fama  victoriae.  vindicandi 
mihi  fratres  sunt.     an  ego,  qui  paulo  ante  arma 

10  (ignoscat  patria,  ignoscant  leges)  minore  sacramento 
tuli  et  contra  hostes  sine  respectu  mei  sanguinis- 
que  pugnavi,  ubi  mihi  vindicandi  sunt  fratres,  et 
duo  fratres,  non  pugnabo?  non  vel  discrimen  vitae 
subibo?    ego  accederem  tuo  consilio,  si   timerem. 

15  Sed  multa  sunt,  quae  me  faciant  fortiorem.  ante 
omnia,  adversarius  iam  fatigatus  est:  cogita,  quo- 
tiens  pugnaverit.  non  dico,  quid  fecerint  hostes: 
non  inde<fensi>  ceciderunt  fratres  mei.  fortiorem 
me   faciet  melior  conscientia;    fortiorem    faciet   et 

20  causa  pugnae.  ille  pro  praemio  pugnaturus  est, 
quod  iam  bis  accepit:  ego  pugnaturus  sum  pro 
fratribus,  pro  pietate.  fortiorem  me  faciet  et  for- 
tuna.  solet  fatigari:  solet,  posteaquam  nimium  in- 
dulsit,  in  fine  deficere.     facit  me  fortiorem  etiam 

25  usus  quidam:  pugnantem  illum  saepius  vidi.  scio, 
quid  maximum  fratrem  meum  fefellerit;  quomodo 
is;  qui  secundo  loco  pugnabat,  deceptus  sit.  lUud 
autem  plus  quam  verecundum  et  erubescendum 
nobis  est:  pauper  pugnare  filium  suum  non  vetat. 

2  et]  est  B,  om,,  et  fortasse  recte,  F  ||  3  abdicare  BC  ||  5 
tibi  detrahere  C  ||  quod  a  bono  patre  et  a  pio  dici  ABC, 
corr.  Obr  \\  10  minores  BC  ||  11  meo  AC  U  17  pugnaverit.  non 
d.  qu.  fecerim  in  hostes:  n.  inde  c.  f.  m.  GHr  \\  18  *inde- 
^fensi>,  inpune  Ban  \\  19  melior  c.  f.  m.  faciet  om.  BC  11  20 
et  om,  C  II  22  proprietate  Aa,  proprietatem  B  ||  25  quiaem 
ABC  II  26  meum  om.  B  ||  27  secnm  dolo  cum  p.  B 


'  DECLAMATIONES.  GCLXXII.  113 

quantam  tu  adicis  illi  aninii;  quod  times?  sed  for- 
sitan  .et  incautiorem  illum  faoiat  haec  ipsa  fiducia. 
Illud  scio,  favebit  pugnaati  mihi  populus;  scio  fu- 
tarum^  ut  dii  immortales  stent  pro  mea  parte.  non 
solus  mihi  stare  videbor:  habebo  in  commiUtio  fra*  5 
trum  meorum  animas.  si  quid  est  in  animo  prae- 
sagii;  si  quid  in  mente  ipsa,  Bpe[i]  concipio  victo- 
riam:  neque  aliunde  baec  pertinacia  yenit.  non  pre- 
cibus  tuis;  non  minis  terreor. 

Alioqui  quid   agis  abdicando  me,   nisi  ut  non  lo 
pugnem  incolumi  rerum  mearum  statu?   cogitabo 
de  yictoria^  cogitabo  de  yindicta.    si  yero  cum  hac 
me  infamia  dimittis,  iam  nunc  dico:  arma  dimittam. 

CCIXXII. 

Orbata  proditrix.  15 

QUI    CONfilLIA    PUBLICA    <E>NUKTIAVEBIT,     CAPITE 

PUNIATUR.  Ad  colligendum  filii  corpus  nocte 
processit  mater.  comprehensa  ab  hostibus  et 
torta  indicayit  auxilia  yenire.  quibus  oppressis 
de  yinculis  effugit  et  nuntiayit  cuniculum  agi.  20 
oppressis  hostibus  rea  est,  quod  consilia  pu- 
blioa  <e>nuntiayerit.    C.  D. 

SEBMO. 

Potior  in  hac  causa  controyersia;  quam  lis  est. 
lis  enim  circa  unum  factum  yersatur:  in  qua  illae  26 
sunt  quaestiones,  an  hoc  enuntiare  sit?  an  etiamsi 
hoc  est  enuntiare,  quisquis  enuntiayit^  puniendus  sit? 
an  haec  punienda;  quod  enuntiayerit?    cetera  yero 

1  ta  dicifl  B  ||  %  illom]  illudi  A  ||  faciet  C  ||  4  dii  mihi 
mort.  B  II  5  commilitio  A  ||  7  ipsa,  Bpe[i]  Boi  le^e^nun- 
tiaTerit  Gr  ||  19  indncant  Aa  ||  22*<e>nnntiaYent  Gr  \\  28|24 
Sermo  C.  D.  B  ||  24  lis  A  ||  27  renuntiare  A  ||  28  ceterae  B 

Quintilisni  deol.,  ed.  Bitter.  8 


-    114  QUINTILIANI      - 

controyersiae  maiorem  cumulum  liabent:  occisnm 
praesidium  et  oppressns  hostis  et  filius  ille  et  ^mu- 
lier]>  hac  causa  egressa  portas.  haec  themata  tra- 
ctanda  sunt  omnia;  sed  curae  habendum^  ut  suo 
5  quidque  loco  tractetur. 

DECLAMATIO. 

Qui  publica  consilia  ehuntiayerit^  capite 
puniatur. 

Possum  mirari^  iudices,  hac  lege  ream  esse  femi- 

10  nam;  neque^id^ideo  dico^  quoniam  non  etiam  grayius 
puniendt«m  sit,  si  mentem  prodendae  rei  pubUcae, 
perdendae  ciyitatis  in  hoc  sexu  deprehenderimus: 
sed  publica  consilia  quomodo  in  feminam  cecide- 
rint^  inyenire  non  possum.  quam  quidem  ego  postea 

15  adfectus  necessitate  merito  defendam:  interim  de- 
fendere  yerbis  legis  yolo.  Nam  ut  confiterer  sic 
enuntiari  consilia,  satis  poterat  tamen  yindictae  in 
eam  expensum  yideri  per  tormenta.  deinde  nec  con^ 
silia   enuntiasse  yidetur^   quae  nobis   rursus   quid 

20  hostis  ageret  nuntiayit.  quid  enim  dicitur  fecisse? 
indicasse  yenire  auxilia.  hoc  neque  nostrae  ciyi- 
tatis  est  consilium,  neque  uUius  alterius  iam  tan- 
tum  consilium.  enuntiare  yero  aliud  esse^  quam 
confiteriy   nemo  adeo  ignarus  est  loquendi^  ut  ne- 

25  sciat.   enuntiatio  yoluntatem  habet  et  animum  non 

coactum,  confessio  expressam  dolore  multo  necessi- 

tatem.    Sed  intellego,  non  eam  esse  personam,  de 

qua  loquimur^  ut  satis  sit  eximere  eam  accusationi. 

Yolo   ire  per  singula^   cum  tamen  illud  prius 

1  tumultam  Aa,  tumnlum  Ab,  cumultum  B  ||  2  *^mu- 
lier^;  <^haec^  JSo  jj  9  mirare  Aa  ||  iudicium  ac  L  A  ||  10  ^id^ 
ideo  Gr  ||  quomoao  B  ||  11  punienda  AB,  eorr.  22o  B  17  pa- 
terat  Aa,  poterit  F  ||  22  eat  om,  B  H  illius  B  H  25  epuntia-^ 
tio  A  II  26  confessio  A*||  expressi  doloris  B  ||  dolore  in- 
Tito  Ran 


DECLAMATIONES.  CCLXXIL  115 

interrogayero  yoS;  iudices;  an  eadem  ira,  eademque 
poena  dignos  putetis  eos,  quos  fortuna^  quos  yis, 
quos  dolor  coegerit  confiteri  aliquid:  et  eos^  quos 
odium  rei  publicae,  spes  praedae,  amor  hostis  in 
hanc  egerit  proditionem?  quod  si  nullo  modo  apud  6 
quemquam  bonorum  yirorum  potest  videri  simile 
iam  et  quemadmodum  in  hostes  inciderit  yidebimus 
et  quanta  necessitate  confessa  sit.  Ac  satis  erat  pri* 
mum  illud  dicere:  quae  filium  in  proelium  misit; 
cuius  partus  et  sanguis  in  proelio  stetit;  cuius  fiHus,  10 
dum  nihil  carius  habet  patria,  dum  propulsare  hostem 
yel  morte  sua  vel  sanguine,  yel  postremo  corpore 
ipso  morari  studet,  spiritum  pro  nobis  in  certamine 
amisit;  ita  profecto  institutuS;  ita  a  matre  dimis- 
sus:  hanc  accusari  aequum  est^  cui<(us^  misereri  15 
satis  non  possumus?  Nocte  egressa  est.  quis  hunc 
in  matre  [quis]  miratur  adfectum^  tamquam  novum? 
ego  yero  plura  confitebor^  et  quae  forsitan  plane 
admiratione  eius  digna  sint.  noctem  illam  tene- 
brasque  non  timuit^  horridam  ipsius  loci^  in  quo  20 
pugnatum  erat^  imaginem  tulit.  haec  per  sanguinem 
humanum  et  per  fracta  tela  et  per  mixta  virorum 
equorumque  corpora  quaesivit  filium  suum:  et  nein 
totum  nulla  sua  culpa  incidisse  in  hostes  videatur, 
planxit  et  deos  invocavit.  Neminem  puto  hactenus  26 
irasci  calamitatibus:  cetera  iam  imputari  ipsi  non 
possunt.  hostibus  confessa  est — nondum  dico  torta: 
illud  satis  est  dicere,  femina.  si  me  hercule  primae 
tantum  minae  ac  timor  ille  exercitus,  qui  modo 
feliciter  pugnaverat;  confiidisset  feminam^  orbam^  so 
stupentem  malis,  erat  tamen  res  digna  venia:  con- 

6 — 7  pOBBDnt  haec  Yideri  similia,  et  qa.  Or  ||  13  incer- 
tam  in  ea  misit  B  |  15  cni^us^  Qr  ||  17  [qnis]  JRo  ||  19  einB] 
etiam  Qr; '  fortasse:  *ego  v.  pl.  ^eias^  conf.  e.  q.  f.  p.  a. 

eins]  d.  B.  II  19  noctem  illa[m]  Bo  \  22  mista  B  ||  24  [njnlla 
0  p  27  dico  conka  F  j|  80  confandisBet  B 

8* 


116  QUINTILIANl 

fessa  est,  cum  torqueretur.  ubi  tautum  robur  animi; 
ubi  tam  firmam  solidamque  mentem;  quae  non  do-' 
lore  yiucatur;  uon  ignibus  cedat,  non  verberibua 
ingemiscat?  hanc  vero  satis  fortiter  ae  supra  sei^iun 

5  suum  fecisse  credo,  quod  nihil  dixit^  antequam  tort 
queretur.  in  his  tamen  necessitatibus,  in  his  malis 
num  deinonstrayit  adituS;  quibus  in  urbem  yenire 
possent?  num  proposita  nostra,  num  occultam 
ciyitatis    yoluntatem    patefeoit?    cum    torqueretur^ 

10  minata  est 

;,At  oppressa  sunt  auxilia  a  sociis  miBsa.'^  Si 
damna  bellorum  deflere  hic^  iudices,  yacat:  plura 
perdidimus;  et  aciem  illam,  quae  circa  filium  mi* 
serae  huius  iacet;  tot  fortissimi  ciyes  nostri  ceci- 

15  derunt.  si  yero  lex  ista  belli  est^  si  nulla  umquam 
tam  incruenta  yictoria  eontigit;  quae  non  haberet 
aliquam  tristitiae  recordationem:  pensayimus  omnia 
ista  yictoria  secuta]  ut  possit  yideri  secimdis  omini^ 
bus  et  quadam  proyidentia  pro  nobis  deorum  im- 

20  mprtalium  factum^  ut  haec  caperetur.  intrassent 
ciyitatem  hostes;  nobis  et  somno  sepuUis  et  securi^ 
ab  omni  cogitatione  bellorum  totus  subito  in  yisce- 
ribus  ipsius  urbis  hosti<^U^s  apparuisset  exercitus 
nec  prius   desisset^   quam   incenderet,  opprimeret, 

25  diriperet. 

Hic,  si  placet;  feminae  animum  et  in  amore^m^ 
patriae  adsumptas  culpate  yires.  discussit  ^yin- 
cula:^  yincula  illa^  quae  (ut  parcissime  dicam) 
bostis  inposuerat;  femina;  anus^  torta  rupit.    quae* 

30  ritis^  quo  animo  fecerit?  cogitate,  quid  passura  fue- 
rit  deprehensa:  torta  est^  antequam  offenderet   ite^ 

8  proposita  A  |   18  ^ista  yictoria  recnso  nt  possit 
AB,  isto  yictore  retnso  Obr,  ista  yictoria:  rectius  ut  p.  Bo 
hominibQs  B  ||  21  secoritate  AB,  corr.  auct.  ineert  ap,  Aer 
23  hosti^^s  Gh'  ||  24  deaiiset  B  ||  quin  inc.  F  ||  25  deperiret 
Aa,  deriperet  Ab  jj  2^  amor€^m>  ||  27  <^yincala>  Bo 


DECLAMATIONES.  CCLXXIII.  117 

rum  ingressa  noctumtiin  iter;  non  confasa  tenebris, 
non  pericnlO;  vicit  cursu  aetatem;  sexumi  infirmi- 
tatem:  f  Becuti  t  cives^  quidquid  dixerat^  quidquid 
fecerat  mater.  salus  ergo  ciYitatis  et  yictoria,  qua. 
nunc  gaudemuB,  huic  debentur.    hoc  est  enuntiare?  5 

CCIXXIII, 

Bebltor  adnlter. 

Maritos  dbpbbhensi  adulteri  bona  possidbat. 
advbbsus  sponsoreh  sit  actio;  quae  adver- 
sufi  dbbitobbm.  quod  dbbitob  non  solvebit,  10 
SPONSOB  SOLVAT.  Quidam  debitorem  suuiu  in 
adulterio  deprehendit.  bona  omnia  ex  lege  oc- 
cupavit:  petit  debitum  ab  sponsore.  ille  0.  D. 

SERMO. 

Priusquam    venimus    ad    causam,    praeparare  15 
debebimus  animum  iudicis  pro  ipsa  persona  spon- 
Boris. 

DECLAMATIO. 

Petitur  a  nobis  pecunia;  quam  non  accepimuB^ 
non  consumpsimus;  non  in  ullum  rerum  noetrarum  20 
usujn  convertimus.  etiam  cum  istud  periculum  est 
gponsoriSi  mdserabile  est:  bonitate  labitur^  humani- 
tate  conturbat.  hoc  quo  pertinet?  non  ut  eztor- 
queam  vobis,  iudices^  religionem:  sed  ut  intellega- 
tifl,  quod  profecto  cognoscitifl,  non  esse  exigendum  25 
a  isiponflore  ereditum,  nisi  iure  summo.  De  quo 
priusquam  loquor,  etiamnum  ea,  quae  humanitatis 
et   consttetudinis   gratia   dici   solent;    non  omitto: 

2  infirmitate  A  ||  3  sicnti  B  |  5  ennnoiari  B  |  8  pOMide* 
bat  B  1  16  «ponfloris  non  in  illnm  reum  pro  nostra  B  ||  20 
oons.  nec  in  B  ||  illnm  A;  ullnm  remm  noftr.  om.  B  ||  24 
indicinm  A  ||  28  amitto  A 


1 18  QUINTILIANI 

debitorem  adpellasti?  cum  ipso,  cui  dederas  pecu- 
niam,  egisti?  non  enim  aliter  salyo  pudore  ad  spon- 
sorem  venit  creditor;  quam  si  recipere  a  debitore 
non  possit.    inhumane  exigis,  iniuste  petis:  pecu- 

i^  niam,  quam  credideras,  recepisti;  nihil  mea  inter- 
est;  qua  yia.  quidquid  est  istud^  quod  a  te  ad 
debitorem  tuum  peryenit,  penes  te  esi  sponsor 
porro  in  hoc  accipitur,  ne  creditor  in  damno  sit 
yis  scirC;  quam  sponsorem  appellare  non  possis?  — : 

10  debitorem  appellare  non  potes.  Et  quoniam  con- 
fitendum  est,  eandem  esse  causam  meam^  quam 
debitoris;  nec  tu  aliud  yideri  yis:  yolo  sic  agere^ 
tamquam  petas  a  debitore^  semota  illa  ratione, 
quod  honestior  persona  sponsoris  est;  detracto  eo, 

16  quod  debitor  adulter  est,  quod  deprehensus  est, 
quod  punitus  est.  fingamus  ergo  petere  te  a  debi- 
tore,  cuius  nos  sponsores  sumus.  respondere  pro 
debitore  tuo  yolo.  recepisti  omnia;  quaecumque  pos- 
sedi,  ad  te  transierunt:  in  his,  quae  possedi^  erat 

20  debitum  tuum:  totum  habes,  immo  plus  habes.  ad- 
yersum  haec  quid  respondes?  ^^liCge  mihi  bona 
debitoris  tradita  sunt,  quoniam  eum  in  adulterio 
deprehendi.** 

Non  facimus  legi  isti  controyersiam:  quid  tamen 

26  continet?  ut  ad  te  bona  debitoris  pertineant.  bona 
porro  quae  sunt?  ut  opinor,  ea  quae  detractis  alienis 
deprehensa  sunt.  finge  alium  creditorem  fuisse 
eiuS|  quem  tu  deprehendisti:  num  dubium  est,  quin, 
quamyis  ad  te  bona  pertinerent  adulteri,  recepturus 

30  tamen  suum  creditor  fuerit?  ponamus  nunc  debi- 
torem  sine  sponsore:  rationem,  ut  opinor,  [de]po- 

2  alter  ABa  ||  4  posset  Aa  |  6  qao  ad  deb.  Ab  ||  9—10 
spons.  app.  non  potest  et  qnon.  B  ||  17  non  A  ||  20  debitnml 
creditnm  Gr  ||  22  e.  inalterio  d.  Aa  ||  84  fecimns  lege  B  H 
istam  AB,  earr.  Fr  ||  26  continetur  B  J  28  debitnm  B  |j  80  p. 
enim  nnnc  d.  A,  p.  etiam  nnnc  d.  S<^  \\  81  deponeres  A, 
om.  B,  corr,  Sch 


DECLAMATIONES,  OCLXXIII.  119 

neres:  detracto  aere  alieno  omni;  detractis  oneribus 
bonorom  quod  residuum  ex  patrimonio  fuisset,  id 
tibi  lex  concederet.  quem  igitur  calculum  cum  alio 
posuisse^;  ponas  necesse  est  tecum.  nam  patrimonii 
in  alium  transituri  ea  ratio  est,  ut  primum  credito  6 
satisfiat.  partem  tamquam  debitor  solvit^  partem 
tamquam  creditor  accipis.  etiam  nunc  fingamus 
alios  creditores  et  nihil  in  patrimonio  quod  supersit; 
id  ut  maoifestius  atque  apertius  dicam^  sint  posses- 
siones  huic  deprehenso,  sint  mancipia,  supellex^  sit  lo 
aes  alienum,  cui  aeri  alieno  non  su£&ciant  eay  quae 
in  patrimonio  sunt:  occupabis  mancipia^  occupabis 
supellectilem,  creditores  inanes  excuties  atque  di- 
mittes?  non  potest  hoc  aequum  videri  tibimet  ipsi 
faeneranti.  omnia  igitur  ea,  quae  apparerent,  in  15 
creditum  et  in  aes  alienum  transissent;  tu;  quam- 
vis  legem  habereS;  qua  tibi  adulteri  bona  deberen- 
tur^  nihil  tamen  ex  eius  adulteri  boniS;  qui  nihil 
haberet,  recepisses.  sic  ergo  tecum  debitor  tuus 
loquitur:  »bona  mea/  id  est,  quod  liberum  in  patri-  20 
monio  meo  est  et  quod  proprie  meum,  ad  te 
»transire  debet  lege.  prius  solvo:  et  quid  interest 
ego  solYam,  an  tu  auferas?4:  Non  debet  ergo  tibi 
is,  cui  pecuniam  credidisti:  multo  minus  ego^  qui 
profecto  solutus  sum^  si  &Iter  iam  solvit.  quid  25 
enim  alioquin  facere  me  yis?  integro  statu  debi- 
toris  mei  si  a  me  petere  maluisses,  ad  debitorem 
reverterer;  si  debitor  decessisset  et  bona  eius  ad 
heredem  peryeni^ent^  ad  heredem  redirem^  id  est^ 
bona  persequerer  patrimonii,  pro  quo  ego  spopondi.  30 
fidem  es  reus^f  a  quo  fui  repetiturus^  si  quid  tam- 

2  quo  B  II  4  postdsti  AB,  corr.  (Tr  ||  9  sint  ut  p.  B  Ij  11 
noii  iwmffbciant  A  ||  12  sunt  <m.  B  j|  patr.  qoae  occ.  Ba  |j  13 
demittes  AB  ||  14  timet  B  ||  16  in  esis  A  j|  22  legem  B  j|  prios 
^debitam^  sol.  Eo  ||  28  deoeset  Aa  |  29  *pervenirent  et  re- 
oissem  AB  ||  31  idem  esses  reus  Gr,  esset  8ch;  maUm:  et 
esset  rens  ||  a  q.  fngere  petitams  A,  a  q.  sni  rep.  F 


120  QUINTILUNI 

quam  sponsor  solyissem:  niuic  ad  te  transiit  patri- 
monium^  <^tu^  coepisti  vicem  habere  heredis.  quid 
enim  interest,  iure  testamenti  a  defoncto  Teiuat 
ad  te  hereditas,  an  lege  a  yiyente?  si  patrimonium 
5  mihi  persequi  licet^  ad  te  redeam  necesoe  est.  ita 
istud;  quod  accipere  non  potes^  si  posses  accipere, 
solyeres. 

SERMO. 

Haec  de  iure^  illa  iam  de  circumscriptione  huius 
10  sponsoris. 

DECLAMATIO. 

Ego  fortiter  spopondi  sine  periculo  pro  eo  ho- 
mine^  qui  bona  habebat:  tu  quousque  ayaritiam  per- 
duxisti?    parum  est  faenerari  ciyibus?  sine  aliqua 

15  tua  fraude  factum  yidebitur^  ut  qui  aliena  pecunia 
utebatur,  incideret  in  hoc  potissimum  adulterium? 
sed  inciderit  sane  (neque  enim  mihi  causa  pro  illo 
hodie  dicenda  est):  quod  protulisti  habes;  et  plus 
quam  protulisti  habes:   est,  quod  in  rationes  tuas 

20  tamquam  creditor  referas;  est;  quod  in  lucrum 
tamquam  maritus  referas. 

CCIXXIV. 

Tyrannns  ftflminatns. 

QUO  ^UIS  XiOCO  FULMINE  ICTUS  FUEBIT,  EODEH  SE- 
26  OPEUATDB.    TTBANNI  COBPUS  EXTBA  FDiiES  1£- 

ICIATUB.    Tjrannus    in   foro    foLminatus  est: 
quaeritur;  an  eodem  loco  sepeliatur. 

2  *^ta>;  i(nxmcy  coepiflti  edd,  \\  4  llege  adiayante  B  |  6 
si  potnuses  aec.  Bo  i  9  illam  de  Aa  ||  12  eo]  qtio  B  ||  14 
faenerare  AB  H  17  neqiie  ei^  B  ||  nllo  A  ||  IS  et  pl.  q.  >p. 
hab.  om,  B  f  19  qaod  nameiationes  B 


DECLAMATIONES.  CCLXXIV.  121 

SERMO. 

In  legam  comparatione  molta  qoaeri  possanty 
sed  yarie  in  qnaqtie  oontroyersia.  interim  quaeri 
soleij  an  privata  altera^  altera  pnblica  sit?  et  utram 
militaris  altera,  altera  pertinens  ad  ciyilia  officia?  5 
hic  omnia  fere  cetera  paria  snnt:  ntra  ntilior  et 
magis  necessaria  dvitati  sit;  qnaerendum  est. 

DECLAMATIO. 

Nondnm  rem  comparo:  interim,  utmm  magis 
necessarinm  putatis  essc;  servari  eam  legem^  quae  10 
ad  sepulturam  alicuius  pertineat,  an  eam^  quae  ad 
poenam  tyranni?   si  in  totum  lex  altera  tollenda 
sity  nec  in  praesens  modo  tempus^  sed  in  uniyersum: 
sine  utra  tandem  fiicilius  dyitas   stabit?    fulmine 
icti  ut  eodem  loco  sepeliantur,  quo  sunt  percussi,  15 
ad  quam  tandem   ciyitatis  pertinet  utilitatem?   at 
bercule   ut  insepultus  abidatur  tyrannus^   ad  yin- 
dictam^   ad  securitatem  pertinet.    non  satis  puta- 
yerunt  maiores^  eas  poenas  adyersus  tyrannum  con- 
stituere^  quas  possit  excipere  in  yita.  multos  magis  20 
tangit  sepultura;  ad  cogitationem  post  se  futurorum 
plerique  grayius  moyentur.  yultis  scire?  — :  propter 
hoc  litigatur.    est  ergo  utilior. 

Quid?  si  de  eo  quaerimus  hodie^  ad  quem  leges, 
nisi  in  poenam  eius  scriptae,  non  pertinent?  exuit  25 
se  tyrannus^  dum  erigit;  supro  legea  ^se^  [im]po- 
nendo  extra  illas  se  posuit:  hominem  occidere  non 
licet:  tyrannum  licet;  expugnare  domum  fas  non 
est:  arcem   expugnabit  optimus  quisque;  insidiatus 

3  interim  A  ||  13  haec  piaes.  AB,  eorr,  Aer  |  14  q 

A  I  Bi  aentra  B  |  25  *eximit  (?)  1  26  et  er.  AB,  eorr,  Bo  || 
<fte>  Aer  |  [im]poiiendo  JB'  |  28  fas  est  Aa  |  29  expngiiayit 
AB,  coiT.  JLer~ 


122  QUINTILIANI 

civi;  etiamsi  non  effeeerit  sceluS;  poenas  tamen  le- 
gibus  solvet:  at  qui  hoc  idem  adversua  tyrannum 
fecerit,  etiamsi  deprehehsus  foerit,  laudabitor.  lex 
praecipne  ista  ad  eos  pertinet,  qui  alioqui  sepe- 
6  liendi  sont;  idqne  yerbis  legis  ipsis  manifestam  est: 
qno  quis  loco  fulmine  ictus  fuerit,  eo  sepe- 
liatur.  apparet,  non  de  sepultura  quaeri,  sed  de 
loco  sepulturae.  magis  aliquanto  esse  contraria 
legi  buic  yideretur^  si  ita  scripta  esset,  ut  fulmine 

10  icti  sepelirentur:  tum  enim  ipsa  sepultura  illis  ad- 
&ignari  yideretur,  nunc  tantum  locus.  et  porro  cui 
sepultura  non  dari  debet^  adsignari  locus  debet? 
[sed]  Tyrannus  fulmine  ictus  est  —  non  dico^ 
quo  locO;  nec  adhuc  ad  tractatum  huius  invidiae 

15  accedo— :  hoc  illi  proderit?  si  nobis  libertatem  hu- 
manae  manus  et  mortalia  consilia  attulissent,  tra- 
heretur  publicis  manibus  corpus  extra  fines  et 
unusquisque  yexatione  eius  ludibrioque  gauderet; 
nemo  non  suam  manum  esse^  quae  ixaheret,  suas 

20  yires  qptaret:  quoniam  scelera  eius  atque  flagitia 
ab  ipsis  diis  immortalibus  condemnata  sunt^  quo- 
niam  patientiam  nostram  ac  seryitutem  numina  non 
iulerunt;  continget  illi  honor?  hoc  enim  yoluit  ille^ 
qui  fulinen  yibrayit?    hoc  cogitayit^  cum  illud  no- 

26  xium  caput  sacris  flammis  petiyit?  parum  erat  se- 
peliri  tyrannum,  nisi  in  foro  etiam  sepeliretur? 
quonam  fato  ego  nostram  ciyitatem^  iudices^  labo- 
rasse  in  illo  homine  crediderim^  si  praeter  ea,  quae 
adyersus   nos'singuIos  uniyersosque  fecit,  partem 

80  speciosissimam  ciyitatis  et  celeberrimam  nobis  ab- 
laturus  est! 

2  atqae  A  |  6  sepelietnr  A  ||  8—9  minns  aliqa.  e.  c.  lez 
haic  yid.  Bo  ||  9  *lex  haic  AB;  an  cont.  lez  ista  hnic  (?)  | 
10  adsignare  A  ||  11  nnm  B  ||  12  non  dari  non  debet  Am  |  ad- 
fiignari  1.  debet  am.  Am  ||  18  [sed]  JRo  \\  16  traherent  B  ||  20 

Eataret  AB,  carr.  lio  |  26  peram  Am  ||  27  qaoniam  A  ||  (IA|| 
nallo  h.  B  g  28  credident  A  |  praeteream  B  ||  29  tob  B 


DECLAMATI0NE8.  CCLXXIV.  123 

Si  me  hercule  aliqui  liberalis  ciTis,  immo  si  op- 
time  meritus  in  foro  fulmine  esset  ictus,  dicerem 
tamen  excipienda  quaedam.  non  enim  omnes  casus 
proyidere  legum  latores  potuerunt:  nec  templa 
excepta  sunt.  forum,  quod  mihi  templum  quoddam  6 
pacis  yidetur^  in  quo  iura  exercentur^  propter  quod 
leges  yaJent,  bustis  occupabimus;  infaustis  cineribus 
poUuemus?  totum  hercule  potius  relinquamus  ty- 
ranni  sepulcro;  mutemus  locum  iudiciorum. 

PARS  ALTERA.  10 

SEBMO. 

Ut  sepeliatur^  superstitione  sola  effici  potest,  ut 
in  comparatione  legum  illud  potentissime  dicamus^ 
eam  legem  magis  esse  seryandam,  quae  deorum 
gratia  scripta  sit^  quam  quae  hominum:  adversus  15 
tyranni  sepuUtiram  hominibus  tantuin  esse  scrip- 
tam^  et  scriptam  levissimam  partem  ultionis:  hoc 
Tero,  quod  constitutum  est^  ut  quo  quisque  loco 
fulmine  ictus  esset^  eodem  sepeliretur;  religionis 
esse.  20 

DECLAMATIO. 

Neque  hoc  propter  personam  neque  in  honorem 
alicuius  scripsisse  potest  legum  lator  yideri,  sed  in 
reyerentiam  deorum.  fas  non  est,  inde  submoveri 
ictum  illum:  quomodo  sederant  flammae;   ita  con-  25 

1  aliqnia  B  ||  3  *ixnmo  neqae  AB  ||  S^-i  unmo  neque 
o.  c.  p.  1.  1.  p.  et  templa  e.  s.  Bo  \\  5  foram  mihi  qcddem 
t.  B  I  6  inre  A  J|  7  occupayimas  B  ||  8  p.  fonim  herc.  B  |  9 
mittemas  F  1  iudioram  B,  ta  deoram  F  ||  10—12  Pars  alteia. 
ut  sep.  8.  sola,  Sermo.  Effici  B  ||  12—13  potest.  hinc  in  comp. 
(?)Ro  1 13  potiBsime  8ch;  /MoM^^potentissimam  |l  15  *ady. 
t.  altlonem  hom.  AB,  ady.  t.  u.  legem  hom.  Sch  )|  16  esse 
scriptam  Aa  ||  17  ^in^  leviss.  Bo  1 ,18  locas  B  ||  24  est  yi 
sabm.  B  ||  Babmoyere  AaB  ||  25  //^ictam  Ab,  hictam  {?)  Am|| 
ill.  in  qaem  sed.  B  1  sederant]  taderant  coni.  Bo 


124  QUINTILIANI 

cremandum  corpus  uniyersum  putayerunt.  existi- 
matis  locum  illum  corpori  datum?  fiilmini  datus  est. 
^;At  tyrannus  fulmine  percussus  est/^  Hoc  magis 
omnia  religiose  et  cum  cura  deorum  &cere  debemus. 
5  ;,Sed  in  foro  sepelietur  tyrannus?^'  [quammagis] 
mihi  inter  cetera  etiam  hoc  quoque  prpyisum  esse 
fato  a  diis  inmortalibns  yidetur;  quod  illi  toco  de- 
«itinatus  est.  nemo  inire  fomm  nostrum  •poi&ritf 
quin  yideat  illud  sepulcrum.  protinus  enim  sequatur 

10  cogitatio  necesse  est:  tjrannus  fuit  ilie^  et  fulmine 
ictus  est;  et  ob  hoc  poenas  diis  immortalibus  dedit. 
quotiens  noxios  cruci  figimus^  celeberrimae  eligun- 
tur  yiae,  ubi  plurimi  intueri,  plurimi  commoyeri 
hoc  metu  possint.'    omnis  enim  poena  non  tam  ad 

15  <yin>dictam  pertinet,  quam  ad  exemplum. 

CCIXXT. 

Heres  ob  adultemni  fratremi. 

QUI    OB    ADULTERIUM  PECUNIAM  AOGEPEfilT,    I6NO- 

MiNiosus  siT.    Maior  frater  minorem  in  adul^ 
20  terio  deprehendit.    pro  ^eo^  rogante  patre  et 

abdicationem  eius  promittente,  dimisit.  abdi- 
catus  est  adulter.  mortuo  patre  inyentus  heres, 
qui  deprehenderat:  ignominiosus  dicitur. 

DECLAMATIO. 

^  Qui  pecuniam  ob  adulterium  aecep^erit^ 
ignominiosus  sit  Hanc  legem  adyersus  eos  pri- 
mum  constitutam  esse  dico^  qui  pecioiiam  accepe- 
runt,  ut  adulterium  committeretur,  ideoque  igno- 
miniam  adiunctam,  quod  yiderentur  rem  fecisse  le- 

1  existimaDB  B,  existimanras  P  ]  5  qnam  om.  P;  *[qTiam 
magis];  nbi  magis?  Gr,  quis  magis?  Eo  ||  7  facto  AaB  ||  S 
potest  AB,  eorr.  Bo  ||  9  illnm  Aa  ||  pr.  enm  sequ.  auetor  in- 
certus  ap.  Pi  ||  11  penam  B  |l  15  dictnm  AB,  corr,  Ean;  de- 
lictum  Aer  .||  NJ  A  ||  20  <eo>  Pi  \\  23  deprehenditur  B  [  25 
ady.  est  pr.  Aa  ||  26  dico  om,  B 


DECLAMATIONBS.  CCLXXV.  125 

noms.  T6rum  etiam  si  ei  quoque  tenentur,  qui  in 
poenam  commissi  adulterii  pecuniam  aceeperint,  is 
tenetur,  qui  pecuniam  accepit.  in  mea  causa  utrum 
Gontendis?  pecuniam  me  accepisse,  cum  dimitte- 
rem?  non  probabis.  alioqui  si  boc  putares  esse  pe-  5 
ouniam  accipere,  abdicari  fratrem,  statim  detulisses. 
postea  Yidebo,  qua  causa  dimissus  sit:  interim  nego 
hoe  esse  pecuniam  accipere.  sine  dubio  est  tam 
manifestum,  ut  nulla  interpretatione  egeat,  quid  sit 
accipere  pecuniam.  Ego  tamen  non  sum  conten-  lo 
tus  hac  defensione^  nisi  illud  probayero,  ne  spem 
quidem  pecuniae  oblatam.  quid  enim  mihi  polli- 
citus  est  pater?  si  dimisissem,  Tuturum  ut  ab- 
dicaret  fratrem  meum.  heredem  testamento  etiam 
eum^  quem  abdicasset,  quis  vetabat  ^institui?  vel^  15 
Bubstitui  in  locum  abdicati  alium  heredem?  Non 
possum  «^ergo  videri  propter  pecuniam  dimisissc; 
etiamsi  propter  hoc  tantum  dimisissem:  nunc  vero 
quam  multa  fuerunt,  propter  quae  dimitterem?  si 
hoc  tantum  me  movit^  quod  frater  erat:  erat  tamen  20 
satis  plena  defensio;  et  <juod  minor  frater,  et  quod 
sub  patre  frater:  ut  etiamsi  ipsi  non  parcerem, 
tamen  et  patris  et  mea  causa  non  debuerim  occi- 
dere.  nunc  vero  quis  dubitet  exorari  me  debuisse, 
cum  pater  peteret?  putemus  nihil  patrem  esse  25 
poUicitum;  nuUam  mihi  ultionem  promisisse:  quis 
non  impium  me^  quis  non  sceleratum  putaret,  si 
non  impetrasset?  nunc  vero  promisit  ultionem 
pleniorem;   integris  inviolatisque  manibus  meis  et 

1  si  hic  qu.  A,  sui  qa.  B  ||  2  *acceperunt  {?)  ||  4  pecu- 
nia  mea  acc.  A  ||  5  putaris  AB  ||  6  distulisses  AB  ||  13  di- 
missem  A  ||  14  fratrem  m.  h.  t.  e.  e.  q.  abd.  om,  B  |  15 
<in8titai?  vel>  Fi  ||  16  Bustitui  B-F  ||  d  A  ||  hexendem  A  || 
18  pr.  iocatam  B  ||  demisissem  AB— F  ||  hunc  B  ||  si  proj^ter 
h.  t.  d.  nunc  om*  Aa  ||  23  deb.  acoipere  B  ||  26  praestitiase 
AB,  carr.  Sch 


126  QUINTILUNI 

ipse  pater  seyerus;  neque  enim  est^  qnod  pntetis 
defuisse  ei  gravitatem^  defiiisse  ad  vindictam  ani- 
mum:  abdicavit;  et  non  fecisse  hoc  eum  temporis 
causa  manifestum  testamento  fuit.  ergo  nec  pecu- 
5  niam  mihi  pollicitus  est  pater^  et  ego  alias  causas 
dimittendi  habui^  quam  pecuniam;  et  ille  abdicatus 
est^  non  ut  ego  lucrum  facerem.  nec  enim  per* 
suaderi  cuiquam  potent^  eum^  qui  abdicatus  sit,  haec 
passum  esse  causa  mea^  quando  plenior  mihi  yin- 
10  dicta  contigit.  breyis  enim  poena  mortis  est:  nunc 
diu  egety  diu  male  audiet. 

•     CCIXXVI. 

Bona  raptoris^  qni  se  snspendit. 

Bapta  raptoris  mobtem  aut  bona  optet.  Baptor 
15  se  suspendit.     rapta  optat  bona. 

DECLAMATIO. 

Bapta  raptoris  mortem  yel  bona  optet. 
Baptam  hanc  esse^  pro  qua  loquor^  constat;  ab 
eo  raptam  esse^  cuius  bona  optat^  non  negatur;  lege 
20  datam  esse  potestatem  utrum  yellet^  conyenit  inter 
nos.  quid  est  igitur^  quod  obstet? 

Negant  dandam  esse  optionem  puellae^  quoniam 
perierit  raptor.  id  nuUa  lege  exceptum^  nullo  scripto 
yerbo  cautum  est.  interpretatione  igitur  optumis 
25  nituntur.  yideamus  haec  qualis  sit  ^^lex,  inqui^un^t^ 
quae  optare  yel  mortem  yel  bona  permittit^  hoc 
satis  significat^  ex  duobus  optandum  esse.  quoniam 
igitur  iam  alterum  optari  non  potest^  ne  optioni 
quidem  locus  est."     <Si>  hanc  legis  yim  esse  con- 

1  nec  B  1  4  fecit  Pi  |  6  demitiendi  A  ||  8  potest  AB,  corr, 
Bo  g  11  ege<bi>t  Pi  \\  17  mortis  A  ||  28*l'nalla  («-  est  nollaF) 
A  II  24  temporiB  AB,  corr.  Pi,  an^legis  (?)  |j  25  *iDqQi<an>t|| 
27  sig^  B  II  29  <8i>  Aer  ||  contenderemas  AB,  corr,  Aer 


DECLAMATIONES.  CCLXXVI.  127 

eederemaBj  ut  ex  duobus  esset  opido  eligenda  puellae^ 

dno   tamen  haec  esse  contendereni;  natura   et  vi. 

neque   enim   si  raptor  nobis  subductus  est^  mors 

ipsa  nihil  est.    Sed    quomodo  non  satis  est  unum 

superesse?    cum  etiamsi  duo  essent,  non  potuerit  5 

optari  nisi  imum;  et  haec  duo  ita  demum  potenter 

a  parte   diversa  proponerentur^   si   essent  iuncta. 

nunc  yero  discreta  sunt  ipsa  legis  scriptura:  >mor- 

tem  yel  nuptias;«  ita  duo:  simpUcia^  singula  sunt 

tamen.  praeterea  <^si^  lex  ita  scripta  es<(se]>ty  ut  eligi  lo 

iuberet:  posset  opponi  yel  electioniy  ^ni]>si  ex  pluri- 

bus  non  esse[t]:  nunc  optio  potest  esse  etiam  sin- 

gnlorum.  Et  illud^  iudices,  ante  omnia  intueri  yos 

oportet  <^etX  si  quid  ex  lege  indinandum  sit^  spec- 

tare,  ut  quam  minimum  ex  eadem  pereat.    adyer-  la 

sarius  enim  queritur,   aUquam  yerbi  interpretatio- 

nem  perire:  nos  totam  legem,  totum  ius.    tolera- 

bilis  enim  esset  mihi  cum  adyersariis  contentio,  si 

quaereretur;  an  hoc  optare  puella  deberet:  nunc  id 

agunt;  ut  nihil  optet,  et  noya  quadam  ac  peryersa  20 

actione  nituntur,   ut  bona  raptoris   optare   puella 

non  debeal,  qaia  optare  ^l  alind  poteat;  quam  bona. 

^t  non  est  aequum,  et  mortem  raptoris  con- 

tingere  et  bona.^'    Sed  hoc  eo  pertinet,  ut  si  mor- 

tem  optarit^   optare  non  debeat  bona.    ita  demum  25 

enim  et  mortem   ei  contigisse  raptoris  dicemus  et 

bona.   aequum  est  enim  interpellari  posse  optionem 

[etiam]  facto  ipsius^  alieno  yero  ioiquissimum.  quare 

1  *8i  AB;  fortasse:  si  esset  ex  do.  etc.  ||  fortasse  '''optio 
agenda  j|  126, 29—127, 2  hanc  leg.  y.  e.  conced.,  si  ex  d.  e. 
oipnino  eligendom  puellae.  dno  tamen  etc,  {in  ultiinis  SckuU 
tinffium  secutus)  i^o  ||  3  nec  B  ||  snbditus  Aa  ||  5  cam  iam  si 
Aa  1  6  d.  petenti  a  B  11  7  praeponerentnr  B  ||  10  <^8i^  Bo  \\ 
e8<se>t  Bo  111  si  ex  pl  n.  esset  AB,  eorr.  Bo  \\  12  nuno  B, 
in  una  P  ||  13  iudicium  A  |  q  A  ||  14  *<et>  |1  ex  om,  B  ||  17 
tolerabiHus  B  |[  19  quaererent  B  |  21  nitantur  B  ||  22  nil  A{| 
mhil  P  II  25  optayit  AB,  corr,  Bo  ||  27  interpuellari  Aa  ||  28 
*[etiam];  tantum  /Sfe^ 


128  QUINTILIANI 

si  per  hanc  ^^tisset;  ut  raptor  periret,  —  quamqaam 
possem  dicere:  illud  non  optayit,  et  legi  non  est 
satisfactumc  —  haberet  tamen  aliquam  rationem 
saltem  falsa  eius  calumniak   nunc  quid  fecit  puella^ 

5  ut  raptor  moreretur?  Itaque  huic  non  tantum  in 
hoc  labor  est^  ut  bona  raptoris  accipiat:  sed  in  illo 
maior  aliquantO;  ut  vobis  adprobet,  quid  optatura 
fuerit,  si  yiveret.  duas  enim  sine  dubio  poenas 
adversus   raptorem  lex   constituit^   alteram   tamen 

10  mitem:  nec  semper  hacfcogitata  et  pablicatafcra- 
deli  jlla  et  sanguinaria  tenetur.  hodieque  [alioqui] 
nonne  merito  a  Tobis^  merito  a  ciyitaie  reprehen>^ 
deretuTy  si  aliud  non  optando  hoc  ostenderet  et 
fecisse  raptorem,  quod  ipsa  esset  optatura? 

.15  Hinc  transeunt  ad  coniecturam  et  suspicari  yos 
Yolunt  ea^  quae  probare  non  possunt.  ^^non  emm, 
inquiunt,  est  credibile  periturum  fuisse  raptorem, 
nisi  hoc  optaturam  scisset  puellam/'  Ante  omnia, 
cum  dicitur  scisse^  illud  ostenditur^  posse  probari, 

20  quomodo  scierit.  quaero  enim  a  vobis  ipsis  adver- 
sariis^  quomodo  oolligatis  scisse  eum^  cum  non  li- 
queat  hoc  yobis?  si  quid  est^  adferte  et  ad  iudicenL 
unum  argumentum  est  <^id^  ipsum^  quod  perierit. 
hoc  etiamsi  mortis  fedt  metu^  potuit  tamen  natu- 

26  raliter  fuisse  timidus:  etiam  nidlo  accepto  signo, 
propter  quod  vitam  desperaret^  confiisione  tamen 
et  proprio  animi  sui  perisse  motu.  nunc  yero  cre- 
dibile  non  est,  quemquam  perire  mortis  metu.  quid 
enim  timuit  tdterius?  quare  etiam  eredibilius  yide- 

30  tur  mihi;  idcirco  perisse  eum^  quod  optaturam  puel- 

lam  bona  existimaret.   sunt  enim  plerique^  qui  mor- 

1  hanc  testis  sed  AB,  corr.  Aer  \\  2  lege  B— F  ||  3  habere 
B,  habere  F  ||  4  puellam  Aa  ||  7  nobis  B  ||  *qaod  AB  |i  8  fuerat 
B  II  10  nec  saepe  in  hac  comitate  pablica  (?)  Bo  l  11  illi 
AB  11  sanguinarie  A,  Bangpiinanae  B,  coir,  Aer  |  *alioqnin  A» 
alioqai  B,  exclusi  1  14  fecisset  B  y  17  est]  esse  F  |j  22  liceat 
B  II  23  <id>  Bo  II  29  alterias  AB,  corr,  Aer  ||  qoaere  A 


DECLAMATIONES.  COLXXVII.  129 

tem  potioreni;  quam  egestatem  putent;  quibus  de>- 
licate  educatis  (er  delieiis  enim  haee  Ucentia  faeto; 
est^  intolerabilis  yideatttr  nuda  yita  illa  et  omnibus, 
qtabuscumque  antea  abundayerunt;  destituta.  hoc 
igitur  est  credibiiius  et  hoc  puella  yoluit  et  in  hoe  ft' 
perseyerat. 

Et  certe  nuUi  tolerabile  aut  aequum  yidevi  po^ 
testy  <^ut^  in  grayissima  iniuria;   qua  yirginitate&tf 
perdidit;  qua  florem  aetatis  amisit^  qua  prima  illtf 
gratia  apud  maritum  futura  praerepta  est,  neque^  lo 
mortem  optayerit  neque  bona  accipiat. 

CCLXXVII. 

Khtegnans  adnltera. 

SUPPLIGIA  PBAEGNANTIUH  IN  PIEH  PABTUS   DIFPE- 

BANTUB.    Praegnantem  in  adulterio  deprehen-  16 
sam  occidit  maritus:  reus  est  caedis.  C.  D. 

DECLAMATIO. 

Cum  reus  agar  caedis,  nihil  fortius  confiteor, 
quam  a  me  occisos  homines  et^  si  quid  numerus 
quoque  adieere  inyidiae  potest;  duos.  yerum  istud  20 
non  potest  yideri  saeyitia,  non  crudelitas;  quae  per 
leges  yenit:  occidere  adulterum  licet  cum  adultera. 
ex  alia  parte  nascitur  origo  huius  calumniae. 

,;Praegnaatem;  inquit,  occidisti^  et  suppliciai 
praegnantium  lex  differre  in  diem  partus  iubet.^^  26 
Ut  confiterer  hoc  esse  supplicium  atque  eo  nomine 
appellandum,  fortiter  tamen  dicerem^  leges  omnes, 
quaecumque  de  suppliciis  scriptae  sunt^  ad  eos  per- 
tinere,  qui  damnati  sunt,   qui  in  iudicio  conyicti^ 

2  sancta  B  ||  3  illa  yita  B  g  4  ante  Aa  ||  8  <rat>  €hr  || 
qaia  B  ||  9  p.  quae  f.  B  ||  10  N  A  ||  18  praegoas  Aa  ||  14  prae- 
gnaBtam  A  ||  16  praegnatem  eodemque  modo  postea  saepiw 
A  II  16  Contra  dicit  B 1 18  agor  B  ||  19  qnidem  B 

Qointiliani  deoL,  cd.  BitUr.  9 


130  QUINTILIANI 

qoi  per  ministeria  publiea  et  camificuiQ  maaus  oe- 
eiduntur.  nam  et  ceterorum  supplicia  ante  iudi- 
cium  non  solent  esse  et  non  nisi  per  magistratu» 
exiguntur^  non  nisi  certa  legum  ordination^:   hoc 

6  ius  scriptum  est  mariti  dolori;  hoc  ius  ille  conditor 
conscriptorque  legis  huius  Yoluit  esse  privatum. 
non  magis'  ergo  tempus  aut  diem  prae8titui[8se]t 
adolteraey  quam  manum  camificis;  quam  senten- 
tiam  iudicis;  quam  imperium  magistratus.     Quid? 

10  si  ne  differri  quidem  hoc  supplicium  potest?  non 
enim  dubium  est,  quin  lex  de  his  loquatur^  qui 
quandoque  sint  in  rei  publicae  potestate.  dam- 
natus  aliquis  custodia  publica  continetur,  car- 
cere  continetur:  potest  de  hoc  supplicium  sumere 

16  magistratus^  cum  voluerit.  adultera  dimissa  non 
redit  in  manum  mariti  nec  hoc  tantum  in  lege 
est,  ut  adulterae  supplicium  differri  non  possit^  sed 
illud  etiam^  ut  non  tantum  adulterae  pereant.  nam 
lex;   cum   occidere   mihi    adulterum   cum  adultera 

80  permittat,  manifeste  illud  ostendit^  non  posse  eos 
diversis  temporibus  occidi^  ac^  si  alteri  remittatur 
supplicium^  mpunitatem  etiam  alteri  dandam.  ergo 
non  solum  praegnantis  supplicium,  etiam  ut  sic 
loquamur^  sed  etiam  adulteri  non  differendum  tan- 

S6  tum^  sed  tollendum  omnino  foisset.  Qaid?  si  ^ne} 
hoc  quidem  supplicium  appellari  conyenit?  ha- 
bent  enim  omnia  haec  nomina  suam  proprietatem. 
non  semper  homo  <^merito  occisus^  supplicio  ad- 
fectus  dici  potest;  non  ubicumque  poenam  habe^; 

80  etiam   supplidum    est.      nomen    hoc   est  publicae 

1  occidantar  AB  1  4  le^e  ordinationiun  AB,  carr.  Bo  et 
Bi  0  h.  in^oriptnm  B  J  5  inris  B  ||  7  praestitni[88e]t  i?o  || 
12  fit  B  II  16  demissa  ABa(— P)  ||  18  parcant  P  )  80  per- 
mittet  B  ||  23  snpplic  A  ||  nt  etiam  B  1  26  qnod  si  hoc 
AB,  earr,  8ch  |  28  ^merito  oocisns^  Mo  ||  29  habent  AB, 
habetis  Sdi 


DECLAMATIONES.  CCLXXVII.  131 

animadyersionis^   nomen    exactae    per   magistratus 
poenae. 

,,Indignum  fuit  occidere  eam,  quae  praegnans 
facta  est.''  Nondum  dico^  quanto  grayius  peccaverit: 
interim,  cuius  miseretur?  infantis,  ex  adulter<i>o  5 
fortasse  concep^i?  et^  iudices^  interrogo  vos^  cuius 
rei  gratia  legem  cavisse  existimetis  illi[us],  qui 
erat  conceptus  a  nocente  femina?  non  est  credibile, 
legem  prospexisse  ei^  cui  rerum  natura  datura  for- 
tasse  non  erat  lucem^  qui  an  nasci  posset,  dubium  lo 
fuit;  qui  etiam  odium  ex  ea^  quae  conceperat,  me- 
rebatur.  quare  ergo  scripta  lex  est?  pro  patribus, 
qui  nihil  fecerunt.  indignum  enim  visum  est^ 
etiamsi  mortem  meruisset  mater,  auferri  filium  in- 
nocenti  patri.  si  ergo  lex  pro  me  scripta  erat^  non  15 
potest  videri  contra  me  valere.  in  hac  vero  <(re> 
ne  illius  quidem^  quicumque  futurus  sit,  moyere  yos 
miseratio  potesi  quis  enim  illum  agnosceret?  quis 
educaret?  cum  manifestum  esset  ex  crimine^  ex  fla- 
gitiis,  ex  ea  re^  quae  morte  punitur,  esse  concep-  20 
tum?  Ipsam  yero  adulteram  adeo  oportuit  occidi, 
ut  nulli  umquam  irasci  magis  leges  debuerint.  ul- 
tra  commune  flagitium  est  praegnans  adultera:  ali- 
qua  hoc  tempore^  quo  salyo  pudore  a  marito  secu- 
baret;  cum  adultero  yolutata  est?  et  cum  animalibus  25 
mutis  etiam,  quorum  libido  ratione  <non>  contine- 
tur,  haec  tamen  sit  natura^  ut  posteaquam  con- 
ceperint;  onmem  refugiant  yenerem:  matrona  ne 
pudore  quidem  partus,  ut  yos  dicitis^  iam  instantis 
moyeri  potuit,   ut  pudicitiam;   si  non   marito,    at  30 

4  qaantoxn  B  1  5  adulter<i>o  Pi  ||  6  concepit  AB,  corr. 
Aer  I  7  illifns]  Bo  |  10  lacem  om.  B  ||  14  anferre  A  ||  15 
*dixero  AB  ||  16  <re^  Bo  ||  19  eduoeret  AB,  corr.  Aer  ||  cr. 
et  fl.  B  g  25  Yoluntata  Aa  y  26  locus  oomnis  in  ea  qttae 
adnlterinm  grayida  commiserit  A  |  ^nnlla^  ratione 
cont.  Aer,  r.  non  tenetur  Pi  |  80  merito  Aa  |  ant  f.  s 

9* 


132  QUINTILUNI 

futaro  certe  filio  praestairet.  illa  igitor  prior  dam- 
nayit  yentrem  saum.  Yicturus  autem  fuit  ille, 
si  ego  adulteram  non  occidissem?  non  novimus 
hos  mores  tuvpifisiniarum  feminaram,  ut  odennt 
6  puerperia?  ut  filioe;.  yelut  indices  aetatis  suae^  abo^ 
minentur? 

C€LXXTra. 
Expositor  petens  cnm  forti  X  milia. 

VlBl  FOKTIS  PATBH  DECEtf  MILIA  ACCIPIAT.    IS;  qui 

10  ridebatur  filium  habere^  deeem  milia,  cum  ille 

fortiter  fecisset;  accepit.  postea  iuTcnem  pater 
naturalis  agnoyit,  solutis  alimentis  recepit. 
petit  decem  milia. 

DECLAMATIO. 

15  Decem  milia  a  me  petis:  quo  iure?  qua  causa? 
credidisti?  an  deposuisti?  an  ex  alicuius  rei  vendi- 
tione  pretium  ad  te  pertinet?  nihil  horum,  nuUus 
inter  nos  contractus  fuit:  nisi  quod  mihi  nuper  ali- 
quid  debuisti.    legem  adfers^  qua  patri  viri  fortis 

20  decem  milia  dari  oportet;  cuius  quidem  summae  si 
non  praestetur  fides;  petitio  (ut  opinor)  a  re  pur 
blica  est.  nam  ut  iam  constet;  uter  accipere  debue- 
rit^  illud  tamen  respondeas  mihi  velim,  quis  dare 
debuerii    si  patri  debetur;  debet  res  publica.   vide- 

26  rimuS;  an  ego  a  civitate  recte  acceperim:  tu  non 
potes  accipere,  nisi  a  civitate.  At  ego  accepi  id, 
quod  tibi  debebatur?     Futa  me  in  praesentia  con- 

8  novissemuB  B  ||  5  abominetur  B — P  ||  10  deoem  «X* 
AB  hio  et  postea  saepitis  ||  18  contractus  A  ||  19  vir  B|| 
28  illnd  t.  r.  m.  y.  q.  d.  debuerit  om.  B  ||  yellem  Aft,  ye- 
lem  Ab  ||  darem  A  1  26  recte  a.  t.  n.  p.  a.  n.  a.  civitate  om. 
B  II  26  potest  Aa 


DECLAMATIONES.  CCLXXVIII.  133 

flteri:  repetet  forta»se;  qui  dedit.    interim,  tibi  non 
alius  debety  quam  qui  mihi  dedit. 

Sed  Yolo  nunc  agere  etiam  rei  publicae  cau- 
sam  et  sic  respondere  tibi,  tamquam  istud  a  magi- 
stratibus  petas.  non  est  tempus  hoc  actionis  istius.  6 
quando  enim  filius  tuus  fortiter  feeiit?  nndlum  iam 
transisse  tempus  ante  bano  actionem  confiitebexds. 
interrogabO;  ubi  fueris.   etiamsi  te  peregrinatio  de- 
tinuit;  etiamsi  absentia  in  causa  fuit^  quo  minus 
acciperes^  dicam  tamen  pkraque  iura  temp^re  cir-  lO 
cumsoribi.    si  vero  et  in  ciTitate  fvdsti  et  pimesens 
eras,  cum  honoraretur  fiiius,  ut  nunc  ves  esi^  tuus: 
interrQgo,'  cur  non  petierk?  nam  uit  non  aoceperis, 
Bufficit  hoC;  quod  non  petisti.    non  eras  illo  tem- 
pore  (ptAer,  quia  nesciebas  te  'esse.    non  defoebatur  15 
igitur  tibi  eo  tempore,  quo  res  publica  debuit 

Hlud  quoque  interrogo<[r]>,  quomodo  factum  sit^ 
ut  ego  acciperem.   pater  yiri  fortis  eram.   Quorum 
iotrumque  breviier  ostendere  iudici  necess^um  est: 
et  me  tusi  patrem  fuisse;  cum  decem  milia  debe-  20 
bamtur  patri  viri  fortis;  et  te  non  fuisse  ideoque 
ie  non  accepisse.   patns  enim  ^nomen^  non  tantum 
iMBturae   illo    initio    contixie[n]tur :    satis    est   ple- 
ruonque  ad  hoc  iuS;  Tideri.    num  dubium  est^  quin 
si  intestatiMi  deoessissem^  antequam  tn  agnoscereS;  26 
adikurus  ille  faereditatem^  quasi  filias^  faerit?  num 
dubium  esit^  quiu  si  honores  peterem^   profdturus 
mihi  tamquam  filius  fuerit?  num  dubium  est^  quin 
si  (quod  longe  ab  eius  animb  et  moribus  abest) 
pulsaBset  patrem^  non  iniuriarum  tantum  lege  tene-  80 
retur;  si  occidisset;  non  caedis  tantum  lege  poenas 

8  debuit  iLXb,  deXXit  B»,  eorr,  Seh  ||  18  petieras  B  ||  17 
iirtenrogo^r^  Bo  \\  18  quorum  utrnmque  A  p  20  fuisset 
Aa  {|  22  patres  «euim  doh  t.  satura  et  illo  in.  contznentur 
AB,  corr.  JRo,  conferena  136, 11  ||  24  yideri]  vocari  Aer 
non  B  II  29  quid  B 


134  QUINTILIANI 

daret?  quod  si  haec  omnia  in  confesso  sunt^  ne 
magistratus  quidem  erraverunt  eo  tempore,  quo 
decem  milia  dederunt  mihi  Si  intestatus  tu  de- 
cessisseS;  ad  alios  quoslibet  tua  pertineret  hereditas. 
6  vis  scire^  quam  pater  non  fueris?  — :  recipere  illum 
nisi  solutis  alimentis  non  potuisti.  lex  tibi  dicit: 
>alienus  est  et  tibi^  ut  pater  esse  indpias^  emen- 
dusc.  iam  illa  profecto  citra  interrogationem  sunt, 
cuius  tulerit  nomen^  in  cuius  censum  delatus  sit. 

10  nimium  diu  de  re  iudicata. 

Beliquum  est^  ut  intueamur^  uter  nostrum  hac 
pecunia  dignior  esse  yideatur.  [et]  ut  breyiter  di- 
cam:  tu  exposuisti,  ego  sustuli.  scio^  te  coepturum 
altius,  ut  dlcas,  ^^genui'^  hoc  est  quare  tibi  debea- 

16  mus  irasci:  quantum  ad  te  pertinet,  non  habet  res 
publica  yirum  fortem;  aut  iUum  ferae  lacerayerunt^ 
aut  ayes  diripuerunt,  aut  aliquis  (quod.  multo  sit 
indignius)  sustulit  leno  aut  lanista.  ex  meis  ille 
beneficii^  natus  est.    Intuendum  nobis  etiam  iUud 

20  praecipue  est,  quae  causa  constituendae  legis  huius 
fuerit,  aut  unde  ortum  sit,  ut  non  contenta  ciyitas 
fuerit  praemium  ipsi  yiro  forti  dedisse,  sed  etiam 
patrem  huius  honorandum  censuerit.  ideone  hono- 
ratum  putamus  patrem,   quod  genuerit?    an  ideo 

25  magis  praemio  dignum  ciyitas  existimayit;  quod 
educassety  quod  inpensas  fecisset?  yis  scire,  quam 
hoc  yerum  sit?  — :  peeunia  honorayit*  si  quid 
pietatis  est;.  quod  inputare  nos  rei  pubUcae  praeter 
aUmenta  possumuS;   Ulud  est:   >sic  educayiy  taUa 

30  praecepiy  sic  formayi  more8.«  non  est  satis  hoc  in- 

linconfA|3  mihi  dedernnt  B  )  4  perveniret  B  |  9 
censa^ml  8(h  |  It  nt  om.  A  )  12  [et]  Bo  1 16  habere  respn. 
B  1  17  airipnivemnt  Aa  |  18  iste  Aa  ||  19  yeneficns  B  ||  22 
yero  A  ||  23  censnemnt  B  1  24  ideo]  eo  B  |  26  qn.  inpen- 
Basset  yis  Aa  I  inpensas  A  |  28  pietas  P;  pietati  inest 
Bo 


DECLAMITIONES.  CCLXXIX.  135 

dignuni;  qnod  talem  tibi  filium  feci?  Sed  haec  nir 
«umque  yideri^possint  tolerabilia:  illo  tempore,  quo 
pugnabat  filius  noster  (vindicabo  enim  mihi  semper 
Iloc  nomen^  neque  a  beneficiis  meis  appellatio  ista 
discedet),  qualis  uterque  nostrum  fiiit?  non  ego  5 
soUicitus  de  muris  pependi?  non  ego  omnes  excepi 
ah  acie  redeuntes?  non  nuntios  sollicitus  captayi? 
at  tu  securus  eras,  tamquam  id^  quod  yolueraS;  cum 
«xponeres^  contigisset.  age^  redeuntis  yulnera  quis 
religayit?  sanguinem  quis  abluit?  ad  templa  quis  10. 
duxit?  quis  gratulatus  est?  sciebasne  iam  tum 
esse  officium  tuum^  an  confiteris  ad  te  haec  non 
pertinuisse?  dissimules  licet^  et  yideatur  alioqui 
hoc  contra  causam  meam:  sciebas,  et  illum  esse 
apud  me  passus  es.  haec  decem  milia  agnoyisti.  15 
non  te  moyerunt  tituli  adulescentis,  non  illa  gloria 
de  eximia  yirtute^  quam  ego  praeceperam.  hac 
fiducia  alimenta  solyisti;  computas  mecum^  ut  solus 
omnium  mortalium  et  expositum  receperis  et  lucrum 
feceris.  20 

CCLXXIX. 

*   Dlyes  speeiosi  adnlter. 

Adultebum  aut  occidere  aut  accepta  pecunia 
DiMiTTERE  LiCEAT.  Diyes  paupcrem,  speciosi 
patrem,  de  stupro  filii  appellayit;  ille  tacuit.  25 
iterum  adiecta  pecunia  appellayit;  ille  tacuit. 
tertio  appellatus  uxoremfiliodedit.  puerdiyitem 
cum  uxore  sua  deprehensum  accepta  pecunia 
dimisit.  abdicatur  a  patre. 

1  ntramque  AB— P  ||  6  omnis  B  )  accepi  P  ||  7  capiiyi 
A»  I  11  tuum  B,  tuum  P  t|  12  <illud>  (hoc)  esse  off.  t.  (?) 
Bo  g  haec]  ha  B  ||  13  alioquid  Aa  ||  19  mort.  ezp.  B  l  21 

COLXXXI  B  II  24  Hcet  A 


136  QUINTILIANI 

DECLAMATIO. 

FriuBquam  yenio  ad  aestimationem  criminis  et 
propriam  iudicii  huiusce  summam^  necesse  habeo  id 
dicere^  quod  in  oculos  uniuscuiusque  yestrum;  iu- 
6  diceS;  incurrit:  abdicatur  puer.  nolite  illum  aesti- 
mare  ex  hoc^  quod  maritus  est;  in  quo  illud  prae- 
cipue,  iudices,  vereor,  ne  apud  animos  vestros  su- 
spectus  sit  inpudentiae  ac  videatur  intra  hos  annos 
nimium  cito  virum  egisse:  uxorem  pater  inpuberi 

10  dedit.  quid  igitur  haec  aetas  committere  potuit 
tanta  animadversione  dignum?  lex  abdicationis 
adversus  ferociam  iuvenum  constituta  est.  haec  vero 
infirmitas  adeo  nocentis  nomen  non  recipit,  ut  vix 
recipiat  innocentis. 

15  Si  tamen  perseveras  abdicare  tamquam  iuvenem^ 
superest;  ut  ego  quoque  tamquam  iuvenem  defen- 
dam.  Yultis  igitur,  iudices,  dicam  illa  omnibu§( 
fere  abdicationum  iudiciis  vulgata  pto  liberis:  >non 
ego  luxuriatus  sum;   non   ego   meretricem   amavi; 

20  non  patema  bona  vitiis  consumpsi?4:  Sed  si  hoc 
proposuero,  respondebitur  —  potest  enim  — :  „adul- 
teros,  inquit,  non  occidisti.'^ 

Dicamus   et  tamquam  pro  marito:  *non  habes 
ius  abdicandi  propter  hoC;  quod  lex  huic  permisit. 

25  vereor,  ne  risum  mereatur  haec  defensio  mea,  tam- 
quam  hic  utrumlibet  potuerit.  sed  potuerit  sane. 
marito  vel  occidere  adulterum,  vel  accepta 
pecunia  dimittere  licet.  non  potes  propter  id 
irasci,  quod  iura  huic  permiserunt.    loquatur  mari* 

80  tus  cum  animo  suo,  loquatur  cum  adfectu  suo,  cum 
propria  animi  sui  natura.    si  propter  hoc  licet  ab- 


3  hains  B  H  5  incuxrerit  B  ||  addicatnr  it  )  9  in^nb  A 
12  iuveni  B  ||  15  abdicere  A  )  16  gnpereBt  u.  e.  q.  i  invenem 
om.  B  I  17  illa  dicam  iadices  B  ||  18  ferre  AB  j  26  sed  po- 
tuerit  am,  B  )  27  occiderit  AB  |  28  potest  A 


DECLAMATIONES.  CCLXXIX.  137 

-dicare,  istud  quod  fecit  maritus  non  licet.  alio- 
qui  enim  tolerabilius  et  certe  humaniufi  erat,  arbi- 
tritim  yel  oocidendi  adulteri  vel  aecepta  pecunia 
dimittendi  transferri  ad  patres,  quoniam  certe  leyius 
est  vetare  aliqua,  quam  punire.  6 

Sic  defenderetur^  si  iure  tecum  ageret.  ipsius 
vero  facti  vel  hoc  modo  rationem  facile  reddidis- 
sem:  non  est  istud  turpe,  quod  lex  permittit.  ,;ac- 
<3epta  pecunia  dimisisti."  nisi  oporteret,  nec  liceret. 
an  vero  parum  sancti  illi  videntur  fuisse  maiores,  10 
illi  eonstitutores  iuris,  qui  civitates  adbuc  velut 
flAitiquo  illo  errore  confusas  ad  certam  vivendi  for- 
mam  redegerunt?  illis  non  est  visum  nefas  acci- 
pere  pecuniam,  sed  et  hanc  pZenam  animadver- 
sionem  putaverunt;  sicut  pleraque  delicta  puni-  15 
untur:  neque  enim  semper  usque  ad  mortem  per- 
Tenitur.  Credo  autem  illum,  quisquis  fuit  legis 
huiusce  constituior,  illa  intra  se  cogitasse,  non  om- 
niuna  animos  maritorum  durare  ad  sanguinem;  esse 
quosdam  mitiores,  qui  ne  conspicere  quidem  cruo-  20 
rem  suffioerent.  multi  se  a  gladiatorum  vulneribus 
avertunt,  et  ^amquam  nemo  dubitet  et  illud  spec- 
taculum  in  parte  esse  poenarum,  tamen  nequissi- 
morum  quoque  hominum  suprema  pericula  habent 
suam  gratiam.  De  spectaculo  loquor:  cogitaverunt,  25 
quanto  esset  difficilius  occidere;  ac  scierunt  futu- 
rum,  ut  si  xmam  hanc  mortis  poenam  contra  adul- 
tevos  constituissent,  saepius  inpune  committeretur 
adulierium.     constituerunt  ergo  poenam  et  secun- 


1  alioqxdn  A  ||  5  vetere  Aa  ||  6  defendettir  sed  iure  B 
7  vero  vero  A  ||  modo  odorationem  B,  m.  ad  orationem 
F  II  10  vero  om.  B  )  14  sed  et]  sed  et  ad  B  ||  ha[n]c  poe- 
na[m]  Pi  ||  animadvezsionis  AB,  corr,  Ito  ||  16  nec  B  j|  17 
perveninnt  AB,  corr.  Bo  H  22  tamqnam  AB,  eorr,  Pi  ||  24 
habent  snam  om,  B  ||  29  secubdam]  servadu  F 


138  QUINTILIANI 

dam:  prospexerunt  infirmioribuS;  prospexerunt  leni- 
oribus.  forsitan  cogitayerunt  et  illud,  non  omnibus 
futuras  esse  vires;  ita  temperaverunt  seTeritatem, 
ut  yindicaret  se  quomodo  quisque  posset. 

5  Dixi  tamquam  pro  iuvene,  dixi  tamquam  pro 
marito:  dicendum  est  tamquam  pro  inpubere.  non 
me  hercule  satis  constituere  apud  animum  meum 
possum^  an  huic  adulteros  licuerit  occidere.  quo 
enim  tandem  modo  defenderetur  filius  tuus,  si  quis 

10  extitisset,  qui  diceret^  »occidisti  homines  nondum 
maritus.  neque  enim  vis  ista  nominis  huiusce  ap- 
pellatione  prima  consistit,  nec  satis  est  maritum 
tantum  osculo  putari.«  postea  nudari  filium  atque 
in  conspectu  iudicum  constitui  coegisset;  atque  inter» 

15  rogaret;  an  ille  maritus  esset^  qui  fieri  pater  non 
posset.  Ac  si  tantum  illi^  tamquam  adultero,  irasce- 
reris,  satis  erat  hoc  dicere  pro  filio  tuo:  ^puto,  non- 
dum  habebat  mariti  dolorem.  ad  vulnera  adulteri 
et  caedem  et  tristissimum  occidendi  hominis  mini- 

so  sterium  magno  quodam  impetu  et  (ut  sic  dixerim) 

•  furore  opus  est.  nec  miror  eos  concitari,  qui  yetie- 

rem  matrimonii  consuetudinem^  qui  pudorem  cubi- 

culi,  qui  spem  liberorum  expugnatam  esse  credunt, 

qui    illos    occultos    atque    inenarrabiles    patiuntur 

25  aestus:  non  potest  uxbrem  suam  sic  odisse,  qui  ad- 
huc  amare  non  potuit.^ 

Yerum  illi  quoque  parti  respondendum  est^  qua 

yindicandam  priorem  iniuriam  fuisse  dicit;  de  qua 

hodie,  dum  abdicat,  multa  yehementer  grayiterque 

30  dixit:  cum  fieret^  tacebat.    non  existimo  adeo  ini- 

micum  filio  suo  patrem,  quamvis  abdicet,  ut  ali- 

1  leyioribiiB  B  )  4  yindioare  AB  ||  possidet  Aa  ||  5  di- 
xit  B  II  dizit  B  ||  8  licaerit  adulteros  B  |  11  nec  B  ||  14  in- 
dicinm  A  y  18  habeat  F  ||  19  occideri  B  ||  27  qaia  A, 
qoam  B 


DECLAMATIONES.  CCLXXIX.  139 

quid  turpiter  suspicetur  praeter  id  maledictum, 
quod  ipse  audivit,  quod  intra  verba  constitit.  ma- 
ximo  atque  admirabili  potius  experimento  grayi- 
tatem  buius  pueri  severitatemque,  iudices,  diligetis: 
quia  is,  qui  tantum  nefas  concupierat^  ipsum  pue-  6 
rum  appellare  non  ausus  est.  facilius  illi  fuit  loqui 
cum  hoc  patrC;  lioc  severo/  et  loqui  non  semel  et 
pecuniam  polUceri  et  adicere  pretium.  tum  iste 
tamen  non  adiit  magistratus,  non  vociferatione 
saltem  invidiam  facere  apud  populum  conatus  est:  lo 
tanto  facilius  est  exigere  magnum  animum,  quam 
praestare.  si  hominem  occidere  facile  est,  tum 
feriri  oportuit,  cum  de  stupro  filii  tui  loquebatur, 
cum  tuarum  id  partium^  tui  animi^  tuarum  etiam 
virium  fuit.  nam  fingamus  sane  istud  matrimo-  15 
nium  fuisse:  quis  tamen  omnium  mortalium  hoc 
exigaty  ut  fortius  uxor  quam  filius  yindicetur? 

Sic  ego  hunc  defenderem,  iudices,  si  occidere 
noluisset.   rursus  mihi  ad  id  redeundum  est,  ex  quo 
defensionem  huius  ingressus  sum.    ecquid  yos  cogir  20 
tatis  aetatem,  ecquid  videtis  annos,  ecquid  semoto 
illo  nuptiarum  mimo  atque^inani  tantummodo  no- 
mine  virum  esse  cogitatis  et  dignum,  qui  abdicetur, 
quod  hominem  non  occiderit?  itane  tu  pater  bonus 
es,   qui  caritate    filii   neglecta   imitatus   es   pueri  26 
infirmitatem   adyersus  eum^  qui  de  stupro  filii  tui 
te  appellare  ausus  est,  quem  punire,  etiamsi  tibi 
moriendum  esset,   debuisti?   tu  huic  irasceria,   qui 
ex    duobus    adulteris   nuUi    eorum   par   erat;    qui 
certe  praestitit  tibi,  quantum  plurimum  potuit.  diu  30 
moratus  est,  detinuit:  dum  pecunia  adfertur,  dum 

4  iudicis  B  ||  5  concupiyerat  B  ||  10  est  om,  A  ||  14  par- 
tim  Aa  ||  19  ez  oiit.  P  |  20  ingresBas  8ain  AF,  ingressu  B  j| 
ecce  qnid  Aa,  et  qaid  itemque  postea  B  ]  22  napt.  in  uno  atq. 
B  g  25  puer  AaB  ||  26  tapro  A  ||  28  irasci  B  ||  29  ex  (tn  vuxrg,) 
A  1  eoram  ohelo  notat  Ito  \\  30  praestita  B  ||  31  est  om.  AaB 


140  QUINTILIANI 

repetu^itur,  dum  numeratur,  fuerat  tuae  curae;  tuae 
seyeritatis  intervenire  et  aUquid  faoere  fortius.  ego 
fortunae  agendas  esse  gratias  putO;  quod  emissus 
dicitur,  qui  potuit  erumpere. 

6  CCIXXX. 

Baptor  reyersns. 

Rapta  raptoris  aut  mobtem  optbt  aut  nup- 
TiAS.    Quidam  rapuit  et  profugit.   raptam  pa- 
ter  alii  conlocavit.    rediit  postea  qui  rapuerat. 
vult  illum  ad  magistratus  educere  pater:  pa- 
10  titur  ille  se   educi;  rapta  tacet;  maritus  con- 

tradicit. 

SERMO. 

Actionem  oportet  esse  summissam  et  blandam. 
nam  primum  omnium  dicendum  est  ei  adyersus  so- 

15  eerum;  deinde  ita  dicendmn  est,  ut  sciamus  hoc 
agere  eum,  ut  socer  sit.  praetevea  causa  illius 
nihil  habet  firmius,  quam  <^si^  sit  aliena.  etiam 
Bollicitudo  quodammodo  temperanda  est^  ut  neque 
desperare  neque  securus  esse  yideatur.     [sed]  mo- 

20  da&  et  color  declamationis  sic  ducendus  est;  quae- 
siiones  illae  erunt^  an  educi  rapta  nisi  protinus 
<iion^  pessit?  an  etiam  vsi  tempore  interposito  po- 
iest;  possit  tamen  post  nuptias?  an  quia  ante  educi 
non  potuit  raptor^  nunc  educi  debeat?  quo  animo 

26  pater  educere  ad  magistratus  yelit?  an  patiente  eo^ 


1  ^repetitur  AB ;  an  dum  pec.  repetitar,  dnm  adf.  (F)„ 
2—8  et  afiq.  f.  f.  e.  f.  a.  e.  g.  p.  quod  <m.  P  |  8  ergo  A  ||  4 

poteiat  B  H  5  GCLXXXn  B  1  18  electionem  B  ||  16  cum  B  {1 
17  qnam  .-(^si^  sit  Aer,  quam  ^nty  sit  Bo,  fortaase  *qii.  si 
esset  (  18  q  A  II 19  disperare  A  1  nec  sec.  B  ||  «[sed]  1 19—20 
sed  m.  e.  c.  d.  acite  dnc.  Bo  )  22  dnci  B  1  28  ^non^  Bo  U 
int.  poBsit  p.  B  1  24  dednci  B 


DECLAMATI0NE8.  CCLXXX.  141 

qui  edueendiui  est,  contradicere  liceat?  an  aequam 
sit?  quo  animo  hic.  cantradicoL 

Scio  posBe  quaeri^  an  iUa  quaestio,  quae  ad  per- 
sonam  pertinet,  f  et  in  prima  parte  ponenda  est^ 
quae  a  me  Bupra  constituta  esi  ego  aliquid  in  hoe  6 
ordine  etiam  themate  spectavi,  quo  loco  pouitor 
illud^  quod  tacente  raptore  hic  loquatur,  quid  relit 
spectarif  et  illud^  quod  adfectibus,  qui  Becuturi 
sunt,  magis  haao  quaertioy  quam  ulla  alia  conr 
iuncta  est.  10 

DBCLAMATIO. 

Si  contradiceret  ipse^  qui  rapuit^  id  est,  si  ti- 
merety  sic  pro  se  ageret:  educere  tibi  ad  magistra- 
tus  raptorem  non  licet^  nisi  statim.  quare?  quo- 
niam  omnium  yel  poenarum  yel  praemiorum  tempus  16 
aut  constitutum  est  aut  praesens.  quotiens  finitur 
diesy  expectanduSy  quotiens  yero  non  differtur, 
praesens  est.  itaque  sicut  (siy  dies  finiatur,  nihil 
ultra  eum  iuris  futurum  est:  ita  die  non  praefinito 
proximum  esse  manifestum  esti  ^nty  nihil  ultra  20 
fvaesentem  iu^ri^s  sit.    id  porro;  quod  in  quolibet 

2  edncat  AB,  corr.  Sch  {ef.  vulgatam  tUam  notam  cd 
>»  oMtxadich)  |  4  in  om.  Aa  ||  7  ordinem  P  ||  9  spectare  B  || 
S— 8  contradicat?  icio  posse  eto,  —  pertinetf  [et]  in  p.  p« 
p.  sit  ^non^  o[na[e]  a  me  s.  c.  esi  ego  al.  i.  h.  ordine^m^ 
etiam  uiematiB  sp.  qao  ^ultimo^  loco  p.  i.  q.  t.  r.  h.  lo- 
qnatnr  fqnid  Telit.t  epectayi  et  iillad  eto.  Eo,  quem  sequi 
vdim,  certe  dum  probabilius  diquid  proferatur.  dubiungo 
qwm  ipse  tentaveram,  ctm  partem  forUuee  veri  contineant: 
contradicat?  —  qno  loco  p.  illnd:  qnod  tac.  r.  h.  loquatnr, 
qnid  yelit?  (cf.  p.  38,  21  eq.  an  haec  rogatio  contra  legem 
feratnr?  —  in  cnins  parte  sint  necesse  est  illa  etc.)  scio 
pOBM  qu.  et  poetea  ego  al.  i.  hoc  ordine  etiam  thematifl 
sp.  vei  fMaaee  ergo  al.  i.  hoc  themate  etiam  ordinem 
speotayi  (hoc  —  spect.  sectmdum  Aer),  an  spectate  (?). 
speetate  et  ill.  |  15  magistratnm  B  ||  18  sio  B  ||  (siy  Aer  \\ 
19  inri  A  |j  20  <^nt>  Aer  \\  21  proximnm.  AB,  corr.  Bo  |  ius 
Bit  A,  iuBsit  B,  corr.  Bo 


142  QUINTILIANI 

iore  alio  manifeBtQm  foret,  in  hac  lege^etiam^  apertiu» 
est.  qoid  enim  dicit?  rapta  raptoris  mortem 
yel  nuptias  optet.  neutra  res  est,  quam  differri 
oporteat:  sive  is  est  raptor^  qui  poenam  mereatur^ 
6  non  meretur  advocationem;  sive  ignoscitur  raptori^ 
non  debent  habere  moram  nuptiae  vel  incohatae» 
Si  tantum  non  statim  educeres,  haec  fortiter  dice- 
rentur:  nunc  educere  vis  post  nuptias.  utrum  igi* 
tur  iure  prius  an  aequitate  consistes? 

10  lus  ipsa  legis  positione  manifestum  est.  nam 
cum  raptam  educi  in  hoc  iubeat,  ut  mortem  vel 
nuptias  optet:  manifesto  ostendit,  eam  educi  opor- 
tere,  cui  utrumque  liberum  sit.  Praeterea  iam  ne 
raptae  quidem  nomen  habere   potest^   quae  nupta 

16  est.  sicuti  nomen  pupillorum  legitimo  tempore  fi- 
nitur;  sicut  orbam  nemo  post  nuptias  dixerit;  sicuti 
virginis  appellationem  nox  illa  maritalis  aufert: 
ita  ne  rapta  quidem  dici  potest^  quae  maritum  ha- 
bere  coepit.   licet  igitur  raptae  permissum  sit  quo> 

20  cumque  tempore  optare,  nuptae  optare  permissum 
non  est. 

Haec  ex  lege  manifesta  sunt,  illa  ex  aequitate. 
Ante  omnia  non  tam  duram  esse  lex  voluit  condi- 
donem,  ut  semper  raptor  puniretur.   ideo  et  mise- 

26  ricordiae  locum  fecit.  et  idcirco  iam  non  ad  ipsum 
tantummodo^  qui  rapuit^  sed  ^magis^  etiam  ad 
eum,  qui  duxit^  pertmet^  qui  certe  nihil  peccavit^ 
qui  certe  manere  potuit.  Hoc  loco  mihi  illud 
opponitur^  non  potuisse   ante   educi   eum.     Qimsi 

80  vero  intersit  causae,  qua  ratione  ius  interierit  ^ipro- 

1  ^etiam^  -So  |  4  op.  Buis  siye  P  |  mereretar  adv.  P  |  7 
hoc  AB  1  dncerentiir  B  1  18  libern  A  1  14  post  P  1 1^  i^^* 
men  B  1  19  raptori  B  g  26  idicirco  A»,  icoirco  B;  fortoMt 
*adioe  qnod  g  26  <magiB>  8ch  (ef.  143,  22)  \  27  ednzit  AB, 
eam  daxit  Sch  |  .28  q.  c.  nihil  manere  Aa,  q.  c.  rema- 
nere  B  . 


DECLAMATIONES.    CCLXXX.  143 

fugerat,  inqmt,  raptor/'  scio^  qnid  facillimum  sit 
dicere:  persecntas  esses;  inquisisses;  si  yerus  hic 
dolor,  si  vera  indignatio  erat,  non  omisisses.  non 
hoc  illi  profuit,  quod  profugit:  sed  illud,  quod  re^ 
dire  permisisti.  fortasse  enim  contentus  fueras  6 
hac  ipsa  poena  exilii,  satis  vindicatum  te  credi- 
deras.  Ne  illud  quidem  yerendum,  ne  raptoribus 
exemplum  profugiendi  permittamus,  si  optari  adver- 
sus  eos  amplius  non  potuerit.  satis  enim  magnum 
supplicium  hoc  est.et  certum.  nam  is,  qui  perman-  lo 
serit,  sperare  et  nuptias  poterit,  etiamsi  mortem 
timebit:  ei  vero,  qui  profugerit,  exilium  sine  dubi- 
tatione  erit  patiendum. 

Haec  diceret  ipse,  quae  nunc  ego  dico,  quoniam 
ille  non  dicit  et  obstare  nihil  [hoc  loco]  putat  ius.  16 
^oc  loco)>  si  non  possem  reddere  rationem,  iudices, 
quantum  mea  interesset  id  quod  yindico^  illud  tamen 
responderem:  pro  iure  loqui  nemini  non  licet.   con- 
yeniat  inter  yos  fortasse  (hoc  est;  quod  me  sollicitis* 
simum  facit):   loquar  tamen  pro  lege,   loquar  pro  20 
aequitate.     quid?  si  yero  hoc  (ut  paulo  ante  dixi) 
aliquanto  magis  ad  me,  quam  ad  raptorem  pertinet? 
pericUtor     enim     nuptiis,    pericUtor    matrimonio, 
non  una  nocte  cognito,  nec  propter  errorem  for- 
tasse  nec  propter  iniuriam,  sed  delectO;  sed  pro-  26 
bato,  sed  inpetrato. 

Temptat  me  adyersus  haec  socer  spe  fallere,  et 
non  palam  ostendit,  quid  sit  optatura  isbBL  blan- 
ditur  tamen  rationi:   libenter^   iudices,   credo,  re-  ^ 

2  eBset  inqniBisBet  et  3  omisisset  AB,  earr.  Aer  1  6  fue- 
ris  AB,  cwr.  Mo  )  16  [hoc  1.]  Bo  ||  pntatns  ei  n.  Aa  ||  16 
<hoc  L^  Ito  II 19  me  om.  A  |J  26  delicto  B  )  26  imperato  B  || 
28  optatnrQB  AB,  eorr.  Bo  ||  ita  blanditnr  tamen  actioni  AP, 
ita  tamen  blanditnr  actioni  B ,  eorr.  Bo  1  29  indicinm  A  || 
28 — 29  ita  bL  tamen,  ac  Bi  non  inhibente  me  indioinm, 
credo,  rem.  eBset  ete.  Obr,  at  blanditnr  tamen  aflPectioni. 
libenter,  indiccB,  credo:  rem.  est  8ch 


144  QUINTILUNI 

mansura  eat  in  meo  matrimonio.  Misereor  raptork^ 
neque  ego  primus  coepi  misereor:  errayit  fortasse. 
ut  scelns  eommiserit  homo,  dum  periclitatur,  etiam 
imago  poenae  me  confdndit.  hoc  cum  mihi  accidat, 
6  quid  accidere  potest  puellae?  neque  ego  tamen 
iUum  defendo.  fecit  enim  rem  improbam,  fecit  rem 
inconsultam:  sed  exulayit,  sed  abftdt.  Haec  si  coii- 
fiderem:  illud  vero  ad  metus  pertinet.  et  tamen  noa 
ego  de  uxore  diffido,  non  de  animo  illius  dubito; 

10  alioqui  minus  soliicitus  essem.*  scio  meruisse  me, 
ut  amarer,  scio  obse^MVum,  scio  omnia  maritali» 
officia  plena  indulgentia  consecutum.  illud  dubito 
qui^d^  possity  cum  educta  fuerit  ad  magistratus,  cum 
ille   periturus  iacuerit  ad    pedes,   cum  produxerit 

15  propinquos,  cum  amicos.  qnare  alius  dicat  uxori 
meae:  »amo  et  ideo  rapuic?  quare  sit^  qui  contra 
me  dicat:  ^misere^re^c?  timeo  favorem  illum  populi^ 
misericordiam  civitatis.  quid  autem  fieri  iniquius 
potesty  quam  abduci  mihi  uxorem,  propter  quam/ 

20  aliquando  raptor  ausus  sit  reverti?  qui  ipse  satis 
indicavity  non  esde  legi  locum,  cum  reversus  est. 
confundit  me  maxime  spes  illius:  cum  timeret  pro- 
fugit:  a^  nunc  educi  se  patitur. 

Silentium  quidem  uxoris  meae  ego  vero  neque 

26  suspectum  habeo,  neque  timeo:  decet  hoc  matro- 

nalem  pudorem;  et  si  educta  ad  magistratus  fuerit^ 

hoc   illam   maxime   facturam   arbitror,    ut  taceat. 

quarC;   socer,   tu  opta.    si  hoc  quaesisti  educendo 

«raptorem  ad  magistratus,  ut  confunderes,  ut  terre- 

30  reSy  ut  te  metu  illius  vindicares:  intellectum  arti- 

1  miseXXe  Aa,  miseor  Ab  J  2  miseor  A  ||  errayi  B  1  6 
ego  <m.  F  I  7  exolavit  Aa  |  conndere  B  ||  11  ODBecatam  AB, 
corr»  edd,  \\  18  qni^d^  8di  ||  14  acaerit  B,  aearrerit  P  1 15 
vixor  Aa  H  17  misere^re^  Obr  ||  18  feri  A  |  in.  pater  pot.  P|| 
21  indicavit  AB,  corr.  Bo  ||  qaod  AB,  cam  (vd  eo,  quod) 
Bo  II  23  ac  AB,  corr.  Bo  0  26  nec  B  ||  26  sic  dacta  B  |  30  te 
met  illias  B,  temet  illias  F 


DECLAMATIONES.  CCLXXXL  145 

ficium  taum  est:  non  timet.  tuere  haptias,  quas 
imixisti^  taere  matrimoniam;  qaod  copalasti:  istam 
raptorem  pata  abesse. 

CCLXXXL 

Abdieandus  cnm  gladio.  5 

Qui  abdicatar  contradixit.  inter  moras  iadicii  stricto 
gladio  occarrit  in  solitadine  patri;  rogayity  at 
sibi  abdicationem  remitteret  et  co^e^git  iorare. 
iaravit  ille  et  accasat  filiam  parricidii. 

SEBMO.  10 

Narratione  praeparandam  est,  ut  quoniam  nuUa 
oerta  causa  est  abdicationis,  videator  pater  parrici- 
dii  sospicione  fecisse  et  has  insidias  praevidisse. 
qnaestiones  illae  sunt:  an  ad  legem  parricidii  satis 
sit  probare,  hoc  [in]  reo  propositam  faisse?  an  hoc  ^^ 
propositam  haic  faerit? 

DECLAMATIO. 

Primmn  hoc  mihi  responde,  an  occisari  habita 
fueris.  non  enim  tibi  proderit  dixisse:  ^^on  feci.^' 
numqaam  mens  exitu  aestimanda  est.  nam  et  qoi  ^^ 
impetum  in  patrem  stricto  gladio  fecisset^  retentus 
diceret:  >non  occidi«;  si  yenenum  paratam  depre- 
hendissem^  diceres:  »non  occidic  quin  etiam,  si 
permittitar  ista  defensiO;  et  ille  potest  dicere  se 
non  occidisse,  qui  percussorem  summiserit.  ^^ 

Satis  ergo  est  probare  animum  parricidae.  su- 
perest,  ut  cogitetis,  an  hic  animum  habuerit.  si 
occultius  esset  coniectura  ducenda^  dicerem  turpem 
adulescentem;  dicerem,  abdicatus  est:  et  si  innocens, 

2  ianzisti  A  |  6  contradicit  A  ||  intra  mores  A  |  8  co- 
^e^tBipl  12paTterAg  15  [in]  J2o  |  22  fs!  A  ||  26  sanm  mi- 
serit  B  I  26  sitis  Ab  |  28  dicenda  AB  ||  29  ednlescentem  A 

QnifitiHOTi  deoL,  ed.  Bitter.  10 


146  QUINTILIANI 

magis  potMit  irasoi«.  sed  quid  causam  infirmo  di- 
cendo?  in  aliqua  yos  positos  specula  putate  illa^ 
quae  facta  sunt;  videre.  abdicatns  in  solitudine 
est:  locus  opportunus  insidiis;  habet  gladium:  in- 

6  strumentum  parricidii;  accedit  ad  patrem  manuque 
sublata  >rogo«  dicit,  immo:  iubet.  non  sunt  enim 
preces^  ubi  negandi  libertas  non  esi  utriusque  in- 
tuemini  animum  et,  si  videtur,  prius  meum.  occi- 
surum  te  non  dubitavi  ideoque  ille  seyerus  negare 

la  non  potui.  reliqua  a  yestris  animis  interrogate:  is 
qui  armatus  rogat,  quid  facturus  sit^  si  non  impe- 
trayerit?  duo  sunt,  opinor,  inter  quae  quaestio  in- 
terposita  yideatur:  hic  si  non  imperasset^  aut  occi- 
surus  fuerat  aut  moriturus.    non  dico,   utrum  cre- 

16  dibilius  sit^  utrum  facilius.  exorare  me  yolueras? 
quanto  opportunius  alibi  rogasses^  alio  tempore: 
cum  primum  abdicatus  es^  adhibitis  propinquis  <^et^ 
amicis.  quid  facit  ad  preces  solitudo?  ista  instru- 
menta  sunt  parricidii,  haec  occasiO;  hic  locus^  hoc 

20  tempus.  si  abdicarem  te^  moriturus  ftdsti?  —  reum 
parricidii  ago.  quid  superest  igitur^  nisi  ut  yindi- 
caturus  fueris  eam,  quam  iniuriam  yocabas? 

„Non,  inquit,  occidi."    Hoc  quidem  [in]  genere 
nemo  non  defendi  potest,  cui  yoluntas  paricidii  ob- 

26  icitur.  „non,  inquit;  occidi."  <quid>?  si  dicerem,  diffi- 
cilius  putasti,  —  scelera  propius  admota  plus  habent 
horroris?  si  dicerem,  obstitit  tibi  yis  numinum  et 
tacita  quaedam  illius  solitudinis  religio?  nunc  yero 
manifestum  est,  cur  non  occideris:  distulisti  hunc 

30  animum,  dum  heres  fieres. 


1  poterit  AB,  corr.  Bo  \\  qui  A  ||  3  vide  Aa,  yideri  Bo 
aec.  Bu  ||  solicitudine  Aa  ]  6  manuBque  A  ||  6  Bullata  B  ||  ro- 
gat,  dico?  — :  immo  iubet  Sch  ||  N  A  |  8  videt  qnia  pr.  A 
occ.  non  dnbit  nri  Aa  11  14  fnerit  B  ||  vemm  P  0  17  <et>  Pi 

I  28  regio  A 


uw.   uuu  uuuib  uri  a»  h  jl«  j 

28  [in]  Gr  g  26  <qnid>  Bo  \  27  M"  A  ||  obsifitrt  B  ||  yis  non- 
minnm  Aa,  ins  minimnm  P 


DECLAMATIONES.  CCLXXXn.  147 

ccLxxxn. 

Tyrannieida  yeste  mulieliri. 

Ttbannicidae  pbaemium.    Tjrannas  cum  in  arcem 
duci  iussisset  cuiusdam  sororem^  frater  habitu 
sororis  ascendit   et   occidit  tjrannum.     eodem  5 
habitu  magistratus  iUi^  praemii  nomine,  statuam 
collocavit.    iniuriarum  reus  est. 

DECLAMATIO. 

Animus  liber  est;  nec  interest^  quo  habitu  sta- 
taa  ponatur.  varia  gentibus  consuekido  est^  et  hoc  10 
tibi  honestius  erit:  inter  multos  tyrannicidas  nota- 
bilis  eris^  in  eadem  re^  in  qua  pro  sorore  venisti. 
bella  quoque  insidias  habent.  statua  ergo  tua  non 
transibitur;  habitus  faciet^  ut  interrogent  transonr- 
rentes.  iam  illa  tempora  cogita,  quibus  senex  ali-  15 
qois  narrabity  fuisse  te,  qui  inexpugnabilem  arcem 
intrares  pro  sorore:  puerum  adhuc  fecisse  fortiter. 
debes  igitur  nuhi  beneficium,  quod  tyrannicidium 
tuum  semper  monstrabitur. 

ccLxxxm.  20 

Cynicus  diserti  fllins. 

Disertus  Cynicum  filium  abdicat.  C.  D. 

DECLAMATIO. 
In  quacumque  parte  non  parentem  iuste  abdica- 

6  il.  premiine  &t.  Aa,  il.  premii  st.  Ab  l  10  et  ac  t.  Aa  | 
11  honestoB  Aa  |  erat  AB,  corr,  Gr  ||  11 — 12  notatibilis  erit 
Aa  I  re]  veste  G^  |  14  M  A  ||  transibit  nt  h.  B  |  15  cogit  a 
qn.  B  II  16  qnin  exp.  A,  qni  ezp.  B  ||  11  |>|>  sorore  A  ||  21 
Cinicns  B  |  22  Cinicnm  A  |  24  is!  A  |  non  parente  B 

10* 


148  QUINTILIANI 

rem.  ideo  enim  vos  sustulimus,  ut  nobis  obsequa- 
mini^  et  certe  nuUus  excusatius  a  patre  non  proba- 
bitur,  quam  qui  non  probat  patrenu  scilicet  nos 
stulti^  qui  forum,  rei  publicae  dignitatem  tuemur. 

5  discede  ab  insipiente^  ab  insano. 

Sed  non  necesse  habeo,  iudices,  diu  commendare 
Yobis  officia  civilia,  in  quibus  iam  diu  satisfeci: 
omnis  mihi  actio  in  dispicienda  yita  filii  posita  est. 
yidete^   ut   alia   taceam^  habitum  ipsum.     ceteros 

10  enim^  quos  abdicant  patreS;  sine  narratione  culpae 
abdicare  non  possunt:  in  hoc  filio  satis  est  ad  odium 
habitum  ostendere.  quis  est  iste  filii  habitus?  quae 
sordes?  quid  mihi  hanc  invidiam  facis,  ut  cum 
habeas  patrem,   cibum   ab   aliis   petas?     adversus 

15  fortunam  te  exerces?  quid  enim  accidere  gravius 
potest?  firigus,  famem  pateris,  ne  quando  accidant? 
et  ideo  aliquid  pateris,  ne  quando  patiendum  sit? 
vos  vero  novo  genere  ambitus  admirationem  miseria 
captatis.     inde  illa  inpudentia^  quod  verecundiam 

20  inter  crimina  ponitis  f  et  appellationem  quoque 
passim  nuper  dedistis  f .  omnis  vero  philosophiae  trac- 
tatus  alienus  .moribus  nostrae  civitatis  est  tamen 
utique  placuerat:  nonne  aliae  sectae  iustiores?  at- 
tenderes  Physicis;  quaerereS;  utrumne  ignis  esset 

25  initium  rerum,  an  vero  minutis  editus  et  mirabili- 
buB  elementis  perpetuus  hic  mundus,  an  mortalis 
esset.  Yiderint  idii:  ego  in  te  hanc  patientiam 
torporis  ferre  non  possum.  in  alias  te  spes  sustuli; 
de  dignitate  tua  cogitabam. 

2  ezcasatas  B  ||  4  dignitate  intaemor  B  ||  6  abeo  ±  ||  7 
civiliam  Aa  |  8  dip  A  ||  14  cybam  itemqae  saepiaB  B  1  pe- 
tas.  IN  CTNIGOS  adv.  A  ||  17  ideco  A  0  patensis  Aa  j|  18 
adorationem  AB,  corr.  Eo  |j  20 — 21  fortasse  *  appellatione 
qaoqae  pessima  perdidistis;  appellationem  qa.  passionam 
perdidistis  Obr  ||  24  fisicis  A,  phisicis  B— P  ||  25  mntabilibas 
Bo  1  27  yiderint  te  al.  F  ||  28  corporis  AB,  corr.  Ro 


DECLAMATIONES.  CCLXXXIV.  149 

Quod  si  abdicaidonem  ferre  non  potes,  si  carere 
hereditate  malum  iudicas:  deprehensus  es^  damno 
pecuniae  moyeris  et  detrimento  famae:  et  homo^ 
qui  has  ipsas  opes  cotidie  incusas,  tamen  concu- 
piscis.  <in>dig[n]us  es  igitur.  verum  fateamur  ea-  5 
<que>  quae  sentimus,  nec  nos  extra  rerum  naturam 
ambitus  ponai  cuius  enim  est  hominis,  pugnare 
cum  moribus  et  damnare  se? 

CCLXXXIT. 

Adulter  sacerdos.  lo 

Sacerdos  unius  sufplicio  libebandi  habeat  po- 
testatem.  adultebos  liceat  occidebe.  qui- 
dam  sa(ierdotem  deprehendit  in  adulterio  et 
eum  sibi  ex  lege  inpunitatem  petentem  occidit. 
reus  est  caedis.  15 

SERMO. 

An  sacerdos  adhuc  fuerit  deprehensus^  id  est,  an 
^non)>  eo  momento^  quo  deprehensus  est^  perdiderit 
ius  sacerdotis?  an  si  adhuc  sacerdos  erat^  potuerit 
se   postulare   in  hoc   crimine?    an  optare  usquam  20 
nisi  in  publico  possit. 

DECLAMATIO. 

Quod  mihi  sufficit:  adulterum  deprebendi.  ne- 
que  enim  ullsi  ezcipitur  persona^  et  turpius  est  ad- 
ulterium  in  sacerdote.  25 

^Legem,  inquit;  habuit.'^  Hoc  tale  est;  quale 
si  ignosci  sibi  velit  dux  proditor^  vitiator  pupillae 

1  potest  A  II  2  maliam  A  ||  5  ^in^dig[n]nB  Bo  ||  ea^qne^ 
J2o  II  8  et  om.  F  1 10  aduUera  Aa  ||  18  deprehendere  B  )  adol- 
tero  Aa  ||  14  cnm  B  1 18  <non>  Gr  )  19  Bacerdotii  Ban  0  20 
occidi  AB,  corr,  Aer,  cf.  150,  8  ||  28  nec  B  ||  24  illa  AB  ||  27 
Tenit  Aa 


150  QUmTILIANI 

tutor.  sed  finge,  me  ex  suspicione  egisse  cum  illo 
adulterii:  nempe  danmatus  caruisset  sacerdotio. 
adice^  quod  lex  potestatem  servandi  concedit  alte- 
rius.  scriptum  est,  ut  qui  ciyem  seryayerit,  hono- 
5  retur:  numquid  potest  praemium  acciperey  qui  se 
seryay<^er^it?  aut  iniuriarum  damnari,  qui  se  pul- 
sayerit?  Praeterea  lex  adulterii  prior  est^  quam 
sacerdotis.  sacerdos  enim  optat  in  publico:  quod 
si  adulter[um]  tetigerit;  eyasit.  Quid?  quod  ille 
10  pro  duobus  petebat;  nam  adultera  sine  adultero 
non  poterat  occidi:  et  tunc  utique  caedem  commi- 
sissem. 

CCLXXXT. 

Imperator  exulis  fllius, 

16  Pbaemium  victor  impebatob  accipiat.  Imperator, 
cuius  pater  in  exilio  quinquennii  erat^  yicit. 
aliud  praemium  peti<^i^t.  reyersus  pater  post 
quinquennium  abdicat. 

SERMO. 

20  Pater  hic  et  honestus  et  miser  est^  ut  qui  <^ex- 
ul^  filium  imperatorem  habeat.  quaestio,  an  quin- 
quennii  illius^  quo  pater  exulayit,  filio  sit  ratio 
reddenda?  —  colorate: 

<DECLAMATIO.> 

25  Adfert  quidem  iste  tale  patrocinium,  ut  me  ne- 
get  exulem  fuisse.  sed  timuit^  ne  si  ego  essem  re- 
yocatusy  transferretur  imperiumi. 

4  coronetnr  auct.  inc.  ap.  Pi  \\  5  niinc  quid  A  ||  se  am. 
Aa  II  6  *8eryay<er>it  ||  7  *adalteri  {?)  )  8  sacerdotii  Ean  |  9 
adnlternm  AB,  adalterium  F,  corr.  Sch,  adultero  obtigerit 
Eo  II  10  petabat  A  ||  14  imperatori  AB,  imperatoris  P  ||  17 
*peti<i>t  II  20  <exal>  Pi  f  23—^5  Colorate  literis  maius- 
(^is  soriptwm  habet  A,  ruoro  colore  pvcttm  B;  oonf,  ded. 
CCCLXXXIV;  reddenda.  <Declamatio.>  Colorate  adfert 
edd.  II  25  quidam  A 


DECLAliATIONBS.  CCLXXXVI.  151 

CCLXXXTL 
Adnlter  f»trig  ex  spoiiM. 

AbDICABE  ET  BECUSABE  LICEAT.    BapTA  BAPT0BI8 
AUT    MOBTEU    OPTET    AUT    IHJPTIAS.     Peregri- 

nantis  qnidam  fratris  Bponsam  rapmt    puella  6 
deprecante  patre  raptons  nnptias  optayii    in- 
yenis  rerersnm  fralrem  et  in  adnlterio  depre- 
henBnm^  cnm  pro  illo  pater  deprecaretnr,  oc- 
ddii    abdicatnr. 

SEBMO.  10 

An  omnia^  qnae  adyersns  Tolnntatem  patmm 
admiBsa  snnt^  debeant  abdicatione  ptmiri?  an  propter 
id  debeat  abdicari,  qnod  lege  fecerit? 

DBCLAMATIOj  ^ 

FelicioreB  patres  sic  irasci  Bolent:   »nihil  non  16 
facere  debniBti  Becnndnm  meam  volnntatem:  obicio 
tibi  mnnnB  lnciB.4:    iactat  se  potestaB  illa  patmm 
etiam  in  mi^iBtratnB^  etiam  in  TictoreB.  Non  exigo 
tamen,  nt  facias,  qnod  inbeo:  peto,  nt  facias,  qnod 
rogayerim.    Qtiod  si  certe  non  snfficeret  ad  abdi-  20 
cationem;  multnm  proficeret  ista  defenBio:  non  di- 
cit.  tamqnam  patri:  ^oporinit  facere/  sed:  ^licnit 
mini/'  tamqnam  alieno.    ^^lex  est^  qnae  permittat 
adnlternm  cnm  adnltera  occidere.^    sic  agam 
hoc  tamqnam   caedis   cansam?    qnod  si  &cerem,  26 
ignoBceretnr  mihi    Maior  sit  eomm  libertas^  qni 
^ultro^  matrimonia  innzemnt^  qni  per  rota  vene- 

2  fortasse  *  ad.  fmtriB  axori«  (vel  fratriae)  e.  sp.;  ad.  fr, 
•poniae  Aer;  ad.  fr.  ex  sponsa  Bol6  puelle  A  1 11  omiiiain 
B  I  12  *t]itt  (^)  I  18  abdicare  B  1 17  illa  iUa  B  1 18  exingo 
A»  I  19  faciaBJ  patiarif  Sth  |  20  goff.  addicatioiiem  A  |  21 

profieeriB  et  ita  def.  Aa,  profiee^is  Ah  |  dici  B,  dieU  JBo  |  26 
namqaani  A  |  27  \vlixoy;  m  eumOranovio  scribendim  qai 
patrimonia  iaox.  (^);  cf.12,5;  qoos  matr.  ionx.  Bo  |  nota  P 


152  QUINTILIANI 

runt:  vos  yero,  qui  nuptias  &citis  in  poenam,  ad 
quos  uxores  per  lictorenL  deducuntur,  id  yindicare 
non  potestiS;  quod  sic  impetratis.  Sed  ut  omnia 
praetermittam:  nihil  praeter  auimum  patris  aesti- 
5  mare  debuisti.  ceteris  forsitan  defendi  legibus  pos- 
sis:  ea,  quae  ad  patris  te  obligavit  yoluntatem^ 
exui  non  potes.  abdico  te,  vel  quod  unicum,  yel 
quod  alterum  perdidi. 

Eligat  ipse,  qualem  sortiri  yelit  patrem,  mitem 

10  an  fortem;  det  mores^  dum  custodiat  quos  dederit: 
cum  adulteros  occideris^  necesse  habes  seyerum 
patrem  sortiri.  abdico  raptorem  -  necdum  dico, 
cuius:  hoc  certe  dico  — :  rapuisti  yirginem,  pacis 
faciem  turbasti^  fecisti  propter  quod  iuste   occidi 

15  posses.  adisti  me  praeterea^  et  propter  te  soUicitus 
fui;  quod  erat  grayissimum,  necesse  habui  rogare. 
sf  rapuisti  fratris  tui  sponsam,  non  sufgcit  seye- 
ritas;  non  sum  iracundus:  non  est  haec  yulgaria 
libido,  sed  incestum.    tu  expugnare  absentem  fra- 

20  trem  ausus  es  et  fecisti;  ut  yideretur  puella  parum 

•    pudice  fecisse. 

Quid  respondes?  quid  dicis?  solent  ista  sic  de- 
fendi:  „iuyenis  errayi,  et  amore  lapsus  sum."  yis 
igitur  ignoscam?   nihil  est  gratius  <^quam^  inposi- 

25  tam  seyeritatem  personae  detrahi.  do  yitiis  yeniam: 
habes  patrem  lenem,  mitem;  sceleribus  ignosco  — : 
redde  rationem^  cur  nunc  tu  occideris  fratrem. 
quod  tantum  scelus  inyeniri  potest^  quod  parricidio 
yindicandum  sit?     ubi  sunt  illa  praecepta^  quibus 

80  monebam^  ut  concordes  essent  fratres?  parum  est 
dicere,  yoluisti  occidere  — :  potuisti;   non  diriguit 

4  praexnittam  B  |  patris]  praeBens  F  |  6  patris]  prae- 
sens  P  I  9  elegat  A,  eligit  F  |  yelle  AaB  y  10  dederis  B  ||  18 
cnius  hoc  certo  dico  cnins  hoc  certe  dico  A  ||  16  preter  A  || 
16  rogari  B  g  22  dices  B  ||  24  gravins  AB,  carr,  Gr  |  ^qnam> 
Or  II  26  abes  A  |  mittem  Ab  g  27  M  A 


DECLAMATIONES.  CCLXXXm  153 

xnens?  non  soluta  dextera  est?  non  obstipuisti  pro- 
pius  scelere  admoto? 

Sed  qua  causa  occidisti?  ^yViolaTerat  matrimo- 
nium'';  adice  ^^frater/'  non  continge[re]t  tibi  sic 
agere  quasi  marito.  tu  enim  profecto  nocens,  qui  6 
sponsam  abduxisti  sic  amantem.  nunc  intellego, 
quantam  iniuriam  fecerim  puellaC;  quae  coacta  est 
te  habere  maritum,  cum  altero  carere  non  posset. 
acrius  incalescunt  ignes  legitimi;  utique  cum  inci- 
derunt  in  rudes  animos.  deprehendisti  in  adulterio?  lo 
si  uUus  in  te  pudor  est:  maritus  fuerat^  si  per  te 
licuisset. 

CCLXXXVII. 

Fortis  fllius  proditibnis  rei. 

Proditionis  reus  citatus  est,  qui  duos  filios  habe-  15 
bat^  ez  quibus  alter  fortiter  fecit^  alter  dese- 
ruit.  peti<[i)>t  pater  a  £lio,  ut  abolitionem  iu- 
dicii  peteret.  ille  fratris  vitam  petiit  et  ad- 
fuit  patri.  absolutus  pater  abdicat  filium; 
ille  C.  D.  20 

SERMO. 

An  quidquid  pater  yoluit,  filio  facere  necesse 
sit?  an  viro  forti?  an  abdicari  propter  praemium 
possit? 

DECLAMATIO.  26 

Duo  haec,  ut  opinor^  obicis  mihi;  pater:  et  quod 
desertoris  vitam'  optaverim  et  quod  abolitionem 
iudicii  non  optaverim.  Optavi  vitam:  puta  nocen- 
tis^  sed  fratris.  alieni  quoque  iuvenis,  aequalis  mei^ 

4  contiDge[re]t  Eo  ||  8  carere  <m,  P  ||  9  posseB  F  1 11  i. 
tem  p.  Aa  II  14  p  (in  marg.)  A  ||  15  qnid  filios  Aa )  17  *pe- 
ti<i>t  II  19  frater  B  ||  20  contradicit  B 


154  QUINTILIANI 

misertuB  faisseni:  subisset  illa  cogitatio:  ^infelices 
huius  parentes!^  non  tam  reprehensione  dignus  est 
desertor,  quam  laude  vir  fortis.  Post  hoc  obicis 
mihi,  quod  de  innocentia  tua  nihil  timui.  sciebam, 

6  quomodo  yixisses^  quamodo  causam  tuam  egissem. 
ego  enim  domum  nostram  in  acie  defendi.  accedit, 
quod  qui  semel  delatus  est  reuS;  non  potest  ab- 
solviy  nisi  accusetur;  omnes  dixissent:  >causae  pa- 
tris  di£fidi[sse]t  vir  fortis.c    nihil  aliud  fegissem 

10  quidemf:  et  qoid  faturum  erat?  si  impetrassem, 
non  absolvereris:  si  non  impetrassem,  damnareris. 
adfui  tibi  —  non  imputo;  neque  enim  tu  ideo  ab- 
solutus  es:  vicit  causa,  vicit  innocentia.  ego  nihil 
imputo,  nisi  quod  bene  sperayi  de  causa  tua.     ec- 

15  quid  igitur, .  pater,  gratularis  tibi?  omnes  salvi 
sumus.  nam  de  fratre  noli  desperare:  saepe  rediere 
virtutes.  iam  domi  habet  exemplnm.  in  periculo 
mortis  fuit:  scit,  quale  sit  deserere,  quale  fortiter 
facere.     denuntio   tibi^   frater^   toUas   istam  i^o- 

20  miniam. 

ccLxxxym. 

Tyrannicida  fllionim  duornm. 

Qui  duos  filios   tyrannos   occiderat,   petit  praemii 
nomine,  ut  tertius  in  exilium  proficiscatur. 

25  SERMO. 

Indubitate  pater  hic  timet^  ne  et  ille  tyrannus 
fiat;  sed  non  debet  illum  facere  suspectum:  alioqui 

1  infelicis  h.  parentis  B  et  edd.  \\  1*— 2  »inf.  h.  p.  n.  t. 
r.  d.  e.  d.  q.  1.  v.  fortis.^:  i^o  H  8  pateris  B  ||  9  diffidis;  set 
Aa,  diffidis;  et  Ab,  diffidisset  B,  corr.Crr  ||  11  absolveris 
AaB  [  13  vicit  cansa  vicit  cansa  vicit  inn.  A  |  14  toa  tua 
A  II  18 — 14  vicit  cansa  y.  i.  e.  n.  i.  n.  q.  b.  s.  d.  causa  tua 
om.  Aa  II  16  salvi  mas  Aa  ||  18  de  sorore  B  )  19  fortite  A  ] 
ifltam  om.  A  ||  26  in  dubietate  B  j|  27  fortaase^fsLe.  aperte 
saBpect.  vel  27  sq.  fac.  sosp.:  aL  r.  erit,  n.  mitt.  in  exil.,  sasp. 


DBCLAMATIONES.  CCLXXXVIIL  155 

reus  erit;  non  mittetnr  antem  ^in^  exilinm  ^nisi^ 
snspectus. 

<DECLAMATIO.> 
Tyrannicida  optet,  qnod  volet. 

<SERMO.>  5 

Prima  illa  commnnia:  nihil  ezcipL  illnd  pro- 
prinm,  plns  deberi  hnic  tyrannicidae,  qni  senez 
duos  et  filios  occiderit.  inyidiosnm  itaqne  erat,  si 
qnid  petisset  pertinens  ad  gratulationem. 

DECLAMATIO.  lo 

Tyrannos   genni:  nnnc   opto,   nt  filins  eznlet. 
qnod  mihi  et  citra  praeminm  licebat,   hoc  et  pro 
praemio  peto   et  pro  ipso   inyene.    nihil  dica  de 
fato  domns  nostrae,  non  perseqnor  rationem  quo- 
qne  metus  mei:  illud  interim  contentus  sum  dicere:  15 
superyacui   sunt  metus^   nihil  inminet;    sed  <nec> 
expectat  ista  plerumque  sapientia  grarior.   quid  tu 
accidere  credis  illis,  qui  liberos  habent?  quid  ma- 
ritis?    pater  timeo.   seu  rationem  metus  habe[n]t^ 
sive  (ut  maxime  vereor)  fatum  istud  est   domus  20 
nostnia  ignosces  enim,  quod  filios  meos  nltra  mor- 
tem  persequor:  nihU  de  iUo  timTii,  qui  primus  ty-  • 
rannns  fuit;  iisdem  praeceptis  erat  educatus^  quibns 
tu;  illo  occiso  timere  non  debni,  ne  quis  ez  vobis 
idem  cogitaret:   occnpavit  tamen  arcem  alter,  non  25 
in  totum  sna  culpa:  difficile  fuit  obstare  illis,  qni 
eonvenerant  tyrannf  prioris  velut  ad  heredem.  non 

1  <m>  Aer  |  <iii«i>  Sch  |  3—5  *<Declaiiiatio.>  t.  o.  q. 
V.  <Sermo>;  ef.  ded.  315  |  6  commima  Aa  |  9  periisset  Bu 
(nescio  guo  auctare)  |  16  ^nec>  JSo  ||  17  ezpecat  Aa,  et 
spectat  Pi  |i  19  pater  meo  Aa  |  *8ed  AB  |  *habe[n]t  0  20 
mereor  AaB  ||  &etam  Aa  ||  istias  F  ||  22  priuB  Aa  g  23  hiiadem 
A,  liisdem  B  |*25  occupayi  B  |  27  tynuino  priore  et  A,  ty- 
lanno  priore  nt  B,  corr.  8ch 


156  QUINTILIANI 

potes  tatas  esse  in  ea  civitate,  in  qua  timeris.  >ni« 
liil  cogitasti.«  timeo,  dum  innocens  es;  vereor,  ne 
si  quis  te  occiderit^  videatur  tyrannicidium  fecisse. 

CCIXXXIX. 

5  Amator    filiae. 

Qm  CAUSA  MORTIS  PXJERIT,   CAPITE  PUNIATUR.    Spc- 

ciosam   quidam   filiam,    de    amore    confessus^ 
amico  dedit  servandam  et  rogavit,  ne  sibi  red- 
deretur  petenti  post  tempus  pet<i>it  non  ac- 
10  cepit.     suspendit  se.     accusatur  amicus,  quod 

causa  mortis  fuerit. 

SBRMO. 

« 

Custodienda  est  amici  persona^  ut,  quamquam 

de  re  nefaria,  non  tamen  sine  respectu  amici  lo- 

15  quatur  et  actione  tota  misereatur  illius,  illud  vero, 

quod  periit,  laudet  et  magis  desperatione  eum  fe- 

cisse  dicat,  quam  cogitatione  turpissimi  amoris. 

DECLAMATIO. 

Antequam  dico,  quo  crimine  reus  sim,  dicendum 
20  est^  cui  dicar  faisse  causa  mortis.  periit  amicus 
meus.  non  esse  hoc  vulgare  nomen  ipse  monstravit. 
liunc  igitur  occidisse  dicor  nidla  lucri  spe:  nam 
filiam  relinquebat;  nulla  offensa:  nam  et  illam  mihi 
credidity  et  ego  nihil  feci  extra  praeceptum.  quid- 
25  quid  est  igitur^  quod  obicitur  mihi^  ex  bona  mente 
proficiscitur.  Yideamus  tamen^  an  ubi  animus  ac- 
cusari  non  debet^  ius  haereat. 

1  M  A  I   poste   Aa,  pot  (=■  potest)  B   {  tuna  B   ||  4 

CCLXXXIIIJ  B  II  9  *peti<i>t  H 16  perit  AB  |  laudaet  A  ||  fe- 
ciBse  <m.  Aa  ||  19  quod  Aa  ||  28  ille  A  ||  27  non  j>ot^st  debet 
B,  n.  potest  d.  P 


DECLAMATIONES.  CCLXXXIX.  157 

QuaerituT;  qui<^s]>  sit  causa  mortis.  accusator 
dicit:  per  quem  factum  sit;  ut  aliquis  moreretur; 
si  quisy  quod  natura  mortiferum  sit^  adversus  ali- 
quem  fecerit.  quae  si  sequenda  definitio  est,  accu- 
sabitur  et  ille,  qui  alicui  suaserit  peregrinationem,  5 
^si^deinde  is  aut  naufragio  perierit,  aut  latrocinio; 
ipsi  convictus  infamabuntur^  ex  quibus  cruditas  et 
interitus.  nihil  igitur  hic  factum  est^  quod  omnibus 
mortiferum.  nam  sicut  telum  omnibus  mortiferum 
est;  ita  causa  mortis  est,  quae  occidit  omnes.  de-  lo 
trahe  buio  amorem:  nihil  erit,  propter  quod  moriatur. 

Yolo   tamen   causam   facere  difficiliorem.     non 

deposuerit  apud  me  filiam^  nihil  praeceperit:  tam- 

quam*  melior  amicus  defendere  miam,  in  qua  pater 

forebat^  volui.   non  enim  amor  erat^  qui  sic  stimu-  15 

labat.     abduzi,   custodivi.    nonne  recipere  non  de- 

buit;   qui  periit^  quod   non  recepit?   non   reddidi. 

duxisset  in  ius,  per  iudicem  peteret:  hoc  si  fecisset, 

mea  laus  erat.    Sed  libenter   cedo:  ipse  fecit  rem 

admirabilem^  fecit^  ut  in  laudem  verteret  hoc  ipsum,  20 

quod  turpiter  amabat.    quem  tum  enim  illi  animum 

foisse    putatis;    cum  in   illo   furore   tenuit   tamen 

adfectum  patrum?    perduxit  ad  amicum,  deposuit. 

;,At  enim  petivit  postea.''    Si  animum  illius  metiri 

velimus;  intellegemuS;   non  fuisse  petiturum,   nisi  25 

quod  sciebat  me   <(non]>   redditurum.     secutus   est 

illum  impetum  animi  sui.     „at  enim  petiif  adice 

praeterea  Qmm  rem,  et  non  acceperat:  sed  ne  pe- 

teret,  deposuerat. 

1  qui  A,  quid  B,  corr,  Aer  ||  3  mortis  fenim  A  ||  6  ^ei^ 
Ro  II  7  c  0  n  A  II  coniuncto  B  ||  cr.  eet  int.  Aa  ||  18  a  Aa,  ad 
B  1  15  faerebat  Aa  ||  17  reddi  Aa  ||  18  dixiBBet  unius  B  ||  pe- 
tere  B  ||  si  om.  Aa  ||  20  in  om,  A  l|  21  enim  om.  B  ||  illu  A  || 
22  putas  Aa  ||  23  posuit  petivit  B  |  24  ill.  postea  metiri  B  ||  25 
n.  f.  depositurum  Bo  ||  26  ^non^  edd,  ||  27  prodiit  AB,  corr, 
auct,  incert.  ap,  Aer  ||  28  pre  cetera  A,  pro  c§tera  B,  corr. 
Aer  II  sanitatem  A,  sanitate  B,  corr,  Bo.  an  *  adice  pr; 
restituta  sanitate  et  non  acceperit  {sec,  Aer)  {?)  \\  non  om,  Aa 


158  QDINTILIANI 

Haec  satis  plena  defensio  esset,  si  qua  ego  di- 
vinatione  colligere  potuissem^  utique  periturum^  si 
non  reddidissem:  decepit  me^  quod  ante  fortius  tu- 
lerat  neque  enim  hoc  dieo^  redditurum  me  fuisse, 
5  si  periturum  patrem  scissem;  optime  partes  amici 
custodissem^  si  non  reddidissem. 

ccxc. 

f 

Abdiciins  reductum  ob  farorem* 

Luxuriosus  abdicatus  furere  coepit.  reductus  a  patre^ 
10  sanatus  abdicatur. 

DECLAMATIO. 

Si  conscius'  mihi^  iudices^  ullius  culpae  essem 
propter  quam  iterum  abdicarer,  scitis  mihi  non  de- 
faisse  tacendi  verecundiam.  sed  facile  fuit  prius  si- 

15  lentium:  primum,  quod  sperabam  fore  exorabilem 
patrem;  deinde^  quod  certum  erat,  propter  quod 
abdicarer.  nunc  intellegO;  in  multas  me  mitti  posse 
suspiciones^  cum  expellar  ab  optimo  patre:  nec  mihi 
ullo  modo  poterat  ignosci,   si  offendissem  statim. 

20  tota  igitur  actione  hoc  mihi  obfmendum  est:  nihil 
me  fecisse.  nec  mihi,  iudices^  in  animo  est^  excu- 
sare  vitam  priorem  nec  ut  me  dicam  numquam  di- 
gnum  fuisse  abdicatione,  sed  ut  me  f  putem  diu 
fecissef  abdicatum.  illa  <^non]>  narrabo,  quam  indul- 

2  adque  Aa  ||  petitTiruni  AB ,  corr.  Aer  \\  3  reddissem  A^ 
reddidisses  P  ||  8  ductnm  A,  eductum  B  ||  12  illius  B  ||  la 
abdicare  B  ||  17  miti  A  g  18  expella  A  |  19  nullo  Ar  |  si  off. 
talem  {?)  Bo;  sed  c/l  F^eudo-^intU,  ded,  9,11  p,  199  Bu. 
abdicas  me  pater  tam  cito?  yix  salutatis  laribus  expellor  || 
20  obiciendum  AB,  corr.  Bu  y  22  unquam  B  )  23  puten  diu 
fecisse  A,  putem  d.  fuisse  B,  probem  tacuisse  Crr,  putem 
digne  fuisse  Bo,  fortcme  *  probem  digne  fecisse  ||  24  <^non^ 
Pi  II  narratio  B 


DECLAMATIONES.  CCXC.  159 

gens  mihi  ab  aetate  prima  fderit  pater^  quod  fortasse 
etiam  corruperit  mores  meos^  nec  illud:  error  adu- 
lescentiae;  haec  aetatis  natura.  luxuriosum  putat^e]> 
fuisse:  ego  tamen  insanus  <(non^  eram^  et  defendendus 
quidem^  si  contradixissem.  sed  perseveraturum  pa-  5 
trem  negabant  propinqui:  sic  factum  est^  ut  dolorem 
silentio  premerem,  qui  clusus  atque  intra  cogita- 
tiones  receptus  abstulit  mentem.  ceterum  tamen 
(si  verum  velimus  loqui)  f  mutus  f  fuit.  quas  hic 
ego  patri  gratias  agam?  reduxit  me  non  sentien-  10 
tem;  adhibuit  curam,  laborem:  miserum  me!  sana- 
tus  sum.  sacra  maiorum,  deos  penates  non  sentiens 
tenui:  nemo  <(non^  gratulatus  est  amicorum:  nunc  ez- 
pellor  resipiscens.  feliceS;  qui  possunt  omni  vita  sua 
parentibus  dicere:  ^quid  feci?4:  dicam  tamen:  quid  15 
postea  feci?  si  luxuria  intolerabile  malum^  ignovisti. 
„Ego,  inquit,  te,  quoniam  demens  eras,  reduxi." 
ubi  estis,  qui  me  putabatis  infelicem?  ego  vero 
dementiae  gratias  ago:  non  quidem  sollicitudinem 
patris  sensi;  sed  nec  abdicationem.  quid  mihi  cum  20 
tam  veloci  remedio?  pater  optime,  fallax  ista  velox 
medicina.  ego  scio,  quos  animi  aestus  intus  feram. 
crede^pater,  iam  aliquas  <^dis]>similes  rerum  imagines 
video.  redit  igitur  dementiae  prior  causa.  quare 
mihi^  si  non  ad  praesens  tempus,  ad  futurum  tamen  25 
rogandus  es.    succurre,  qui  soles. 

2  corriperit  Ab  ||  3  nec  A  B,  corr,  Bo  ||  putat^e^  Bo  ||  4 
<non>  Sch;  [injsanus  Gr;  sed  fortasse  servata  codtcum  scri- 
ptura  legendwm:  Inxur.  putat  faisse:  ego  tam.  insanus  eram 
etc.  I  7  premere  B  ||  cogitatione  A,  cogitationem  B  J  8  re- 
ceptis  Ar  )  abstuleit  A  y  9  mutu  Aa,  motus  B,  mitis  Bo; 
expectatur  *saluti  vel  exoptatum  Aut  vel  etiam  non  tam 
miser  fui  |  10  sencitem  A  ||  11  adibuit  AB  ||  13  <^non>  Fr 
17  reduxisti  Aa  ||  17  patiaris  B--P  ||  21  ta  A  ||  faUita  ista  B 
28  sim.  rerum  imag.  A,  sim.  imag.  B,  corr,  Bo,  qui  prae- 
terea  coniedt  similes  priorum  imag.  ||  24  reditur  dem.  Aa, 
redit  iterum  dem.  Sch  \\  26  que  Aa 


160  QUmTUJANI 

CCXCI. 

Adulter  uxoris^  qua  cesserat  fratri. 

Qui  duos  filios  habebat  uni  uxorem  dedit.     altero 
aegrotante   et   dicentibus   medicis^   animi  esse 
5  languorem,  intravit  stricto  gladio  minatus  se 

moriturum  pater^  nisi  causam  indicasset.  con- 
fesso^  amari  a  se  fratris  uxorem^  frater  petente 
patre  cessit.  ille  in  adulterio  eam  cum  priore 
marito  deprehensam  occidii    abdicatur. 

10  DBCLAMATIO. 

Ingressus  actionem,  interrogo,  qualem  patrem 
yelis:  grayem  et  severum  an  facilem  et  ignoscentem? 
non  dubito^  quin  adulescens  yindicato  modo  matri- 
monio  malit  me  severe  agere.     talis  igitur  pater 

15  obicit  tibi^  quod  in  amorem  incideris  cuiusquam: 
non  est  istud  nisi  lascivientis  animi.  iam  si  haec^ 
quam  adamasti,  nupta  est:  tu  alienam  matronam 
aliter,  quam  leges  permittunt;  aspexisti.  adiciamus 
huc:  fratris  uxorem.    intellego  me^  iudices^  fictae 

20  huic  personae  suf&cere  non  posse,  itaque  tacebo. 
duC;  dMC^  te  sequor.  paulo  ante  dicebas:  corrumpere 
frafais  uxorem  ausus  es[t];  istud  incestum  est 

Set  forsitan  dices  ^^amavi  adulescens  eam^  quae 
domi  erat,  cuius  conyersatio  continua  etiam  inyitos 

25  ad  se  oculos  poterat  deflectere'^  Ignoscamus  amori: 
obicio  igitur  tibi  occisos  a  te  homines  ex  eadem 
causa^  qua  tu  amasti.  null<(i]>us  est  tam  vilis  ho- 
minis  sanguis;  ut  non  manus  inquinet.  deinde 
hanc  ego  severitatem  aliis  permiserim:   tu  qai   et 

2  quae  Ar  |  6  confessio  Aa  ||  11  qnale  A  ||  12  ^^  A  1 18 
qnia  B  ||  19  iudicium  A  1  21  dic  dic  AB,  corr,  Bo;  an  *dic 
tu;  te  sequor:  p.  (?)  1  22  *es[t]  ||  23  ^dicet  AB  |  21—23  cor- 
rnmpere  f.  u.  a.  est,  ist.  i.  est.  sed  fors.  dicet:  »amavi  eU:,€ 
{ut  8%nt  inUrfecU  verbd)  Bo;  sed  cf,  decl  ;^^J[  24  erant  A|| 
27  N  A  1  nuIi<i>uB  S<A  D  29  quod  AB,  corr.  Mo 


DECLAMATIONES.  CCXCL  161 

ipae  amasti^  nonne  tibiy  cum  <(eum^  deprehendisses^ 
imi^inem  cernere  yisas  es  imi  casus?  quid  diutins 
differo  dolorem?  — :  fratrem  occidisti.  scio^  iudices^ 
quorondam  scelerom  eam  esse  magnitudinem ,  ut 
augeri  yerbis  non  possint.  fratrem  tuum  occidisti,  6 
servatorem  tuum,  qui,  ut  tu  yiyeres^  matrimonium 
solvit;  et^  quod  gravius  est,  non  longe  erat:  in 
eadem  domo  futurus  tradidit  tibi  uxorem^  qua  ca- 
rere  non  poterat.  et  hoc  adulterium  yocas?  ita 
est  adulter  ille,  et  tu  maritus?  istud  ego  adulterium  lo 
quondam  manu  mea  iunxi;  ipse  auspices  adhibui; 
optayi  longam  concordiam.  maiores  habet  vires 
ignis;  qui  legitimis  facibus  accenditur.  non  est  tam 
facile  desinere^  quam  cedere.  nunc  intellego^  iuvenis^ 
quantum  mihi  praestiteris:  amabas.  coibant  ergo  16 
&rtim  et  flentes;  ut  satisfacerent  invicem.  ita  tu, 
cum  hoc  videresy  non  erubuisti?  non  deprehendi 
yisus  es,  quasi  adulter?  non  me  hercules  ferrem  te 
tantum  querentem.  vides  enim:  liberorum  causa[m] 
amabas,  matrimonium  cogitaveras:  adulteros  tu  di-  20 
cis  iacentes  in  geniali  toro?  duri  me  hercule  yide- 
rentur,  si  cito  obliyisci  coniugii  potuissent.  occisus 
est  iuvenis  filius,  dum  rem  facit  boni  mariti.  non 
erubescam;  iudices^  post  gravissimum  dolorem  de- 
scendere  in  hanc  quoque  causae  partem^  ut  obiciam^  25 
quod  uxorem  occideris  bene  meritam;  quam  sic 
amasti.     Sic   de   innocentia   miserorum  ago^  tam- 

1  <eum>  Sch  ||  2  tui]  ni  B  g  qui  B  ||  diut.  est  diff.  P  ||  5 
posrit  B  II  6  obsenratorem  B  ||  10  ut  tu  maritus.  Eo  t  11  iun- 
ziBse  aus.  B,  iunxi  et  aus.  P  ||  aupicies  Aa )  17  ebuisti  Aa  |[ 
19  est  Aa  ||  mehercule  B  ||  18—19  ferentem  tantum  B  |j  19 
fortitsse  '^qnid  est  enim?,  sed  ef.  ind.  I  1  liberorum]  mise- 
ronim  Grr  et  Sch  )  causafm]  Obr;  cf.  Bseudo-Qwint.  aecL  II, 
7  p.  45  Bu:  uxor,  cnius  haec  sola  reverentia  est  quod  vide- 
tnr  invenia  causa  liberorum  ||  20  amabant,  matr.  cogitavere 
Sch  I  tu  iudices  iac.  A  |j  22  si  om.  AaB  H  28  filius  <m.  A  ||  25 
nt  am.  B  1  27  ammavi  Aa 

QiUiitiUani  deoL,   ed.  Bitter.  11 


162  QUINTILIANI 

quam  hic  de  capite  quaeratur.  non  sufficit  dolori 
meO;  quod  mihi  filium  abstulisti,  qui  tibi  adsedi, 
qui  ad  languentem  cum  gladio  soUicitus  intravi. 
ego  eosdem  cibos  eadem  mensa,  qua  tu,  capere 
5  non  possum,  nec  illam  manum  yidere,  quae  fumare 
mihi  adhuc  filii  mei  sanguine  videtur.  semper  mihi 
armatus  yideris,  numquam  solus  occurris.  it  ante 
oculos  laceratus  filius^  hunc;  iuxta  nurus  optima^ 
nurus  obsequentissima;  clamare  yidentur:  >tu.no8 
10  occidistiy  tu,  qui  nos  iniuria  prius  distrazisti.  quid 
necesse  erat  solvere  matrimonium?  obreptnm  est 
credulitati  tuae:  non  amabat^  qui  potuit  occidere.4c 

ccxcn. 

Laqueus  Olyuthii  speciosi. 

15  Yictis  Olynthiis  cum  ab  Atheniensibus  publice  divi- 
derentur  hospitia;  specioso  puero  quidam  ob- 
tulit  hospitium.  ille  se  postero  die  suspendit. 
accusatur  hospes,  quod  causa  mortis  fnerit 

SERMO. 

20  Duplex  quaestio  est^  iuris  et  facti.  nam  etiamsi 
yis  inlata  est;  quaeritur:  an  causa  mortis  sit? 
sequens  potior:  an  propter  vim  perierit?  circa  ius 
iliud  esty  ut  finitione  tractetur.  is  enim  causa  mor- 
tis  argui  debet,  qui  mortem  intulit.  cum  vero  quis 

25  sua  manu  perierit^  non  debet  hoc  reus  tantum  fe- 
cisse,  ut  quis  mori  yelit^  sed  ut  necesse  habeai 

1  bic  am.  B  ||  feratnr  B  |  suffacit  Aa  |  4  cybos  B  |  5  neo] 
ne  B  1  7 — 8  yideris  n.  b.  o.  i  a.  o.  laceratos  om,  P  ||  9 — 12 
meliua  >ta  e^  distrazisti.^  qnid  n.  e.8.  m?  o.  c.  cradelitati 
meae  eU.  ifiec.  Seh)  g  11  M  A  )  12  cradelitati  B  J  13  CCXU 
B  I  14  Olyndi  Aa,  Olynthii  Ab,  Olinthu  B  1  15  Olinthis  Aa, 
Olyntis  Ab,  Olinthiis  B  1  poblice  Aa  |  24  agoi  A  ||  qois]  qni 
B  1  25  habebat  AB 


DECLAMATIONES.  CCXCIL  163 

DECLAMATIO. 

Yiin  dicor  attulisse.  Quis  queritur?  quae  pro- 
clamatio?  inpunitum  reliquit  eum^  propter  quem 
moriebatur?  si  erubuit  indicare,  multis  tamen  aliis 
generibus  queri  potuit:  >propter  hospitem  morior.c  6 
nec  credibile  est^  eum  pepercisse  hospiti^  qui  sibi 
non  pepercii  Sed  suspicionibus  agitur:  ^^ormoso, 
inquit,  hospitium  pollicitus  es".  Viderint  isti,  qui 
prodigis  onmes  oculis  intuentur:  mihi  tempore  illo 
nullus  Olynthius  formosus  visus  est.  ^^scilicet  enim  lO 
soUicitabat  lacrimis,  squalore/^  male  sentitis  de 
puero^  gui  adversa  fortiter  tulit.  ^,Cur  tamen  obtu- 
listi?''  Atheniensis  sum.  adsignentur  fortasse  in- 
vitis  ciyibuS;  qui  cum  liberis^  qui  cum  coniugibus 
yeniunt^  qui  secum  habent  comitatum:  miserabilior  16 
est  puer  solus.  „At  cur  eadem  nocte  <se>  sus- 
pen£t?^'  Utrum  hoc  re  admirabile  videtur,  an 
persona?  [an  tempore?]  miratur  aliquis^  Olynthium 
potuisse  hoc  Athenis?  <(an  tempore?^  illud  enim 
est  tempus  doloris.  saepe  ad  retinendam  yitam  20 
prosunt  ipsa  pericula:  redit  metus^  posteaquam  de- 
siit  instare  hostis;  tunc  cogitatio  fortunae,  tunc 
vacat  dicere:  >est  iam^  qui  sepeliat.«  ipsa  me  her- 
cules  of&cia  admonere  illum  potuerunt  fortunae 
prioris:  patuit  quidem  domus,  sed  non  sua;  excepere  25 
seryuli,  sed  alienL  forsitaa  et  illa  cogitaverit: 
>semper  ergo  alieno  munere  yivendum  est«.  Inte- 
rim  siye  illud  Olynthii  fa[c]tum  fuit  siye  impatien- 

2  quae  clamatio  B  ||  3  inpunitar  A  ||  4  sic  B  ||  7  angetar 
P  I  8  yiderunt  Aa  ||  9  ociilis  omnes  B  ||  10  Olythios  A,  olin- 
tius  B  l  11  soUicitabar  Aer  ||  12  ei  AB,  corr.  Aer  \\  13  Ad- 
thenihesis  A  ||  invitis]  multis  B  ||  16  eadem  susp.  B,  tandem 
se  susp.  Aer  J  17  hac  B  ||  rem  Aa  ||  18  personam  AaJI  18—19 
[an  tempore  m.  a.  0.  p.  h.  A.  <^an  tempore^  Bo  ||  18 
OlTntyum  A  i|  21  desivit  A,  desunt  B  ||  23  mehercule  B  ||  26 
excipere  AB  |  27  interi  seu  iU.  B  ||  28  Olynthyi  A,  Olynthi 
B  1  fa[c]tum  jR^ 

11* 


164  QUINTILIANI 

tia  ipsius^  nullius  maior  iniuria  est,  quam  mea. 
perdidi  beneficium  et  adhuc  suspectus  sum.  ha- 
biturum  me  putabam^  qui  veniret  in  locum  libe- 
rorum. 

6  ccxcra. 

Tyrannus  Tictae  eiyltatis. 

YiBO  FOBTi  PBAEMIUM.  Quidam  fortiter  fecit.  petit 
praemio  tyrannidem  Tictae  civitatis. 

DBCLAMATIO. 

10  Omnia  danda  esse  viris  fortibus  dico;  nec  in- 
merito  danda,  utique  ex  yictis.  non  aerarium  in- 
quieto^  non  sacerdotium  rapio:  petO;  ut  sint  bostes 
in  mea  potestate.  ac  primum  omnium  interrogo,  quis- 
<^quis^  est  iste  qui  prohibet^  iuste<(ne]>  peterem  etiam 

15  eversionem  bostium?  ac  tum  nescio  quis  iste  non 
stetit  in  acie?  illi  si  vicissent^  tjrannide  se  vindica- 
rent.  sic  agere  volO;  tamquam  fiiturus  crudelis:  me- 
ruerunt.  yindicari  potestis  sine  invidia.  de  me  que- 
rantur,  cui  aliquid  iam  irascuntur.   tyrannidem  in- 

20  ponere  yoIo:  asperiora  narrabo.  plurimoa  ex  illa 
civitate  manu  hac  occidi.  sed  numquid  vobis  videor 
ayarus,  libidinosus?  aliter  creyi.  eadem  ergo  ra- 
tione  hoc  peto,  qua  fortiter  feci.  sic  praesidia  in- 
ponemus.    tamdiu  tyrannus  ero^  quamdiu  poterunt 

26  rebellare. 

2  habitaturum  Ar  Q  6  tyrannis  yitae  ciy.  Aa  ||  8  yitae 
Ar  I  9  Declamatio  <m.  B  ||  10  omni  addanda  Aa,  omnia 
damna  B  ||  18 — 14  qtiis<qm8>  est  i.  q.  prohibet,  iu8te<ne> 
Bo  H  18  —  16  /br^ossc  *ac  pr.  o.  interr.,  quis  est  i.  q.  pro- 
hibet?  an  tum  n.  q.  i.  n.  8t  i.  acie?  iuste  p.  e.  e.  hostiam: 
illi  si  yic.  etc.  ||  16  si  om.  B  ||  tyrannides  et  yind.  B,  tpran- 
nida  et  y.  P  ||  19  irascantur  B 


DECLAMATIONES.  CCXCIV.  165 

CCXCIV. 

Diyes  prodittonis  reus  yir  fortis. 

Dives    proditionis    accusatus    fortiter   fecit.     petit 
praemii  nomine  accusatoris  mortem.    ille  non 
recusaty  sed  postulat.  ut   aute  peragatur  iu-  6 
dicium. 

SERMO. 

Accusator   sic  agere  debet,  ut  manifestum  sit^ 
illum  tantum  rei  publicae  causa  postulare;  non  quia 
non  sit  illue?  verum,  ut  si  danmayerit,  viyat:  sed  lo 
quia  difficilius  impetraturus  est^  si  intellectus  fuerit 
nuUo  iure  adiuvari  posee. 

DBCLAMATIO. 

Si  te  proditorem  postea  dixisseni;  quam  tu  mor- 
tem  meam  optasses^  viderer  tamen  et  rem  utilem  15 
postulare  et  non  contra  legem  tuam  desiderare. 
quid  enim  optasti?  mortem  accusatoris^  de  qua  lis 
non  est.  nihil  est^  quod  ad  praemium  conftigias; 
nihil  esty  quod  utaris  legis  tuae  potestate:  non  re- 
cusO;  quo  minus  accipias,  quidquid  optasti.  nihil  20 
petisti  praeter  mortem.  Si  exigis,  ut  accusator 
statim  occidatur,  alterum  praemium  petis.  at  haec 
voluntas  fuit  tuae  petitionis?  nihil  interest^  si  illam 
qui  dabant  praemium  ignoraverunt:  et  ideo  tibi 
nemo  contradixilfy   quod  videbam   purgasse  contu-  25 

2  viri  fortis  praemiiun  P;  DiyeB  proditionis  reue.  — 
VIRO  FOfiTI  PRAEMIUM.  Divea  etc.  edd.  {cf.  147,  3  et 
164,  7)  II  10  illu  A,  iUiun  B,  c&rr.  jler  |i  11  ficiliuB  Aa,  di- 
ficilinB  Ab  II  int.  est  nnll.  Aa,  int.  est  nierit  null.  Ab  ||  12 
Tiro  P  K  14  prodigitorem  Aa  ||  15  rem  inutilem  B  ||  18  ad 
im.  B  I  22  pr.  pensi  ad  h.  B  ||  28  nihic  int.  Aa,  ni  int.  Abj| 
25  yidebatur  AB,  corr»  Bo,  videbatur  purgare  ^te  yelle> 
Atr;  cm  *yidebatur  purgaeee  ^te^  (.^) 


166  QUINTILIANI 

meliam  tuam.  nihil  idbi  lex  profoisset^  si  abolitio- 
nem  petisses.  nonc  duo  vindicas  praemia;  ut  nec 
causam  dicas  et  hominem  occidas.  ergo  non  uti- 
que  comprehensum  in  praemio  est,  statim  accipere, 
5  et  quotiens  nuUum  praefinitum  est  tempus^  incipit 
esse  in  potestate  dantis.  si  abolitionem  petis;  al- 
terum  praemium  est.  Et  cuius  tandem  iudicii  petis 
abolitionem?  non  privata  di^ceptatio  venit  in  quae- 
stionem^  non  pecunia<(e]>  lis^  quamquam  tunc  quo- 

10  que  leges  commendaxem  et  morem  iudiciorum  — :  ne 
agaris  reus,  postulas.  ad  summam  rei  publicae 
pertinet.  dico  proditum  populum;  dico  tempus  con- 
stitutum-  quantulum  est^  ut  neges?  si  maxime 
festinaS;   apud   hos  ipsos   agi   iam  potuit;   eadem 

15  hac  mora^  qua  reicimur^  potuit  pronuntiari.  nihil 
est;  quod  timeas^  si  innocens  es.  accesit  tibi  magna 
pars  patrocinii:  fortiter  fecisti.  super  illam  poten- 
tiam  divitiarum  venit  nova  gratia;  nec  potuisti 
magis  experiri;  quantam  tibi  gratiam  fecerit  ista 

20  militia:  mortem  accusatoris  accipere  potuisti.  quid 
est  istud;  quod  non  putas  eadem  gratia  inpetrari 
posse  tuam  salutem? 

SERMO. 

In  summa  parte  paene  irate  dicet  hic  accusator. 

26  nam  subinde  interpond}  [Declamatio]:  »si  vuItiS;  si 

vestra  interest^  quid  ad  me,  qui  j)eriturus  sum?4: 

2  yincas  Aa  ||  4  occidere  AB ,  corr.  Bo  ||  7  primium  A  || 
8  oblitionem  A  ||  diBceptatiofi  (»  d.2n«)  B  ||  9  peconialiB  AB, 
corr.  Aer  ||  11  ream  AB,  corr,  Aer  ||  12  constitam  A  ||  14 
aeadem  A,  ac  eadem  BJ  16  reicimas  A,  reiici  mas  B,  oorr. 
Bo  D  17  pars]  spes  {?)  Bo  ||  18  n.  gloria  giatia  Ba  ||  19  fe- 
cisti  Aa  II  20  malitia  Aa  ||  motem  B  |  24  in  dammum  aperte 
paene  A,  in  snmmam  apertae  poenae  B,  corr.  Bo;  fortasse 
T[paene]  ||  24  dicit  A  B,  corr.  i^  ||  26  interponit A,  it'  potitar  B 
26  [Declamatio]  Bo  ||  26  urS.  A  ||  peritazus  som]  rorsom  B 


DECLAMATIONES.  CCXCV.  167 

<DECLAMATIO>. 

Yos  suadeo  caveatisy  et  suadeo  permittatis; 
dam  Yolo:  merueratis  enim'  ne  yellem.  caputne 
meum  tam  cito  donastis?  tam  facile  innocens  oc- 
oisus  est  in  ea  ciyitatey  in  qua  sibi  putat  aliquis  5 
tam  facile  posse  contingere,  ne  reus  fiat?  quid 
«st  ergo?  nondiim  omnes  exuimus  adfectus:  fa- 
ciam  Tobis  hanc  inTidiam^  ut  sciatis  a  Tobis  oc- 
cidi  bonum  ciTem.  neque  enim  quisquam  expetet, 
ut  hoc  iudicio  dicam^  quomodo  prodiderit,  quo  pre-  ip 
tiO;  quo  tempore;  quo  loco.  Si  Tultis  haec  audire, 
date  diem;  si  ne  hoc  quidem  impetro,  non  meruistis. 
«t  hoc  me  mea  causa  non  facere^  cui  non  possit 
«sse  manifestum?  expediebat  alioqui  mihi  TiTere, 
expediebat  suspenso  ac  sollicito  transigere  haec  15 
tempora?  fortius  est,  quod  differo  mortem,  quam 
quoa  mori  non  recuso. 

CCXCT. 

Demens  ex  Tinculis  fortis. 

Dementiae  damnatus  a  filio  et  alligatus  ruptis  Tin-  20 
culis  fortiter  fecit.  praemio  peti<i)>t  restitutio- 
nem.   quam  cum  filio  contradicente  accepisset, 
abdicat  filium. 

SERMO. 

Filius  optabit,  ut  pater  sanus  sit;  dicet  id  genus  25 
furoris  fuissC;  ut  intermissionem  haberet. 

1  ^Declamatio)  Bo  \\  5  aliqui  AB  ||  9  ezpectet  B  ||  18 
fecere  A  ||  poBBet  Aa  ||  17  mortem  B  ||  21  '''peti<i>t  ||  25  op- 
taTit  AB  I  d.  hoc  g.  B 


168  QUINTILIANI 


DECLAMATIO- 


Coeperam  gratulari:  ecce^  iterum  sollicitor:  iam 
irascitur  pater.  quod  ad  me  pertinety  non  alia  ra- 
tione  contradico^  quam  ne  pater  domi  sine  custode 
5  sit.  non  aliter  itaque  hanc  causam  agam^  quam 
proxime  egi,  etiamsi  in  illa  nocuit  mocferatio. 
diu  ego  tuli  valetudinem  patris,  donec  tam  mani- 
festa  esset^  ut  damnarem  etiam  inyitus.  tradit& 
est  curatio  mihi.   quam  diligenter  hoc  egerim;  ae- 

10  stimate:  videtur  hic  esse  sanatus.  nec  ^tamen^ 
illud  argumentum  sanitatis  est^  quod  rupit  vincula: 
saepe  faciebat  hoc  ipsum.  quod  in  hostes  impetum 
fecit;  quod  praemium  peti^i^t,  ago  gratias  fortunaer 
visus  est  sanus. 

16  Quid  obicis?  ^^egisti,  inquit,  mecum  dementiae/^ 
Si  non  tenuissem^  tamen  licuerai  datum  est  hoc  ius 
contra  patrem.  legum  lator  prospexit  senectuti:  ideo 
medicinam  filiis  imperavit.  cum  yero  sanayerim, 
poteram  videri   impius^  nisi   detulissem.    non   est 

20  indulgentia  permittere  sibi  furorem.  Sed  alligavi. 
hoc  si  iniquum  esset^  non  liceret.  deinde  obicies^ 
quod  non  custodivi?  testor  «deos,  non  recessi  a 
custodia^  donec  me  bellum  ayocayit.  At  contradixi 
praemio    tuo.     hoc    simile   est   ei,    quod   defendi» 

26  Bed  non  dicam:  >recentia  tua  fecerunt  merita,  ui 
obtineres:  an  debueris^  apparebit^.  non  desinam 
optare,  ut  hanc  causae  meae  partem  malam  facia^. 
duret  ista  animi  tui  quies:  scias  quibus  irascaris^ 
scias  quos  ames. 

1  Declamacio  ▲  ||  6  ante  raiio  AB,  corr,  JRo  |  8  est  A  || 
10  boc  AB,  eorr,  Eo,  praeterea  auadem  nimc  t  ^tamen> 
Bo  II  14  satus  Ar  II  18  filias  B  ||  21  inimicum  Aa,  inicum 
Ab  II  22  qui  A,  g  B  ||  24  defendis  et  AB,  corr.  Bo  ||  26  de- 
buerim  AB,  corr»  Aer  \\  apperebit  A  jj  27  faciam  AB,  corr, 
Or  II  29  amas  A 


DECLAMATIONES.  CCXCVI.  169 

CCXCVI. 

Exul    tace. 

EXULEM  INTBA  FINES  DEPREHENSUM  LICEAT   OCCI- 

DEBE.  Inpmdentis  caedis  damnatus  ex  lege 
in  exilinm  quinquenninm  missus  est.  intra  & 
fines  a  fratre  ad  cenam  yocatus  cum  parasito 
fratris  litem^  fratre  iam  dormiente,  conseruit 
et  a  paralito  clamante  »  exul  tace«  ex  lege  inter- 
fectus  est.  quo  comperto  parasitum  abiecit 
adulescenS;  a  patre  abdicatur.  lO 

DECLAMATIO. 

Obicimus  adulescenti  ante  omnia^  qnod  parasi- 
tum  habuerit.  abdicationi  hoc  satis  erat,  ut  si  quid 
pater  noHt^  numquam  emendet.  quare  nibil  est^ 
quod  dicas  mibi^  numquam  istud  obiecisti.  quid  15 
enim  hinc  colligis  aliud,  quam  ut  te  abdicet  indul- 
gens  pater?  quid  enim  est  parasitus^  nisi  comes 
yitiorum?  turpissimi  cuiusque  facti  laudator?  unum 
tamen  videbatur  esse  solatium^  quod  eiusmodi  vita 
ad  homicidium  usque  non  perveniret.  20 

Obicio  tibiy  quod  fratrem  intra  fines  invitasti. 
fuerit  quantalibet  causa  conviyii^  melius  [eo]  certe 
ipse  ad  fratrem  isses.  manet  hoc  ipsum  inter  causas 
abdicationis:  obici  tibi  potest,  quod  tam  impius  eS; 
ut  fratrem  post  illam  miseram  fortunam  non  yide-  2& 
risy  nisi  ad  te  descendentem,  nam  illi  ignosci  pot- 


8  parato  si  cl.  Aa  ||  damnante  B  ||  inter  interfectas  A ,, 
9  qni  Aa  ||  abierit  P  ||  12  adolesoentia  in  te  B  ||  paratani 
Aa  II  17  nolet  A,  nollet  B,  oorr.  Sch;  an  *noIaerit(?)  ||  16  mi 
Aa,  mii  Ab  1 16  hoc  AB,  eorr,  Eo  ||  17  aqaid  Aa,  aat  qoid 
B  II  parasitus  A  1  18  laudatio  A  [1  18  hnius  modi  B  ||  20 
pertmeret  B  ||  21  finem  B  |j  22  meUue  ea  c.  A,  m.  eo  c.  B, 
corr,  La^,;  an*m.  ta  c.  (f)  |j  23  ad  fratrem  (m.  B  ||  22  tam 
ipaiaB  est  frater  p.  B  j|  26  qaod  AB,  corr.  Bo 


170  QUINTILIANI 

est,  vel  cum  pericnlo  yenienti:  [nihil]  tibi  vero  qnis 
ignoscat;  qui  cum  sine  pericnlo  ad  illum  ire  posseS; 
in  id  discrimen  adduxeris  firatrem  tuum^  ut  eum 
etiam  parasitus  posset  occidere. 
5  Obicio  tibi,  quod  adhibueris  cenae  tertium.  si 
boc  factum  pietatis  est,  opus  est  secreto.  Obicio, 
quod  parasitum  potissimum  adhibueris:  hoc  enim 
vacabat  misero,  hoc  exuli?  cenabat  cum  parasito! 
cetera  iam   intellego   non  pertinere  «d  abdicatio- 

10  nem.  altiora  sunt  crimina  et  suis  legibus  digna^ 
non  tamen  debent  ideo  lucrifieri;  quod  in  patrem 
inciderunt. 

Obicio  tibi  occidendi  fratris  consilium.  si  accu- 
sator  essem,  si  te  in  culleum  peteremi  illa  dixissem: 

16  persona  crimini  idonea  est:  habes  parasitum;  et 
causa  occidendi  manifesta  est:  coheres  es  fratris. 
occasio  adiuvit  consilium:  intra  fines  occidi  potest; 
minister  non  defuit:  parasitus  in  tua  potestate  est. 
cetera  yero  cui  non  etiam  manifesta  sint?  parasitus 

20  sine  tua  yoluntate  convitiari  fratri  tuo  auderet? 
homo  in  adulationem  natus^  homO;  cuius  famem 
tu  tantum  propitius  differebas^  non  fecisset  utique 
quo  te  putaret  offendi.  dormis  (hoc  tibi  in  prae- 
sentia  credatur):  non  putabat  tibi  posse  nuntiari? 

26  et  tamen  incredibile  est  te  dormisse  hoc  tempore^ 
hoc  loco:  conyivium  erat;  et  quale  convivium?  fra- 
ter  invitatus.  ita  ille  convitiari  ausus  fuisset;  si  te 
amantem  fratris  vidisset?  credo  parasitum  etiam 
insultasse  fortunae  filii  mei.    »tace;  dixit^  exvla  pa- 

1  ven.  nihil  t.  ▲,  ven.  mihi  t.  B,  carr,  Lat  ||  4  para- 
tns  Aa  g  6  fiurtain  A  |  6 — 7  cenae  t.  a.  b.  f.  p.  e.  o.  e. 
8.  0.  q.  p.  p.  adhibaeris  (m,  B  1  8  exasuli  A  ||  16  [etl  Bo  || 
16  manifesto  A  ||  17  in  fines  Aa  ||  20  conviri  Aa  ||  21  iiomo 
i.  a.  natos  om»  B  |  22  tantom  tn  AB,  eorr,  Bo  |  prodigos 
Bu  (ef.  176, 10)  I  28  potearet  Aa  |  24  mundari  Aa  |  26  in- 
cedibile  Aa  ||  26  iratre  Aa  ||  27  conviaci  Aa  ||  28  amem  Aa 


DECLAMATIONES.  CCXCVl.  171 

rasitus:  homo,  puto,  qui  contumeliam  non  fere- 
bat.  >tace,  exall^  parum  enim  eum  graviter  tor- 
qnebat  sola  fortmia,  parum  enim  graviter  irasce- 
batur  errori,  nisi  etiam  parasitus  obiecisset.  non 
fecisset  hoc  ergo  te  invito.  puta  tamen  cadere  5 
hanc  in  animnm  parasiti  indignationem:  illud  certe 
in  casum  non  cadit,  ut  gladius  in  tridinio  fu- 
erit;  [multa,  quae  singula  accidere  possunt,  uni- 
Tersa  eztra  casum  suni]  ut  convitiari  incipiat  (ei}, 
cuius  occidendi  ius  habuerit;  adice  his,  ut  tu  dor-  lo 
mias,  cum  fratrem  inyitaveris;  ut  Tisurus  fratrem 
post  longum  tempus  nihil  sis  locutus,  praesertim 
nondum  exacta  nocte;  cum  adhuc  yigilaret  ille  miser 
exul.  et  fortasse  accidere  somnus  hic  potuerit  inter 
plures:  tres  estis,  et  omnis  sermo  in  angusto  est.  15 
incredibilius  hoc  faciet  ortum  inter  fratrem  tuum 
parasitumque  iurgium:  ad  latus  tuum  iacet  ille, 
qui  clamat  >exul^  tacek  quomodo  fieri  potest^  ut 
ne  ipsius  quidem  caedis  tumultu  excitatus  sis?  fienn^ 
potest,  ut  gladium  frater  tuus  non  yiderit^  non  te  20 
excitayerit,  cum  periclitaretur? 

His  omnibus  manifestum  est,  hoc  tantum  quae- 
aitum   patrocinio   esse,    quod  parasitum  in  prae- 
sentia  dimisisti.   glorieris  enim  licet;  quod  non  te- 
cum  interfectorem  fratris  habeas:   itane  hoc  tan-  25 
dem  satis  fuit  dimittere  inpunitum,  dimittere  in- 

5  hos  A  g  6  hanc  otfi.  B  ||  7  quod  AB,  corr,  Eo  lin  clinio 
Aa  H  8—9  multa  etc.  —  Bunt  dekvit  hic,  in  versum  13  post 
xas  nabaerit  assumpait  Bo;  mihi  aimul  non  suo  loco  posita 
€886  inteUego,  videntur  e  saribae  dlicuius  cdlamo  fluxisse,  cf. 
guae  adnotavi  ad  46,  25.  93,  6  eq,  106, 12  et  in  prolegg,  \\ 
8  mnltaque  sing.  B  ||  9  eztra  oausam  sunt  Aa,  eztracta 
Babaunt  B  ||  incipit  caius  Aa  ||  10  oo.  huius  Aa  ||  11  inyitaberia 
B  U  12  Bcis  A  II  18  huo  ezularet  B  ||  14  ezulet  et  f.  AaB  ||  oo* 
oiaere  B  1  BOmniis  B  ||  huo  B  ||  1619  intra  B  ||  caeoidiB  Aa  jj 
fieri  non  AB,  corr.  Sch,  ||  21  periclitaret  AaB  ||  22  quia  his 
Aa  I  28  patrocinium  AB,  corr,  Or  H  25  interfectorfi  A  ||  patria 
BaF  11  26  demittere  6t«  A 


172  QUINTILIANI 

yiolatum?  magni  adfectos  iura  non  spectant.  sed 
ne  dimisisti  qmdem  bona  fide.  nam  et  snstineri 
absens  potest.  nec  dubito^  qcdn  expeetetor  mprs 
mea.  Ut  vero  non  solnm  iustae,  sed  etiam  miserar 
5  biles  cansae  abdicationis  sint,  filimn  perdidi  eo 
tempore^  qno  miser  erat.  non  licnit  saltem  in  pa- 
tria,  non  in  domo  sua  extremum  illi  spiritum  ef* 
ftmdere.:  sed  quod  est  contumeliosissimum,  manibns 
parasiti  et  inpune  occisus  est^  quem  indignnm  erat 
10  inpune  saltem  male  audisse. 

ccxcvn. 

Meretrix  ab  amatore  forti  caeeata. 

QUI  EXCAECAYEBIT  ALIQUEM  AUT  TALIONEM  PBAE- 

BEAT  AUT  EXCAECATI  DUX  6IT.  Meretricis  ama- 
15  tor  fortiter  fecit.   occurrentem  sibi  meretricem 

excaecavit.    petit  illa^  ut  eodem  duce  utatur. 
recusat  ille  et  offert  talionem. 

DECLAMATIO. 

Si  quis^  iudices^  lege  adversus  eos,  qui  excae- 
20  caverunt;  ita  composita^  ut  aut  talionem  patiantur 
aut  aliquatenus  solatium  iniuriae  praestent^  litem 
esse  audiat,  altera  parte  similem  fortunam  exigente^ 
altera  mitiorem  partem  legis  amplectente,  profecto 
existimet  banc  mulierem  id  postulare,  ut  excaece- 
25  tur  is,  qui  sibi  oculos  em<^er^it:  illum  autem  virum 
fortem  fiducia  meritorum  erga  rem  publicam  spe- 
rare^  posse  fieri,  ut  contra  yoluntatem  quoque  eius, 

3  qnin  A  ||    4  ergo  AB,  eorr.  Bo  ||  6  miserat  non  A; 

patiia 

miBer  <exnl>  Bo  |  psaltem  in  i^m  A  ||  12  forte  A  g  acata  vel 
aecata  Aa,  cecata  AbB  ||  14  dnzit  m.  Aa  ||  16  dncentatnr  Aa  || 
22  andiant  B  ||  fortunae  B  ||  25  *em//it  A,  emit  B  ]|  26  for- 
tem  om,  B 


DECLAMATIONES.  CCXCVII.  173 

quae  yindicatur,  oculos  defendat.  nam  et  hic  dolor 
grayissima  passae  convenisset,  et  illud  naturale  est; 
uk  bona  oculorum  intellegant  etiam  qui  eruerunt. 
id  omne  diversum  esi  haec^  quae  excaecata  est,  cui 
erepta  lux  est,  cui  omnis  vita  in  tormentis  agenda  est,  fi 
miseretur  quondam  amatoris  sui:  ille,  qui  excaeca- 
yit,  Yult  istam  nimium  yindicari;  idque  si  faceret 
paenitenti%  utcumque  consolandus  nobis  esset.  nam 
et  poteramus  suspicari,  hanc  istius  postulationis  esse 
rationem:  <^quod^  cum  excaecaverit  meretricem;  quam  lo 
amayit^  nunc  oculos  offerat;  causa  ambitus  fieri. 

Negat  fas  esse,  ut  vir  fortis  manum  meretrici 
praestet;  ut  iter  demonstret :  apparet^  illum  esse  caecan- 
^om.  Atque  id  tamen  praetenditur  modo,  iudices: 
ceterum  causa  postulationis  istius  manifesta  est.  15 
yidet  miseram  feminam  durare  in  hoc  non  posse, 
ut  excaecety  neque  id  agit^  ut  graviorem  patiatur 
poenait^  sed  ut  neutram:  oculos  habeati  quos  haec 
eruere  noluit  <^nec^  ducis  opera  fungatur,  quod  iam 
recusat.  Nos  tamen  necesse  habemus  his  respon-  20 
dere^  quae  proponuntur,  et  adversus  talimem  sic 
agere,  tamquam  ezcaecari  Toluerifc  iUa  etiam, 
quae  ab  ipso  iactata  sunt^  nos  quoque  referemus, 
fnisse  istum  yirum  fortem,  pugnasse  pro  re  publica, 
plurimum  nobis  profuisse  manus  eius  atque  oculos.  25 
his  enim  omnibus  profecto  hoc  efficitur,  ut  illum 
exoaecari  non  necesse  sit:  neque  ei  nocebii  illa  ho- 

2  passe  A,  parte  B  ||  4  <hic)^  id  omne  8<^  ||  5  rapta  B 
lox  om.  Aa  II  6  jmserator  Aa,  miseretor  AbB,  misereor  F 
7  YnItiB  tam  B  Q  id  eqne  AB  ||  7  q  A  ||  8  penitentiam  B  ||  11 
aoferat  B  H  cansam  AB  )  12  negant  B  |  18*  iliam  esso  ceca- 
tom  A,  illam  esse  oecatam  B  ||  14  tandem  B  ||  17  nt  in  eatcet 
Aa,  nt  ezecet  Ab  ||  nec  B  ||  18  haberet  A,  habere  B,  carr. 
6^  II  19  <nec>  Or  ||  fagatnr  Aa  ||  qm  (*  qnoniam)  A,  qno- 
niam  B,  earr.  Pi  ||  21  aliqnem  AB,  corr.  Ohr  \\  22  ezcecare 
Aa  II  nolnerit  AB,  corr.  Gr  ( ille  A  ||  24  reip  A  ||  27  nec  B  " 
nocnit  AB,  corr.  Bo 


174  QUINTILUNI 

nestissima  militia:  propugnator  fnit  civitatis.  quon* 
d&m  partem  aliquam  volaptatis  in  hanc  inpen- 
derat:  sed  fecit  illum  arrogantiorem  ipsa  yirtus. 
Neque  tamen  nobis  adhuc  persuaderi  potest^  ut  vir 
5  fortis,  qui  amaverit  aperte,  qui  non  erat  laesus 
ulla  meretricis  iniuria^  oculos  volens  eruerit.  for- 
tunam  illud  putamus  fuisse^  ut  si  lex  permitteret 
neutram  ultionem;  forsitan  totum  ius  remitteremus. 
nunc  oculos  eius  servamus^  qua  possumus. 

10  Lex  ita  scripta  est^  ut  is  qui  excaecaverit;  aut 
talionem  patiatur  aut  dueis  opera  fungatur. 
inter  has  duas  res  quaestio  est.  antequam  com- 
paro,  illnd  interrogare  volo,  cuius  causa  scriptam 
legem  e^se  puta<^ti^s?  dubitari  nonpotest,  quinscripta 

15  sit  ei^  quae  yindicanda  est;  ne  illud  quidem  in  dn- 
bium  yeniet^  optionem  quidem  harum  duarum  (ut 
ita  appellem)  poenarum  esse  in  potestate  exigentis. 
quid  enim  aliud  cogitasse  legum  latorem  putamus? 
illum  utique,  qui  excaecasset,  credidit  esse  punien- 

20  dum,  adeo  ut  ne  illi  quidem  ipsi  qui  yindicabatur 
permiserit  totam  legem  remittere.  illa  igitur  fait 
cogitat\p:  »meruit  quidem  qui  eruit  oculos;  ut  et 
ipse  perdat;  si  tamen  fhabueritf  misericordem,  si 
inciderit  in  eum^  qui  aliquatenus  fredderef  irae  suae 

26  rationem  posset^  gratiam  referat  huic  postea.  eligi 
ergo  ab  ea  poena  debet^  quae  gravissimam  iniuriam 
passa  est.  puta  istud  esse  asperius,  quod  recusas: 
fortasse  propter  hoc  ipsum  pati  debeas.  oculos  eru- 
isti  mulierculae  sine  dubio;  et  adice,  si  vis^  meretrici: 

30  tamen   quos   eruere  non  licebat.     non  es  dignus, 

1  qm  A,  qaoniam  B,  earr,  JRo  ||  2  inpenderet  Aa  |  4  yobis 
B  1  5  a  parte  B  ||  6  eraeret  AB,  eorr.  Bo  ||  7  fecis8e  AB,  earr, 
Sch,  II  et  81  JRo  1 10  ita  om.  F  1 14  esse  legem  B  ||  pnta^ti^s  Bo\\ 
16  nltionem  AB,  corr,  Lat.  |  qaidam  Ab  \  16 — 17  d.  Tita  ap. 
Aa  II  17  pagnaram  B  ||  22  qaerait  A  ||  24  an  *addere  vd  ad* 
hibere  {?)  \  25  *hae  Aa,  haec  AbB  \  26  qaaed  Aa  ||  29  malier 
cam  lesit  ne  Aa  ||  30  1.  nos  es  B 


DECLAMATIONES.  CCXCVin.  175 

qui  patiaris^  quod  vis.  Haec  dicerem,  si  tecum 
asperius  coutenderem:  nunc  ante  omnia  rei  publicae 
causa[m]  tecum  ago.  aeqnum  est^  salvos  esse  hos 
oculos  et  incolumes:  multa  adferunt  casus^  frequens 
bellum  esi  Detegemus  tibi  etiam  huius  inulier-  5 
culae  adfectns,  quo  magis  te  rem  tam  gravem  fe- 
cisse  paeniteat.  haec  excaecare  te  non  potuit.  me- 
minit  temporum  superiornm^  meminit  illarum,  quas 
aliquando  communes  heibmsHSy  yoluptatum^  meminit 
amoris  tui.  digna  est^  cui  manum  commodes.  nam  lO 
id  quoque  lez  iustissime  constituit^  praestet  oculos, 
qui  eruerit,  et  in  vicem  erutorum  luminum  ipse 
succedai  „At  enim  forti  viro  turpe  est  hoc  ofB- 
cium  subire.^^  Scilicet  illa  honestiora,  debilitatem 
pati,  et  f  ferre  infestos  numinibus  f  oculos.  non  15 
erit  talis  ista  debilitas^  qualis  esset^  si  illam  in 
acie  passus  esses.  tu^  qui  recusas  dux  esse  mere- 
triciS;  non  cogitas  futurum^  ut  tibi  oculi  propter 
mere^icem  eruantur?  verum  meretur  hic  ipse  pudor 
tuuS;  propter  quem  parcamus  oculis  tuis.  20 

CCXCVIII. 
Busticus  parasitus. 

Busticus  parasitum  filium  abdicat.   ille  C.  D. 

DECLAMATIO. 

Non  ignoro,  iudices,  quamquam  non  a  forensi 
contentione  solum;  sed  ab  universa  civitatis  con- 
versatione  longe  remotuS;  hoc  praecipue  fieri  misera- 

3  cau8a[m]  Bo  dt  Bi  ||  eqaom  A  ||  hoscnlos  Aa;  tnos 
ocnloB  (F)  Bo  II  7  haec  cecare  Aa  ||  memini  B— F  1  8  qnasi  al. 
A,  qms  al.  B  ||  9  haboit  AB,  corr.  Bo  ||  voLnptate  B— F  ||  12 
yice  meritornm  B  ||  14  silicet  A,  scilicet  et  B  |  15  f.  inf. 
omnibns  Gr,  f.  defectos  Inminibos  8ch,  emere  inf.  nnm.  Bo  \\ 
18  ibi  A  y  23  abdicat  //////////  c.  d.  A 


25 


176  QUINTILIANI 

biles  eos,  qui  patemae  animadyersioiiis  notam  depre- 
cantur,  quod  periclitari  de  praeteritae  vitcie  dignitate 
yideantur^  de  qua  certe  sollicitum  esse  fiUum  meum 
incredibile  est.    quantulum  est  enim^  quod  abdica- 

h  tus  erit;  qui  iam  paraisitus  est?  quem  ego^  iudices^ 
tam  obstinate  non  praeceptis  solum  meis,  sed  etiam 
precibus  resistentem,  utinam  possem  dicere  contu* 
macem:  nunc  hanc  licentiam  concepit  animo  seryi* 
tutis.    multum  enim  illi  (ut  res  est)  fiduciae  facit 

10  gratia  adulescentis  locupletis  et  prodigi,  qui  non 
aliter,  quam  si  de  proprio  mancipio  ageretur^  in 
hoc  vires  suas  ostendit.  infelix  et  ille:  1»m  turpem 
enim  filium  habeo,  ut  etiam  ipsi  obiciatur.  nec  me 
praeterity  nnde   haec  frequentia:    concurrerunt   ad 

15  spectandos  duos  rusticos,  et  id  forsitan  hoc  ipso 
indicante.  merito,  si[c]  iste  ridetur^  cuius  nomen 
equidem  nec  intellego  nec  interpretari  possum^  quod 
vocatur:  verum  nescio  quid  esse  turpius^  quam  luxu- 
riam  puto.  quo  magis  autem  hac  eius  vita  erube- 

20  scam,  facit  memoria  nostroe. 

Mihi  rus  patemum  erga  labores  gratissimum, 
non  frugalitati  tantum  suffecturum,  sed  et  delecta- 
tiont;  si  coleretur^  a<[c^  dominis  duobus.  hoc  cum 
f  dio  evenissem  f  ne  haec  quidem  ducendae  uxo- 

25  ris  et  educandorum  liberorum  onera  recusavi,  ut 
relictum  a  parentibus  meis  relinquerem  filio  meo. 
de  quo  ipse  non  questus  sum;  nam  videbatur  labo- 


unum  AB,  corr.  Lat,  an  *(anum)  tamen  (?)  ||  esset  A  ||  20 

*fecit  AB  I  memoria^  A,  memoria^  B  |  nostri  AB,  carr.  Ghr  {| 
21  post  „mihi.^'  Narratio  ntbro  colore  scriphm  Ugiiur  in 
cod,  B  II  lus  pat.  B  ||  gravissimum  B  |j  22  *fragalitate  A,  fra- 
gilitate  B  ||  sed  om,  Aa  ||  *deIectatio]ie  AB  ||  23  oc  cum  A  |' 
a<^c^  Bo  II  24  dico  AbB  ||  eyenisset  B  ||  28—24  hoc  cum  diu 
^solus^  coluissem  Eo  ||  25  onerare  cursavi  B 


DECLAMATIONES.  CCXCVIII.  177 

riosus.  misi  in  civitatem:  delicatior  venit  et  re- 
dire  properavit.  et  primo  quidem  deformavit  tan- 
tum  diligentior  cultus;  dehinc  procedente  tempore 
saepe  fragrantem  mero  vidi^  redolentem  unguenta, 
et  iam  plura  perditae  vitae  signa.  cum  interroga-  6 
rem;  respondebat,  esse  locupletem  amicum.  despi- 
ciebam  e[ti]am  amicitiam  dicebamque:  >quamdiu 
iste  locuples  erit?«  donec  <^eo)>  res  rediit,  ut  etiam 
de  salute  eius  timerem.  ad  domum  divitis  veni, 
[non  enim]  nomen  inter  non  agnoscentes  requisivi:  10 
parasitus  inventus  esi  et  place<[re)>t  rustico  patri? 
erubui. 

Nondum  te^  iuyenis,  ad  comparationem  voco 
utriusque  vitae:  in  praesentia  hoc  uno  contentus 
sum:  8uscipe[re]  laboris  mei  partem.  satis  sine  16 
te  laboravimus;  iam  deficit  aetas,  iam  quietem  po- 
ecit  senectus:  et  ego  delicatus  sum.  abdicent  me 
licet  boni  moreS;  tamen  clamo:  ego  te  mihi  genui 
non  ergo  cogitabis^  quid  mihi  debeas?  illae  terrae 
gratiam  referunt,  nec  quidquam  inveniri  potest  in  20 
rerum  natura^  in  quo  labor  pereat.  de  abdicatione 
tu  quereris?  prior  patrem  reliquisti.  quando  enim 
yidere  te  mihi  licet?  quantum  absum  ab  orbitate? 
inponO;  iudiceS;  adfectibus  meis,  qui  nihil  adhuc 
inter  querelas  habeo/nisi  desiderium.  lam  irasci  25 
necesse  est;  nondum  tamen  ad  ultimam  tui  contu- 
meliam  venio:  obicio  tibi  luxuriam.  si  hoc  tantum 
diceremus    »yiyis    inter    iijeretrices    et    lenones^:, 

2  deformayi  B  ||  4  flagrantem  AB,  corr,  Fr  H  7  e[ti]am 
6^r  II  qn.  eate  elocnples  er.  Aa,  qn.  est  locnples  er.  Ab,  qn. 
yesie  locnplex  er.  B,  qn.  vero  iste  Aer  \\  8  donec  resedit 
AB,  donec  res  eo  redit  Sch  ||  10  [non  enim]  Bo  1  place<[re^t 
JRo;  placeat  Gr  ||  nos  agnoscentem  B  ||  11  patre  A  |  18  inve- 
niasem  AB  et  pleraegjue  edd.;  corr.  8ch  ||  16  suscipe  re]  Aer  \\ 
tni  AB,  corr.  Eo  H  m  te  AB,  corr.  Obr  1  17  abdicant  AB, 
corr.  Bo  ||  19  debeba?  F  ||  illo  A  ||  20  referre  B  ||  26  abeo  A 
28  yives  B 

QnlQtiUAzii  decL,  «d.  Bitter.  12 


178  QUINTILIANl 

dignus  es<[ses^  abdicatione:  [et]iam  [si]  paraBitu^  ha- 
be<ri>s,  inter  aliena  servitia  numerariS;  et  tibi  lu- 
xuria  obicitur  etiam  non  tua.  omitto  interim,  ei 
quo  genere  vitae  in  istud  transieris,  sub  quo  insti- 
5  tutus  patre.  dissimulata  et  remota  persona  mea 
parasitum  abdico.  num  me  irasci  putas?  — :  mi- 
sereor:  [ubi]  haeserunt  tibi  vitia  civitatis.  videtur 
habere  hoc  primum  odium  rusticitas.  si  bona  pa- 
tema  consumpsisseS;  iure  abdicareris:  libertatem  et 

10  ingenuum  pudorem  consumpsisti.  Qui  melior  iUe, 
cui  servis?'  pudet  dicere,  quo  pretio  hereditatem 
emancipaveris.  gulae  servis  et,  sicut  muta  animalia, 
obiectis  cibis  in  istam  cecidisti  servitutem.  iuvat 
autem  cibus  post  opus.  multa  quidem  video  diversa 

15  genera  vitae,  nec  probabilia  omnia:  ceterum  tamen 
hoc  novum  est  et  inauditum,  contumelias  in  qua^stu 
habere  et  iniuria<(s]>  pacisci.  iuvat  illa  te  residua  potio 
et  ex  locupletis  cena  nescio  quid  <^non]>  intactum.  cae* 
dentis  manus  oscularis  et  ferrum  portaS;  fame  peri- 

20  turus,  si  ille  nihil  malefecerit.  alios  enim  fortasse 
parasitos  ars  aliqua  commendet:  tu  quid  potes;  mi- 
ser,  nisi  vapulare?  habent  hoc  quoque  deliciae  di- 
vitum:  malun^  quaerere  omnia  contra  naturam. 
gratus   est  ille  debilitate;   ille  ipsa  infelicitate  dis- 

25  torti  corporis  placet;  alter*  emitur,  quia  coloris 
alieni  est.  haec  (ut  res  est)  accessit  nova  elegantia 
inter  perversas  delicias,  habere  rusticum.  ridiculum 

1  eB^Bes^  JRo  \\  1 — 2  etiam  si  parasitum  habes  AB,  corr. 
Sch;  ceterum  cf.  169, 15  sq.  obicimus  adalescenti  ante  omnia 
qnod  parasitnm  habuerit  ||  7  *[ubi];  misereor  tibi:  haes.  Ro  \\ 
8  hoc]  nunc  Sch  ||  11  libertatem  Aer  ||  12  emancipavaris  Aa, 
mancipaveris  B  ||  sic  A  |{  13  in  istam  c.  s.  i.  a.  cibus  om.  B  '} 
16  contumelia  B  ||  17  pacisci  A  (in  marg.)  ||  iniuria  pasci 
AB,  corr,  JRo,  ex  margine  codicis  A  recipiens  pacisci  ||  20  ille 
imhi  B  ||  21  pars  B  ||  22  malum  AB,  corr.  Pt  1  M  A  ||  24  illa 
ipsa  Aa  |{  25  caloris  B— F  {{  26  acoersit  B  |  nova  X  X  eligantia 
A,  cove  ligantia  B,  novae  elegantiae  P 


DECLAMATIONES.  CCXCVIII.  179 

hoc,  quod  durus^  quod  inhabilis,  quod  filius  meus. 
qualia^  dii  deaeque^  damna! 

IntellegO;  cum  quo  mibi  filio  res  ^'i:  non  com- 
mendabo  illi   laborem  bonestum  et  bonam  cotidie 
conscientiam  et  operam^  etiam  civitatibus  servien-  6 
tem.     agam  causam  per  yices  auni^    [non]  nume- 
rabo  fructus:    luxuriosum  filium   ad  delicias  voco 
paratas.    ingentis  pecuniae  concupiscis  feras?    de- 
mens  ipse  venare.     avibus  onerari  fercula  gaudes? 
fructus  nostros,  nisi  succurris,  infestant.    quidquid  lo 
illic  lautum  est;  nos  misimus;   et  fructus  curvatis 
ramis  ad  manum  paratos  habemus.     compara^  si 
videbitur,  vestris  nivibus  meos  fontes;  compara  in- 
clusis  intra  parietes  aquis  perennes  fiuminum  lapsus. 
quae  tanta  vobis  nemora?  quid  est  istic  admirabile^  16 
nisi  ruris  imitatio?   ad  has  te  delicias  pater  voco. 
ipse  durum  desidia  solum  sulcis  aperiam  et  aratro 
senex  incumbam:  tu  tantum  impera.  non  misereris 
paterni  avitique  fundi^  obsiti  sentibus?  circa  beati 
fructus:  nos  desidia  male  audimus.    quot  iam  per-  20 
didimus  annos!  tu  vivis  aliena  liberalitate.     At  si 
te  nulla  Iiorum  miseratio  tenet^  ignoscas  mihi:  du- 
cimus  quendam  adversus  ipsas  terras  consuetudine 
adfectum:  non  vendes  tu  agellam  meum^  non  pa- 
ternos  avitosque  cineres  et  ossa  alicui  pretio  cenae  25 
unius    addices.     quatenus   infeliciter  filium  sustuli^ 
quaeram  aliquem;  qui  colat. 

1  ms  A  II  2  dedeaeqae  Aa,  dideaeqne  Ab,  dicere  B  ||  3 
est  AB,  corr.  Bo  ||  4  eoditiae  A  ||  5  etiam  in  civ.  B  ||  6  [non] 
nnmerabo  Pi,  annumerabo  Ohr  ||  7  Inxnrium  Aa  ||  9  venire 
P  11  10  snccnrreris  F  ||  11  cnrbatis  A  ||  12  paratam  B  ||  cnm 
porari  videtnr  B  ||  18  yestros  nivibns  meis  AB,  corr,  Gr 
13 — 14  inclnsi  sint.  Est  inter  par.  B  ||  16  oris  vel  roris  Aa 
20  andivimns  A  ||  qnod  AB  ||  22  nlla  homm  miserato  B 
ignoscis  B  ||  26  infoelicinm  B  p  27  colet  B 


12 


180  QUINTILIANI 

CCXCIX. 

Ossa  eruta  parricidae. 

Pabbicidae  insepulti  abiciantue.  sepulcbi  vio- 
LATi    siT    ACTio.     Decedens  pater    mandavit 

5  filiae  ultionem,  dicens  se  duorum  filiorum  ve- 

neno  perire.  puella  reos  postulavit.  inter  moras 
unus  se  occidit  et  sepultus  est  in  monumento 
maiorum.  alterum  cum  damnasset  et  insepul- 
tum  proiecisset,  eius  quoque^  qui  sepultus  fue- 

10  rat;   ossa  eruit  et  abiecit.     accusatur   violati 

sepulcri. 

SERMO. 

An  utcumque  sepultum  eruere  non  liceat?  an  ei 
non  licuerit,  quae  potuit  <8epulturam>prohibere?  an 

15  etiam^  <(ut^  non  iure  fuerit  sepultus?  hinc  speciales 
quaestiones,  utrum  lex  damnatum  tantum  parricidii, 
an  revera  parricidam  prohibeat  sepeliri?  an  ille  parri- 
cida  fuerit?  in  hoc  probativae  duae^  altera  7Cad'i]- 
TLKrij   altera  jtQayiiatixi^ ,   id  est,  adfectus  et  iuris 

20  quaestiones.  an  damnatus  sit  sua  sententia;  qui  sibi 
manus  attulit?  an  et  de  illo  iudicatum  sit,  cum 
frater  eius  convictus  sit?  an  non  possit  quisquam 
mortuus  damnari?  etiam  ut  alit4S  nemo  possit,  an 
<non>  is  utique  potuerit,  qui  in  reatu  periit.  f  ul- 

25  timae  pelagif  qualitas,  in  qua  totius  controversiae 

yires  sunt:  quale  huius  factum,  utrum  venia  dignum 

an  damnatione  sit?     in  qua  tractatione  jtad^rjrvxas 

pro  re  publica  indignandum. 

4  pater  am,  F  ||  6  moras  ^iudicii^  JSo  ||  7  xmius  B  y  10 
fsj  A  II  14  ^sepulturam^  Eo  \\  15  qutatu  A  ||  *^nt^;  an 
etiam  ^ille^  non  i.  f.  sepnltus?  Bo  jj  17  illa  B  ||  18  pateticae 

A,  patheticae  B  ||  19  ^ragmaticae  A,  premathice  B  1  20  suae 
sententiae  B  |  22  comunctuB  B  ||  posset  B  |  28  aliaB  A,  filios 

B,  corr,  auct.  incert,  ap,  Aer  [  24  q  A  ||  ^non^  JRo  ||  24—25 
ultima  peragitur  qu.  edd.  a  Piihoena,  ultuna  delicti  qu.  Ro, 
an  *ultima  solet  (debet)  peragi  qu.  {?)  ||  27  pateticos  A,  pa- 
theticos  B 


DECLAMATIONES.  CGXCIX.  181 

DECLAMATIO. 

Sepulti  ergo  essent  et  aetema  quiete  conditi 
iacnissent  panicidae  manes  iu^ta  patris  latus?  ut^ 
quod  diis  hominibusque  Yide[a]tur  indignum;  tu- 
mulo  tectus  videretur^  cui  leges  terram  negant;  in  6 
cuius  cruciatus  cum  omnia  commenta  sit  antiqui- 
tas^  citerior  est  tamen  poena  quam  scelus;  cuius 
statim  ora  oculosque  a  iudicio  lex  iussit  obduci, 
ne  hunc  iucundum  caeli  aspectum  poUuerent  tetri 
oculi;  cui  lucem  viYO^  iluctuanti  mare^  nau&ago  lo 
portum,  morienti  terram,  defancto  sepulcrum  negat. 
quem  in  poena<m>  sua<m>  iubet  vivere,  huic  tumulum 
et  exequias  persolvi  fas  fuit?  adeone  omnia  ^iura^ 
perierunt,  ut  ex  duobus  meliore  loco  habendus  sit 
manifestior  parridda?  16 

Tu  yerO;  puella  tam  honesti  adfectus,  quidquid 
tacita  pietate  suggeris,  vel  his  audientibus  refer. 
mihi  crede,  modo  adprobasti,  nihil  te  de  fratribus 
tuis  solere  mentiri.  »dies,  inquit^  noctesque  mise- 
randa  patris  umbra  circumvolat^  qualis  erat  cum  20 
mandatum  daret;  modo  minax  atque  effera^  repente 
summissay  his  me  vocibus  (ut  sciatis)  appellat:  „tu 
qaidem,  filia^  parricidam  postulasti;  eodem  criminey 
iisdem  argumentis^  communibus  ut<r>ique  legibus 
iadiciisqae^  qui  supererat  damnatus  est.  nunc  unus  25 
superest  dolor^   quod  parricida  sepultus  est,   quod 

2  de  sabplicio  cullei  et  paene,  parricidarum 
A  I  S  manas  B  1  4  vide[a]tar  Bo  ||  tamalto  Aa  |  7  tamen  est 
B  1  8  abdnci  AB,  corr.  Aer,  ||  9  iocandam  AF  ||  10  foitati 
mare  Aa,  faiti  mare  Ab,  fuit  at  in  mare  B,  fnit  at  in  mane 
P,  coft.  Aer  ||  12  in  poena<m>  Bua<m>  Fr;  fortasse  *in 
poena  saa  inb.  tabere  y  13  persolvis  B  ||  q  A  ||  vas  foit  A,  afiEuit 
B,  eorr.  Pi  |  <iurti'>  JRo  ||  14  habe^dum  B  ||  17  verbis 
aud.  A  I  21  maendatam  A,  mandatam  B  1  24  hiisdem  B  || 

comminibuB  A  H  at<r>iqae  Pi  |  25  sup^rat  A 


182  •  QUINTILIANI 

aetenia  quiete  compositus  sepulcro  meo  parricida 
patrem  premit.  aude  nunc  aliquid  puella  fortius^ 
et  ab  hoc  utique  me  vindica;  quem  ego  occidL  ex- 
pulsus  sedibus  meis  contactum  illius  fugio,  quid 
5  agis,  infelix  puella?  ecquid  agnoscis  alterum  patris 
mandatum?''  itaque  ut  primum  accessit  ad  tumu- 
lum,  sponte  resoluta  lapidum  compage,  impios  ci- 
neres  in  editum  terra  suggessit:  onerosa  etiam  in- 
feris  monstra  in  lucem  redundare  visa  sunt.« 
10  Dii  boni^  post  haec  quisquam  queretur,  cur  ex 
duobus  parricidis  neuter  iace^a]>t  tamquam  pater, 
uterque  tamquam  frater! 

ccc. 

Adultera  apud  fllium  iudicein  rea. 

16  Apud  communem  filium  iudicem  ream  adulterii  fecit 
maritus  uxorem.  matrem  absolvit  adulescens. 
pater  eandem  detulit  in  iudicium  publicum  et 
damnavit.    abdicat  filium. 

SERMO. 

20  De  ante  actis  temporibus  non  tantum  est  quod 
adulescenti  nihil  obicitur^  sed  etiam  quod  proxime 
iudex  placuit  patri.  quorum  ratio  cum  constet,  po- 
terat  non  improbi,  vel  non  manifesti  erroris  peti 
yenia.    sed  prius  iure  defendendus  est. 

25     •  DECLAMATIO. 

Obicis  sententiam;  non  dico,  qualem:  iudex  pro- 
nuntiayi[t].     dispiciendum   tibi   fortasse  fherit^   ad 

3  ob  B  II  <per  8€h.y  qnem  ego  ^bis  Boy  occidi  ||  expolsd 
B  I  5  haecquid  A,  et  qidd  B  |  6  accessi  edd.  jj  8  in  editum 
A  I  inferio  Aa  |  9  yisi  B^F  jj  11  iace<a>t  Bo  |  15  adnlteri 
AaB  1  figcit  om.  B  jl  16  matre  A,  mater  B  )  22  ind  AB  )  pla* 
cnit  ratio  p.  Ba(— P)  1  26  pmnnntiayit  AB,  corr.  Sch  |  26  de- 
spiciendnm  AaB 


DECLAMATIONES.  CCC.  183 

quem  venireS;  diligentius  exeutiendi  mores:  nuUa 
iudici  libertas  est^  nisi  pronuntiare  licet,  utrum  vo- 
luerit.  fortasse  erraverim  in  dispiciendis  causis, 
minus  prudentiae  habuerim  iuvenis:  ego  nihil  aliud 
debeo,  quam  fidem.  an  tu  ea  condicione  litigabas,  6 
ut  pronuntiare  pro  te  necesse  esset?  Hoc  dicerem, 
si  in  quocumque  iudicio  sententiam  tulissem.  ali- 
quanto  fortius  <(agendum^  est^  cum  iudex  a  te  sim 
electns:  hanc,  quam  nunc  eripis,  c[l]aritatem  in  iu- 
dicio  dedisti.  10 

Quid  tamen  pronuntiayi^  et  in  qua  causa?  Beam 
absolti.  non  .dico,  quam  ream^  nec  cuius  criminis: 
hoc  dico:  male  audire  plerumque  iudicum  nimia 
severitas  solet  nec  umquam  in  convicium  nisi 
asperae  sententiae  yeniunt.  ideo  absolutos  publica  15 
illa  acclamatio  prosequitur:  a  damnato  tristes  re- 
cedunt;  et  victricis  quoque  partis  silentium  esi  ab- 
solvi.  si  hoc  invidiosum;  si  hoc  criminosum  est; 
quomodo  me  putem  potuisse  defendi^  si  damnas- 
sem?  Absolvi  matrem  meam.  hoc  non  eo  perti-  20 
net  fortasse,  ut  debuerim  crimen  remittere.  multa 
ignorantes  patimur.  mihi  mater  innocens  visa  est. 
obiciebas  tu  adulterium  —  nihil  necesse  est  tractare 
de  causa^  pfaesertim  cum  nihil  sit  ablatum  defen- 
sionis  — :  mihi  tamen  omnia,  quaecumque  in  ma-  25 
trem  meam  dicebantur^  incredibilia  sunt  visa.  re- 
spuebat  illa  f . . .  f  magis  apud  me  agebat  causam 
mater  mea^   dicens:   »scis  quomodo  te  amayerim, 

2  iud  AB,  yidere  F  ||  si  Aa  ||  utrum  A  ||  3  despiciendis 
AaB  II  4  debeo]  habeo  B  ||  7  aliquando  AB  ||  S  ^agendum)^ 
Bo  cf^  66,  20  et  203,  3  \\  9  c[l]aritatem  Gr  ||  in  om,  AaB  || 
12  non  ^dum^  Ito  ||  13  iudicimn  AB  j|  14  in  om.  B  ||  con- 

Yimun  A,  coniuctQm  B,  coniunctim  F  ||  15  absolutas  B  ||  22 
ignorantnr  B,  ignoranter  P  ||  innoscens  Aa  ||  vis  B  ||  23  ob- 
itiabas  A  ||  24  fortasse*  solutum  vel  sublatum  ||  27  illaf. .  .f, 
magis  Eo  ||  causa  AB~F 


184  QUINTILIANI 

quomodo  educaTerim;  nihil  mihi  obiectum  est  id 
aetate  prima^  nuUa  fabula  ante  partum  secuta  est: 
ream  facit  annm  et  iuyenis  matrem.4:  tu  me  iudi- 
cem  faciebasy  illa  testem.  accedebat  his  illud  etiam^ 
6  quod  non  existimabam  tam  asperam  illam  dissen- 
sionem,  nec  veram  esse  litem^  quae  ad  filium  du- 
cebatur.  videbamini  mihi  quaerere  intercessorem. 
aliud  fortasse  fuerit;  quod  te  postea  concitarit:  illo 
tempore  nihil  facere  melioris  mariti^   nihil  indul- 

10  gentioris  potuisti.  ad  eum  iudicem  perduxeras 
uxorem^  qui  damnare  non  posset. 

y^At  enim  postea  hoc  crimen  probayL''  Non  iam 
respondeo  ista^  quae  dixi,  f  aiiis  muneribus  accipere 
iud   extraneorum    naturam    quaf    fortasse   iratior 

15  existi.  non  semper  erroris  odium  penes  cognoscen- 
tes  est:  aliquando  causa  profertur  neglegentius,  in- 
terim  defenditur.  si  matrem  meam  nunc  audias, 
dicit;  se  ad  illos  iudices  venisse  securam;  et  obsti- 
tisse  sibi  fiduciam  prioris  sententiae;  utitur  in  de- 

20  fensione^m]>  claris  ac  nobilibus  exemplis,  damnatos 
mihi  Camillos  et  Rutilios  narrat.  verum  quicum- 
que  iste  exitus  fuit,  habuerit  suum  finem.  si  cri- 
mina  in  me  explet  (neque  yereor),  plura  confitebor, 
quam  obicis:    et  cum  damnata  esset  mater   mea^ 

26  fleyi  et  grayiter  tuli. 

2  faxnnla  Aa  ||  6  tamen  B  ||  8  concitant  Aa  ||  9  meliores 
B  II 11  q  A  II  18 — 15  aliis  anribus  accepit  iudez  extraneus: 
ntriqne  fort.  ir.  existi.  Gr;  al.  aur.  acciperet  i.  extraneorum 
causam,  qua  f.  ir.  eztitisti  Obr;  nec  quod  fort.  ir.  extiteriB 
Sch;  forta89€*  al.  munerib.  accipere  iudices  eztraneam  cau- 
sam:  ^damnasti^f  quia  fori  ||  15  conexiBti  Aa,  ezistis  Ab  | 
cognoscentis  Ab  P  ||  16  perfertur  AB,  corr,  Aer  ||  18  iuctd  A  | 
19—20  defen8ionc<m>  Gr  ||  20  dampnatis  A  ||  21  Rutilius 
AB— F  1  22  8uum  nlium  Aa  ||  22—28  an  *criminari  me  ex- 
pedit  (?);  fii  crimina  i.  m.  expues,  n.  vere^>or  <et>  pl.  c. 
Sch  II  24  et  co  d.  Aa  ||  25  flevit  Aa 


DECLAMATIONES.  CCCI.  185 

CCCI. 

Bi^ta  a  diyite  pro  ancilla. 

Pauper  divitem  invitavit  ad  cenam.  erat  in  mini- 
sterio  puella  pauperis.  interrogatus  pauper  a 
divite,  quaenam  esset,  dixit  ancillam.  discedens  5 
a  cena  dives  eam  rapuit.  educta  ad  magistra- 
tus  puella  ex  lege  raptarum  nuptias  optavit. 
dives  accusat  pauperem  circumscriptionis. 

SERMO. 

Etiam  si  reus  est  hic  pauper,  non  tamen  mihi  lo 
videtur  aspere  et  concitate  contra  divitem  acturus: 
non  tantum  accusator  dives  illi,  sed  gener  est^  et 
nos  non  sumus  iracundi:  rapta  nuptias  optavit. 

DECLAMATIO. 

Si  alio  accusante  dicerem  causam,   sciebam  et.  15 
expertus  proxime  eram^  esse  nobis  aequam  etiam 
adversus    divites    libertatem.    sed  me,  quamquam 
indignissime  petar,  non  tam  lex,  quam  ratio  pro- 
bibet  a  conviciis. 

Ego  bunc  amicum  semper  optavi,  etiam  ante-  20 
quam  essem  socer^  et  colui  et  aliquid  etiam  supra 
vires  facultatium  mearum  in  excipiendo  eo  ansus 
8um.  atque  ,id  me  fecisse  ante  omnia  confiteor,  ut 
jpatrontmi  baberet  filia  mea.  nunc  vero  eum  mibi 
fortuna  ipsa  generum  dedit^  quem  maxime  dilige-  25 
bam.  tota  itaque  haec^  quae  pro  innocentia  mea 
adhibebitur,  yon  tam  defensio  erit,  quam  satisfactio. 

11  aspnre  A  ||  concit  A||  contrate  A  ||  13  nos]  nostris 
Bo  H  non  om.  Aa  |  abtavit  Aa,  obtavit  Ab  ||  14  ^Narratio  AB|| 
15  sic  F  II 16  eBset  A  H 17  divitem  Aa  |  21  esee  A  j[  colm  ali- 
qnid  A  1  snpera  Aa  ||  22  facultatum  B  |j  24  potiorem  AB, 
corr.  Gr  II  27  satiff  A 


186  QUINTILIANI 

fortasse  detrectet:  sed  tamen  audebO;  ne  nos  fasti- 
diat.  non  sum  quidem  locuples^  sed  quotus  quis- 
que?  inops  censu^  sed  integer,  sine  crimine^  sine 
fabula:  non  indignus  aliquando  huic  diviti  visus^ 
5  qui  amicus  yocarer^  ad  cuius  mensae  quoque  so- 
cietatem  abundans  et  locuples  accederet:  et  existi- 
maram  fore  hoc  quoque  inter  causas  amicitiae,  si 
cenulam  di?iti  pauper  fecisset,  non  illam  beatam, 
nec  qualem  hic  potest^  non  instructam  ministeriis 

10  —  unde  enim  nobis?  omnia  proferenda  sunt  in 
medium^  cum  praesertim  iste  nos  propius  <^non^ 
cognoverit.  quidquid  illud  fuit^  ne  dedignaretur  di- 
ves^  maxima  curaparekYi,  ipse  composui,  et  post  f  se- 
curitatem  f  modo  conyiya^^e^  serus  accessi.  sed  opus 

15  erat  ministerio.  hoc  parayeram  mihi  non  pecunia^ 
non  emptione;  sed  uxorem  ducendo^  educando  hanc 
puellam.  admiratum  credidi^  quod  hic  sexus  mini- 
straret;  eoque  magis  mihi  pudori  fuit  confiteri, 
esse  filiam  meam.     nam  neque  erat  is  cultus,  et 

20  notitia  nobis  adhuc  noya;  et  tamen^  si  de  me  quo- 
que  interrogasset;  respondissem:  >seryuli  tui  sumus.c 
non  persuadeo  tamen  mihi,  ut  crediderit.  neque 
enim  irritare  tam  delicatas  eius  cupiditates  potuis- 
set  ancilla,  nec  fecit^  quod  adyersus  hanc  condicio- 

25  nem  fieri  fortasse  potuisset:  rapuit  tamquam  inge- 
nuam.  ideoqne  cum  educeretuir  ad  magistratus,  ni- 
hil  recusavit^  nihil  iuri  nostro  opposuit;  nisi  forte 
hoc  quoque  in  causa  erat,  quod  ducebatur  securus. 


1  detractet  B  g  iam  A,  tam  B— P  {|  aude  bone  B— P 
2  locuplex  hic  et  postea  B  ||  et  AB  ||  6  aeced«ret  Aa,  accide- 
ret  B  g  et  om.  P  ||  existimaret  AB,  cdrr,  Bo  \\  7—8  sice  nul- 
lam  Aa  ||  11  ^non^  8ch  ||  12  non  ded.  Aa  ||  IS  *parte  curavi 
AB,  p.  cur.  ^ipse^,  ipse  comp.  Ro  \\  18—14  sedmilatem  Gr  " 


14  conviva^e^  6Tll5uauAgi7  admiraturum  Ro  ||  18  pu- 
dori  mihi  B  |[  19  nanque  B  ||  22—23  neque  tamen  AB,  corr, 
Aer 


DECLAMATIONES.  CCCL  187 

« 

unde  enim  nobis  adversus  istum  tantos  animos^  ut 
vindicaremur?  quomodo  hanc  invidiam  potuisset 
ferre  paupertas,  si  occidere  filia  mea  yoluisset  iu- 
venem  inter  principes  civitatis?  non  tamen  usque 
€0  hoc,  iudices^  valet;  ut  non  dederim  beneficium.    5 

Ubi  ergo  circumscriptio  est?  quam  quidem 
legem  arbitror  propter  eos  maxime  latam,  qui 
circa  forenses  insidias  aliquem  scripto  callidiore 
cepissent.  ceterum  ut  longius  interpretatio  yeniat; 
non  tamen  erit  dubium^  circumscriptionem  esse  in-  lo 
evitabilem  fraudem,  id  est^  in  qua  factum  eius  de- 
mum  aestimetur,  qui  accusatur.  singula  ergo  aesti- 
memus.  Invitayi  ad  cenam  —  quae  hic  circumscriptio 
est?  —  pauper  divitem.  yenisti:  ago  gratias;  ha- 
buisti  honorem  et  illud  humile  limen  intrasti  et  15 
adisti  mensam^  ad  quam  cum  venire  coepimus^ 
deos  inyoca<^yi]>mus.  f  alioqui  ios  in  me  humani- 
tatis  t  est  nostra  frugalitas^  quae  yobis  utique 
yelut  refectionem  quandam  et  quietem  praebet. 
inter  vestras  quoque  epulas  non  semper  illa  ponun-  20 
tur  peregrinis  petita  a  litoribus  et  silyis:  aliquando 
haec  yilia^  quae  rure  mittuntur,  adhibetis^  quae 
emere  nos  pauperes  possumus.  cenasti  tamen  hi- 
laris;  et;  ut  yis  yideri,  etiam  liberalius  bibisti. 
quare  tamen  inyitayi?  quoniam  promerenda  nobis  26 
est  yestra  potentia.  si  qui  me  detulisset  reum; 
defenderes;  si  quam  iniuriam  timerem^  rogarem  te 
per  ius  mensae  communis.  non  est  igitur  in  hoc 
circumscriptiO;  quod  ad  cenam  inyitayi.   cetera  uti- 

5  in  AB,  corr,  Bo  Q  hoc  om.  P  |j  beneficio  B  ||  6  ubi  e. 
circ.  om.  B  |l  8  callidiore  om.  B  ||  9  decepissent  Bo  \\  veniet 
A  1  10  ^b  (in  marg.)  A  ||  12  existimetnr  B  ||  14  est  om.  B 

17  *inY0ca<^yi^ma8  ||  in  me  B,  me  P;  al.  summae  hum.  Bo 

18  fragilitas  A  ||  utique  quae  AB  ||  21  a  om.  AbB  ||  22  rore 
Aa,  rare  P  [  23  <et>  noa  Bo  ||  28—24  hylaris  ut  v.  B  — P  ' 
27  rogassem  A  ||  28  prius  AJB,  corr.  Pi 


188  QUINTILUNI 

que  ad  crimen  legemque  uon  pertinent  Sequitur 
ergO;  ut  sit  proximum  crimen,  quod  in  ministe- 
rio  ^erit  filia  mea.  iterum  accusabitur  paupertas. 
quid  ergo  nos  facere  iubes?  emere  non  possumus; 
5  etiam  si  quid  ex  cotidianis  supererat  laboribuS;  edu- 
catio  exhausit.  mutuemur  ergo  et  alienis  ministeriis 
lautitias  yestras  imitemur^  quantum  potest  quis<(que^. 
apud  Yos  illi  greges  ministrorum,  apud  vos  aurum 
et  argentum.    ministerium  ergo  fuit  ex  meo.    non 

10  est  istud  deforme  pauperibus:  nam  et  si  in  aliud 
diei  tempus  incidisses^  tum  quoque  tibi  yideretur 
ancilla:  yidisses  pensa  facientem.  filia  igitur  mi- 
nistravity  sicut  mihi  solet.  niei  veritus  essem^  ne 
tibi  invidiam  fieri  putares^  nisi  me  frequenti  hu- 

15  manitate  in  honore  posuisses,  ego  ministrassem. 
Hinc  quoque  remove^  quod  tu  fecisti:  non  est  cir- 
cumscriptio,  quod  interrogatus  verecunde  respondi 
et^  cum  mihi  tecum  coepisset  novus  usus^  erubui 
videri  sine  ancilla.    hoc  mali  habet  ambitus.    pec- 

20  casse  me  fateor:  dicendum  fuit  yerum.  sed  hac 
poena  potes  esse  contentus:  non  inpune  fecL  en 
quae  a  me  facta  sunt^  haec  sunt:  hi<[n^c  me  circum- 
scriptionis  accusa^  nihil  ipse  feceris.  num  enim^  si 
tu  nihil  concupisseSy  non  rapuisses,  poterat  mihi 

26  obici  circumscriptio?  hoc  ergo  exigis,  ut  ego  nocens 
sim  non  ex  meo  facto^  sed  ex  tuo. 

AgC;  res  quidem  ipsa  crimine  caret,  sed  animus 
suspectus  est?  quid  est  igitur?  me  credibile  est 
circumscribendi  mente  fecisse?  inyitayi^  ut  raperes? 

30  neque  enim  poterat  dubitari;  quin  quaereres^  quae 
ministraret;  et  cum  interrogasses,  certum  erat  fore, 


6  intaemnr  B||7  lautitias  A||  mittemTir  B,' imitamnr 

invi 
Eo 
rens  B- 


6  intaemnr  B||7  lautitias  A||  mittemnr  B,' imitamnr 

qni8<^que^  Sch  ||  10  est  om,  AaB  )  12  pensa  A  |i  14 

idia  A  |  19  abitus  A  |  21  et  AB,  eorr,  Bo  |  22  hi<n>c 

II  26  nt  ergo  n.  Aa  ||  27—28  animos  diBpectua  Aa  ||  30  qnae- 


DECLAMATIONES.  CCCI.  189 

ut  protinus  cupiditas  aliqua  in  animum  tuum  de- 
scenderet;  et  cum  concupisseS;  ut  raperes.  quae  si 
nuUa  ratione^  nuUa  divinatione  proyideri  potuerunt: 
apparet  non  propter  id  factum,  quod  sperari  non 
potuit.  quid  enim  in  causa  fuit^  cur  raperes?  cultus  6 
▼idelicet  te  inlesit?  hic  enim  adici  solet  ad  spe- 
ciem  — :  talis  ministrabat;  ut  necesse  esset  ancil- 
lam  esse  mentiri. 

Tu  porro  (permittas  etiam  aliquid  mihi  libertatis) 
rapiebaS;  vel<ut)>  ancillam?  — :  tu  raperes  ancillam  lo 
eiuS;  apud  quem  paulo  ante  cenayeras?    sed  non 
credidisti^   ancillam   esse.     possis   tu  fortasse  huc 
usque  descendere;  ut  non  fastidias  pauperes:  num- 
quam  cupiditas  tua  usque  ad  mancipia  descendet. 
ac   si   forte   cepisset  oculos  tuos   [petisses]^   quid  15 
opus  erat  yi?  non  munusculo  sollicitas^es?  non,  si 
contumacior  esset,  pro  tua  illa  comitate  a  domino 
petis^es?     potuisti  ergo  scire^  etiam  antequam  ra- 
pere  inciperes.     in  ipso  yero  raptu  non   apparuit 
tibi  ancillam  non  esse?  non  taiQquam  libera  repu-  20 
gnayit?    npn  proclamavit  patrem?    nuUam  vocem 
meam  audisti?    fieri  non  potest,  ut  non  eruperit 
ingenuitas,  quae  aditura  erat  magistratus. 

Aut  ego  fallor^  aut  de  hac  tota  causa  iudicatum 
est:  nam  si  quid  feceram  fraudis^  apud  magistratum  26 
agere  debuisti.    ^^circumscriptus  sum,  ancillam  pu- 
tavi/'    necessitatem  raptoris  agnovisti. 

Non  puto  te  obicere,  quod  nuptias  optavit.  sed 
nec  ego  inputo;  sicut  ne  gratulor  quidem  hoc 
matrimonio.     mihi  magis  convenisset  gener,  cum  30 

9  *permitti8  AB,  permitte  edd.  \\  10  vel<ut>  Gr  ||  14  di- 
Bcendet  Aa,  discendit  Ab  ||  16  [petisBes]  Gr  ||  16  sollicitasti 
et  postea  petisti  AB,  corr.  (rr  ||  17  at  omniso  B  ||  19 — 20  ap- 
paiui  ti  biancillam  A  ||  22  moam  cibmrdum  iudicat  Bo;  for* 
tasse  *voc.  eins.  |  24  nt  ego  f.  A  1  30  magis  c.  g.  c.  q.  mihi 
om,  B 


190  QUINTILIANI 

quo  mihi  par  conyictus,  apud  quem^  si  forte  ce* 
narem^  uxor  ministraret.  tu  tamen  quid  circum- 
scriptione  ista  perdidisti?  uxorem  non  habes  locu- 
pletem:    nihil   enim  magis,   quam  pecuniam  desi- 

.  5  deras?  o  te  dignum^  qui  duceres  pareml  tunc  scires, 
quae  discordiae,  quae  contentiones^  quam  frequens 
mentio  dotis,  quam  erecta  ex  aequo  cervix.  utique 
in  his  tuis  deliicis,  in  his  cupiditatibus  tibi  liceret 
amare   aliquam    ancillam,   deperire   aliquam   mini- 

10  strarum.  at  nunc  habes  uxorem  non  ambitiosam, 
non  exacturam  comitatus^  sed  quae  tota  ex  tuo 
Yultu  pendeat.  laborare  consuevit:  habebis  ancil- 
lam.  Tu  tantum  [etiam]si  quid  ego  offendi,  mihi 
irascere:   nihil  illa  fecit,  nihil  illa  peccavit;   iussa 

16  {ecity  in  ministerio  patri  paruit:  ad  illam  hoc  tantum 
pertinet,  quod  optavit. 

CCCII. 

Auctoratus  ot)  sepeliendum  patrem. 

Gladiator  in  quattuordecim  gradibus  ne  se- 
20  DEAT.   Quidam  ut  patrem  sepeliret^  auctoravit 

se.  die  muneris  productus  sub  titulo  causae 
rudem,  postulante  populo^  accepit.  postea  pa- 
trimonium  statutum  per  leges  equitibus  adqui- 
sivit.    prohibetur  gradibus. 

26  DECLAMATIO. 

Postea  dicam^  qua  causa  paene  gladiator  factus 
sit^  postea  hoc^  quod  obicitur,  in  laudem  yertam: 

3—4  locnpletem  utile  ee  divitibns  uxores  pauperes  dn- 
cere  nihil  etc.  A  ||  4—6  des.  et  te  d.  B  ||  7  recta  Aa,  erectae 
B  II  10  at  om,  B  ||  13  [etiamjsi  Bo  ||  14  nihil  pecc.  A  ||  yisa 
P  II  15  fnit  AB,  corr.  Sch  ||  18  antoratus  hic  et  postea  Ab  || 
21  sed  die  nnmeris  B  ||  22  sndem  Ba  ||  22  statnm  AB  ||  27 
qaod  dicitnr  A  ||  veram  B 


DECLAMATIONES.  CCCII.  191 

interim  incipere  libet  ab  ipsa  lege.  ius  certe  se* 
dendi  implet  ingenuitas  et  census.  quaerendum  est 
ergO;  an  hic  gladiator  sit  aut  Aierit.  non  sumus  magni 
legis  interpretes:  non  ludum^  nec  arenamy  nec  ar- 
morum  [in]scientiam  complexa  est^  sed  gladium.  5 
cui  dubium  est,  id  exigendum  esse  in  eo,  ex  quo 
nomen  gladiatoris  ductum  est?  gladiator  igitur  est, 
qui  in  arena  populo  spectante  pugnavit.  nam  neque 
oratoi*  est^  qui  numquam  egit  causam;  neque  accu- 
sator,  qui  reum  in  iudicium  non  deduxit;  neque  reus^  10 
qui  causam  non  dixit.  yideamus  et  ipsius  periculi 
causam.  quaero^  an  si  creditor  post  datam  pecu- 
niam  operas  remisisset,  diceres  eum  gladiatorem 
fuisse? 

„In  ludo  fuit."  Fuerunt  doctores  et  medici  et  15 
ministri:  neque  tamen  [in]  illo  nomine  tenentur. 
„Productus  est."  <Sed>  et  alii  multi,  spectaculi  gratia. 
„sed  adfuit  pugna<e>''.  f  sed  animum  tenetis  f  cum 
praesertim  hic  ordo  ex  laude  militiae  hoc  nomen 
acceperit.  non  ergo  pugna  per  se  turpis  est,  sed  20 
inhonesta  pugna.  dedit  enim  et  familiis  nomina: 
hinc  Corvini,  hinc  Torquati,  hinc  Opimi.  illum 
ergo  maiores  prohibuerunt  theatro,  qui  vilitate, 
qui  gula  se  auctorasset.  mutuatus  est  pecuniam^ 
ut  patrem  sepeliret;  mutuatus  unde  potuit:  et  quo  25 
turpius  puta?  esse  sic  mutuari;  hoc  honestius  fecit. 
vidit  enim,  quid  sibi  accidere  posset  auctorato,  sed 
illud  crudelius  putavit^  si  pater  insepultus  iaceret: 
gladiatores  sepeliuntur.  isti  accusatores  et  Cimoni 
illi,  quod  patris  corpus  vicario  corpore  redem<er>it,  30 

3  magnae  B  H  5  [inJBcientiam  auct,  incert.  ap,  P»  H  in- 
serefit  :il  ||  7  glad  A  |  8  harena  B  ||  expectante  A  ||  9  oira- 
tor  A  II  9— 10  accusator  A  [  10  reua  A  ||  16  [in]  Lat  \\  17 
^aed^  Mo  ||  18  pugna^e^  Aer  ||  sed  ^et^  alii  multi  equi- 
tes  (?)  Bo  1  24  gila  Aa  ||  auctor  A  ||  27  possit  AB-P  ||  30 
qui  AB,  corr.  Gr  ||  redem<er>it  Gr 


192  QUINTILIANI 

crimmi  darent.  ^^Sed  indicavit  popalo,  quare  yenisset 
in  ludum/'  Non  pugnaturus,  tmttm  ut  notius 
£eT^.  exemplum.  num  te,  popule,  iudicii  tui  paeni- 
tet^.qaomodo  postea  yixit?  quam  frugaliter  adqui- 
6  siyit?>  quam  parce?  quam  Jaboriose?  ausim  dicere, 
neminem  sic,  ex  hoc  ordine^  nec  ex  alio. 


CCCIII. 

Proditioiils  rei^  fortes. 

Proditionis  rei  causam  de  vinculis  dicant.  Qui 
<^roditionis^  rei  facti  erant;  ruptis  yinculis 
fortiter  fecerunt.  praemio  petunt^  ut  soluti 
causam  dicant. 


10 


SERMO. 

15  An  reis  dandum  praemium?  an  proditionis  reis? 
an  biS;  quos  non  ciyitas  armavit?  an  contra  legem 
dandum  sit?  et  hanc  legem?  et  hoc  tempore?  an 
toUatur  summa  legiS;  etiam  si  vis  extenuetur?  qua 
mente  petant?  quid  utilius? 

20  CCCIT. 

Tria  praemia  diyitis  sacerdotis. 

Sacebdos  tria  praemia  accipiat.    viro  forti 

PRAEHIUH.     Dives    sacerdos   inimici  pauperis 

filium  sacrilegum  uno  praemio  liberayit.    eun- 

}^  dem  [in]  adulterii  damnatum  secundo  praemio 

absolvit.      bello  patriae  pauper  fortiter  fecit^ 

1  crimen  AB,  corr.  GV  ||  2  ut  om,  B  1  notiuns  Aa  H  n.  illis 
fieret  B  ||  tonc  AB,  corr.  Eo  |l  3  tum  AB,  corr.  Bo  ||  popule 
A  II  4  qua  B  ||  10  ^proditionis^  Bo  ||  23  filium  om.  B  ||  eacri- 
legium  P  y  24  *in  adulterium  Aa,  in  adulterio  AbB,  in  ad- 
ulterio  ^deprehensum  et^  Aer 


DECLAMATIONES.   CCCm.  193 

filius  ille  deseruit.   vult  eundem  tertio^pra^io 
sacerdos  liberare;  petit  praemio  vir/^cjr 
ut  occidatur.  •!:>*/ 


DECL  AM  ATIO.     K>JS'J^ 


Utra  lex  antiquior?   belli  utique  pmi^fiSieer-  6 
dotium  pacis  res  est.    tua  ad  uuum  pertinet^  haec 
ad  omnes.     mibi  lex  debet,   tu  legi.     utrius  legis 
hoc  tempus?    egb  dignior  sum  praemio,  quam  tu. 
me  viro  forti  contigit  victoria,  te  sacerdote  admis- 
sum  sacrilegium.  Haatenus  de  personis:  transeamus  lo 
ad  optionem.  ego  hodie  primum  opto,  tu  bis  optasti; 
et   ego    melius  opto  desertoris  mortem;   quam  tu 
vitam  sacrilegi.     sacerdos^  castra  vindico:  disce  tu 
vindicare  templa.     [quid,    si   contra   legem   petis? 
unius  vitam  iam  ter  optasti.]    comparavi  publicas  16 
personas^  nnnc  compa<^rabo]>rem.  tu  optas  numquam, 
nisi  de  alieno:  ego  de  meo.   <^quid?  si  contra  legem 
petis?  unius  vitam  iam  ter  optasti.) 

Quamquam  quid  mihi  cum  lege?  dum  ne  veniat 
adulter  illC;  ille  sacrilegus^  ille  desertor  in  penates  20 
meos.  sciet^  quanto  meliore  patre  natus  si^  quam 
immico.  armiger,  da  gladium:  yindicabo  ego  illum 
maritum,  vindicabo  templum.  legem  habeo  et  viri 
fortis  et  patris.  innocentem  filium  habui  ante 
huius  sacerdotium:  sub  isto  primum  expilata  templa.  2& 

1  mu  B  II  7  lege  B  ||  utriuB  [legis]  etc.  Bo:  fort.  *6— 8 
belli  ut.  prior.  ntrius  leg.  h.  tempus?  sacerd.  pac.  etc.  —  tu 
legi.  ego  dignior  ||  9  foite  AB,  corr,  Aer  ||  11  opinionem  AB, 
corr,  Aer  jj  11  tu  b.  o.  e.  e.  m.  opto  om,  B  ||  12—14  an  *ego 
m.  o.  d.  mortem  ^yir  fortis^,  quam  t.  y.  sacrilegi  sacerdos. 
castra  V.  etc,  (?)  |t  16  ortasti  A  ||  14 — 16  [quid  etc,  —  op- 
tasti.]  Ro,  II  cum  paravi  B  ||  16  num  comparem  AB, 
corr,  Gr  ||  17—18  <quid  c«c.  —  optasti.^  Bo.  j|  22  det  B  jj  ego 
om.  B  II  23  abeo  A 

Qaintiliani  deol.,  ed.  Bitfcer.  13 


194  QUINTILIANI 

farorem  hoc  iuyeBis  mei  putabam:  fiducia  erat, 
multum  est,  diyes,  colere  templa:  plus  tamen  sm^ 
tueri;  incendere  hostium  templa.  cur  enim,  si  quid- 
quam  tua  vota  proficiunt;  cliens  tuus  deseruit?  mihi 
6  debetur  praemium  quod  petiero.  possum  et  tuam 
mortem^  possum  tibi  auferre  sacerdotium. 

CCCT. 
Exnles  a  diTite  pngnare  inter  se  coacti. 

EXULEM  IKTBA  FIKES  DEPBEHENSUH  LICEAT  OCCI- 

10  DEBE.     Duos  pauperes    dives,  inimicos   suos, 

inprudentis  caedis  quinquennii  exilio  damna- 
tos,  intra  fines  deprehensos,  dimicare  inter  se 
datis  gladiis  coegit.  commorfcui  suni  accusatur 
iniusti  supplicii. 

16  DECLAMATIO. 

Nisi  praeoipua,  iudices^  inpotentiae  voluptas  di- 
yitibus  yideretur,  ut  sceleribus  suis  etiam  glorien- 
tur:  fuerat  tanti  miserrimorum  ciyium  perire  yin- 
dictam,  si  possit  tacere^  qui  fecit.    haec  enim  est 

20  exacti  iniusti  supplicii  manifesta  iniuria,  quod  ex- 
cogitayit,  quomodo  ab  inimicis  mors  exigeretur  et 
ipsis  inputaretur. 

Homines  innocentes  cum  damnarentur  quoque, 
iidesios  inter  se  concurrere  coSgit;  quos  etiam  in 

26  calamitate  fortuna  coniunxerat^  iussit  ut  invicem 
se  occiderent  (quod  gravissimum  illis  fuit)  scientes. 

1  hnnc  Bo  l  2—3  snBtmere  AB,  carr.  Bo;  p.  t.  (ea,  vd 
Dostra^  siutmere,  plus  inc.  8ch  ||  6  petioro  A  |  8  adiute  B  || 
12  izina  B  ||  13  cum  mortoi  B  |  16  xiiBi]  cmn  Gr  |  Yolun- 
tas  B  II  18  faerant  Ab  )  21  et  om.  B  |  23  damnarent  qnia 
qnoqne  Aa,  damnaretnr  qnoqne  B  ||  24  confestim  AB,  corr. 
Chr  1  cogit  B— P  ||  26  calamitates  B 


DECLAMATIONES.  CCCV.  195 

aestimate^  iudices,  quid  timuerint,  qui  hoc  fecerunt. 
quamyis  autem^  iudices,  adicere  invidiam  sceleribus 
numerus  soleat,  nos  tajnen  confitebimur,  inter  so- 
latia  doloris  nostri  esse  numerandum,  quod  ambo 
perienmt.  sic  miseros  commisit,  ut  si  unus  vicis-  5 
set^  post  quinquennium  l^edire  non  posset  sive  igi- 
tur  constare  yobis,  iudices,  debet  ultio:  nulla  um- 
quam  res  sic  contra  leges  excogitata  est^  ^quam^ 
ut  intra  fines  depr^bhensum^^exulem^  exul  occideret^ 
siye  crudelitatis  exigere  debe[a]t  poenam  yestra  iu-  lo 
stitia:  non  satis  habuit,  quod  adyersus  miseros  lex 
irata  conscripserat.  quanto  enim  grayius  tulerint 
supplidxmi,  quam  meruerant,  yel  sic  aestimate. 
Jioc  inimicus  elegit,  et  inimicus  pauperibus  iratus: 
haec  enim  odia  altissime  sedent^  cum  aliquis  his^  15 
quos  contempsit,  irascitur.  innocentiae  fiducia  con- 
tra  opes  istius  steterant,  non  tamen  futuri  pares, 
nisi  duo  fuissent.  contra  gratiam  armayerunt  mi- 
sericordiam  sui,  donec  ambo  in  periculum  capitis 
adducti.  testes  enim  non  defherun£  quantum  tamen  20 
yaluit  innocentia!  constitit  inter  omnes  non  potuisse 
iUud  nisi  ab  inprudentibus  fieri.  incredibile  est, 
iudiees,  quanto  difficilius  finibus  careant^  qui  exi- 
lium  non  meruerunt.  amplectebantur  miseri  pio 
fhrto  extremTmi  patriae  solum^  non  me  hercule  scio^  26 
an.alicuius  insidiis  perducti,  an  aliqua  humanitatis 
facie  inpulsi:  nihil-  probare  possxmi:  ambo  perierunt. 
si  tamen  intueri  ^rei^  naturam  yolueritis^  apparebit 
profecto,  non  casu  eos  in  eum  locum  potissimum 
yenisse^  in  quo  ab  inimico  deprehenderentur.  depre-  30 

3  nimieniB]  nostns  P  |  6  mifleras  B — P  ||  commi  A  ||  6 
poMit  B  I  7  nntio  Aa,  legam  iiIiio(?)  JBo  |  8  si  B  |  ^qaam^ 
Bo  I  9  ^exiilem>  Aer  )  10  debeat  A,  debebat  B,  oorr.  Bo  || 
14  hoc  minatos  eL  B  ||  16  contempserit  P  ||  narratio  A; 
iraflcitor.  Narratio  (rubro  colore  servptum)  innoc.  B  ||  18  dnos 
AB  I  20  enim  AB,  corr,  Or;  autem  Aer  ||  24  pro  P  |  25—26 
scin  al.  B  ||  28  ^rei^  Bo 

13* 


196  QUINTILIANI 

hendit  enim^  tamquam  expectasset  minus  quidem 
miserrimos  ciyes  confuderat  istius  aspectus;  iugu- 
lum  contumaciter  parabant.  »iampridem  mortem 
contempsimus,  nec  inimicitias  adversus  te  suscepi- 
6  muSy  nisi  lucis  vilitate.  occide:  numquid  plus 
potes?«  risit  animos;  et^»adhuc  nescitis,  inquit; 
quantum  opes  yirium  habeant:  ef&ciam  vos  inimi- 
cos€.  tradl  utrique  gladium  iubet  et  custodiri  in 
primo  impetu   manus;  -circa    flagella   et   ignes   et 

10  omnis  tyrannicae  crudelitatis  apparatus.  quantos 
enim  fuisse  credis  metus^  qui  effecerunt,  ut  con- 
currere  illis  expediret?  o  misera  condicio!  magna 
necessitate  yicta  libertas  est.  tunc  rogayerunt; 
donec  iste  crudelis  lanista  >concurrite,  inquit:  i^ 

15  istas  innocentes  manus  venitis  prudentes;  non  con- 
tinget  innocentibus  moric.  quae  miserorum  inter 
binos  metus  cunctationes!  occidere  coacti  sunt  eos^ 
quorum  miserebantur.  quid  ego  faciem  tristissimi 
illius  contentionis  narrem?  quid  yuhiera?  quid  san- 

20  guinem?  quid  gemitus?  tu  saltem  fortuna  melius: 
uno  uterque  fato  iacet.  te  tamen^  diyes^  interrogo, 
quid  de  illo  facturus  fueris^  qui  superfuisset?  hoc 
est  puras  manus  habere?  hoc  nobis  pro  innocentia 
imputas?   nocentem  fecisti  ipsam  infelicitatem  et^ 

26  tamquam  parum  esset  exigere  poenas,  supplicia  in- 
famasti^  id  denique  coegisti,  quod  defendere  non 
potuissenty  nisi  coacti. 

Iniusti  supplicii  ago.    non  est  mihi  lex  inter* 


2  conspectus  P|{iuguluA||6  occidere  B  ||  6  animo  B, 
fort,*  amicos  ||  7  opus  B  ||  10  omnes  AP  ||  appaiatofi  AaB  ||  13 
tiinc]  diu  Gr  ||  16  initie  AB,  mitis  P,  carr.  Bo,  qtU  tamen 
mdlit  14 — 15  en  istaB  inn.  manus  poUuitis  pr.;  et  istas  in 
m.  committite  pr.  edd.  ab  Aerodiana  ||  contmgit  A  ||  17  bo- 
nos  B  II  cunctatio  nec  occ.  AB,  corr.  Pi  ||  18  ergo  A  ||  18^19 
tristis  si  nuUius  B  ||  19  temporis  AB,  corr.  Bo  ||  24  putas  B 
25  quanquam  B  ||  esset  et  A  ||  26  idemque  B 


DECLAMATIONES.  CCCV.  197 

pretanda.  omne  iniustam  supplicium  est,  quod  non 
est  exactum  secundum  legem.  da  igitur  ius  mihi^ 
quo  perire  debuerint.  „ExuIem  intra  fines  li- 
ceat  occidere/'  Quod  satis  est:  non  occidisti. 
quidquid  aliud  factum  est,  contra  legem  est.  sit  6 
aliquid  mitius,  sit  aliquid  clementius:  non  licet; 
nec  tibi  licebit  ignoscere.  »exulem  intra  fines 
liceat  occidere.4c  neminemy  iudices,  eorum;  qui 
iura  condiderunt,  tam  asperum  et  trucem  existimo 
fuisse^  ut  tantum  scelus  crederet  posse  fieri.  metu  10 
sine  dubio  fines  nostros  clusit  exulibus;  magnam 
tamen  illis^  qui  deprehendissent;  inposuit  di&cul- 
tatenu  exulem  intra  fines  deprehendisti:  occide,  si 
potes;  sed  occide  tua  manu^  sume  camificis  animum. 
sequetur  quandoque  te  ista  conscientia,  et  quam-  15 
quam  inpunitus  sanguis  manabit  tamen  usque  ad 
animum.  quae  sunt  istae  deliciae,  ut  tu  velis 
inimicos  tuos  incruentis  manibus  occidere?  ex- 
ulem  intra  fines  liceat  occidere:  si  deprehen- 
sos  detinuisses^  iniustum  supplicium  esset.  nemo  20 
inter  poenas  exulis  constitnit  mortis  expectationem. 
istudy  quod  nutum  tuum  diutius  vident,  quod  ar- 
rogantiam  ferunt^  iniustum  supplicium  est.  non 
licet  tibi  gladium  supra  cervices  diu  tenere;  non 
licet  iugulo  necem  admovere  lente.  tu  eos  deti-  25 
neas  in^a  fines^  quibus  yenire  non  licuit?  occide 
yel  statim  yel,  si  differre  potes,  miserere.  nondum 
dico,  concurrere  — :  praesen^  te  ^alterum)>  alterius 
ceryicem  ferire  coegisti:  iniustum  supplicium  est. 
y^OTi  debent.'^    f  Qua  lege  in  qua  scriptum  est  30 

16  manabat  B  ||  18  ^inpradentis  m.  AB,  inprudentibas 
m.  edd,  j|  28  fnermit  Aa  1  25  ingnlo  A  ||  iugulnm  P  ||  27 
defferre  A,  deferre  B  ||  28  praestantis  AB,  corr,  Bo  {cf.  198, 
27)  II  ^altemm^  Qt  ||  30  debet  AB  ||  80«^.:  qua  lege?  in  qna 
Bcr.  est  cui  licet,  occidat  Ro;  forUme  *qna  in  lege  scr.  est 
ita  )>(exale8)  occidantar<c?  {cf  201,  13  sqq.,  207, 10  et  decl. 
383  fin.) 


198  QUINTILIANI 

cito  occidat  f  putate,  iudices^  huius  furoris  ad 
yos  causam  referri:  ex  duobus  exulibus  intra  fines 
deprehensis  ab  altero  occisus  est  alter.  statim 
cum  hoc  agere  iniusti  supplicii  yoIo.  quis  tibi  gla- 
5  dium  dedit?  quomodo  potest  fieri^  ut  is  debeat 
occidere^  cui  necesse  est  mori?  nemo,  ut  opinor, 
absolY^er)>et. .  fieri  non  potest,  ut  si  damnanda 
Aierit  audacia,  non  sit  Yindicanda  necessitas.  cum 
illorum  crimen  foret,  si  Yoluissent:  tuum  sit  ne- 

10  cesse  est,  quia  coegisti.  Si  concurrissent  et  YiYC- 
rent,  iniusti  tamen  suppUcii  agerem.  facile  est 
Yitae  damnum:  abstulisti  miseris  innocentiae  opi- 
nionem  et  ut  pessimum  gladiatorum  genus  perire 
iussisti.    non  potueras  absoWi^  si  infelicibus  mis- 

15  sionem  dedisses.  quos  composuisti?  homines  eius- 
dem  ciYitatis,  eiusdem  fortunae^  eiusdem  inimicos. 
plurimum  tamen  adhuc  ad  dolorem  pertinet^  quod 
te  spectante  pugnarunt:  ille  graYissimus  dolor^  quod 
ad  inimici  Yoluptatem  satisfacerent.  misera  condicio 

20  necessitatis!  gloria  infelicibus  erat,  facere  quod 
nolles:  quam  contumaciam  Yicisti! 

Proponite  ignes  et  <^flagella]>^  constituite  ante 
oculos  illud  crudele  spectaculum^  sedentem  hunc 
altius,  armatos  circa  serYOs.    neque  enim  profecto 

25  sine  praesidio  magno^  sine  certa  securitate  fer- 
rum  commisit  inimicis.  qui  dolor  miserorum^  quod 
quemquam  Yulnerarent  isto  praesente!  certum  ha- 
beo:  et  hortatus  est  et  laudaYit  illum,  qui  prior 
percussit.  omnia  licet  feceris^  neuter  tamen  amicum 

30  suum  occidisset,  nisi  scisset  expedire^  ut  uterque 
moreretur.  si  bene  miserorum  innocentiam  noYi, 
non    tantum    tibi^    quantum    optaYcraS;    contigit: 

2  causam]  tamen  P  ||  3  altero  B  ||  5  is  om.  B  I|  7  absol- 
Y<er^et  Eo  ||  18  damnayerat  B  ||  21  YeUes  AB,  corr,  Gr  \\  22 
<flagella^  Bo  cfs,  196,  9  ||  26  inimicus  B  ||  28  est  om.  B  |  29 
*percu8si<8se^t  (?)  \\  feris  B  ||  32  n.  tamen  tibi  quonia  op.  P 


DECLAMATIONES.  CCCVI.  199 

concurrerunt  lateribus  nudis.  omnia  tu  licet  cru- 
deliter  excogitayeris^  fecerunt  tamen  bonum  exem- 
plum. 

CCCTI. 

Expositns^  negatae  matris  nnptias  petens.      6 

Maritus  peregre  proficiscens  praecepit  uxori,  ut 
partum  exponeret.  expositus  est  puer.  maritus 
peregre  uxore  herede  decessit.  post  tempus 
quidam  adulescens;  cuius  aetas  cum  expositio- 
nis  tempore  congruebat;  coepit  dicere  se  filium  lo 
et  bona  sibi  vindicare.  inter  moras  iudicii 
bello  idem  adulescens  fortiter  fecit.  petit  prae- 
mio  nuptias  eius,  quam  matrem  dicebat,  ma- 
nente  priore  iudicio.  0.  D. 

DECLAMATIO.  16 

Non  ita  me  prima  frons  causae  callidissima 
optionis  simulatione  decipit,  ut  mulier  ista  matri- 
monio  c[r]edat;  quod  hodie  nemo  peteret^  si  non 
recusaretur:  illud  magis  yereor,  ne  iuvenis;  qui 
eius  quam  matrem  esse  dicebat  nuptias  optat,  20 
videatur  yelle  ad  yerum  pervenire;  ac  vos  latentium 
natalium  credatis  experimentum,  quod  mulier,  quae 
post  amissum  maritum  per  tot  annos,  qui  facere 
poterant  ab  infantia  yirum  fortem,  sic  complexa 
est  yiduitatem  tamquam  genus  pudicitiae,  hunc  25 
iungere  sibi  yenere  sera  et  polluere  complexibus 
non  Yult  filii  sui,  si  yixisset,  aetatem.  Intellego 
itaque,  non  tam  multa  mihi  contra  praemium  di- 
cenda,  quam  contra  argumentum:  sic  componenda 
actio  est;  tamquam  nos  audiant  iudices  illi.    non  30 

1  omnia]  era  P  ||  ta  <m,  B  ||  6  negante  Aa  ||  18  credit 
Aa,  credat  AbB,  corr.  Ohr.  \\  illis  A  ||  21  ad  A,  at  B,  corr» 
Aer  II  27  aeqnalem  Bo  \\  28  dicendam  B  ||  30  alii  Aer,  cfs.  204,3 


200  QUINTILIANI  ' 

tamen  iuyenem  pari  capidone  ludemus.  fecisset^  fecis-- 
set  hoc  astuta  mulier^  anus  inyerecunda,  ut  iuyeni 
curioso  offerret  hanc  fatigati  corporis  partem.  erat 
dignus^  qui  dum  alterius  patrimonium  petity  per- 
6  deret  etiam  praemium  suum.  sed  mulier  simplicis- 
sima;  (si  quid  mentiri  posset  [sij  non  exposuisset;) 
palam  se  noUe  profitetur.  hoc  pudori  satis  est: 
si  quid  iusseritis,  culpa  cogentium  est.  quid  in- 
terim  proficit  adulescens  ille?  nam  si  praeiudicium 

10  est^  quod  haec  recusat:  et  illud  sit  argumentum, 
quod  hic  optat.  cuiuli  quidem  pudori  propter  re- 
centia  merita  cupio  consultum.  magna  tamen  cupi- 
ditatis  invidia  inquinat  laudem^  si  cum  alienum 
patrimonium  petat,  non  putat  sua  referre,  utrum 

16  hereditatem  illud  faciat^  an  dotem. 

Haec  quidem  minus  soUicita  Aiit  priore  iudicio; 
tunc  enim  pudor  salyus:  nunc  totos  necesse  est  pro- 
ferre  gemitus.  »semel,  inquit,  infeliciter  nupsi.  pere- 
grinabatur  maritus;  illuc  ierat^  undenon  est  reyersus: 

20  tamen  misera  concepi  et^  quantum  uterus  crescebat, 
tantum  accedebant  exequiae.  conyenerunt  ad  parien'- 
tem  oonsolantes  propinqui.  haec  jiassa  sum  sua- 
sore  marito,  qui  me  fecit  heredem.  quis  potest  il- 
lum  diem  referre  sine  lacrimis?   vivum  funus  gre- 

25  mio  tuli;  quam  paene'  expiravit  in  manibus  meist 
deinde  periit  ille^  qui  iusserat:  quam  paene  potui 
non  exponere!  quid  mihi  cum  hac  hereditate?  ef- 
fecit;  ut  filium  magis  desiderarem.<:  falsas  putate 
voces^   si  postea  nupsit.     ille  desiderabatur  infans. 

30  sic;  putO;  effectum  est^  ut  aliquis  se  filium  dicer^t. 
haec  quidem   fabula  adlata  est^   tamquam  temere 

1  laudemus  P  j|  fecisset  otit.  AaB  ||  2  inyerecondia  Aa  || 
5  Gimp.  set  qu.  Aa  ||  6  [sij  GV  ||  8  yixeritis  B  ||  10  recnssat 
Aa  1  12  tamen  om,  B  ||  19  mfeliter  A  ||  peregrinabitnr  A  ||  22 
de  grayida  expositnra  A  ||  24  post  AB  ||  26  explrat  Aat| 
29  ♦efficit  AB  0  30  si  ipsa  nupsit  P 


DECLAMATIONES.  CCCVI.  201 

crediturae.  sed  postquam  se  perspici  sensit  iuvenis 
differre  coepit.  nihil  iudidum  magis  trahit,  quam 
diffidentia  petitoris.  ante  consumQiayimus  bellum. 
non  fraudabo  te,  iuvenisy  gloria  tua.  tu  fugasti 
hostes.  felices,  si  qui  tibi  sunt  parentesl  utinam  5 
credibilia  finxisses!  effeceras,  ut  te  cuperet  agno- 
scere.  Hic  libet  adloqui  iuvenem:  tu  quidem  for- 
titer  fecisti,  sed  minor  corporis  virtus;  plus  est  in 
animi  moderatione:  ne  quid  inprobe  petas^  ne  yi* 
dearis  isto^animo  litigasse.  10 

^icet,  inquit,  mihi  optare^  quod  yelim.'^  Nul- 
lum  manifestius  improbae  optionis  argumentum 
esty  quam  vim  legi  adhibere.  quis  enim  dicit  >ne- 
cesse  est«^  qui  dicere  potest  >oportet4:?  non  tamen 
hoc  <[iuris^  natura  recipit,  ut  tam  gravi  servitute  15 
[iuris]  obstrinxerit  rem  publicam,  qui  legem  dicebat. 
sibi  sane  tulerit  iura  simplicius  aetas  vetus,  minor- 
que  fuerit  verborum  custodia,  cum  intellecturi  non 
timebantur.  has  enim  primas  rudibus  iUis  ac  mi- 
litaribus  yiris  existimo  placuisse  leges,  quibus  inter  20 
continua  bella  praemium  non  avaris  yirtutibus 
dabatur.  Neque  ego  crediderim^  optionem  tunc 
illam  respexisse  ad  onera  rei  publicae.  liberali|{ 
erat  populus  ex  praeda.  testis  carminum  antiqui- 
tas,  ubi  illi  primi  heroes  canebantur.  bellator  huic  25 
curruS;  huic  ducum  exuyiae,  nonnuUis  captivae  forma 
praestantior,  <[cuius^  ultima  sors  habebatur,  quam- 
libet  nobHis  peterei    legistine  circa  decennis  belli 

1  perspiciens  sit  B  ||  2  tsj  A  ||  4  conBnmmabimas  AB  ||  6 
efficeres  B  ||  cnpnret  A,  cnperent  edd,  ||  agnosceret  AaBa  ||  8 

aio  B  II  11  yellem  Aa  ||  12  non  debere  leges  simplicit 

datas  maligne  intpretari  A  ||  optimis  B  ||  13  adhiberi 
B  II  14  potest  om.  P  ||  15  tantnm  P  ||  <[inri8^  iZo  ||  16  [inris] 
Bo  i  17  minor  P  ||  19  illis  e  m.  B,  illis  et  m.  P  ||  militalibns 
A  g  21  avaras  Aa,  avarins  B;  avamm  Bo  \\  22  ergo  Aa  |j  26 
nonnnlli  B  j|  27  formae  B  ]  27  pr.,  ^cnins^  nltima  Bo,  ^quae^ 
ultima  Sch 


202  QUINTILIANI 

exuyias  contendisse  darissinios  reges?  haec  sacra 
sunt  merita,  haec  coniurata  yirtus.  hoc  erat  iUud 
>quod  yolo4:.  si  yero  isto  yerbo  immodice  abu- 
teris,  respondebit  tibi  res  publica:  »quid  mihi  pro- 
5  dest  yicisse^  si  adhuc  aliqtdd  negare  non  possum? 
sic  mecum  loqueretur  yictor  hostis.  quid?  si  tem- 
plorum  incendia  petas,  legum  o^litiones?  hoc  modo 
et  nuptias  matris  optaras.4:  Quanto  iustius  tibi 
mulier    priyata   respondet:   »non   pro   me   tantum 

10  militasti:  appella  rem  publicamy  appella  magistratus. 
non  potest  a  priyato  dari,  quod  ab  omnibus  debe- 
tur.  haec  dicerem,  si  aliquid  ex  rebus  meis  con- 
cupisses:  nunc  matrimonium  petis^  quod  tibi  con- 
tingere   non   potest  sine   inyidia   captiyitatis.4:     si 

15  tamen  urbe  capta  inyocaret  manes  mariti,  non  au- 
ferret  hostis  et  misereretur  eius;  quae  amare  de- 
functum  yideretur.  tibi  cum  hac  quomodo  potest 
conyenire^  cuius  matrimonium  non  peteres,  nisi  cum 
ea  litigasses?  yis  scire^  quid  sint  nuptiae?  — :  aspice 

20  illam  yirginem,  quam  pater  tradidit,  euntem  die 
celebri,  comitante  populo.  non  potest  quisquam 
dare^  quod  constat  duorum  yoluntate.  utcumque 
tolerabile  esset,  si  yirginem  peteres,  quae  nuUo  su- 
spira<yi>t  adfectu,  quae  adhuc  rei  publicae  matri- 

25  monium  debet.  est  praecipuum  ius  senectutiS;  quo- 
niam  non  omnia.  subit  oninis  aetas:   non  perpetuo 

1  contendere  P  ||  3  ill.  >qnod  yolo4:  Bo  ||  immodico  AB, 
corr.  Or  ||  habitiaris  Aa,  habnteris  Ab,  babitnris  B,  babita- 
ms  P  II  4  non  oma  danda  iis  qni  premin  petnnt  A  || 
mibi  om,  A  ||  7  obliviones  AB,  oorr,  Pi  \\  8  optares  AB,  corr. 
Bo  II  9  tamen  AP  ||  12  concupiBset  Aa,  concnpiBces  P  ||  13 
petes  AaB  II  15  craptjivitatis  Jio  ||  18  videre  Aa,  yidetnr  B  11 
18  reconyenire  P  ||  peteres  qnae  nnllo  snspirat  affectn  nisi  Aa|| 
18 — 19  cnm  ex  ea  A  ||  19  ligasset  Aa  ||  22  matrimonio 
consensnm  necessarinm  et  annnm  nnptiasinyeni-. 
bns  non  concedendas  A  |  23  snspira^yi^t  Bo  ||  26  nna 
AB,  carr.  Pi;  non  ona  snbit  omnia  aetas  8di;  fort.  non 
omnia  s.  nna  aet. 


DECLAMATIONES.  CCCVI.  203 

senatorem  citat  consnl;  est  sna  legationibns  reqnies; 
cnm  hos  habneris  annos,  iam  non  militabis. 

Cogis  nos  agere  fortins.  non  omnibns  praeminm 
debetnr:   non  petet  servns,  non  petet  peregrinns. 
tn   hanc  adserendo  matrem  incertis  te  parentibns  5 
esse  confessns  es.   nt  optare  possis^  primnm  te  ne- 
cesse   est  filinm  probes.     perseyeras?    sic    agam, 
tamqnam  velit.    nnptiis  tibi  opns  non  est  hoc  tem- 
pore:  militare  debes^  excnbare^  yigilare.    ab  hac  te 
Tolnntate  non  debebat  nec  mater  abdncere.  au^  tn^  lo 
si  qnietem  mavis,  duc  nxorem  parem.  [bene  dictnm]. 
compositis  aetatibns  coacta  matrimonia  tamen  fa- 
cile  fastidinnt^nr^:    sive    non   habet   omne,   qnod 
licet,  Yolnptatem^  sen  continnis  vicina  satietas,  sive 
dnrnm  est,  quod  necesse  est.    <(inter  pares  qnoque  16 
annos  citius  femina  senescit,   neqne  amatur  anus 
nxor  nisi  memoria.^    qnid  si  adfert  inpares  annos? 
in  hac   aetate   ne   olim   quidem  iuncti   se   amant. 
operies  flammeo   canos?    ut  inducta  in  cubicnlnm 
qnomodo  blandiatur?    quomodo  appellet?   nam  tn  20 
matrem  vocabis.    [inter  pares  qnoque  annos  citius 
femina  senescit^  neque  amatur  anus  nxor  nisi  me- 
moria.]    tu   fortasse  fnunc  velis  f:   iUum  annnm    • 
expecta,   qui  veniet:   non  enndem   gradum  ultima 
aetas  facit^  nec  decedit  suprema  vita,  sed  corruit.  25 
non  ipsam  petis  et  tua  nihil  interest^  uxor  sit  an 
mater. 

Satis  diu  fictis  respondimns:  nnnc  ars  aperienda     ' 


2  habaerit  B  ||  10  debead  Aa  ||  ac  ta  AB,  corr.  Bo 
11  patrem  Aa  ||  *benedictam  AB,  quod  recte  quidem  emen- 
daverunt  editioms,  sed  in  marginem  reiiciendum  esse  ut 
lectoris  nescio  cudus  apprdbantis  notam  non  inteUexerunt  \\ 
13  fastidiant^ar^  Obr  ||  14  conYicinis  P  ||  sitietas  Aa,  socie- 
tas  B  g  15  est  post  necesse  om.  B  ||  15 — 17  ^inter  pares  etc, 
—  memoria^  Bo  \\  17  adfret  Aa  ||  19  flamen  A  ||  canes  Aa  |{ 
nt  om.  P  II  21 — 28  [inter  pares  etc.  —  memoria]  Bo  ||  24  ei- 
cepta  P  II  26  *sed  AB  j|  26—27  sit  amator  Aa 


204  QUINTILIANI 

est.  non  conscientiam  nostram  temptat^  sed  vere- 
cundiam^  nt  huic  expediat  mentiri.  audite  igitur 
tamquam  alii  iudices.  lam  primum  omnium  ap- 
paret;  nuUam  esse  generis,  quod  adfectat,  proba- 

5  tionem:  alioqui  praemio  opus  non  esset.  non  fanus 
ulla,  non  f  index.  hinc  est  iUud  »nubat,  nisi 
mater  est.4:  una  calumniae  origo  est,  quod  hanc 
exposuisse  constat.  rarum  igitur  est^  ut  expositi 
yivant.     caducum  circa  initia  animal  homines  su- 

10  mus.  nam  ferarum  pecudumque  fetibus  est  statim 
ingressus  et  ad  ubera  impetus:  nobis  tollendus 
infans  et  adversus  frigora  nmniendxia]  sic  quoque 
inter  parentum  manus  gremiumque  nutricis  sae- 
pius  labitur.    unde  nobis  tantam  felicitatem,  ut  ad 

15  infantem  mors  arcessita  non  veniat?  vos  ponite 
ante  oculos  puerum  statim  neglectum,  cui  mori 
domi  expediret:  t;jde<te>  nudum  corpus,  sub  caelO; 
inter  feras  et  volucres.  video  moveri,  mulier,  la- 
crimas  tuas.    nemo   tibi    mortalium   posset   igno- 

20  scere,  nisi  iussa  fecisses.  alia  tamen  condicio  est 
eorum,  quibus  obvium  patrem  quaerit  exponentium 
paupertas.     ille   relinquitur   loco   celebri,   h\mc   et 

.  libet  custodire  longe  et  ea^ectare  fortunam.  aliter 
abdicatur,  quem  iussit  exponi,  qui  relinquere  po« 

25  terat  heredem.  sis  porro  sublatus;  ille,  qui  te  educat, 
sci<[a^t  parentes.  perisse  patrem  audit:  cur  tibi  non 
petit  patrimonium?  cur  istud  tot  annos  tacet?  an 
expectat,  donec  probare  non  possit?   age,  quid  fa- 

2  huic  <wj.  B  II  3  fortasse  *<illi>  alii,  cf,  199,  14.  30  0  6 
non  anulus  uUus,  non  index  Bo;  fort,  *non  anus  u.  n.  <senex> 
ind.  II  hic  B  ||  7  calumnia  eorigo  Aa,  calui^a  origo  AbB  {| 
8  i^tur  improhat  Bo,  sed  cf  224,  i8||  raro  evadere  eos 
qui  exponuntur  A  ||  11  ab  ad  Ba,  ab  P  ||  hubera  A,  ubere 
B  II  12  nutridus  Aa,  nutriendus  Ab  B,  corr.  Aer  H  si  B  ||  15  ab 
A  II  accers  A  ||  17  inde  AB,  corr.  Bo  \\  22  tunc  AB,  corr, 
Bo  II  23  spectare  AB,  corr.  Bo  ||  atr  B  ||  24  quemvis  Aa  ||  25 
postremo  P  ||  26  sci<a>t  Bo 


v^ 


DECLAMATIONES.   CCCVI.  205 

turam  erat^  si  periisset  et  mater?  age,  (siy  noUet 
filium  mater  agnoscere?   nam  huic  quidem  quanta 
fuerit  matemi  nomiois  cupiditas^  non  illis  tantum 
argumentis  probabo,  quod  concepit^  quod  sustuHt: 
sed  quod  maritus  numquam  mandat  exponendum^  5 
nisi  educaturae.     date  huic  quem  vultis  adfectum. 
si  Yoluit  habercy  facile  agnoscet;  si  noluit^  sic  ex- 
posuisset,   ne  educaretur.    et   tamen   fuerit   fortis 
adversus    infantem:    plura    blandimenta    robustior 
aetas   habet.     o    quantos    haec   ex   alienis   liberis  10 
cruciatus  tulit!  blanditur  aliquis  puer:  >talis  esset 
meus.4:   laudatur  aliquis  vultu  speciosus:  >talis  fuit 
ille,  quem  perdidi^.    crescit  cotidie  dolor:  »iam  in 
foro   conspiceretur,    iam   militaret;    iam   illi   uxo- 
rem   quaererem^.     nunc    vero   propiores   admovet  15 
stimulos  vir  fortis.  haec  suum  negaret?  te  parentes 
liberis  suis  monstrant.  scilicet  timet,  ne  fadillamf 
matronae  conveniant.    si  se  matrem  fateretur^  ali- 
quid  fortasse  in  honorem  ipsius  optasses.  ego  miror, 
quod  tuo  errore  non  utitur:   et  uteretur,  si  errare  20 
te  crederet.     cum  ergo   non  nubit,  aetatem  suam 
intellegit;  quam  impares  sitis,  videt.    est  quaedam 
etiam  nubendi  inpudicitia.     a  viro  iam  suo   secu- 
baret^   utique    si    aetatis  huius  filius  interveniret. 
haec  si  nubere  in  istis  annis  potest,  quomodocum-  25 
que^  dicam^  mater  incesta  est,  et  necesse  est^  umbra 
saltem  sceleris  laboret.     cur  in  fabulas   eat?   cur 
habeant  materiam  maligni?     vix   absolvi   nuptiae 
possent,  si  iam  contra  te  iudices  illi  pronuntiassent. 
quid  futurum  est,  si  haec  parata  fuerit  nubere  et  30 

1  (j&iy  Aer  1  4  concepi  A  ||  7  agnoscit  AB,  corr,  Bo; 
agnoBceret  edd,  H  18  perdidit  AB  ||  17  libertis  AB  ||  18  illns 
A  1  20  nt  P  H  21  cur  e.  n.  nnbit?  edd,  ||  nnbat  B  ||  23  tnrpe 
«e  annbns  nnbere  A  ||  nnbendnm  pndicitia  B,  nnbentinm 
pnd.  P  II  secnb  A  ||  25  [in]  istis  Bo  y  cnionmqne  (7r  ||  25 
incerta  B  ||  27  labo/////ret  A 


206  QUINTILIANI 

illi  matrem  pronuntiayerint?  Qaid  autem?  tu, 
iuyenis,  si  tibi  nuptiae  adiudicatae  fuerint^  ducturus 
es?  si  non  duxeris,  non  fiet  sic  generis  experimen- 
tum?  si  ducturus  es,  factum  esi  me  miserum! 
5  anum  ducis  iuyenisl  yideo,  quid  concupieris:  ^^ma- 
ter  est:  non  yult/'  ergo  mater  an  uxor  sit,  nihil 
interest? 

Ceterum  iuyeni  audacia  in  promptu:  nec  in  hac 
aetate  mortem  quisquam  miraretur.  per  fidem,  iu- 
10  yenisy  bona  potius  opta.  consueyit  frugalitati;  sine 
marito  diu  yixit  inter  grayissimas  yitae  calamitates, 
non  sine  solatio  tamen:  f  meruit  meritum.t  et  iam 
in  fine  yita  est;  nec  de  hereditate  sollicita  est: 
non  habet  filimn. 

16  cccvn. 

Conscins  yeneno  proditoris. 

CONSCIENTIAE   SIT   ACTIO.    PRODITOR  TORQUEATUB^ 

DONEC  CONSCIOS  INDICET.    Proditor  bis  tortus 
pemegayit;  cum  futurum  esset^  ut  tertio  tor- 
20  queretury  amicus  ei  yenenum  dedit.    reus  est 

conscientiae. 

SERMO. 

Duo  nobis  efficienda  sunt^  ut  conscium  habuerit^ 
ut  hunchabuerit. 

26  DECLAMATIO. 

Scio  yos,  iudices^  posse  mirari,  cur  ex  hoc  in 
iudicio  quaeratur.  prospexerat  enim  lex^  ut  conscius 

1  tn  om.  B  I  4  xniseram  B  ||  6  animam  Aa  1  6  ynl  A  )  8 
cetera  AB,  corr,  Gr  ||  inyeni  B — P  ||  andaci  A  ||  9  morteml 
temeritatem  Gr  ||  10  conBneyit  A  1  din  inzta  B  1 12  memit 
maritnm  edd.  inde  ab  Aerodiana  ||  14  nec  habet  B  ||  16  ye- 
neni  P  ||  17  haccio  A  y  19  tortio  B  )  27  proBperat  Aa 


DECLAMATIONES.   CCCVn.  207 

per  tormenta  potius  quaereretur.  sed  quatenus  ne- 
quitia  obviatum  est  legi,  reliquum  est,  ut  hic  reus 
sit.  ac  primum  omnium  nego  fieri  potuisse,  ut 
proditor  conscios  non  haberet.  intuemini  naturam, 
intuemini  magnitudinem  sceleris.  prodere  populum,  5 
eivitatem^  ezercitum,  non  est  unius.  in  hoc  mihi 
non  est  laborandum.  nam  lex,  quae  torqueri  iubet^ 
donec  conscios  indicet^  non  dubitat  conscios  esse. 
yidit  enim,  quanta  esset  inter  se  quodammodo  sce- 
leratorum  fides,  quamdiu  tacerent.  itaque  non  sic  10 
scriptum  est  >proditor  torqueatur^,  sed  »tor- 
queatur  donec  conscios  indicet^::  adeo  ille, 
qui  nondum  indicavit;  adhuc  non  est  pro  torto. 
ergo  ut  maioribus  nostris  visum  est^  [si]  conscios 
.habuit.  15 

YideamuSy  quos  habuerit.  nuUum  factum  de- 
prendi,  nuUum  conscientiae  signum  putemus,  mor- 
tuum  esse,  antequam  torqueretur:  quaeramus^  quos 
conscios  habuerit.  nonne  illud  genus  quaestionis 
praecipiendum  est^  quem  habuerit  amicum?  non  20 
temere  debet  indicasse  tantae  rei  conscientiam. 
Longa  consuetudo,  vetus  amidtia  facit,  xit  yeniat 
quis  in  sceleris  societatem.  amicum  igitur  proditoris 
te  fuisse  negas?  iam  si  te  interrogavero,  quare  de- 
deris  venenum;  respondebis  ^^tormenta  tertio  videre  26 
non  poteram:  meos  artus^  mea  lacerari  yiscera  pu- 
tabam''.  iungit  enim  amicitias  similitudo  morum: 
nescio  quomodo  inter  sese  animorum  numina  yi- 
dent  et  agnoscunt;  nec  quisquam  amare  in  altero 

1  neqnitiam  AB  ||  2  obviam  est  Aa;  obyiam  itam  est 
Bu  II  7  nimc  est  1.  A,  non  ne  est  1.  B  j|  11  sed  torqneatnr 
om.  B  II  12  docec  B  jl  14  maloribns  A  ||  si  A  B ,  iste  Sch,  ex- 
dus,  Bo  et  Bi;  an  ^yisnm  est  ^conscios  habnit^.  si  consc. 
etc.  {?)  II  16  indicamns  P  ||  deprehendi  B  ||  26  arctns  B— P  |^ 
28  non  posse  amicos  esse  nisi  qni  similes  habeni 
mores  ei  N  A  ||  nomina  Aa,  Inmina  Obr  \\  29  ne  A 


208  QUmriLIANI 

potest^  nisi  quod  tacitus  probat.  nec  haee  in  nobis 
tantum  comparatio.  muta  animalia  si  in  unum 
conferantur,  genera  tamen  coibunt.  amicus  illius 
fuisti;  cum  illo  tibi  seria  ac  ioci:  .non  potes  videri 

5  non  probasse^  qaae  non  ignorasti.  amicus  prodi- 
toris  faisti.  plus  est  hoc^  quam  si  dixeris^  con- 
scium  te  fuisse.  ^^At  bis  tortus  pernegayit.''  Reddes 
nobis  rationem^  quare  illi  amicus  tantopere  fueris. 
dignum   me   hercule   exemplum   quod  fieret  in  re 

10  honestiore:  tu^  ne  ille  amplius  torqueretur,  periculum 
capitis  subisti;  ille,  ne  te  nominaret;  bis  tortus 
est.  qui  non  indicat  ^conscium^;  confitetur  amicum 
fuisse.  ^;bis  tortus  negavit.^^  nihil  dicam  de  varie- 
tate  tormentorum:  nondum  erat  tortus,  qui  torqueri 

15  poterat.  illa,  illa  quaestio  faisset,  quam  timuisti. 
difficile  est  contra  dolorem  aegris  durare  corpori- 
busy  at  facile  est  integro  sensu  perferre,  quam 
semel  indueris,  persuasionem.  ideo  ars  inventa  est: 
illae  torquent  noctumae  cogitationeS;  illa  recordatio 

20  praeteritorum;  illa  expectatio  futurorum.  illa  est 
quaestio  gravis;  cum  vulnera  caeduntur^  cum  per- 
suasum  est  animo,  nullum  esse  finem  tormentorum. 
non  igitur  peracta  quaestio  fuit. 

Ducit    me   indignitas   rei.     venenum   proditori 

25  dedisti.  nisi  aliud  crimen  occupassem;  yeneficii 
accusarem.  venenum  parayit,  habuit,  dedit.  et  pri- 
mum  hoc  inyadere  libet:  unde  tibi  venenum?  ad 
quos  casus  parasti?  sic  illud  habuisti,  tamquam 
possis  ipse  torqueri.   age,  nondum  invado  tamquam 

30  proditorem;  interim  ago  tecum  magistratus  nomine: 
cur  in  custodiam   inrupisti?   quibus  suppliciis  hoc 

1  tactus  B  II  vobis  B  ||  2  tantum  om.  Aa  ||  2 — 3  unum 
tantum  conf.  B  jj  5  quem  AB,  corr,  Eo  ||  7  *reddis  (?)  ||  12 

^conscium^  Bo  \\  15  qarinig  A||15  poterat.  illa  questio 
esset  quam  qui  visti  B  ||  18  iodo  Aa  ||  24  duce  B  ||  31  in- 
rumpisti  Aa 


DECLAMATIONES.  CCCVIU.  209 

yenenum  luere  poteras?  proditor  bene  periit.  sed 
redeamus  ad  crimen.  venenum  dedisti,  cum  scires 
futurum  ut  su8pic<(ar)>emur:  quam  valde  confessio- 
nem  timuisti;  qui  subire  maluisti  hoc  argumentum! 
^jAmicus^  inquit,  era^/^  Quid  a[g]i8?  amicus  etiam-  5 
num?  patri  bono  iam  filius  non  videretur.  antea 
tibi  poterat  ignosci,  cum  ignorabas:  etiamnum  pro- 
bas  proditorem.  amicus  ille?  hoc  de  proditore  non 
est  misericordia.  qui  misereri  proditoris  potest, 
crudelis  est.  non  ergo  istud  amicitiae  tuae  mise-  lo 
ratione  fecisti:  iam  tibi  nuntiabatur  suprema  vox. 
vis  scirC;  quam  hoc  non  amicitia  feceris?  — :  ne 
torqueretur  non  dedisti.  passus  es,  ut  torqueretur 
<^iterum^.  iam  anne  tertio  torqueretur,  minime  ad 
ipsum  pertinebat.  bene,  quod  magna  scelera  his  ip-  15 
siSy  quibus  occultari  yidentur,  aperiuntur.  dum  hoc 
agis;  ne  amicus  tuus  fateatur,  ipse  confessus  es. 

cccTm. 

Dno  testamenta. 

TeSTAMENTA    ULTIMA    RATA    SINT.      InTESTATORUM  20 
8INE    LIBERI8    MORTUORUM    BONA    PROXIMI    TE- 

NEANT.     Quidam    primo    testamento    instituit 
heredem  amicum^  secundo  facto  alterum.    de- 
cessit.    posterius  testamentum  damnatum   est. 
ambigunt   de   bonis    priore   testamento   heres  25 
scriptus  et  propinqui. 

2  veneno  Aerj[3  BaBpic<[ar)>emur  J.er  ||  4  argentum  Aa  || 
5  eram  AB,  corr,  Mo  ||   a[ff]is  Bo  ||   etiam  non  A  ||    7  pot. 

"    I— P  II   ir 


ignorat  ignoBci  B— P   ||    li  nunciabar  B   ||    12  viscere  Aa 
quam  demnm  amic.  P   ||    13  ut  <^iterum^  torqu.  Aer  ||    14 
iam  a.  t.  torqueretur  oni.  Aa  ]  16  aperiunt  B  ||  18  CO.FABI. 

/////  QUINTIL/////  FINIUNT  TRAOTATE  INCIPIUNT  COT- 

LOBAT^  A,    M.  Fabij  Quintiliani  finiut  tractat§  incipiunt 
colorat^  B,  similiter  C  ||  24  prius  B 

Qaintiliani  dool. ,  ed.  Ritter.  14 


210  QUINTILIANI 


DECLAMATIO. 


Et  in  more  civitatis  <(ety  in  legibus  positum 
esty  ut  quotiens  fieri  potuerit,  defunctorum  testa- 
mento  stetur,  idque  non  mediocri  ratione.  neque 
5  enim  aliud  videtur  solatium  mortis^  quam  voluntas 
ultra  mortem:  alioqui  potest  grave  yideri  etiam 
ipsum  patrimonium,  si  non  integram  legem  habe<[a^t 
et^  cum  omne  ius  nobis  in  id  permittatur  yiventi- 
bus^  auferatur  morientibus.   prozimum  locum  a  te- 

10  stamentis  habent  propinqui;  sed  ita,  si  intestatus 
quis  ac  sine  liberis  decesserit.  non  quoniam  utique 
iustum  sit,  ad  hos  pervenire  bona  defunctorum^ 
sed  quoniam  relicta  et  velut  in  medio  posita  nulli 
propius  videntur  contingere.    nihil  est  ergo,   quod 

15  nos  onerare  temptent  nomine  isto  propinquitatis, 
iactatione  sanguinis  et  naturae  homines  binis  iam 
tabulis  exheredati.  Et  sane  quotiens  quaestio  iuris 
est  certi  et  a  maioribus  constituti,  nihil  «necesse 
est  laudare  leges,  quibus  utimur  et  ad  quas  vobis 

20  iudicandum  est. 

Quaestio  igitur  totius  causae  nostrae  (ut  opi- 
nor)  in  eo  consistit,  an  amicus  meus  intestatus  de- 
cesserit.  in  qua  parte  delector,  nihil  tam  obscure, 
nihil  tam  clam  esse  factum,   ut  nobis  probandum 

26  sit.  Interrogo  yos  igitur,  propinqui^  an  hic,  quem 
intestatum'  decessisse  dicitis,  scripserit  aliquando 
testamentum?  interrogo  vos,  an  hae  tabulae^  quae 
ex  parte  nostra  proferuntur,  testati  sint?  fintelle- 
gitis  a  me  signum  an  omni  iure  conscriptae  vel 


2  <^et^  Aer  ||  5  aliud  om.  B  ||  6  alicui  potest  gravius  B ,, 
7  liabe<^a^t  i?o  ||  8  et]  tit  Aer  \\  10  Bum  testatus  B  J  17  ex- 
heredati  A||  exhereditati  Aa  ||  20  vindicandum  B  0  26  in 
testamentum  Aa  ||  27  hae  om.  B  ||  28  nra  A,  mea  B  ||  testa- 
mentum  sint  Eo,  cfs.  211, 14;  212,  19  sqq,  |1  sunt  A  ||  29 
conBcribitur  B   ||   28  —  211,  1   intellegitis  autem  signatum 


[DECLAMATIONES.  CCCVIIL  211 

tabulis  soletis  damnare.t  non  id  agunt^  ut  (mnino 
non  fecerit  testamentum,  sed  intestatum  volunt  yi- 
deri  eum^  quia  non  semel  fecerit.  ^^Scripsit,  inqui- 
<[an^t;  et  alteras  tabulas/'  Apparet  quam  noluerit 
intestatns  mori.  neque  ego  negaverim,  non  uno  5 
genere  fieri  intestatos.  aut  enim  is  est  intestatus^ 
qui  non  scripsit  omnino  testamentum^  aut  qui  id 
scripsit^  quod  valere  non  possit.  vos  eligite^  quem 
yelitis  esse  intestatum.  si  eumy  qui  non  scrips^er^it, 
non  est  hicy  cuius  de  bonis  agitur:  bis  enim  scri-  10 
psit.  si  eum  yideri  vultis  intestatum^  qui  yitiosum 
scripserit  testamentum,  hoc  confiteamini  necesse 
esty  yitiosum  testamentum  esse  pro  non  scripto.  hoc 
igitur  supremum  quaero  sitne  testamentum?  si 
confitemini  esse  testamentum^  non  potest  yideri  in-  15 
testatus  decessisse.  si  non  est  testamentum  (sic<^ut]> 
non  est;  quia  non  iure  factum  est)  nihil  obstare 
priori  potest. 

Yenio   nunc   ad   meam   legem.     »testamenta  ' 
tiltima   rata  sint.«    habet  sine  dubiOy  si  yerba  20 
tantum  ipsa  intueri  yelimus^   hoc  ius  occasionem 
breyem   calumniae.     quid   enim?    si   unum  aliquis 
erity  quin  ad  yos  bona  pertinuerint^  tamquam  in- 

ffnattun  ac  omni  inre  conscriptnm.  vuliis  tabulas  Bollemnes 
oamnare?  Sch;  inteUegitis  amici  signnm?  an  omni  iure  con- 
scripta  yelnt  rabulae  soletis  damnare?  Ho, 

1  Bolet  is  B,  solet  his  P  ||  *ntmm  non  AB,  ntmm  ^an^ 
non  J2o  I  2  intestamentnm  Aa  ||  8  inqai^nn^t  Aw  ||  4  nt  B  1 
6  his  A  II  7  Boripserit  P  ||  po«t  testamentnm,  utttmttm  pagvMM 
43  V.  vocabul%m  dimiditm  verms  er<mm  habet  k,  deinde 
nova  codicis  pagina  incipit  ah  sic  um  qui  non  scripsit  om- 
nino  testamentnm,  quae  verha  transverse  ductia  lineis  delen- 
tur  II  7—8  quid  scr.  AaB  ||  8  yalere  A[|9  intestamentum 
Aa  II  enim  B  ||  Borips^er^it  Bo  ||  12  scripBit  B  ||  13  yit.  esse 
testamentum  p.  AB  ||  14  sit  test.  B  |j  15—16  detestatus  B 
16  sic^nt^  Aer  ||  22  leyem  8ch  )  si  eum  Aa,  si  enimAbB— P 
28  non  yitium  AB,  noyitium  edd.,  corr.  Aer,  p.  y.  noyissi- 
mum  q.  m.  i.  p.  dixerimuB  Gr 

14* 


212  QUINTILIANI 

scripserit  testamentum?  potest  yideri  non  tdtimumf 
quod  magis  iure  primum  dixerimus.  sed  quemad- 
modum  inter  plur[im]a  testamenta  ultimum  yalere 
oportet:  ita  haec  manifesta  legis  yoluntas  est,  ut 
5  id  testamentum  yaleat,  post  quod  nullum  testamen* 
tum  est.  neque  est  incredibile  sine  dubio,  etiam 
ante  hoc  testamentum,  quo  ego  heres  factus  sum, 
scripsisse  illum  alia  testamenta,  hominem  frequen- 
ter  hoc  facientem.  ita  et  ultimum  yideri  potest,  si 

10  post  alia  scriptum  est:  et  si  primum  scriptum  est^ 
quia  nullum  tamen  est  quod  yincat  et  potentius 
sit  posterius,  pro  ultimo  habendum  est. 

Sublatum  dicunt  prius  testamentum  posteriore 
testamento;    neque  ego  infitior^  si  iure  factum  est 

15  testammtum,  hoc  est^  si  testamentum  est^  potmtis- 
simam  esse  defoncti  proximam  quamque  yolunta- 
tem.  Sed  nego  uUum  postea  factum  testamentum. 
quid  est  enim  testamentum?  ut  opinor,  yoluntas 
defuncti  consignata  iure  legibusque  ciyitatis.    non 

20  dixerim  ego  testamentum^  cui  numerus  signatorum 
deest;  non  dixerim  testamentum,  cui  libripens  et 
emptor  familiae  et  cetera  iuri  necessaria:  tabulae 
erunt  fortasse  et  scriptum  erit.  et  hoc  (ut  paulo 
ante  dicebam)  yestra  quoque  manifestum  confessione 

25  est,  non  esse  illud  testamentum.  facto  enim  illo 
dicitis  propinquum  yestrum  intestatum  faisse.  hoc 
propius  coUigamus.  putemus  enim  factum  esse  unum 
hoc  testamentum,  quod  damnastis:  num  dubium 
testatiy  id  est,  quin  ita  heredes  faturi  fueritis;  tam- 

2  plar[im]a  Bo  ||  6  sim  B  ||  11  postea  AB,  corr.  Bo  1 
12  priore  B,  primo  P  ||  13  infiteor  Aa,  non  confiteor  B  |  *Bit 
AB  ||  19 — 20  cni  n.  b.  d.  n.  d.  teBtamentom  om,  AaB  1  20 
libripenB  A  Q  22  iore  6^  |  25  velat  AB,  corr,  Bo\  cete- 
rum  cf,  29  et  213,  1  tamqnam  et  213,  3  pro  non  facto  |  26 
dicitar  AB,  corr,  Bo  ||  nostrum  B  [  29  qni  in  yita  n.  f. 
estiB  B 


'      DECLAMATIONES.   CCCVIII.  213 

quam  ille  omnino  testamenttmi  non  fecisset?  qnod 
si  hoc  pro  non  facto  est,   ne[c]  testamentum  qui- 
dem  videri  potest.  fiQgamos  fnisse  ultimum  testa- 
mentum:  quando  quaerimus?  puto  cum  res  in  lite 
esty    cum   in   disputatione.     nec   pertinet   ad   nos^  5 
quod  faerit  ultimum,  sed  quod  sit.     si  ius  utrique 
testamento  constaret,  fuisset  illud  ultimum,  quod 
postea  factum  est:  illo  vero  sublato  incipit  ultimum 
esse   quod   relictum  est,   ut  in  coabmiione  cursus 
qui  proximus  ab  ultimo  fuerit^  si  desistat  ultimus,  lO 
in  nomen   illius   locumque  succedit.    ergo  ut  non 
fiierit  ultimum  meum  aliquando  testamentum;  nunc   - 
ultimum  est,  et  yos  id  testamentum  fecistis,  dam- 
nando  id^  quod  postea  factum  erat. 

SERMO.  16 

Hoc  ad  yerba  legis^  illud  ad  yoluntatem. 

DECLAMATIO. 

'^  ^Quid  putamus  secutam  esse  legem,  quae  yalere 
yoluit  ultimum  testamentom?  plura  yalere  non 
poteranty  et  in  tam  mutabili  natura  humanomm  20 
animorum  diyersis  heredibus  miedia  lis  relinqueba- 
tor.  optimum  yidebatur  esse,  ut  proxima  quaeque 
yolunias  duraret:  hac  yero  sublata  neeesse  esteam 
durare^  quae  sola  est.  Fecit  amicus  meus  eo  tem- 
pore,  quo  me  instituebat  heredem^  legitimum  testa-  25 
mentum.  nam  et  constabat  ei  tum  iudicium;  quo 
minus  erubesco  ista  mutatione  heredis:  in  eis  ta- 
bulis  alius  legitur^  quae  ius  non  habuerunt^  quae 
non   lege   conscriptae   sunt,    quae   fortasse    etiam 

^  2  fieictnm  Aa  ||  *ne[o]  ||  8—9  inc.  omnia  nlt.  P  J  9  est 
om,  P  J  nt  om.  B  ||  tentione  A,  intentione  B,  corr,  Gr  |  24 
es  A  1(26  sit  Bo  ||  29  his  A B,  corr.  Bo 


214  QUINTILIANI 

propter  hoc  damnatae  sont,   quod  indignus  heres 
yidebatur. 

<SBRMO.> 

In  comparatione  summa  non  recusabo^  quo  mi« 
5  nus  vel  propinquos  istos  amicitiae  conferatis. 

<DECLAMATIO.> 

Per  se  mihi  vel  sanctius  nomen  amici  videtur. 
hoc  enim  proficiscitur  ab  animo^  hoc  proficiscitur 
a  proposito:  istud  dat  casus,  condicio  nascendi  et 
10  quae  non  sponte  nostra  eliguntur.  me  heredem 
esse  amicus  meus  (quod  satis  est)  aliquando  yo- 
luit:  vos  numquam,  <neque>  eo  tempore,  quo  iudi- 
cabat  neque  eo  tempore^  quo  errabat. 


15 


aERMO. 
nia  iam  communia  pro  omnibus  testamentis. 

DECLAMATIO. 

Non  tantum  ad  heredem  ista  lis  pertinet.  ali- 
quem  fortasse  amicorum  honorayit^  aliquem  fortasse 
senrulorum  manumisit.  vos  poenam  quandam  pro- 
20  pinquo  yestro  constituitis,  ut  intestatus  decesserit, 
et  bona  tamquam  relicta,  tamquam  deserta  inva- 
datis. 

3  *<Sermo>  |  4  qoi  miniis  Aa  ||  6  *<Declamatio>  1 10 
nostrae  legmitiir  in  heredem  B  y  12  <neqae>  Aer;  yob  ne- 
que  eo  Qr  11  19—20  quandam  seryo  ves&o  B  |  20—21  d. 
ut  b.  B 


DECLAMATIONES.    CCCIX.  216 

CCCIX. 
Baptor  conyictas.  ^ 

Educta  ad  magistratum  adolescentis,  a  quo  esse 
vitiata  dicebatur,  nuptias  optavit.  ille  negavit 
se  rapuisse.  iudicio  contendit.  victus  est.  non 
recusat  ducere.    illa  optare  yult. 

SERMO. 

Actio  debebit  huius  adulescentis  esse  summissa. 
nam  etiamsi  nuUo  themate  ad  id  alligatur,  ut  ne- 
cesse  sit  eum  raptorem  videri^  rei  tamen  iudicatae  lo 
facere  controversiam  non  potest:  et  videtur  mihi 
hunc  modum  custodire  debere,  ut  de  raptu  nihil 
neget;  nihil  tamen  sciat. 

DECLAMATIO. 

Non  aliud^  iudices,  aut  causae  meae  aptius  aut  15 
yerecundiae  necessarium  magis  est,  quam  ut  puellsCe 
mitissimae   clementissimaeque  gratias  agam:    lege 
permittente  omnem  in  me  potestatem  optare  nup- 
tias  etiam  festinayit,  nondum  me  rogante,  nondum 
(indicare  enim  simpliciter  necesse  est)  saltem  con-  20 
fitente,  ita  facile,  ita  celeriter,  ut  yix  mihi  yerisi- 
mile  yideretur,   illanf  iniuriam  accepisse.    Proxima 
ab  hac  gratiarum  actione  debet  esse  confessio:  pec- 
casse   mC;   quod   dubitayerim,   fateor.     quid  enim 
mihi  contingere  optabilius  potuerat,  etiam  si  non  25 
xapuissem?    sed  huius  qualiscumque  culpae   meae 
spes   omnis   in   animo   istius   est,   quae  ignoscere 
solet.   quantumlibet  contradicendo  pecayerim^  minus 

6  illa  <iterum>  opt.  v.  Aer,  \\  8  huiua  ow.  A  ||  9  all.  aut 
nec.  A  II  16  verecandia  B  |j  17  legem  A  ||  19  nondnm  inter- 
rogante  B  ||  20  indicante  Aa  ||  suppliciter  B  ||  26  poterat  P 


216  QUINTILIANI 

est  hoc  tamen^  quam  quod  rapui.  Intellego  autem^ 
iudiees,  faanc  primam  mihi  in  hac  causa  habendam 
esse  rationem^  ne  me,  quod  negavi^  fecisse  callide 
ac  maligne  existimetis.  scitis,  quam  multa  faciat 
5  error^  quam  multa  permisceat  fortuna,  cum  prae- 
sertim  <^accesserit)>  ad  haec  et  obscuritas  noctis 
et  paulum  liberior  W5ws  meri.  quis  enim  aliter  vi- 
tiator  est?  ignorantem  haec  me,  a<[n^tea  frugi  et 
innocentem^  (non  est  dubitare  iam  fas)  fefellerunt: 

10  ita  vixeram  semper^  ita  custodire  probitatis  meae 
cupieram  famam^  ut  me  peccasise  mirarer.  itaque 
(confiteor)  aetum  de  me  erat^  si  in  aliam  incidis- 
sem.  nam  (ut  dixi)  neque  ad  genua  procubueram 
neque   propinquos   aut   amicos   advocaveram.     sed 

15  movit  puellam  ipsmn  (ut  credo)  ignoiuniiae  meae 
periculum;  persuaserat  sibi^  nihil  me  fecisse  teme- 
rariae  libidinis  causa.  nec  me  malo  hoc  animo 
negassC;  ex  hoc  ipso  apparere  vobis  potest:  negavi, 
postquam    ista    nuptias    optavit.     gratias    ago    et 

20  iudicibus:  emendaverunt  contumaciae  meae  detri- 
mentum:  ^miseram  puellae  optimae  condicionem, 
si  vicissem.    ergo^  quod  superest^  gratulemur. 

lus  esse  raptae  optandi  adversus  raptorem,  hoc 
iam  non  negamus :  sed  illud  quoque  aeque  conveniat 

25  necesse  est^  bis  adversus  eundem  raptorem  optandi 
non  esse  ius.  et  si  hoc  in^confesso  fuerit,  illud 
quoque  teneamus,  optasse  iam  puellam. 

2  iudicium  A  ,||  4—5  faciat  e.  q.  multa  om.  B  ||  5—6 
cum  pr.  ad  haec  et  AB,  c.  pr.  ad  haec  ^acceBsit^  Aer,  c. 
pr.  accesaerit  et  obsc.  Bu  ||  7  paulo  B  |  liberioris  AB,  carr, 
Bo  U  alter  BJ!  8  ignorautia  AB,  corr,  Ro  \\  me  atea  A,  mea 
tea  B,  corr.  mo  et  Bi  ||  16  temporariae  {9)  Bo  ||  18  ipso  om, 
A  1  24  sed  i.  quoque  om.  B  ||  26  eius  B,  ei  ius  P  ||  confessio 
Ab  g  26 — 27  teneamus  sed  illud  quoque  op.  B 


DECLAMATIONES.  CCCIX.  217 

SERMO. 

Haec  sunt;  quae  inter  utramque  partem  neces- 
sario  conyeniunt. 

DECLAMATIO. 

Negat  optionis  ezpletum  esse  ius^  quod  ante  5 
optaverit  quam  certum  esset  rapuisse  eum,  coutra 
quem  optabai  ego  autem  in  lege  nullam  animad- 
yerto  diff^rentiam:  et  hoc  unum  exceptum,  ut  rapta 
raptoris  mortem  optet.  yiderimus,  an  in  contro- 
yersiam  res  adducta  sit  postea:  interim  certum  est  lo 
hunc  fuisse  raptorem.  ergo  cum  et  tu  rapta  esses 
et  hic  raptor  esset  et  lex  raptae  optare  permitteret 
et  tu  optayeris,  non  yideo,  quare  non  finitum  ius 
sit.  y,At  postea  tu  negasti^  te  esse  raptorem.''  Ideo 
yictus  Bjxm.  feci,  si  yis,  inprobe  (differo  enim  istius  16 
rei  defensionem),  feci  temere:  quid  tamen  aliud 
quaeri  potuit  in  illo  iudicio^  quam  hoc,  quam  tu 
merito  optasses?  probasti  rapiorem  fuisse  me,  hoc 
est^  probasti  te  recte  optasse.  yolui  rescindere  op- 
tionem  tuam;  non  contigit.  20 

SERMO. 
Haec  ciroa  ius,  illa  circa  aequitatem. 

DECLAMATIO. 

Bis  optare  yis,  quod  etiam  semel  multum  est. 
potestatem  tibi  yitae  ac  necis  lex  dedit.  ultra  re-  26 
gnum  omne^  ultra  tyrannidem  omnem  est,  hoc  diu 
licere.  fulmina  ipsa  yelociter  cadunt;  habet  finem 
aliquem  expectationis  securis  illa  camificis.  si  mor- 
tem    optasaes   et  nuptias   optare  yelles,  yidereris 

11  hanc  B  ||  14  ac  B  ||  17  qttBXH  tu]  quantain  Aa  ||  19  repte 
B,  rapte  P  ||  26  tibi  om.  B  J  28  ipsa  Ro  \\  29  Yideris  AaB 


218  QUINTILIANI 

etiam  facere  contra  legem,  et  esset;  qui  diceret, 
»ante  deliberasses,  ante  dispexisses;  emissa  tox  est^ 
potestatem  toam-  ipsa  finisti^.  nunc  yero  cum  op- 
taTeris  nuptiaS;  mortem  optare  yis.  quae  ista  ad 
5  crudelitatem  paenitentia  est?  Intellexit  et  ipsa, 
quam  saevum,  quam  crudele  sit.  plus  enim  postea 
mali  feci?  ignovisti,  quod  rapueram;  ignovisti;  quod 
abstuleram  yirginitatem:  haec  nuptiis  aestimasti: 
morte  aestimas  verecundiam?   neque  ego,  cum  me 

10  rapuisse  negarem^  nuptias  tuas  recusabam:  vole- 
bam  ducere  non  tamquam  raptor^  cum  me  hoc 
modo  putarem  fore  cariorem,  si  tibi  iniuriam  non 
fecissem;  yel  fallere  animum  tuum  volui,  ne  ira- 
scereris. 

15  Sed  et  ipsi  iudices  hoc  pronuntiayerunt,  hoc 
spectayerunt.  quaestionem  enim  fuisse  putas,  an 
ego  rapuissem?  cum  ego  dicerem:  >non  rapui,  non 
hi  mores  sunt  mei,  honeste  semper  yixi,  fhigaliter 
yixi.  quae  probatio  huius  criminis  mei,  quis  testis?c 

20  dicebantur  illa  contra:  >periclitaris^  et  male  tecum 
agitur?  — :  nuptiae  sunt,  de  quibus  Utigas.^  fece- 
runt  iudices,  quod  parentes  nostri  fecissent:  id  pro- 
nuntiaverunt;  in  quo  yictus  gratias  ageret. 

Sed    spe   suspendit    et    yult  yideri  nunc   quo- 

25  que  factura;  quod  fecit.  si  beneficium  yitae  repe- 
tere  yis:  dedisti.  non  possum  plus  debere;  si  re- 
petis.  quam  autem  causam  habes  renoyandae  op- 
tioniS;  si  optatura  nuptias  es?  si  yindicari  yis  a 
me  metu,  timui;  si  rogari  yis:  rogo^  et  rogo  per 

30  illam  clementiam  tuam^  rogo  iam  tamquam  mari- 
tus;  et  intellego,  tota  mihi  yita  hoc  agendum^  ut 
satisfaciam. 

1  eDim  B,  an  *  tamen  (?)  ||  2  liberasses  B  |  despexiBBe 
A  II  6  servum  B  ||  7  rapueram  i.  qnod  om,  B  jj  8  nuptias  B  || 
9  me  (m,  B  1 1»  liaBceria  A  |j  18  faii  A  ||  21  litigatdB  Aa  g  27 
opinionis  B  |  80  plementiam  A 


DECLAMATIONES.   CCCX.  219 

cccx. 

Fortis  bis  adulteiii  daAnnatus.  ^ 

BlS  ADULTEEn  NOTATUS  IGNOMIKIOSUS  SIT.  NotatUB 

adulterii  fortiter  fecit.    petit  praemii  nomine; 
ut  iterum  aceusaretur.    impetrayit.    accusatus  5 
est  iterum  et  damnatus.   dicitur  ignominiosus. 

DECLAMATIO. 

Quanta  gratia  prematur  in  forO;    quam  inpu- 
denti  calumnia  inimicorum  suorum  vexetur,  et  hoc 
ipsum  iudicium   argumento  est:   videlicet  contem-  10 
nunt  hominem  militarem;  nihil  minus  qnam  litibus 
idoneum.   sed  f  formulaf  inimicitiae  tum  valere  pos- 
sunty  cum  de  aliquo  facto  mentiri  licet^  cum  testes 
subomare:   ceterum   in  his^   quae   ad   intellectum 
iudic[i]um  pertinent;   gratia  sine  yitio  cognoscen-  16 
tium  nihil  est.   Nemo  igitur  nostrum  negat,  ita  in 
lege   scriptum  esse  >qui  bis  adulterii  damna- 
tus  est^  ignominiosus  sit^:.    ne  id  quidem  ne- 
gabitur,  bis  in  iudicium  hunc  descendisse,  bis  con- 
tra  hunc  latam  esse  sententiam.   Sed  si  manifestum  20 
fuerit,  legem  non  ideo  esse  conscriptamy  ut  hoc 
genus  damnationis  ignominiam  faciat^  si  ne  in  cogi- 
taiionem  quidem  cuiusquam  cadere  omnino  potuity 
aliquem  ez  eadem  causa  bis  potuisse  damnari^  pro- 
fecto   manifestum  est^  non  in  aliud  scriptas  esse  26 
leges,  in  aliud  valere.     quaero  igitur  ez  ipsis  ad- 


2  damnatas]  notatus  B  ||  8  b.  a.  damnatue  B  H  6  ign. 
C.  D.  edd.  II  12  sed  formidat  nibil:  inimioitiae  etc,  Bo  ||  18 

de  tali  f.  P  1  14  sab-rnare  A  g  16  iadic[i]am  Gr  g  16—17 
ita  intelHge  sc.  B;  ita  inteUigere  sc.  P  |  17  qais  B— P  ||  21 
si  om,  B  g  22  conscriptam  A  ||  23  facit  A  ||  siYe  in  B  J  qaidem 

om.  B  II  24  oio  non  potait  B  g  26  scriptis  A 


220  QUINTILIANI 

yersariisy  cur  bis  damnatum  adulterii  ignomiuiosum 
esse  Yoluerint?  ut  opinor^  iudices^  quoniam  una 
damnatio  habebat  aliam  et  suain  poenam,  gemi- 
natio  criminis  afferebat  ignomioiam;  neque  imzne- 
5  rito.  semel  enim  erraxe  sane  tolerabile  sit:  in  eadem 
yero  recidere^  ne  damnatione  quidem  compesci^  ultra 
omnia  videbatur.  nihil  ergo  verba  faciunt,  si  vo- 
luntas  legis  diversa  atque  contraria  est.  est.autem 
diversa^  ut  apparet.    Atque  ego^  si  descendere  ad 

10  hoc  genus  actionum  vellem,  ad  quod  me  pars  diversa 
deducit^  possem  contendere;  vim  dnonim  ividiciorum 
in  his  non  esse.  quare?  qnoEiiam  lex  iviri  fortis 
intervenit;  et  praemium  eam  vim  liabuit^  ut  iudi- 
cium  prius  tolleretur.     itaque  eiiamsi  prius  ^is^ 

16  damnatus  et  propter  hoc  [bis]  ignominia  notatus 
fortiter  fecisset  et  praemii  nomine  restitutionem 
quaesisset^  nihil  ne  duo  quidem  vera  crimina  valuis- 
sent.  ergo  eo  tempore^  quo  optavit,  ut  accusare- 
tur   iterum,  hoc   optavit,   ut   esset  pro  damnato? 

20  si  vero  prius  iudicium  hoc  illi  praestitit  et  me- 
rito  praestitit,  in  summaqu<(e)>idem  secundo  iudicio 
quaesitum  est,  an  hic  adulter  esset^  qxio  <^iu^re 
accnsatus  esset;  quoniam  tamquam  de  innocente 
et  de  dubio  ambi^ebatur  ac  si  prius  iudicium  non 

25  esset:  altero  damnari  nihil  attinuit;  erat  enim  dam- 
natus.  vel  elige  quod  voles^  accusator:  utique  alte- 
rum  ez  duobus.  nam  si  valu<^er^it  illud  fiiisse  sen- 
tentiam^  alterum  <^non^  est  pro  sententia.  prius 
utique  illud  sic  coUigite.    non  est  impunitus  is,  qui 

1  quoniam]  fort  *iion  iam  etc.  —  poenam:  gemin. 
6  incidere  AB,  corr.  i^o  )  6  yidebantar  Aa  ||  7  nihil  enim  A 
verba  snnt  Aa  ||  8  sed  A3,  corr.  6?r  i|  11  contindere  Aa,  con- 
tnndere  Ab  ||  14  tolkret  B  ||  15  <bi8>  d.  e.  p.  h.  [bis]  Gr  || 
19  ut  esset]  ne  esset  Aer  1  20  ergo  AB  corr.  Ko  ||  hoc  illi 
et  m.  p.  B  0  21  in  summa  qnidem  AB,  corr.  Aer  ||  quaes. 
Bum  an  B  ||  22  quare  AB,  corr.  Bo  ||  24  arbitrabatur  AB, 
corr.  Gr.  ]  si  om.  B  ||  27  yalu<er>it  Ro  ||  28—29  fortasse*  n. 


DECLAMATIONES.  CCCX.  221 

semel  adulterii  damnatus  habet  suam  poenam.  po- 
namus  hanc  esse  pecuniam:  num  igitur  exig^s  ite- 
rum,  quae  priore  iudicio  aut  debita  aut  persoluta 
erat?  atqui  si  <(non]>,  tamquani  singula  iudicia 
publicay  poenam  suam  [non]  habexit^  non  possunt  5 
pro  duobns  numerari. 

Supererat  fortasse,  ut  causam  quoque  adfauc 
viri  fortis  agere  temptarem.  sane  dissimulemus 
partem:  quaeratur  <^cur)>  saepius  sit  damnatus. 
erant  alioqui^  quae  movere  vos  possent.  damnatus  lo 
est  adulterii.  sed  postea  fortiter  pugnando  osten- 
derat,  non  eos  esse  mores  suos^  non  6am  vitam,  ut 
in  illo  credibilia  haec  crimina  forent.  sed  cum  op- 
tare  illi  liceret  restitutionem ,  illud  optare  maluit, 
ut  accusaretur^  ut  de  vero  quaeri  posset.  hoc  non  15 
sine  bona  conscientia  fecit.  cur  ergo  damnatus  est 
iterum?  quia  damnatus  erat.  non  putayerunt  illi; 
qui  cognoscebant  priorum,  iudicum  rescindendam 
esse  sententiam:  ita  homo,  qui  post  praemium  ac- 
cusabatur;  sic  auditus  est,  tamquam  nondum  for-  20 
titer  fecisset.  vos  ergo^  qui  duobus  iudiciis  esse 
dicitis  damnatum,  explicate^  quid  aliud  obiectum 
sit  alterO;  quae  differentia  duorum  iudiciorum  fuerit. 

8.   yalnerit  [illud]  faisse  sent.  alteraxu,  ^non^  eet  p.  sent. 
prius  ntiqne  illud.  <id>  sic  coU.  ||  28  <non>  Obr 

2  exigis  A,  ex  his  B,  corr,  Aer  ||  alteram  AB,  corr.  Bo  \\ 
4  acquisiiam,  quam  B  ||  ^non^  Mo  ||  5  penes  suas  non  h.  A, 
poenas  suas  non  h.  B,  poenas  duas  non  h.  Obr,  poenam  s. 
[non]  h.  22o  II  8  non  poss.]  sed  poss.  A  ||  possint  Aa,  posse 
B  II  8  sane  diss.  ^hanc^  p.  Aer,  quod  nescio  an  sit  reci- 
piendum  j|  9  ^cur^  Bo  ||  esset  AB,  corr.  Mo;  quare  igitur 
saepius  est  damnatus?  Chr  ||  12  eilint  B  |  alioqui  quae  A, 
alio  quoqu^B,  fort.  *erant  aliqua,  quae  m.  v.  possent:  damn. 
e.  a.  {cf.  42 f  14  $q.)  ||  moveri  B  ||  non  AB,  corr.  Sch  \\  12  suam 
AB,  corr,  22o  ||  16  optarem  aliud  B  ||  17  ut  denuo  qu.  Aer  ||  po- 
tuit  Aa  II  20  iudicium  B— P  ||  21  quid  vobis  B,  quid  vestiris 
P  Q  iudicibis  Aa  ||  22  qui  tali  ut  obi.  B 


222  QUINTILIANI 

eadem  adnltera  dieebatar,  iidem  testes  prodaceban-. 
tar^  iisdem  argamentis  premebatar.  hac  scilicet 
improbitate  [qaa]  onias  caasae  yaltis  dao  esse  iu- 
dicia.  potestis  et  illo  modo  aestimare^  mdiceSy  qaam 
6  iniqae  ista,  poena  petator  a  yiro  forte:  stataamas 
daos  essc;  alteram,  qui  bis  adulteriam  commiserit, 
alterum^  qai  bis  danmatas  sii  de  illo  ea  dico 
>dao  cubicula  inruisti^  duobus  maritis  iniuriam  fe- 
cisti,  duas  familias  incerta  stirpe  confudistic.  huic 

10  tu  quid  obicis?  >indignatas  es,  quod  damnatas 
esses;  sententiae  iadicum  repugn^ti:  persuadere 
tibi  ipse  non  potuisti^  esse  te  nocentem.c 

Egregiam^   hercules^   gratiam   yiris    fortissimis 
reddimus.    hic  si  magistratus  esse  yoluisset,  hono* 

15  res  gessisset;  si  sacerdos  esse,  templis  praefuisset: 
hoc  egit  praemio  suo,  ut  ignominiosus  esset?  de- 
trahe  illi,  quod  fortiter  fecit;  detrahe  quod  optavit: 
non  est  ignominia.  nondum  atrocitas  erat.  quale- 
cumque  crimen  donari  meritis,  donari  virtuti  potest. 

20 

CCCXL 

Addictus  manomissus. 

AdDICTUS,    DONBC    PECUNIAM    SOLVERIT,    SEEVIAT. 

gg  Qui  habebat  domi  addictum^  testamento  onmes 

seryos  manumisit.    petit  addictus,  ut  liber  sit^ 

DECLAMATIO. 

Intellegimus  nihil  nobis  in  hac  causa  yere[cu]n- 

1  idem  ABa  ||  2  hiBdem  Aa,  liiisdem  Ab  |  haec  B  ||  d 
qaia  Am^  qna  AbB;  exdusit  Bo  ||  esse  dao  B — P  ||  4  indicinm 
AB,  cwrr.  Gr  l  h  *ip8a  AB  ||  6  alternm]  adnlli^rum  AbB^ 
adDlter<^OB  mi^um  Aer  |  qnibis  B,  quibnB  P  |  7  altenim] 
adalterinm  Aa,  adalteram  AbB—P  ||  20  nondam  atrocitas  res 
erat  B,  non  damnationis  atrocitaB  erit  Sch  ||  24  addictaa 
A  II  25  domi  om.  A  ||  28  yere[ca]ndam  Aer 


DECLAMATIONES.  CCCXI.  223 

dum  magis,  qaam  commuuem  quendam  omnium^ 
qui  in  libertatem  adserunt,  favorem.  contra  quem 
non  id  modo  a  nobis  intellegimus  esse  dicendum; 
ut  praecipue  ius  tueamur^  sed  illud  etiam:  non 
minus  pro  eo  esse,  contra  quem  yideamur  agere,  5 
si  tamen  explicet  fidem^  quod  nos  contendimus.  id 
enim  hodie  quaeritur,  an  servus  sit«  de  liberalitate 
eius,  qui  nos  heredes  instituit^  nihil  querimur. 
seryoB  manumisii  num  cui  controversia  movetur? 
num  inviti  eos  tristesque  in  numero  civitatis  aspi-  lo 
cimus?  alia  nobis  ratio  cum  debitoribuS;  alia  cum 
ingenuis. 

Neque  nos  fugit^  velut  in  contrarium  ire  litem. 
nam  si  quis  ex  nobis  istum  servum  vocaret^  multa 
habebat  profecto,  quae  pro  se  diceret^  per  quae  in-  15 
genuus  yideretur.  quid  enim  lex  dicit?  »addictus 
donec  solyerit  seryiat<;  ut  opinor,  non:  ser- 
yus  sit.  plurimum  autem  refert.  vuim  seryire  me- 
rito  dictmus  et  eos^  qui  in  piratas  inciderint,  et 
eoS;  qui  ab  hoste  sint  capti:  id  quidem  quod  in-  20 
genuis  natura  dedit,  nuUa  fortunae  iniuria  eripi 
potest.  id  quamyis  nuUi  non  yestrum  ezistimo  esse 
manifestum,  quibusdam  tamen  confessis  argumentis 
ostendere  yolo.  sbte  omnia  [seryus]  hic  habet  nomen, 
est  in  censu;  est  in  tribu.  quorum  nihil  (ut  opinor)  26 
deprehendi  in  seryo  potest.  ^^at  interyenit  ea  con- 
diciO;  ut  seryire  debeat,  donec  solyerif  hoc  ipsum 
seryi  non  est,  habere  in  sua  potestate,  quando  de- 
sinat  seryire.    fingite  enim^   iudices,   aut  oblatam 

2a88erantA||6  videmur  B  ||  8  qnaerimas  B  ||  9  nanc 
cni  A  0  10  non  inv.  B  ||  18  8cit  Aa  ||  referre  Aa,  referet  B— P  || 
an  AB,  carr.  Obr  ||  19  dicamaB  AB,  corr,  aud.  incert.  ajp. 
Aer  II  inspiratas  Aa  ||  20  id  qnidem  ing.  A,  id  qnidem  qm- 
dem  ing.  B,  id  qaod  edd-  ||  21  ini.  et  ipsi  pot.  P  ||  24  [servas] 
Gr  II  25  aat  AB,  corr.  Fr  ||  26  aat  AbB  ||  28de8inet  B  ||  29 

oblatam  A 


224  QUINTILIANI 

esse  ab  illo  pecuniani;  aut  ex  hoc  testamento  pro- 
nuntiatione  vestra  liberum  fieri:  nam  inter  liber- 
tinos  futurus  est?  non^  ut  opinor.  atqui  si  illud 
in  confesso  est,  eum^  qui  a  servitute  in  libertatem 
5  yeniat,  non  esse  alio,  quam  libertini  locO;  hip  so- 
lutus  hac  necessitate  tam  ingenuus  futurus  e^, 
quam  fait:  manifesto  ne  hodie  quidem  serrus  est. 
alia  quoque  comphira  sunt;  quae  intueri  licet,  si 
velitis.     servus   aut   domi   natus   est   aut  reUetus 

10  hereditate  aut  emptus.  hunc  ex  quo  genere  ser- 
Yorum  ponitis?  domi  natum  esse  se  non  dicit,  ne 
emptum  quidem  aut  hereditate  relictum.  pendet 
igitur  omnis  haec  condicio  faenore.  quid  sequitur? 
ut  no[me]n  sit  <8ervu8>. 

15  Haec  ad  ipsa  testamenti  verba:  libet  iaMen 
scrutari  etiam  defuncti  voluntatem;  qua  nihil  po- 
tentius  apud  nos,  nihil  nostro  animo  sacratius  esse 
debet.  credibile  est  igitur,  hoc  eum  sensisse,  ut 
liberum  esse   vellet   etiam   addictum?     servos  cur 

20  manumiserit,  manifestum  est:  delectatus  est  officiis, 
referre  voluit  gratiam  obsequio.  alius  aegrum 
curaverat;^  alius  peregrinantem  secutus  erat,  alius 
inter  tot  oecupationes  <(res^  domesticas  custodiersity 
alius  hoc  ipsum  faenus  exercuerat:   voluit  liberos 

25  esse,  quos  amaverat;  a  quibus  amatum  esse  se  cre- 
diderat.    huic  vero  quid  debuit^  nisi  iram? 

„Durum  tamen  videtur  et  inhumanum;  solum 
hunc  esse  in  vinculis  et  in  servitute.'^  Ante  omnia^ 
si  quid  <(est^  asperitatis^  in  lege  est^  quae  addictos 

2  non  B  |{  libertinus  A  ||  4  qui  in  servitntem  in  ^b. 
A  II  6  sit  AB,  corr.  Sch  \\  8  alio  B  ||  9  seryns  A  ||  domina- 
tns  B  II  10  temptus  B  |j  11  dominatum  B  |j  11—12  dic.  non^ 
em.  B  II  12  emptione  AB,  corr,  Ro  ||  14  ut  nomen  sit  haec 
AB,  corr.  Bo  et  Eii  16  quia  Aa  ||  17  n^ra  A  ||  23  ^res^  do- 
mesticas  Ro  \\  25  se  om.  AaB  ||  26 — 27  iram  dorum  Aa,  ira 
malorcm  B  ||  27  et  mihi  mannm  B  |  29  <est>  Sch 


DECLAMATIONEB.  CCCXn.  225 

aeryire  iussit;  donec  solyerent.  nnm  igitur  exigitifl; 
ut  dicamufl  aliqua  pro  lege?  non  est  nostraie  me- 
diocritatis,  non  officii^  ea  quae  prudentissimi  ma- 
iores  conatituerint  temptare  defendere.  verumtamen 
si  intueri  velitis,  quid  aequius  constitui  potest,  aut  6 
quo  alio  custodiri  patrinu>nia  yestra^  fortunae  sus- 
tineri  possunt?  an  vero  pecuniam  aliquis  accep- 
turus  per  omnia  yitia  exhauriet^  ut  non  alligetur 
ad  aliquam  solvendi  necessitatem?  dura  vincla 
alicui  yidentur^  dura  condicio  servitutis:  reddat^  10 
quod  accepit.  isti[c]  non  servitus  constituta  est^ 
sed  iUud  quod  iustissimum  est,  reddendae  pecuniae 
cauia. 

cccxn. 

Heredes  de  deposlto.  15 

Quidam  a  commilitone  eiusdem  ordinis  depositum 
petebat.  negavit  ille  se  accepisse.  cum  reeCsine 
teste  esset;  <[iudicio  victus  petitor]>  occidit  eum^ 
a  quo  petebat;  et  se.  petitoris  heres  petit  ab 
herede  alterius  commilitionis.  20 

DECLAMATIO. 

Si  pecunia  tantum  in  causa  litis  esset^  parem 
yideremur  litigandi  habere  rationem:  nunc  illud 
quidem  nobis  extra  ordinem  accidit,  quod  litigan- 
dum  est  etiam  propter  hoc  ipsum^  ne  sine  causa  25 
perierit.  plurimum  autem  fallituT;  si  quis  eandem 
condicionem  putat  huius  iudicii  ac  prioris.  desiit 
lis   esse   sine   teste.      ergo   <(quod^   itti  in  priori 

6  simt  yeri  B  |  6—6  ante  qno  P  |  8  ezhauriret  B  |  11 
iBti[c]  Bo  H  servitutis  Aa  ||  12^13  pecnniae  Gausa  ^(seryire^ 
l{o  1 18  ^iadicio  victuB  petitor^  Bo  ||  28  habere  litagandi  B|| 
ne  ilkid  AB,  corr,  Aer;  nunc  ill.  quoqae  n.  e.  0.  accedit 
£0  Mc.  G^  II  26  hoc  om.  B  II  26  aatem]  enim  Sdi  ||  28  <qaod> 
Seh  I  lam  priori  AB,  eorr.  Bo 

QnlntiliAnl  ded^  ed.  Bitter.  16 


226  QUINTILIANI 

non  erat  satis  pro  se  dicere^  mihi  non  mediocre 
argnmentam  est.  si  qnis  enim  testis  idonens 
fnisset;  videretur  huins  fiducia  calnmniatns.  qnid 
in  cansa  est  praeter  yeritatem;  nt  aliqnis  id  petat, 
5  qnod  probari  non  possit?  et  infitiandi  quidem  de- 
positam  pecuniam  manifesta  ratio  est^  cnpiditas 
lucri;  petendi  etiam  non  depositam;  si  qnae  proba- 
tionis  spes,  eadem  cansa  sit:  cum  quidem  aliqnis 
dicit  >depo8ui  apud  te,  scis  ipsec^  qnid  alind  yide- 

10  tur  advocare^  qnam  deos  testes?  dicite  igitur  can- 
sam,  qnare  petierit,  si  non  deposnerai 

Habere  pecuniam  potnit:  manifestnm  est:  et 
ipse  reliquit  heredes  et  is^  qui  eiusdem  ordinis  foit. 
multas    deponendae    pecnniae   intervenire   rationes 

16  inter  nulites,  manifestum  est:  longum  iter  incidit, 
periculosa  expeditio.  si  deponenda  sit^  ubi  credibi- 
lius  est  deponi,  quam  apud  hominem  eiusdem  or- 
dini&?  nam  praeter  id^  quod  facilior  speratur  fides 
ex  pari,  est  quaedam  einsdem  ordinis  coniunctio; 

20  ^nec  apud  superiorem^  nec  apud  inferiorem  deponi 
solet,  cum  ideo  deponatur^  ut  recipiatur.  credibile 
est  ergo  apud  hominem  eiusdem  ordinis  deposuisse. 
^,at  sine  teste.^^  de  omnibus  depositis  loquar.  mi- 
sera  hercule  condicio  mortalitatis;  quando  onmibus 

25  iam,  quae  agimuS;  videtur  opus  esse  teste:  ita  pa- 
rum  facit  yeritas,  ita  nullum  momen^tum^  est 
fidei.  non  satis  yideri  potest  probatum^  quod  duo 
sciunt? 

Yeniamus  tamen  (ut  dixi)  ad  probationem.    oc- 

80  cidit  eum;  a  quo  pecunia  negabatur.  iterum  quaero: 
qua  ratione^  qua  causa?    ,,odium  fuii^'    unde?  ego 

6  cupiditatis  AbB  1  7  depositam  B  |  12  poterit  Aa  ||  14 
deponendo  B  ||  ractioneB  Aa  ||  15  est  am.  B  ||  18  facilinB  spe- 
ctatar  B  |  20  ^nec  apnd  snperiorem^  Bo  et  Bi  |  22  eius  A  (I 
28  N  A  II  26  nomen  AB,  carr.  tto  praeterea  proponeni 
numen;  ita  nndum  nomen  est  fides  Bu  1  31  ergo  ABa( — P) 


DECLAMATI0NE8.  CCCXin.  227 

qnare  occidere  debuerit^  dico:  infitiabatur.  tu^  ut 
hanc  causam  occidendi  excludas^  substituas  aliam 
necesse  est.  satis  argumenti  erat^  si  occidisset  clam^ 
si  ex  insidiis,  si  tamquam  negaturus.  quae  causa 
hominem  in  scelus  egit?  quid  fuit,  quod  tantam  5 
rabiem  concitaret^  nisi  illud^  quod  sciebat  se  de- 
disse?  cum  dicenti  »apud  te  pecuniam  deposui« 
respondebatur,  »quis  testis  est?  quae  probatio  est?< 
quanto  animi  aestu  ageba[n]tur?  non  vobis  yide- 
[ba]tur,  cum  feriret,  illa  dixisse:  »ita  non  deposui?«  10 
optime  me  hercule  mihi  videtur  ac  militari  facinore 
illa  exclamasse:  »i  nunc  et  nega;  i  nunc  et  alienam 
pecuniam  converte  in  tuas  cupiditates:  non  uteris 
tamen^.  Erat  argumento  ergo  satis,  quod  occidit. 
quam  ultra  desideratis  probationem?  occidit  statim  15 
moriturus.  frequenter  iudicia  huiusmodi  exercentur^ 
ut  si  res  in  notitia  dicitur  esse  servulorum,  tor- 
queri  mancipia  videamus.  si  mos  civitatis  et  con- 
dicio  militiae  pateretur,  se  in  tormenta  obtulisset, 
illum  poposcisset.  non  tibi  videtur  praebuisse  de  20 
animo  sxxo  quaestionem? 

cccxm. 

Falso  caedis  damnatns. 

QUI    CAEDIS    REUM    ACCUSAVERIT   NEQUE   DAMNAVE- 

EIT,  IPSE  PUNIATUR.     DAMNATORUM  SUPPLICIA  25 
IN    DIEM    TRICESIMUM    DIFFERANTUR.       aCCUSa- 

vit  quidam  et  damnavit.    in  diem  tricesimum 

1  qna  ratione  B  ||  2  exclusas  A||Bubstit  A j|  5  hominum  i{ 
9  quanti  animi  aestue  agebantur  AB,  corr,  Bo  ||  9—10  yi- 
de[ba]tur  Fr  ||  10  illud  B  ||  12  i  (6«)]  hi  A  ||  14  er.  argu- 
mentum  ergo  tantum  AB,  corr.  Bo,  cfs.  decl.  348:  id  satis 
probationi  ezistimavi;  er.  argumentum  e.  etiam  Sch;  fort* 
er.  argumentum  e.  iam  ||  21  tuo  AB,  corr,  Aer  ||  25  dam» 
natorium  B 

15* 


228  QUINTILIANl 

dilata  damnatio  est.    interyenit  is,  qui  oecisos 
dicebatur.    petit  reus  poenam  accusatoris. 

SERMO. 

Non  erit  alienum^  advocatum  dare  huic  accu- 
5  satori.  fecit  rem  (ut  parcissime  dicam)  paenitentia 
dignam.  et  fortius  defendetur  ab  alio  et  maiore 
cum  verecundia  patronus  confitebitur^  si  quid  con- 
fitendum  est.  et  quotiens  causa  plus  iuris  habet^ 
quam  pudoris,  ad  eum  transferenda  est^  qui  non 
10  erubescd;. 

DECLAMATIO. 

Reum  capitis  arcessitis  in  ea  ciyitatey  in  qua 
hoc  graye  et  indignum  videtur:  et  reum  capitis  ar- 
cessitisy   qui   ipsi  intolerabilem   hanc  crudelitatem 

15  Tocatis.  conveniebat  eoa^  qui  temeritatem  accusa- 
tionis  incusant,  nihil  nisi  certum  exploratumque  de- 
ferre.  ergo  lege  occidi  yultis  hunc  statim,  qui 
reum  caedis  detulerit  (hactenus  agnosco:  detulit 
enim^    quem  defendo)    <(neque>   damnav<er>it- 

20  [que]:  hoc  iam  ad  nos  non  pertinet.  hic  enim  dam' 
natus  est.  sequitur  ergo^  ut  aliam  legem  adfera- 
[mu]s  aut  hanc  mutes  aut  hoc  audeas  dicere  ius 
aliquod  tibi  esse  conatiiiiendi, 

Ad  interpretationem  nos  vocas  et  ex  hac  lege^ 

25  qua  litigas^  aliam  constituere  conaris.  Non  est  ista 
res  iudicum,  non  horum,  qui  ad  certa  iura^  et  qui- 
dem  iurati;  consederunt.     deflecti  iura  ne  pro  de- 

1  delata  AB  ||  dommatio  A  ||  vecisufi  A  y  3  Declamatio 
P  II  4  dari  B  ||  5  penitentiae  B  ||  6 — 7  malorem  cnm  A  ||  10 
ernbescit  AB,  eorr.  Eo  ||  15  is  AB,  corr,  Aer  ||  15—16  acca- 
sant  nihil  misertnm  B  ||  19  '^  defendo  dampnavitqnem  A,  de- 
fendo  damnavitque  B  ||  20  non  om,  A  ||  20 — 21  demnatns  Aa, 
indemnatns  AbB,  corr,  Gr  ||  21—22  adfera[mn]s  6^  H  28 
constitntam  AB,  corr.  Bo  |j  26  iudicium  AB  ||  27  consedere  B 


DECLAMATIONES.  CCCXm.  229 

fensione  quidem  aequum  est:  legem  vero  mutare, 
ut  occidas  et  crudeliter  interpretari  ius,  quod  a 
magistratibus  scriptum  est;  cuius  animi  est?  ego 
legem  habeo  adversus  eum  demum  scriptam^  qui 
detulerit  neque  damnaverit.  non  scrutor,  quid  6 
Toluerit  legum  lator;  neque  enim  possum.  sera  in- 
quisitio  in  praeterita  est.  id  sive  yoluit  esse  quod 
Bcripsit;  siye  aliud  aliquid  cogitayit:  hoc  scripsii, 
hoc  iure  yitdmuS;  hoc  spectayit.  nihil  minus  ferri 
oportet  in  ciyitate^  quam  ut  lex  decipiat.  inno-  10 
centem  accusayi:  satis  est^  quod  damnayi.  neque 
enim  lex  i[s]ta  scripta  est^  ut^  qui  innocentem  ac- 
cosayerit,  capite  puniatur:  sed  ut  puniatur;  qui 
accusayerit  nec  damnayerit.  quomodo  ergo 
nihil  prodesset  accusatori,  si  non  damnasset,  postea  m 
nocentem  esse  compertum  eum,  quem  accusayit: 
ita  ei,  qui  fortunam  secundam  iudicii  tulit;  non 
debet  nocere,  quod  postea  accidit.  lex  talem  con- 
dici(mem  iudicii  facit,  in  quo  caedis  accusatur  reus^ 
ut  utique  adyersus  alferum  pronuntietur:  aut  reum  20 
damnari  oportet  aut  accusatorem.  tu  quid  yis? 
ut  uterque  damnatus  sit  fan  ut  istud  yerum  sit, 
ut  damnatus  sit  reus  et  accusator?  illud  tamen  lex 
yoluitf.  Transeo,  quod  pemiciosum  sit  interpretari 
legem  et  ad  ingenia  utriusque  conyerti;  id  quod  25 
scriptum  est,  ne  dubitaretur,  dubium  fieri,  post- 
quam  scriptum  est.  descendo  ad  hanc  quoque 
con^tionem  (non  quia  necesse  est^  nec  quia  ad 
yeatram  religionem  pertinet^  nec   quia  solyit  ista 


2  inteipretare  B— P  ||  6  saeya  A3,  corr.  G^r  ||  7  qnid  B 
7  yiximns  AB,  corr,  Qr,  {cf,  ind.  I)  ||  fieri  Aa  ||  12  *i[8]ta  ) 
19  accuBator  A  ||  facit  iudicii  Aa  ||  20  et  ntiq:  B  ||  alium 
AB,  corr,  Gr  ||  21  damnare  B  ||  22—23  xit  ut.  d.  Bit?  an  nt 
i.  y.  B.  u.  d.  Bit  ^aut^  reus  aut  accusator?  etc.  Eo  ([24  no- 
luit  Sch  y  24  *tr.  quam.  pem.  a.  (?)  ||  25  utriuBqueJ  cuius- 
cumque  Aer  ||  28  intentionem  AB,  corr.  Gr,  interpretationem 
inceritM  auctor  apud  Aer 


230  QUINTILIANI 

res  ius  iurandum^  sed  quia  victori  obtinentique 
causam  facile  est,  et  libet  disputara):  recte  fecit 
legum  lator^  qui  ita  scripsit  legem;  ut  non  puni- 
retur^gMicondemnasset.  quare?  noluitaccusatoremesse 
6  calumniatorem;  noluit  accusatorem  dare  aliquid  odio. 
alioqui  scimus;  multa  vera  quidemnon  esse^  credibilia 
tamen  esse.  accusator  quid  debettibi?  ut  eum  deferat, 
adversus  quem  argumenta  habeat;  adversus  quem  tes* 
tes  habeat;  alioqui  nocentem  an  innocentem  qui  scit? 

10  ipsi  iudices  hoc  non  pronuntiant;  sed  se  ez  animi  sui 
sententia  facere  profitentur.  quis  autem  miratur, 
si  ea  res  accusatorem  decepit^  quae  decipere  iudices 
potuit?  accusator  cum  id  effecit,  ut  reus  daninan- 
dus  videretur^  reddidit  rationem  accusationis.  nuUus 

15  autem  tam  imquvLS  legis  lator  fuit,  ut  errorem  ac- 
cusatoris  punire  vellet.  oportet  esse  in  civitate  et 
accusatores:  alioqui  omnia  mittuntur  ad  manus, 
omnia  mittuntur  ad  ferrum.  per  se  difficilem  ra- 
tionem  vindictae  et  ultionis  facimus:   paene  licen- 

20  tiam  grassatoribus  et  latronibus  damus,  quod  nemo 
accusare  sine  periculo  capitis  sui  potest.  sed  tamen 
adversus  haec  illud  rem^edium  est,  quod  accusator 
cogitat;  quid  obiecturus  sit.  si  ne  hoc  quidem 
prodest^  vidisse  aliquid  in  accusationC;  motum  esse 

25  probabilibus  argumentis^  in  totum  iudicia  ista  tol- 
lemus. 

Himc  autem  habuisse^  quare  accusaret,  credite 
iudicibuS;  qui  damnaverunt.  ^^hic  inimicus.^^  quid 
illi;  qui  cognoverunt?   quo   vultis  motos  esse  iudi- 

80  ces^  ut  damnarent?    non  enim  moti  sunt  auctori- 


2  debet  dispntari  AB,  corr.  Bo  ||  3 — 4  non  imponiretar 
B  II  4  si  AB,  corr.  i^  ||  5  accosarem  Aa  ||  7  qoi  B  ||  8  adyersas 
q.  t.  habeat  am.  B  ||  10—11  animis  nt  sent.  B  |  12  decipit 

B  II  13  efficit  AbB  ||  utrens  A  ||  15  tamen  Aa  ||  inimicus  AB, 
T.  6^r  II  16  N  A  II  19  ut  B  ||  23  obiecturis  Aa  ||  30  morti  Aa 


DECLAMATIONES.  CCCXin.  231 

tate  ipsius  accusatoris;  argumentis  moti  sunt;  illis^ 
credimus^  testibus  moti  sunt;  quo8  habebamus. 
et  mihi  yidetur  ideo  constituta  esse  lex^  quae  dam- 
natum  post  tricesimum  diem  puniri  voluit;  quo- 
niam  videbat  legum  lator  posse  fieri,  ut  deciperetur  6 
accusator.  itaque  eius,  qui  non  damnasset^  prae- 
sentem  poenam  esse  voluerat:  nuUa  dilatio  est. 
quid  te  movit?  quid  attulisti  ad  iudicem?  hoc  enim 
Yult  lez  prius  etiam  approbari  ipsi  accusatori.  ergo 
etiam  Yoluntas  legis  pro  nobis  est,  et  non  tantum  lo 
scriptum^  quod  satis  erat;  (necy  nisi  ita  receda- 
mus  ab  eo  quod  propne  nostrupi  est,  ut  concessisse 
videamur.  sed  ut  f  transissetis  t,  rursus,  id  quod 
dicebam:  cum  suspectus  esset  reus,  boni  erat  civis 
accusare;  neque  aliter  stare  leges  possunt,  neque  15 
aliter  ciyitas.  accusayit  —  quid  postea?  —  quo- 
niam  homo  occisus  Tidebatur. 

„Hic  tamen  perire  potuit  et  occidi  potuit,  et  hoc 
indignum  est.''  primum  omnium  durum  est;  unam 
indici  utrique  fortunam  et  occidi  hominem,  quia  20 
aliquis  occidi  potuerit  huius  culpa[e].  tam  magna 
poena  est  causam  [e]dicentis?  Deinde  hoc  non 
tantum  accusatoris  culpa  factum  est.  fortasse  ita 
vixeras:  multa  petulanter,  multa  temere,  multa  cru- 
ente  commiseras.    turpissimi  hominis  argumentum  25 


2  hos  AB,  in  codice  A  primum  novae  pagincie  vocdb%h 
lum,  corr.  Aer  ||  4—6  quomodo  B  ]  7  voluerunt  AB,  corr. 
Ohr  D  delatio  AaB  ||  10  etiam]  et  B  ||  11  ^nec^  nisi  ita  re- 


cedamns  Bo,  nunc  ut  rec.  6rr 


I  12  habeo  B  Q  propter  te  AB, 


corr.  €rr  )  13  Tideamus  B  ||  transissetis  A,  transisaet  is  B, 
transisset  lis  P,  transissemus  Sch  ||  14  dicebat  AB,  corr. 
Bo  II  cuius  AaB  [  15  leges  stare  B  ||  16  accusavi  AB— P 

postea  ^  homo  B  ||  19  duram  B  |  utnam  Aa  |  21  *CQlpa[e] 
ita  magna  AB,  corr.  Obr  \  22  causam  "^diciias  A,  caQsa  me 
dicitis  B,    onm  me  d.  P;    corr.  Bo;    quam  in  me   dioitis 
Aer  II  28  facta  Aa  1  24  N  A 


232  QUINTILIANI 

est  innocentem  posse  dainuari.  non  enim  dicitur 
corruptnm  esse  iudicium^  non  yersatam  pecuniam. 
ita  non  erubescis?  homicida  yisus  es.  tu  porro 
tantum  accusatori  irasceris?  non  idem  de  te  iudices 
6  senserunt?  non  omnium  sententiae? 


ccexiv. 

Ego  te^  pater^  occidi. 

Parricidii  reus  paribus  sententiis  absolutus  farere 
coepit  et  dicere  per  furorem  frequenter:  »ego 
10  te;  pater,  occidi.4:  magistratus  tamquam  de  con- 

fesso  sapplicium  sumpsit.    reus  est  caedis. 

SEBMO. 

Si  qua  erunt,  quae  a  me  in  diyisionibus  contro- 
yersiarum   dicantur   eadem   frequentiuS;  intellegite 

16  fieri  primum  propter  interyentum  noyorum;  deinde 
propter  condicionem  diyisionum.  nam  hi;  qui  antea 
non  audierunt  pertinentia  ad  plures  controyersias, 
debent  cognoscere:  et  ad  praesentis  materiae  con- 
troyersias  <non>  nihil  interest;  quofnodo  ego  diyi- 

20  serim, 

Est  autem  commune  <^uic^  cum  aliis  controyer- 
siis  huius  materiae  illud^  quod  reus  magistratuS;  de 
cuius  personae  dignitate  haec  ipsa  res  satis  pro- 
nuntiat.    yidetur  etiam  de  ante  acta  yita  probari, 

2  reyersatam  Aa  ||  3  ernbescitiB  Aa  ]  7  occidi  magistra- 
tu8  Aa  II  16  hii  A  II  17  controyersitas  Aa  )  18 — 19  materiae 
illud  controyersias  Aa  ||  19  ^non^  Bo  ||  21  communis  cura 
controyersiia  Aa,  communis  cura  aliis  oontroyersiis  AbB; 
commune  cum  aliis  controyersiis  Bim ;  hinc  commune  ^huic^ 
cum  aliis  Bo  ||  22  quoq:  B  ||  2S  res  om.  B 


DECLAMATIONES.  CCCXIV.  233 

eo  modo^  qno  creatus  est*  secnndum  illad  aeqne 
commune;  qnod  nuUas  simultates  executus  est^ 
nuUam  spem  ez  caede  eius^  quem  occisum  accu- 
sator  querituT;  concipere  potuit:  et  officio  inpul- 
suS;  etiamsi  lapsus  est^  tamen  yeluti  legts  conailio  6 
deceptus  est.  Ut  haec  communia^  ita  illud  iam 
proprium,  quod  si  ullum  adversus  hunc  adulescentem 
habuiseet  odium  magistratuS;  magis  insania  eius 
Tindicabatur.  sicy  cum  ita  praeparaverit  eansam;  in* 
cipit  de  iure  suo  loqui.  10 

DECLAMATIO. 

Magistratus  de  confesso  sumat  suppli- 
cium.  Durum  ministerium  et  iniucunda  honoris 
huius  necessitas.  sed  quis  potius  leges  exequetur 
et  hominum  commissa,  nisi  qui  rem  publicam  ad-  15 
ministrant?  nemo  istud  faceret  libenter;  nisi  neces- 
sitate.  ergo  non  solum  licuit  mihi  occidere  confes- 
sum,  sed  etiam;  si  noUem^  necesse  fuit. 

YideamuS;  an  ille  confessus  sit.  testes  praebeam 
Yobis?  tota  civitate  audita  vox  est.  ne  ipsos  qui-  20 
dem  accusatores  negaturos  esse  confido;  ipsius  tocC; 
ipsius  lingua  esse  dictum  >ego  te^  pater^  occidic; 
et  non  semel  dictum^  ne  casus  videretur.  ,^t  enim 
confessio  habenda  non  est;  nisi  quae  a  sano  pro- 
ficiscitur.'^  Non  yideO;  cur  ad  hanc  interpretationem  26 
deducatur  vis  istius  verbi;  quod  lege  comprehensum 
est.  ego  enim  confessionem  existimo  qualemcum- 
que  contra  se  pronuntiationem;  nec  me  scrutari  lex 
iubet;  qua  quis  causa  confessus  sit.    immo  ea  na- 

8  q  B,  ani  P  y  6  legea  AB,  corr,  Sch  H  7  *nt  AB  g  illnm 
Aa  I  9  yindicabitar  AaB  g  n  AS,  hic  Aer  B  9—10  *inci- 
pi<e>t  (?)  1 10  yiro  B  ||  13  iniocnnda  Aa  1 14  exeqnitar  AB, 
corr.  Aer  ||  15—16  ^adminiatrarent  (?)  Aa,  adminiBtrarint 
Ab,  administrarit  B;  adminifltrat  Bo  \\  16  facere  AB  ||  19 
conf.  est  teatem  B  ||  22  ligna  A  ||  28  M  A 


234  QUINTILIANI 

tura  est  onmis  confessioniS;  ut  possit  yideri  de- 
inenS;  qui  de  se  confitetur.  furore  inpnlsus  est: 
alius  ebrietate;  alius  errore^  alius  dolore^  quidam 
quaestiona  nemo  contra  se  dicit,  nisi  aliquo  co- 
6  gente.  quod  enim  genus  confessionis  exigitis?  ut 
aliquis  securuS;  quieta  mente,  nullo  adigente  dicat 
>ego  patrem  occidi^:?  atqui  ipsum  yerbum  yidetur 
habere  vim  coactae  yeritatis.  quid  ergo  aliud  in- 
tueri  debe<^mu^Sy  quam  vocem?  si  semel  hoc  au- 

10  dissem^  lez  tamen  me  iam  appellaret;  saepius 
dixit;  in  eadem  yoce  perseyerayit.  viderimus^  an 
in  aliis  partibus  demens  fuerit:  hic  tamquam  sanus 
perseyerayit.  de  confesso  ergo  sumpsi  supplicium, 
atque   ad   me   non   pertinet^   an  is^  qui  confessus 

15  est,  nocens  fuerit.  fingite  enim  esse  aliquem,  qui 
aliquo  modo  confessus  sit;  hunc  a  magistratu  oc- 
cisum;  postea  apparuisse  aliquo  casu  falsum  fuisse, 
quod  dixisset:  num  agi  cum  magistratu  potest? 
lex^  quae  confessum  puniri  iubet,  sententiam  ipsi 

20  relinquit? 

Descendamus  tamen  eo,  quoniam  filius  est^ 
ut  quaeramuS;  an  ille  etiam  parricida  fiierit.  Nec 
mihi  necesse  est  dicere  iUa,  quae  ab  accusatore 
dicta  sunt.    habuerit  iUe  causas,  propter  quas  de- 

25  ferret;  habuerit  testes  suos^  habuerit  argumenta  (et 
profecto  creditis  non  sine  magna  fiducia  delatum 
esse  tanti  criminis  reum):  mihi  in  argumentum 
sufficit  genus  absolutionis:  paribus  sententiis  abso- 
lutus  est.    hoc  in  alio  genere  causae  dubium  ^'t^ 

80  in  parricidio  vero,  quod  probari  nemo  voluit,  quod 

2  qtdd  esse  Aa  ||  5  confeBsionein  Aa  ||  6  qni  et  amenta 
ntdlo  andiente  B  |  6  adig  A  |  7  atq:  A  ||  8--9  intaere  B  1  9 
debe^mu^B  Bo,  debeo  Sch  |  10  apparet  B  ||  16  aHo  Or, 
alio  qno  Obr  ||  17 — 18  faisse  diziBse  qnod  d.  A  ||  26  reditis 
A  g  28  absoIntionibaB  B  B  patribns  Aa  ||  29  est  AB,  corr, 
Bo  II  30  ^bare  A 


DECLAMATIONES.  CCCXIV.  235 

falsum  esse  ad  yota  pertinebat,  diversam  habuit 
pronuntiatio  vim.  obiectum  est  alicui  mortalium, 
quod  patrem  occidisset;  quod  eum,  cui  lucem,  cui 
haec  beneficia  rerum  naturae  debebat^  sua  manu 
trucidasset:  et  hoc  pars  iudicum  credidit?  ego  yero  5 
illos  et  probo  et  miror,  qui  absolverunt:  pars  ta- 
men  iudicum  pronuntiavit,  factum  esse  parricidium 
[pars  incredibile  cssq].  hos  movit,  quod  probari  po- 
terat,  illos^  quod  negari.  reus  ergo  suspectus  et 
in  eam  partem  potius  accipienduS;  ut  fecerit.  lo 

Quid  superest?  ^^per  dementiam  confessus  est^^ 
sA  jnihi  pro  causa  mea  summum  yidetur  argumen- 
tum  ipsa  dementia,  etiam  si  confessus  non  esset. 
non  sine  causa  yidelicet  yetus  illa  et  antiqua  aetas 
tradidit  eos^  qui  aliquod  commisennt  scelus^  furiis  16 
agitari  et  per  totum  orbem  agi.  ut  nomina  mentita 
sinty  ut  aliquid  fabulae  fingant:  ab  aliquo  tamen 
ezemplo  ista  <^et^  experimento  yeneruntl  factum 
esse  aliquid  necesse  est,  ut  hoc  credibile.  yideretur; 
siye  istud  dii  inmortales,  qui  non  iudiciis  falli;  non  20 
gratia  circumyeniri^  non  ignorantia  decipi  possunt, 
constituerunt.  ego  yero  gratulor  mortalitati.  co- 
lite,  homines^  innocentiam  et  nullam  spem  inpuni- 
tatis  ez  secreto  scelerum  conceperitiB.  licet  nulli 
hominum  prospezerint  oculi,  licet  nulla  cuiusquam  25 
mortalium  conscientia  interyenerit:  sub  caelo  tamen 
fecistis;  et  ille  fusus  per  omnes  rerum  naturae 
partis  spiritus  adfuit:  erat,  erat  illic  potentior  testis. 
non  quidem  apud  iudicem  dicet  nec  oratorum  inter- 

2  pronuntiationem  AB,  corr.  JRo  ||  5  iudicium  AB  ||  6 
quia  B  ||  7  iudicium  AaBa  |I  7 — 8  parricidium  p.  i.  esse  om. 
Aa;  *[par8  incredibile  esse]  ||  10  potius  om.A.  ||  11  concessus 
Aa  I  15  commiserunt  AB,  corr.  lco  ||  16  ^  A  y  sunt  Aa  ||  18 
ista  experimenta  AB,   corr.  Sch  \\  f.  est  al.  AB  ||  24  ^  in 

margine  A  ||  25  perspexerint  B  ||  26  interveniat  B  ||  28  erat 
illic  A  II  29  non  quidem  ictor  aitibus  A 


236  QUINTILIANI 

rogabitur  artibus^  sed  loquetur  ore  vestro.  ta  for- 
sitaD;  cam  miserum  patrem  trucidares^  toUentem 
ad  sidera  manus  risisti.  inaae  hoe  supra  nos  va- 
cuumque  cura  caelestium  putabas.     sunt  illa  yera^ 

6  quae  extremo  miseri  spiritu  dicebantur  >dabis  mihi, 
scelerate;  poenas;  persequar  quandoque  et  occur- 
ram4:.  et  quod  ad  me  quidem  pertinet,  iudices,  non 
aliam  huius  dementiae  putem  fuisse  rationem;  quae 
coepit  post  absolutionem.  nec  tamen  illa  mihi  yana 

10  quorundam  yidetur  esse  persuasio,  qui  credunt, 
non  extrinsecus  has  furias  yenire  nee  ulUus  deo- 
rum  inpulsu  hanc  mortalibus  incidisse  dementiam, 
sed  nasci  intus:  consdentiam  esse,  quae  tcMrqueat; 
aninium  esse,  qui  urai    iterum  gratulor.  bene  her- 

15  cule  factum  est^  quod  etiamsi  omnes  fefellerimuSy 
effugere  non  possumus  nos.  ite  nunc  et  dicite 
^demens  erat^  cum  confessus  est^^  at  mihi  yidetur 
demens  fuisse;  cum  occidit.  ergo  quodcumque  illud 
fororis  genus,  aut  poena  a  diis  inmortalibus  con- 

20stituta  aut  confessio  quaedam  nocentis  animi  yi- 
d[er]etur.  Yideamus  tamen,  quomodo  insanierit.  si 
per  praecipitia  ferretur,  dicerem,  agit  aliquis  deo- 
rum;  si  in  obvios  jncurreret^  dicerem,  ultionis  quae- 
ritur    materia.     nunc    yoz    una^    yox    eadem    ad 

26  iudices  et  per  totam  ciyitatem^  »ego  te^  pater, 
occidi.«  finyenire  liceat  quid  factum  sitf:  non 
est  dementia.  >ego  te^  pater^  occi<^di)>«.  hoc  si  yos 
furorem  yocatis^   idem  pars   dixit  iudieum.     nihil 

2  fratrem  A  ||  3  hao  A  ||  5  spm  A  ||  8—9  quae  c.  p. 
absolntionem  om,  Aa  ||  11  nllus  Aa  [  13  sed  nos  intus  B  || 
14  inrat  AB  ||  15  homines  Aa  ||  21  vid[er]etnr  8ch  ||  insani- 
yerat  P  ||  22  fereretnr  B  )  agit  om,  P  y  23  oconrreret  AB, 
corr.  Lat  ||  24  vox]  vos  5«  B  ||  25—26  per  tot.  civit.  e.  t 
p.  occidi.  hoc  si  vos  omissis  rdiquis  AaB  J  26  invenire  li- 
ccat  qn!  id  &ctnm  sit:  etc,  Bo  ||  27  occi^di^  Pi  ||  28  diadt 
pars  B  Q  iudicium  AaB 


DECLAMATIONES.  CCCXV.  237 

yariatam,  nihil  ex  more  aliorum  insanientium  mu- 
tatum  est:  »ego  te,  pater^  occidi<:.  longa  confessio 
est;  repetita  totiens  [confessio  est]. 

Ecquid  concipitis  animis  imaginem  illam^  quae 
hoc  coegit?  stabat  profecto  ante  oculos  laceratus  5 
et  adhuc  cruentus  pater;  ostendebat  effiisa  yitalia^ 
totus  ille  ante  oculos  locuS;  totum  scelus  mente  et 
cogitatione  f  perflexum  f,  non  potest  fieri,  ut  per 
dementiam  yideaiur  totiens  confessus,  qui  num- 
quam  negavit.    ite  nunc  et  paribus  absolvite.  10 

cccxv. 

Fortis  pater  desertoris. 

VlE  FORTIS  DPSBRTOREM  SUA  MANU  OCCIDAT.     Eo- 

dem  proelio^  quo  pater  fortiter  fecit,  eiusdem 
filius  deseruit.    petit  praemii  nomine^  ut  eum  15 
non  ipse  occidat. 

DECLAMATIO. 

Fortis  praemium  peto. 

SERMO. 
IUa  commimia  nostis.  20 

DECLAMATIO. 

Scriptum  est. 

SERMO. 
E[s]t  illud  commune. 

8  repetit  BJI  [confess.  est]  Ro  ||  4  haec  quid  A,  et  qnid 
B  II  8  reflezam  Oor,  perfizam  aucicr  vnmiua  opucK  Atr  \  18 
oooidit  B  II 14  qnod  B  ||  24  e[8]t  Bo  et  Bi 


238  QUINTILUNI 

DECLAMATIO. 

Merito  scriptum  est:  magno  labore;  multis  pe- 
riculis  consecutus  sum. 

SERMO. 

5        Est  <et>  aliquid  proprium  controversiae  huic, 

DECLAMATIO. 

Peto   praemium  fortis^  qui  senex  fortiter  feci^ 
qui   iam  pater  fortiter  feci,  qui  in  ea  acie  fortiter 
feci;  in  qua  et  filius  meus  fugit.   ^^Sed  contra  legem 
10  petis.'' 

SERMO. 

Iterum  illa  communia.  omne  privilegium  contra 
reliqua  iura  esse;  yiris  fortibus  non  posse  praemia 
persolvi;  nisi  cum  aliqua  inclinatione  legis  alicuius. 

15  haec  iam  prompta  ut  comparemus:  etiamsi  contra 
legem  optamuS;  utram  tamen  magis  seryari  legem 
placet?  utrum  eam^  quae  honorem  dat  bene  meri- 
tiS;  an  eam,  quae  constituit  poenam  peccantibus? 
deinde  specialiter:  utrum  eam,   quae  honorem  viro 

20  forti  dat;  an  eam^  quae  poenam  desertori  consti- 
tuit?  in  utraque  re  speciosus  et  apertus  tractatus 
est:  nam  describere  possumus^  quanta  cum  diffi- 
cultate  fortiter  pugnetur  et  quanto  cum  periculo; 
et   excusare   et   dare   yeniam    aliquam:    ut   natura 


6  <et^  Eo;  <8ed>  est  Aer  ||  controversio  A  ||  8  qni  iam 
pater  fortiter  feci  om.  A  g  9  meas  fuit  P  ||  14  alia  A  ||  15 
propria  Ban  ||  21  ntra  A  ||  23  pugnemns  BaP  ||  24  et  petere 
yen.  Eo,  secandom  Gr  U  al.  et  nat.  B  y  an  *yeniam,  ut 
natura  dignam.  [sit  et  oif.  f.  p.,  fluxtm  ex  nota  in  fnar- 
gine  appoHta:  esse  dif.  f.  pJ]  qoid  m.  ^enim^,  etc,  (?),  cf 
prdUgg. 


DECLAMATIONES.  CCCXV.  239 

fnagnum  est  et  difficile  fortiter  pugnare;  quid 
miruni;  esse  aliquem,  qui  <[sibi^  parctA?  hic  clamor 
ille  utriusque  exercitus;  tela  illa  in  [n]os  et  in  ocu- 
los  yenientia  et  cadens  secundum  latus  commilito, 
txxm  gemitus  vulneratorum  et  fragor  ille  armorum  5 
et  nitor  ferri.  deinde  cum  comparaverimus  legeS; 
nihilo  minus  et  molUamus  quaestionem. 


DECLAMATIO. 

Non  utique  perit  lex.   quare?  quoniam  plurima 
accidere  possunt,  ut  desertorem  non  vir  fortis  oc-  10 
cidat.     haec  enim  sic  dixi,  tamquam  inpunitatem 
desertoris   peterem:   nunc   de   poena  nihil  detraho 
desertoris;    de  ministro  tantum,  de  manu  tantum 
quaeritur.    frequenter   autem   necesse   est   accidat; 
ut  desertorem  non  vir  fortis  occidat.    finge  dese-  16 
ruisse  aliquem  et  neminem  fortiter  fecisse:  incolumis 
erit  desertor?  finge  fortiter  pugnasse  aliquem;  sed 
in  ipsa  pugna  debilitatum,  ita   ut  manum    amit- 
teret:  numquid  non  necesse  est  subire  aliquem  hoc 
ministerium?    hoc  de  alienis.    praeterea  lez^  quae  20 
desertorem  a  viro  forti  occidi  iussit,  nihil  cogitavit 
de  hac  necessitate.    quaedam  etiamsi  nulla  signifi- 
catione  legis  comprehensa  sint,  natura  tamen  ex- 

1  dignum  AB,  eorr,  Qr  ||  sit  et  dif.  AB,  oon.  Bm  et 
Bo  y  quam  AB,  corr,  Bo  D  2  *qui  pereat  AB,  qui  deserat 
e^.  1  8  *[n]08  II  4  secundT  A  ||  4—5  commilitonum 
gem.  AB ,  corr  G^r  ||  6  con  Aa  ||  7  nihil  hominus  A  ||  mulia- 
mus  B,  miQceifinus  P  1  9  peperit  Aa,  periit  B  ||  9—11  for- 
tasse  verba  non  utique  etc,  —  occidat  erant  admc  sermonia 
et  dedamatio  indpieba^  ab  haec  autem  ||  11  nec  enim  six 
dizi  Lat,  haec  non  s.  d.  Obr  y  12  nam  de  poena  Lat  et 
Obr  I  15  ut  des.  n.  v.  f.  occidat  om.  AaB  jl  18—19  manu- 
mitteret  A,  manu  amitteret  P  ||  19  an  *aliquem  <alium> 
(.2)  g  21  forte  A 


240  QUINTILIANI 

cipinntur.  au  hoc  cogitatum  esset;  ut  pater  filium 
occideret?  ut  frater  fratrem  occideret?  uam  id 
quidem  profecto  yix  natura  ipsa  yidebatur  admit- 
terC;  ut  in  eadem  acie  pater  fortiter  fsLceretj  filius 

6  deseieret.  itaque  si  illud  non  praemii  nomine  pe- 
terem^  si  aliter  gratiam  mihi  retulissetis^  recusa- 
rem;  dicerem  »non  utique  occidere  debeoc:  plus 
est;  quod  opto.  lex  desertorem  et  yirum  fortem 
nominavit.   mutata  sunt  omnia:  filius  deseruit. 

10  Ergo  haec  dixi:  adhuc  debetur  mihi  quodcumque 
praemium;  efe&etur  yel  contra  legem.  mea  lex  utilior 
est  rei  publicae.  non  utique  contra  legem  peto, 
quoniam  multa  accidere  possunt,  ut  non  vir  fortis 
occidat.     non    contra    legem   peto^   quoniam  fieri 

15  non  potest^  ut  lex  hoc  yoluerit;  ut  a  patre  filius 
occidatur. 

Renuntio,  res  publica,  non  utor  honore  consti- 
stituto;  nemo  queretur  de  iniquitate  praemii  mei, 
nemo  me  iupotenter  uti  fructu  yirtutum  existimet: 

20  non  feci  fortiter.  erratis  commilitones:  blanditua 
est  mihi  imperator;  decepit  te  fama  ciyita[ti]s.  ego 
fortiter,  homo  senex?  ego  fortiter,  desertoris  pater? 
at  putate  hoc  me  obtinere  non  posse:  non  utor 
honore  yirtutiS;  non  subeo  onera  yiri  fortis;  nolite 

25  mihi  dare  praemia:  non  occido  desertorem  tam- 
quam  yir  fortis.  demittite  me  a  merito  meo,  li- 
berate  me  nomine.  Et  sane  quam  habetis  aliam 
yindictam?    Lex  occidi  a  yiro  forti  desertorem  yo- 

1  nescio  an  *  patrem  filxus  scribendim  m^  |  6  gratiaa 
B  1  7  dioerenr  dicerem  B  ||  9  nomina  Obr  1  10  dizit  Aa  || 
mihi  offi.  B  Ij  11  dicetor  AB,  oorr.  Bo  cfs.  M2,10. 11 1 12 
est  om.  B  I  18  aocedere  Aa  ||  17  lenuntio  res  publica  A  B, 
corr.Bo;  renontio^praemio^reipnbl.  uler  1 17 — 18  conatitao 
Aa,  constito  Ab  |  18  *queratnr  (^)  II 19  me  om.  A  jj  exitti- 
mabit  Fr  ||  20  fecisse  B  jj  errastis  jRan  jt  21  te  om.  Aa  |  ci- 
yita[ti[B  G^  ||  22  homo  s.  e.  fortiter  Ofii.  B  jj  25  me  hoo 
B— P  1  26  demittite  A,  dimitte  B  ||  28  a  viri  fortem  A 


DECLjOIATIONES.  CCCXV.  241 

Ittit;  tamquam  inatilissinium;  tamquam  inimioissimum. 
neque  enim  poenam  hanc  yiro  forti  constituit  neque 
inposuit  recusanti,  neque  ullam  necessitatem  nolentL 
quid  enim  facietis,  si  non  occidero?  quis  est  huius 
constitutionisexitus?legemnullamhabetis.  sedvindi-  5 
cari  Yos  Yultis.  adhibete  carnificem,  occidite  utrumque. 
bene  hercule  exhortamini:  est,  quare  arma  senex 
resumam.  y^fortiter  fecisti^  plurimum  rei  publicae 
tuae  praestitistiy  yelis  nolis.'^  quid  igitur  haec  ad 
parricidium?  ,,et  filium  occide,  et  parum  sit  tibi  10 
perdere/^  yehemens  erat;  si  dicerem,  »nolo  occi- 
derec:  ignoscetis  mihi  dicenti,  »non  possum;  ma- 
nus  illa;  quae  fortis  dicebatur^  defecit.« 

Scio  nunc  me^  iudices^  reprehendi  a  bonis  pa- 
tribus,  tamquam  praemium  optare  nesciam.  meUor  15 
enim  et  indulgentior  pater  hoc  diceret:  »donate 
meritis  meis  filium.  ita  ego  quod  fortiter  feci;  quod 
tantum  hostilis  sanguinis  fudi,  quod  inter  momenta 
yictoriae  fui,  non  est  pro  opera  duorum^c?  EgO;  si 
melior  essem  pater^  Ulud  quoque  simpliciter  con-  20 
fiterer^  deseruisse  filium  mea  culpa.  quid  enim 
necesse  fuit  educere  in  aciem  adulescentulum?  quid 
necesse  fuit  rudes  annos  cum  grayissimo  hoste 
acerbissimo  proelio  componere?  aut  certe  si  tantus 
gloriae  amor,  si  tanta  cupido  laudum,  recedere  a  25 
filio  meo  non  debueram.  et  feci,  iudices^  primum, 
et  tamquam  instituerem  filium  rudem  miUtiae^  non 
procul  a  latere  reliqui.  decepit  me  ardor  ille  belli: 
ut  primum  signa  canere  coeperunt,  ut  primum 
f.  •  .f^  totum  animum  percussit  patria^  sola  yirtus.  30 

2  viri  f ortem  A  J|  4  etiam  A  |  f acitiB  B  ||  qnid  Aa  ||  6 
yindicare  AB,  carr,  tto  ||  tob  yoltiB  B,  ynltis  P  ||  11  yehe- 
mentiB  Aa  |  11 — 12  occidere  nolo  B  ||  15  nesiciam  A»  |  16 
indigentior  A  ||  hoc  pater  B  ||  18  tame  B  y  sangois  AaB  |  mo- 
menta  A  )  22—25  qnid  me  amor  omisiO  neoesse  f.  r.  a.  c.  g. 
h.  a.  p.  c.  a.  c.  s.  t.  gloriae  Aa  ||  29  coep.  ita  pr.  B  ||  80  *t*  •  «t 

Qvintiliftai  deoL,  ed.  Ritter.  16 


242  QUINTILUNI 

adulescentaliis  interim  rudis  in  illa  nube  pulveris^ 
in.  illa  confusione  permixtarum  utrimque  legionum 
yirum  fortem  sequi  non  potuit.  at  ego  infeliz  etiam 
invidiam  filio  feci  et  spolia  retuli,  quo  minus  illi 
5  ignosceretur. 

Quo  me  ducis^  anime?  quo  me  trahis^  adfectus? 
placet  causa:  sed  aliud  optavi.  nihil  est^  quod  ez 
meo  favore  speres^  iuyenis  infelicissime;  nullam 
fiduciam  ex  hac  quantulacumque  operae  meae  gratia 

10  capias:  moriendum  est.  debetur  hoc  sane  disci- 
plinae  militari^  debetur  castrorum  severitati.  infelix 
exeuntium  omen  miseraeque  primitiae!  si  alterum 
utique  ex  domo  nostra  destinabatiS;  cur  non  senem 
potius   traxistis?    quid  nunc  tibi  proderit,   miser- 

16  rime  adulescens,  quod  modestus  in  pace,  quod  pius? 
et  si  contigisset  civiiAti  felicior  quies,  optimus 
filius  eras.  Moriendum  est.  quid  tibi  praestare  in- 
felix  pater  possum?  cum  duceris,  flebO;  plangam. 
hoS;    quos    sumpseram   modo   ex   victoria   publica 

20  laetos  habituS;  abducite.  merui  ambitiosus  pater 
scilicet,  ne  quid  de  militari  severitate  detraherem, 
ne  viderer  vir  fortis  desertori  ignoscere.  conten- 
tus  fai  post  tot  merita,  favente  tota  civitate,  ut 
tantum  innocens  essem.     et  ecce,   iam  miserantes 

26  yideo  iudicum  vultus;  quorundam  deprehenduntur 
lacrimae.  potui  plus  optare,  potui.  sic  quoque  ego 
te,  fili;  occidi.  at  tu,  quisquis  eS;  in  quem  transfe- 
retur  hoc  infelix  ministerium,  supremas  audi  patris 
miserrimi  Yoces.  hoc  saltem  fortunae  meae  praesta: 

80  semel  ferias. 


DECLAMATIONES.  CCCXVI.  243 


,CCCXVI. 

Flens  luxuriosi  pater. 

Flens  pater  per  publicum  filium  luxuriosum  seque- 
baiur.    dementiae  reus  est. 

SEBMO.  6 

Hoc  genus  controversiarum  paene  divisionem 
non  ezigit.  illa  communis  fere  omnibus  ex  lege 
dementiae  pendentibus  controversiis  quaestio  est, 
quid  dementia  sit?  et  an  haec  dementia  sit?  in  eo 
quo[d]  quaerimuS;  quid  sit  dementia^  et  finitionibus  lo 
utrimque  positis  et  omni  tractatu  hanc  controver- 
siam  dividemus,  ut  quaeratur:  utrum  dementia  ea 
demum  accipi  debeat^  quae  habeat  aequalem  mentis 
errorem,  an  etiam  ex  singulis  yel  paucis  intellegi 
possit?  Haec  saepe  tractata  sunt:  ad  crimen  ipsum  16 
yeniamus.  intellego  et  indignari  posse  hunc  patrem, 
quod  reus  dementiae  a  luxurioso  fiat^  et  eum  multa 
graviter  et  aspere  dicere  contra  fiUum  posse:  re- 
cipit  adyersarii  persona;  sed  yideamus^  an  recipiat 
nostra.  nam  sicut  paulo  ante  praecipiebam  yobis;  ut  20 
personam  intueremini  eiuS;  apud  quem  dicenda 
esset  sententia:  sic  nunc  quoque  admoneam  necesse 
est7  ut  intueamur  personam,  quam  nobis  induimus. 
pater  hic  qualis  est?  non  acer:  luxuriosum  non  ab- 
dicayit,  non  conyiciatus  est;  etiam  cum  aliquid  ad-  26 
monendi  gratia  faceret,  tacuit  tamen.  non  durus: 
fleyit  enim.  quidquid  contra  colorem  talis  animi 
dixerimuS;  quodam  modo  contra  thema  dicemus. 
consilium  itaque  totius  actionis  ex  his  capere  de- 

10  qna  Aa,  qnoa  Ab,  qnod  B,  corr,  Bo  et  Bi\ll  utrum- 
que  Aa  ||  12  diyide  B  ||  18  quaequalem  Aa  ||  17  quo  reus  A, 
quo  et  eius  B  ||  18  aetas  praedicere  B  ||  19  adyersari  per- 
sonae  B  ||  28  duzerimus  Ba 

16* 


244  QUINTILIANI 

bemus;  qoae  praecesserunt.  quid  aUud  praecessit 
^quam]>mollis  invidia?  ei^o  cum  adprobayerimus^non 
uno  facto  dementiam  esse  convincendamy  yeniemus 
ad  ordinem  defensionis.  ante  actae  vitae  ratio  con- 
6  stet.  hoc  non  propterea  tantum  dicendum  est,  quod 
sic  defendi  reus  potest^  sed  etiam  quod  invidia  re- 
dit  ad  accusatorem.  omnia,  quae  pro  se  dixerit,  in 
filium  dicet. 

DECLAMATIO. 

10  Quid  feci  dementer?  iuyenis  frugaliter  yixi,  pa- 
trimonium  auxi^  uxorem  duxi,  filium  sustuli;  hunc 
amo.  ;^enS;  inquit^  me  per  publicum  sequeris.^' 
Poterant  ista  et  separata  defendi  —  nam  neque 
admirationi  profecto  cuiquam  mortalium  esset^  quod 

15  pater  filium  sequerer  et  separatae  ab  hoc  lacrimae 
poterant  yideri  non  ad  te  pertinere  — :  sed  ne  ulla 
arte  sufiFdgere  crimen  accusatoris  mei  yidear,  totum 
hoC;  quod  obicitur^  iungam.  lacrimae  sunt  in  culpa. 
fieo  fortasse  superyacua:  sic  me  consolaris?  sic  la- 

20  crimas  patris  tui  siccas?  fiendum  mihi  hodie  foret^ 
etiamsi  hoc  antea  non  fecissem. 

SERMO. 

Nolo   quisquam  me  reprehendat;  tamquam  yo- 

bis   locos   non   dem.     si   ampliare    declamationem 

25  yoletis  et  ingenium  exercere,  dicetis  quod  ad  cau- 

sam  huius  nullo  modo;   ad   delectationem   aurium 

fortasse  pertineat. 

1  <qiiam>  Am  \  4  yitae  om.  B  Q  7  per  B  ||  13  separa- 
tim  B  I  16  poteram  AB  H  sed  nulla  B— P  f  19  consnlares  A 
21  eiiain  sic  Aa  )  24  si  cm,  B  ||  25  yolens  B  y  dicentis  Ab 
27  pertinet  P 


DECLAMATIONES.  CCCXVI.  245 

DECLAMATIO. 

Nosdum.pnYatas  ac  peculiares  lacrimarum  reddo 
causas:  interim;  quis  miratur  flere  hominem?  hinc 
infantia  incipit;  in  hanc  necessitatem  plerumque 
fortuna  deducit.  quis  enim  est  dies^  qui  non  triste  6 
aliquid  et  flebile  nobis  minetur?  si  nullam  aliam 
rationem  lacrimarum  haberemus^  conspectus  tamen 
hominum  et  ratio  mortalitatis  poterat  elicere  fletus. 
hae  amicitiae^  hae  propinquitates,  hi  congressus^ 
haec  studia  laudesque  intra  breve  temporis  momen-  10 
tum  occident  atque  labentur.  quotus  quisque  transit 
dies;  quo  non  funus  accipiamus?  ^^lens  me  seque- 
ris  et  per  publicum  sequeri^/^  non  tptum  crimen 
obicis:  diu  hoc  antea  domi  feci.  quantulum  tem- 
poris  spatium  est^  quo[d]  talem  me  yides?  fleo  ^e  15 
seccetO;  ubi  cubiculum  et  noz  et  animus  sibi  re- 
lictus  est?  ^yflens  me  sequeris.^'  quod  possum. 
miror  equidem  illos  fortissimos  patres,  qui  hunc 
animi  dolorem  semel  recidunt  et  in  uniyersum  flere 
definito  aliquo  temporis  spatio  semel  queant.  flens  20 
te  per  pubUcum  sequor:  quid  ergo?  non  misereris? 
gratulor  crimini  meO;  si  movi.  si  haec  tibi  gravis 
videtur  invidia;  quid  opus  erat  accusatione?  quid 
iudicibus?  quid  hac  probatione  dementiae?  sanare 
me  poteras.  25 

Xixigis  tamen  caujsas  lacrimarum  mearunu  non 
me  pecunia  movet:  divites  aliquando  fuimus;  non 
illos  late  quondam  patentes  agros  desiderOy  non 
faenus  nec  ingens  pondus  argentL  nuper  sine  modo 
desiderayi  yemulam  meum.  30 


5  est  eniBi  B  y  7  tantam  P  1  9  propixkqiutatis  A  ||  11  la- 
benttos  quisqne  Aa  fl  15  quod  AB,  qni  P,  corr.  Aer )  flere 
AB,  corr,  Fr )  17  reliotnm  A  ||  est  om,  B  1  me  om,  A  1  qnid 
poMum?  Seh  I  28  erat  tibi  aco.  Ba  ||  aconsaticKnem  Aa  ||  80 
yernnla  A 


246  •  QUINTILIANI 

cccxvii. 

Imperator  prOYOcatns  a  fllio. 

QUI  PROVOCATUS  AB  HOSTE  NON  PUGNAVERIT,  CA- 

PITE  PUNIATUB.    Filius  imperatoris  ad  bostes 
5  transfagit.     provocayit   patrem.     ille   non   de- 

sceadit  in  certamen  soluS;  sed  acie  commissa 
yicit  hostes;  in  quo  prDelio  et  filius  eius  ce- 
cidit.  accusatur,  quod  provocatus  ab  boste 
non  pugnaverit. 

10  SERMO. 

An  quisquis  ab  boste  provocatus  non  pugna- 
yerity  puniri  debeat?  an  baec  lex  ad  imperatorem 
pertineat?  an  bic  ab  boste  proYOcatus  sit?  an  pu- 
gnaverit? 

16  DDCLAMATIO. 

Qui  al)  boste  provocatus  non  pugnaverit|, 
capite  puniatur. 

In  omnibus  quidem  legibus  solam  spectari 
oportet  scribentis  voluntatem.  verba  enim  ambigua 

20  et  in  plures  intellectus  ducta  sunt,  scribendarum 
legum  causa  voluntas  fuii  ergo  id  unum  spectari 
convenit,  propter  quod  scriptee  suni  buius  au- 
tem  legis  manifestum  est  banc  voluntatem  esse, 
uti    puniatuT;    quotiens    commissum    est,    propter 

25  quod  constituta  poena  est:  supervacuum  supple- 
mentum  est.  ut  contra  verba  interpretatio  sequatur 
aliquid,  frequenter  accidere  potest,  cum  in  aliis  le- 
gibuS;  tum  in  bac  praecipue.  fingamus  enim  ab 
hoste  provocatum  aliquem  aegrum;   fingamus  pro- 

8  accusator  A  ||  20  dabia  snnt  vel  daci  possunt  coni, 
8ch  1  21  yoluatatis  Aa  ]  in  om.  A 


DECLAMATIONES.    CCCXVII.  247 

Yocatam  eani;  qai  proximo  proelio  debilitatus  sit; 
fingamus  esse  provocatum;  quem  imperator  iii  aliam 
partem  ezpeditionis  ire  iusserit:  profecto  adversus 
neminem  horum  actio  ex  hac  lege  dabitur. 

Atqui  mihi  satis  est  efficere^  ut  alicui  non  pu-  5 
gnare  liceat.  nam  si  uUi  potest  dari  haec  venia; 
non  dubitabitur^  quin  patri  detur.  Sed  antequam 
naturam  defendO;  imperatoris  volo  defendere  digni- 
iatem.  contendo  hanc  legem  ad  milites  pertinere: 
primum  quod  inter  hos  fere  provocatio  sit,  deinde  lo 
quoniam  legum  lator  numquam  profecto  tam  ini- 
qu\i9  fuit;  ut  periclitari  ex  eventu  pugnae  unius 
civitatem  summa<^mque^  rei  publicae  vellet.  finga- 
mus  enim  ab  aliquo  ultimo  militum  provocari  du- 
cem:  idem  discrimeU;  idem  periculum,  par  eventus  15 
est.  adicC;  quod  inter  praecipuas  yirtutes  est  im- 
peratoris  non.  pugnare  aliquando.  sic  extrahitur 
hostis;  sic  impetus  subitos  partis  adversae  frangit 
mora;  sic  interclusos  commeatibus  in  deditionem 
venire  fame  cogimus.  itaque  hercule  militem  le-  20 
gimus  robustum^  legimus  iuvenem:  imperatorem 
facimus  senem.  in  illis  ^nim  yis  corporum  et  ma- 
nus  sola  spectatur^  in  his  consilium  et  ratio:  quae 
bona  procedentis  aetatis  in  locum  virium  subeunt. 
ipsum  praeterea  nomen  imperatoris  satis  significat^  25 
non  exigi  manum  ipsius.  imperare  enim  debet  et 
praecipere.  in  summam^  ab  eo^  qui  proyocatus  ab 
hoste  non  pugnayerit,  supplicium  optime  exigit 
imperator.  ergo  si  hoc  solum  apud  yos  dicerem: 
non  pugnayit  dux^  non  pugnayit  senex^  non  fecit  80 


6  dari  pot  B  1 11— 12  inimicus  AB,  corr.  6rr  ||  12  peri- 
clitare  B  1  ex  om,  F  1  13  samma<(mque]>  Aer  ||  16  N  A{| 
16—17  imperatorem  AB,  corr,  Gr  ||  19  commeatus  A  ||  22 
senes  A  ||  24  praecedentis  AB,  corr,  Lat  ||  25  N  A  ||  26  exi- 
gere  AB,  corr,  Gr  1  imperator  enim  debet  pr.  B 


248  QUINTILUNI 

gummae  rei  discrimen:  satis  tamen  iusta  defensio 
videretur. 

Adhuc  tamen  propius  accedere  ad  interpretatio- 
nem  legis  toIo  et;  quatenus  pars  diversa  scripto 
5  innit^it^ur^  etiam  ipsa  yerba  scrutari.  quid  tandem 
dicit  lex?  »qui  ab  hoste  provocatus  non  pu- 
gnayerit.«  ab  hoste  igitur^  non  a  transfuga.  nec 
umquam  habuerim  hunc  ego  perditissimo  parrici* 
dae   honorem;   ut  illum  in  numero  ponam  eorum 

10  hominum;  qui  pro  re  publica  sua,  qui  pro  patria 
pugnabant.  Et  si  yerba  ipsa  intuemur^  hoc  satis 
est:  si  yero  introspicere  yoluntatem  yoluerimus^ 
ecquid  manifestum  est^  non  faoc  sensisse  legum  la- 
torem^   ut   ulla  necessitate  posset  cogi  pater  com 

15  filio  dimicare?  an  yero  is;  qui  scripsit  >hostem«; 

non  yidetur  scripsisse  aUenum?   summa  hac  nomi- 

nis   utique  minora  complexus  est.    non  ergo  cogi 

potest  quisquam  lege^  ut  cum  filio  suo  pugnet. 

Hic  tamen  non  defendetur  adfectus  et  pietatis 

20  simulatione.  »ego  yero,  inquit,  pugnayi;  sed  quo 
modo  pugnare  oportebat  yestrum  imperatorem. 
unius  sanguinem  exigitis  — :  exercitum  cecidL  par 
gladiatorum  simile  postulatis  — :  totius  ciyitatis 
yictoriam  retuli.    numerate  spolia:  et  aestimatC;  an 

25  damnari  debuerim;  quia  plus  praestiti.  quae  sunt 
enim;  quae  lex  postulet?  illa  quidem  pugnam  tan- 
tummodo  meam.  yerumtamen  yidetur  tacitum  hoc 
scribentis  fuisse  yotum,  ut  et  hostis  occideretur. 
utrumque  praestiti:  et  ego  pugnayi  et  ille  occisus 

80  est.  sed  non  continget  ea  perditissimo  iuyeni,  quam 
quaerebat;  inyidia^  ut  yideretur  scelere  occisus,  ut 

4  qaatinas  A  |  Bcribitnr  B  ||  5  ionitur  A,  innitar  B» 

€&rr.  Pi  II  8  ego  pro  perd.  B  |  9  poenam  B  ||  10  reip  A  1 13 
haec  qnid  A,  et  qnid  P  D  l^  possit  B  ||  19  defenditnr  AB, 
earr,  Bo  1  20.8imalatione8  Aa  ||  21  yfnm  imp"  A  ||  22  san- 
gnine  AB  g  ezercilinm  B— F  ||  26  lex  <m.  Aa  ||  postolat  B 


DECLAMATIONES.  CCCXVin.  249 

nobilem  facmori  sno  ezitum  daret:  iaceat  in  turba. 
Tos  orO;  qui  illud  pugnae  genus  exigebatis^  utrum 
tandem  eyentum  concepistis  animo?  vicisset  iuvenis 
senem,  yioisset  sceleratus  pium:  quantum  res  pu- 
blica  detrimenti;  quantum  lacrimarum,  quantum  5 
luctus  amisso  duce  haberet  et  fractis  militum  ani- 
mis  et  inclinata  in  posterum  spe?  au  yero  impe- 
rator  t;ester  occidisjset  illum  temerarium  iuvenem 
et  soeleratum:  eratne  tanti,  ut  publice  commissum 
parrioidium  videretur?  non  iram  numinum^  non  ste-  10 
rilitatem  morbosque  et  alia  quibus  magna  scelera 
expiari  solent  timeremus?  ab  hoc  omine  commisis- 
set  aciem?4: 

CCCXVIII. 

Legatnm  Inter  libertos.  15 

Testamento    quidam  instituit  heredem  amicum  et 

petiit  ab  eo,  ut  ez  duobus  libertis;  quos  relin- 

'  quebat;  utri  vellet^  decem  milia  daret    unus 

ex  libertis  peti<[i^t,  iudicio  contendit.    victus 

est.    petit  alter.  20 

DECLAMATIO. 

Qttae  mihi  iura^  quam  vetera  cum  patrono  eo- 
rum  fuerint^  non  est  dicendum:  heres  sum.  quant- 
opere  hi[s]  post  libertatem  satisfecerin^;  videlicet 
hac  contumelia;  qua  mecum  consistunt;  aeque  mani-  25 
fetrtum.  neuter  apud  illum  meruit^  ut  decem  milia 
acciperet.  quare  ergo  hoc  testamento  cavit;  ut  darem 

1  iactat  B  II  2  utrum  A  y  5  qiiantaB  A  ||  6  noster  AB, 
corr.  Bo\10  nominam  Aa  ||  10—11  sterelitatem  A  ||  12  hoc- 
commine  Aa,  hoc  homine  B  y  12 — 13  commiset  A,  onm  mi- 
BMset  B  y  17  petit  AB  y  18  decemj  X  A,  XX  B  ||  19  *peti<i>t  || 
24  his  post  libertatem  satiBfecenm  AB,  c(}rr,  JRo  y  27  voca- 
vit  •- 


250  QUINTILIANI 

hanc  sammam  utri  yellem?  non  poterat  aliter  ef- 
ficere;  ut  mihi  isti  obsequerentur.  excogitavit  ergo 
optimus  omnium  amicorum,  quomodo  isti  tamquam 
patrono  mihi  obsequerentur;  cum  alioqui  praedi- 
6  yinaret  hoC;  quod  accidit:  nullam  apud  istos  fore 
amicitiae  summae^  nuUam  nostrae  coniunctionis  re- 
▼erentiam. 

Batio  ergo  testamenti  talis  est:  ne  ius  quidem 
dubium  erat;  etiam  antequam  yeniret  in  dubium. 

10  petis  a  me  decem  milia  ex  testamento  patroni  tui: 
interrogo,  an  dari  iusserit  tibi?  quantaelibet  sis  in- 
pudentiae^  non  mentieris.  quare  ne  illa  quidem 
tibi  actio,  quae  inyidiam  facere  solet  legatum  non 
solyentibus,  relicta  est,  ut  dicas:  >quod  ego  merui, 

15  quod  ego  iure  petoc  repetis^  quod  tibi  non  est 
relictum.  yerum  hoc  esse  manifestum  est:  peti<(i^t 
alter  prior^  qui  sibi  magis  dignus  yidebatur;  quo 
petente  tacuisti:  non  tamen  obtinuit  id^  quod  nuUo 
iure  poterat  obtinere^  ut  acciperet  legatum  incer- 

20  tum.  ,,Sed  hoc  ipso  apparet,  inquit;  deberi  mihi, 
quod  ille^  cum  iudicio  contendisset^  yictus  est.'^ 
Nondum  diligenter  yerba  testamenti  legis?  non 
enim  hoc  scriptum  est  tantum,  ut  alteri  ex  libertis 
darem:   sed  illud,  —  quo  mihi  et   plena,   et  (quo 

25  magis  doleas)  perpetua  libertas  relicta  est  — ,  da- 
rem  utri  yellem.  ergo  si  hoc  non  cadit  in  rerum 
naturam,  ut  ego  illi  malim  dare,  qui  mecum  con- 
tendit;  sperares;  aut,  si  hoc  probare  posses^  me  tibi 
malle,  forsitan  iudicio  quoque  non  inique  conten- 

30  de<(re]>s.  si  quidem  neutrum  horum  tale  est,  ut  con- 


1 


5  fare  Aa  ||  12  metieris  B  ||  13  invidia  A|legatam.  A 
14  discas  AB  )  16  peti<(i^t  Aer  ||  21  contendisse  A  |  22  ante 
diligenter  ag  vel  ig  in  rasura  habet  A  ||  23  scriptam  te- 
stamentum  B  ||  25  Ubertatis  Aa  ||  26  hoc  am.  B  |  27  qni  cum 
me  B-F  g  28  potes  A  ||  29—30  contende<[re>3  Aer  |  30  ne- 
trum  A 


LDECLAMA.TIONES.  CCCXVIII.  251 

tra  me  sit^  satis  sit  utrique  yestrum  separatim  di- 
cere:  tibi  nolo.  ,;Sic  ergo  hoc  respondebis  semper?^^ 
Puta  me  dicere:  querere  de  te  atque  officiis  tuis^ 
qni  non  aliter  meruisti.  fortasse  vexare  vos  voluit 
et  legatum  sperare  semper  et  alternis  desperare.  5 
sic  tueri  me  volO;  ut  dicam  semper.  ante  omnia 
enim  testamento  tempus  non  est  cautum^  quo  sol- 
vam;  ac  ne  caveri  quidem  potuit.  nam  qui  dicit, 
»utri  malueris4:  et  tempus  non  adicit^  manifesto 
illud  quoque  significat,  cum  volueris;  utri  volueris^  10 
solyes.  adhuc  ergo  ambo  improbi  estis,  ambo  ca- 
lumniatores.  quam  sapienter  tacueras!  si  in  hoc 
perseyerasses,  yidereris  mihi  yerecundior;  sperarem 
futurum)  ut  diligentius  servares  pecuniam^  quam 
non  cupide  acceperas:  nunc  incipit  mihi  yideri  mi-  15 
nus  ille  peccasse.  litigayit  ante  experiinentum;  liti- 
gayit  ante  sententiam:  tu  non  credis  iudicibus. 

^Neuter  ergo  accipiet?  cum  yoluerit  patronus 
alteri  dari,  non  potest  ab  altero  hoc  legatum  peti 
ex  yoluntate  defuncti?"  Neuter  yestrum  dicere  po-  20 
test;  hoc  patronus  dari  mihi  yoluit.  habuit  hunc 
honorem  mihi^  ut  istud  esset  beneficium  meum.  me 
ergo  emereri  debet  et  a  me  istud  petere,  quod  a 
patrono  non  petiit. 

Detegam  yobis  propositum  amici  mei:  meliori  25 
dari  yoluit.    hoc  sciri  ex  praeterita  yita  yestra  non 
potest:  alioqui  ipse  scisset  et,  si  ulla  inter  yos  fuis- 
set  dififerentia;   nominatim  reliquisset.     hoc  legato 
patroni  yestri  necesse  est  utrique  yestrum  diligen- 

1  sit  pos^  satis  om.  B  |  2  si  B  ||  hoc  om,  A  ||  3  quere 
Aa  I  6  nt  hoc  dicam  s.  12o  |  9  dicit  B  [  maaifesto  A  |  10 


ntri  yolaeris  om.  A  ||  12  caa*  A  ||  13—14  sperare  in  fut.  B„ 
14  ut  om.  A  y  16  pecc.  litigavi  A  ||  lit.  sententiam  B  ||  19  huc 
A  I  21—22  habui  hanc  hon.  ut  B  ||  23  ergo  et  mer.  B  y  debes 
Aer  II  24  petisset  AB,  cott.  'EU),  petisses  Aer  \  27  fecisset  F" 
nalla  B  ||  28  legatum  B  ||  29  atiqae  F 


252  QUINTILIANI 

tias  Yii;ere.  utri  dabo?  nter  yestrain  patroniim 
magis  desiderayerit,  uter  yestrom  fragalius  vixerit^ 
uter  yestrum  modestior  fiierit;  quid  tos  diutius 
traham?  — :  utri  yoluwo.  interim  similes  estis, 
5  eandem  causam  habetis.  non  magis  ego  de  Tobis 
iudicare  possum,  quam  patronus  Tester. 

CCCXIX. 

Adultera  yeneflca. 

Qui   uxorem   adulterii  ream  detulerat,   dixit  com- 
10  munem   filium   testem   fore.     inter  moras  iu- 

dicii  adulescens  ambiguis  signis  cruditatis  et 
Teneni  decessit.  Tult  maritus  agere  cum  uxore 
Teneficii.  illa  postulat;  ut  praeferatur  iudicium 
adulterii. 

16  DECLAMATIO. 

Antequam  criminum  facimus  comparationem, 
sic  agere  possum:  Teneficii  accuso:  responde[s].  oc- 
cisum  a  te  filium  dico:  defende[s].  sint  paria,  quae 
obicio:  non  possunt  uno  iudicio  cognosci;  aequum. 

20  est  ream  reipondere  ad  id,  quod  obicitur.  puta 
omittere  me,  quod  antea  obiecerim;  non  perscTe- 
rare  in  eo^  propter  quod  detuli:  de  Tita  cogitari 
aequum  est^  de  maiore  ^re^quaeri  prius.  Postea 
dicam,  ex  qua  diffidentia  praeferri  iudicium  adul- 

25  terii  Tclit:  interim  duo  crimina  apud  tos  propo- 
nuntur,  adulterium  et  parricidium.  de  utro  prius 
cognosci  oportet?  hocine  aequum  est,  sceleris  gra- 

1  Tidere  AB,  corr,  GV  |  2  dedderayit  B  |  3  fuerit  qno- 
niam  duos  B  |  5  eandam  A  |  17  responde^s]  Aer  |  18  ante 
Aa  I  defendem  Aer  |  patria  A  1  21  emittere  B  |  obierim 
Aa  1 22  <te>  detoli  Sah  |  28  maiorae  A  |  <re>  Gr  |  24  pro> 
fem  B  1  27  hocine]  hoc  mea  B  |  est  <m.  F 


>x 


DECLAMATIONES.  CCCXIX.  253 

Tissimi,  sceleris  atrocissimi  dilationem  impetrari, 
qnia  et  adultera  est?  si  mhil  illi  ante  obiedssem; 
continno  rationem  redderet:  quoniam  ad  parricidiom 
prioris  criminis  diffldentia  venit,  huc  trahit[nr], 
propter  qnod  occidit.  filium  ab  hac  occisnm  esse  5 
dico:  quamdin^  iudices,  sinetis  hoc  esse  dubium? 
yiTit  interim  in  ciyitate;  inter  nos  est  femina  inter 
prodigia  numeranda;  implet  numerum  dvitatis:  et 
vivit,  dum  bis  rea  sit;  praesertim  in  hac  ciyitate, 
in  qua  iudicia  diu  differuntur!  de  me  utique  mirari  lo 
non  potestis,  si  omnes  moras  odi^  omnes  dilationes: 
Uceat  vindicare  filium;  dum  Yiyo,  antequam  ad  ac- 
cusatorem  transeatur  a  teste.  an  hoc  aequum,  hoc 
ouiquam  yestrum  iustum  yideri  potest^  ut  censeatis 
adulterium  esse  inter  crimina;  parricidium  inter  15 
maledicta? 

;,Causam  dicere  adulterii  yolo/'  Hoc  est^  periit 
ille  testis.  mihi  autem  vacat  hoc  tempore  cu- 
ram  agere  lectuU  mei?  flens  et  orbus  querar, 
quod  uzor  mea  alium  amaverit;  aUum  mihi  prae-  20 
tulerit?  ego  ne  priore  quidem  tempore  istud  cri- 
men  ad  iudicem  perduxissem,  nisi  quod  sciebat  fi- 
lius  meus.  si  amisissem  tantum  optimum  iuvenem; 
excusate  tamen  omnibus  aliis  causis  renuntiarem. 
verum  confitendum  est:  ego  occidi,  ego^  qui  palam  25 
nomioaYi,  qui  omnem  iudicii  prioris  fiduciam  in 
hoc  esse  confessus  sum.  tua  porro  quid  interest? 
utere  hoc  argumento,  quod  tibi  obicere  adulterium 
noIui[t];  pone  hoc  inter  praeiudicia  accusationis. 
Dum  ego  ago  meo  iudicio^  dic  legem,  qua  yindicari  30 

2  ultera  Aa  |  a  me  B  |  4  traliit[ur]  8ch  y  6  hoc  om.  B  ||  9 
Yiyet  AaB  0  bis  B  |  11  odii  Aa  1  16  maledcS  B— F  1  17 
perit  A  l  20  '\'  in  fnarg.  A  |  mea  mea  B  |  21  pripriore  Aa  || 
24  excuB  A  1  excasa  te  B,  ex  cansa  te  F  |  25  yenun  ye- 
run  A  I  26  omnis  B  |  27  hoc  <m,  B  |  qni  F  |  29  noIm[t] 
8ch  I  80  die  8U9peetum  Bo,  qui  eomec.  dicam;  9ed  ef.  BO,  1, 
95  I  yindicare  Aa 


254  QUINTILIANI 

potest  utrumque.  neinpe  hoc  inter  alia  dictum  est 
;;qaam  cansam  dandi  veneni  £lio  meo  habui?  adul- 
tera  non  eram^.  illic  yidebimus^  illic  reddemus  ra- 
tionem.  nec  te  hoc  fefellit.  sed  naturalis  improbis 
6  hominibus  dilationis  est  cupiditas.  hic  infamiae 
vides  poenam.  quid  autem  fama  ad  te^  aut  opinio? 
sed  occurrunt  illae  cogitationes :  quaeretur  de  adul- 
terio  et  quaeretur  diu  et  extrahet  iudicium,  sicut 
adhuc  extrahit;  et  sequetur  adulterii  poenam  alia 

10  subscriptio;  alu  iudices  et  alia  sortitionis  fortuna. 
interim  ut  nihil  artes  yaleant,  multum  fata  possunt; 
multum  citra  scelus  quoque  impedimenti  per  se 
ipsa  mortalitas  adfert  ut  nihil  prosit^  jyixero  ta- 
men  et^  quod  mihi  yita  ipsa  iucundius  est^^^mdiu 

15  superstes  testi  yixero. 


cccxx. 

Multati  soeins. 

SOCIOBUM    COMMUNIA   SINT  DAMNA  ET  LtwiKir.-^^fix 

duobus  sociis  alter  in  ciyitate  erat^  alter  per- 
20  egre.     cum   bello   laboraret  ciyitas,   decreyit, 

ut  intra  certum  diem  reyerterentur  qui  abes- 
sent;  qui  non  yenissent  multarentur  publica- 
tione  bonorum.  exacta  est  pars  a  praesente 
negotiatore,  absentis  <socio>.  reyersus  ille  par- 
25  tem  petit  reliquorum  bonorum.; 

SERMO. 
[Saepe  yobis  dixi^  quomodo  ad  inyeniendum  sta- 

1  hoc  om.  Aa  1  3  eram  cni  debemus  B  |  5  hi^n^  Bo  || 
8  *extrahet^ar^(?)  |  9  extrabit^ur]>  Sch  ||  at  sequatur  AB, 
carr,  Eo  1 10  soficriptio  A  1 12  se  om.  B  y  18  ut  om,  B  |  14 
et  tamen  AB,  carr,  Bo  1  22  yenisset  multaretur  A  )  24 
<80cio>  Bo 


DECLAMATIONES.  CCCXX.  255 

tum  facillime  peryemretis.  qui  sint,  omnes  noyistis. 
primum  singulos  repetite:  sublatis  his;  quos  certum 
erit  non  esse^  inter  residuos  quaeremus.  quaerendi 
autem  yia  haec  erii  videamuS;  quid  proponat  pe- 
titor,  quid  respondeat  possessor^  yel  reus:  ex  eo  5 
quaestio  nascitur:  ea  nobis  <^statum)>  demonstrabit. 
neque  hoc  dico^  quid  primum  dicat  petitor^  quid 
ille  respondeat.  non  enim  ex  prima  quaestione  du- 
cendus  est  status^  sed  ex  potentissima.  yidendum 
erit,  an  post  diyisionem  socii  sint.  10 

DECLAMATIO. 

Sociorum  damna  et  lucra  communia  sint. 

Fortasse  yideri  potest  superyacuum^  laudare  le- 
gem.    nam.  et  apparet,  prudentissimos  maiores  et 
constitutores   huius   ciyitatis    sapienter  rogasse  et;  15 
cum  hoc  iure  ciyitas  tamdiu  usa  sit^  iam  adpro- 
batum   est.     yerumtamen   causa   exigit^   ut  aequi- 
tatem  quoque  legis  intueamur:  non  ut  yos  religiosius 
iudicetiS;   sed  ut  appareat,   quam   improbe   socius 
meus  faciat.     sociorum   communia    damna    et  20 
lucra  sint.     sacra  res   est  <^societas^  et  quaedam 
fratemitas  f  propositorum  f  animorum.     consortes 
enim    potest  facere   casus:    ceterum    quidem   cum 
duo  homines  omnes  fortunas  suas  contulerunt^  om- 
nes  casus   miscuerunt;  unum  quoddam  factum  est:  25 
quid   est   iustius,  quam    compositum   patrimonium 
habere  condicione<[m)>  unius?  societatis  (boc  enim  est 


8  sunt  A  I  6  ponat  Aa  1  7  qnid  ille  resjp.  A  ||  8  ^statuzn^ 
Aer  0  demonBtrayit  B  ||  23  ^BOcietas^  Mo;  sacra  res  est 
^onitas^  Aer  |  24  propinqnomm  animonun  Gr,  prope  so- 
ciorxim  animomm  Sch,  aliique  similia  ||  26  contnlt  A  ||  nn. 
qnodammodo  fatum  e.  8ch  ||  26  (^nod  B  ||  27  condicione  AB, 
corr.  Chr;  condicione  nnins  societatis?  hoc  enim  etc.  edd. 
ante  Gr 


256  QUINTILIANI 

unitas)  yides  ergo  et  damna  et  lacra  commimia 
esse  debere^  et  nihil  non  aequum  esse,  quod  utri- 
quQ  parti  scriptnm  est. 

^ETentus  nos  diduxit:  sed  de  sociis  (le^y  loqui^r 
6  idem  agentibus/'  IUud  suo  loco  imputabo^  quod  hic 
domi  semper  et  custos  tantum  pecuniae  fiiit.  ego 
sum  illc;  qui  longas  terras  et  ignotas  regiones  per- 
agravi;  ego  ille^  qui  tam  longe  abieram^  ut  in 
patriam  redire  non  possem.   ex  hac  igitnr  lege  po- 

10  sfulo,  ut  communia  sint  omniay  quae  in  bonia  sunt, 
ut  dividantur. 

Quid  ais?  perisse  patrimonii  partem,  et  mihi 
perisse;  adicis  mea  culpa  perisse.  omnia  haec  in- 
terim    confiteri    libet:    commune    tamen    damnum 

16  est.  Negat  hoc  esse  damnum  et  poenae  nomen  in- 
ponit  Ego  porro  damnum  existimo  esse  amissio- 
nem  eorum^  quae  habueris.  neque  enim  yeniet  in 
dubitationem^  quin  amiserimus  aliquid  ex  his,  quae 
habebamus.   hic  poenam  appellat.   possum  non  ne- 

20  gare^  cum  et  ipsa  poena  danmi  genus  sit.  nam 
mihi  ex  hoc,  quod  plerisque  criminibus  pefieuniae 
poena  inponebatur  appellata  etiam  ipsa  damnatio 
yidetur.  Ablatum  est  aliquid  mihi;  sane  etiam  con- 
fitear    —  quid  interest,  quomodo  ablatum  sit?  — 

26  ego  perdidi.  nam  et  si  latro  abstulisset;  mihi 
abstulerat,  et  si  in  piratas  ego  incidissem  mer- 
cator^  ego  amiseram  — :  peribat  hoc  utrique  no- 
strum.    Quid?  si  etiam  poenae  id  genus  est,  quod 

1  yidet  F  ||  2  est  AB,  corr,  Gr  ||  3  pari  F  g  4  nos  om. 
B  1  dedoxit  AB  |  loquor  AB,  corr,  auetor  incerttu  ap.  Bu  \\ 
6  ibidem  (9)  a^ent.  8ch  ||  6  domi  om.  B  ||  9  patria  A  )  10 
omnia  om  A  ||  in  TObis  snnt  AB,  corr.  Aer;  an  ^nobis  sont 
{?)  1 11  agis  A  1 17  bonorum  B  y  qnin  A  j|  19  hoc  poenam 
apparet  B  g  22  apellatio  B  ||  23  videbatar  Ba  |  23--24  con- 
fiteor  B,  ablat.  e.  a.  m.,  sane  e.  confitear,  poena  ^  |  24 
ablatum  est  A,  ablatnm  B,  corr.  Eo  |  28  id]  hoc  B 


DECLAMATIONES.  CCCXX.  257 

casus  attulit.  sane  enim  feramus  hanc  tuam  fini- 
tionem;  ut  daminum  credamus  esse  fortuitam  re- 
rum  amissionem  [damnom]:  quid  tam  fortuitum 
potest  esse,  quam  quod  accidit?  non  enim<^factum 
est^  lege  yetere  et  ante  profectionem  meam  scripta  5 
et  quam  ego  nosse  possem  et  in  quam  jnea  culpa 
inciderem.  quid  fortuito  accidit?  bellum.  quid  for- 
tuito  accidit?  ignorantia  mea.  non  est  tal^^  quale 
si  in  furto  deprehensus  quadruplo  damnatus  essem. 
tu<(m]>  enim  diceres :  noveras  damnum^  noveras  legem:  lo 
vitio  tuo  incidisti  in  hanc.  haec  non  eo  pertinent, 
quo  genere  damni  adflictus  sum.  num  si  naufragium 
fecissem,  diceres:  vitio  tuo?  navigabas  enim.  et  si 
spoliatus  essem  a  latronibuS;  diceres:  vitio  tuo? 
parum  diligenter  <(te^  custodiebas.  quotumquodque  15 
damni  genus  est^  cui  non  applicari  reprehensio 
possit?  si  mancipiorum  mortes  sunt:  parum  cu- 
rasti,  medicinam  non  adhibuisti.  hoc  habent  gra- 
vissimum  damna,  quod  vix  uUa  sine  paenitentia 
sunt.  ergo  tunc  quoque  si  vitio  meo  factum  esset;  si  20 
lege  vetere^  damna  tamen  communia  erant. 

CCCXXI. 

Invicem  Yeneflci  frater  et  mediciis.; 

Fratres  consortes  inimici  esse  coeperunt.  diviserunt. 
alter  ex  his  medicum  instituit  heredem.  postea  25 

8  amissionem  rerom  Ba,  ut  d.  c.  e.  fortuitam  amissio- 
nem  pntemas  esse  fortnitam  remm  amissionem  A  ||  [dam- 
num]  edd,  ||  4—5  <factnm  est^  Bo  H  7  acciderem  AB,  corr. 
Aer  1  7  qnid  f.  a  bellnm  om,  B  ||  8-*-9  qnale  in  Aa,  quam 
lis  in  B,  qnam  qnalis  in  F  |[  10  tu<^m>  Aer  ||  12  sim  A  {| 
nam  AB,  corr.  Bo  ||  11 — 18  incidisti  i.  h.  h.  n.  e.  p.  q.  g^ 
d.  a.  s.  n.  8.  n.  f.  d.  vitio  tuo  om.  Aa  H  18  enim  om.  B  ||  14 
a  latronibus  essem  B  ||  15  <^te^  22o  ||  W  A  |  qu  tunm  quod 
qui  B  II  16  app.  et  repr.  Aa  ||  19  quayis  ulla  P  ||  21  ve- 
teres  A  ||  23  *venefici<i  rei>  {?) 

Qnintiliani  deoL,  ed.  Bitter.  17 


258  QUINTILIANI 

redierunt  in  graidam.  is^  qui  medicttm  ^^ere- 
dem^  habebat;  cttm  cenasset  apud  fratrem  et 
domum  redisset,  dizit  suspicari  se^  venenum 
^ibi  datum.  respondit  medicns,  potionem  se 
5  daturum  remedii,  et  dedit;   qua  epota  ille  de^ 

cessit.  invicem  se  reos  deferunt  veneficii  frater 
et  medicus. 

8ERM0. 

fitiamsi  causa  unius  hodie  cognoscitur^  tamen 
10  cum  eum;  de  cuius  morte  agitur^  constet  veneno 
perisse,  idque  inter  duos  litigantes  conveniat  alter- 
utrius[que]  eum  veneno  perisse:  ita  committenda 
utrimque  causa  est,  ut  non  minor  nobis  defensionis, 
quam  accusationis  habenda  sit  ratio. 

16  <DECLAMATIO.> 

Itaque  etiamsi  dolor  fratris  amissi  et  condicio 
iudicii;  quo  accuso,  hoc  videtur  exigere  primum  ac 
paene  solum^  ut  ea^  quae  obieci;  probem:  ignoscetis 
tamen  mihi^  si  primum  defensionis  meae  putavero 

20  habendam  esse  rationem;  neque  hoc  eo  tantum, 
quod  p/Kttinet  «ad  pudorem  fhodief  laeumy  sed  eo 
etiam;  quod  plus  auctoritatis  habiturum  me  in  ac- 
cusatione  scio,  si  ad  illam  innocens  venero.  Quae- 
ritur  ergO;  iudices^  venenum  ego  firatri  dederim,  an 

25  iste  alieno. 

1  <heredem>  lio  |  6  datmn  A  H  8  Dedamaiio  AB,  eorr, 
Abt  I  9  agnoBcitar  AB,  corr,  auct.  ineert.  ap.  ^u  ||  10  non 
stet  B  y  11  alteratiinBrqae]  Sch  1 18  ntramqae  Aa  |  14  quos 
B  Jj  accnsato  Aa  J  15^eclamatio.>^er  ||  9—14  fart.* Declum, 
etiamsi  etc.  ~-  perisse:  ita  comm.  atiqae  caasa  etc.  —  ratio. 
itaqae  etiamsi  ete.  ||  19  primam  A  |  potavero  Aa  g  21  hodie 
vel  deiendum  vel  arke  %lilud  pertinet  coUaca/ndMm  censet  Bo 
22  in  om.  B  ||  26  amicns  faerit  sine  et  rogo  P 


DECLAMATIONES.  CCCXXI.  259 

Non  me  fugit  nomen^  quo  utitar  amicus.  et  rogo 
sciatis^  iudiceS;  de  hoc  ipso  qimeri  hodie,  an  amieus 
fueiit.    sine  dubio  etiamsi  certa  utriusque  nominis 
fides  easety  neminem  yestrum  praeteriret^  quanium 
praeferri  fratrem  amico  oporteret.    nam  qoae  po-  5 
test  amicitia  esse  tam  felix^  quae  imitetur  frai;fir-<     « 
nitatem?   certe  quotiens  blandiri  volumus  his,  qui 
esse  amici  Tidentur^  nulla  adulatio  procedere  ultra 
[hoc   nomen]    potest,    quam   ut    fratres    vooemus. 
adeo   inane  etiam  nomen  (juXety  et  umbra  quae-  10 
dam  naturae  videtur,  simile  amicitiae  nomen  impo- 
nere.     eum   yero   me  fratrem  constet  esse,   <i8te> 
si  yenraum  (ut  probabo)  dedit,  amicus  utique  non 
fuemt.    Quae  comparatio  esse  personarum  potest? 
ac  si  tantum  de   amore  quaereretur^  iudicea^  nml-  m 
tum    natura    yinceret:    nunc    plus    est    aliqutanto^ 
de  quo   apud  yos  agitur.     quaeritur  enim^  an  ego 
fratrem  potuerim  oecidare?   ergo  inter  homicidium 
et  parricidium  cognoseetis.    nondum  de  pemona  lo^ 
quor  utrius<que>;  non  de  causa:  interim  quaero,  iu'-  fio 
dioes,   utri  parti  fayeatis,    utrum  yerum  ease  pro 
dyitatC;  pro  temporibus  yelitis.     equidem,  iudioeS; 
admirari  me  confiteor^  ant  constitutas  «sse  de  tantis 
sceleribus  leges   aut  uUos  inyeniri  poituiaae  morta-' 
Uum^  in  quos  caderet  ista  auspicio.    fratrem  airaxa  fifr 
potuit  aliquis  occider»?  non  obatitit  tacita  natura? 
non  sanguinis  yis?  non  seeleribus  manus  suas  ob* 
iecit  quaecumque  est  illa^  quae  certe  oreditur  esae, 

4  praeterire  B  ||  6  praeferres  F  j|  6  +  ^*^  marg.  A  ||  7 
M  A  I  9  [hoo  nomen]  Seh  1 10  <yalet>  Bo  1  ultra  B  ||  tl  vi- 
dentor  Aa  ||  12  *<iBte>  ||  18  faerit  AB,  oorr.  Eo  |  16  iudi. 
cium  A  1  16  nnn  B,  nam  F  ||  17  de  ^neatione  apnd  B  |  10 
cognoBcitls  AB,  corr.  Bo  |  de  om.  Aa  ||  saspioioinen 
caedis  in  fratres  cadere  non  deb«re  A 1 28  utrius- 
<que>  Aer  ]|  21—22  utri  p.  f.  u.  y.  e.  p.  c.  p.  t.  v.  e.  ia- 
dices  om.  B  |  26  inyenire  B  H  27  ius  B — P 

17» 


260  QUINTILIANI 

pietas?  fratrein  occisuro  non  saccurrit  communis 
uterus?  non  eadem  causa  vitae?  non  una  primor- 
dia?  non  illa  [consuetudo]^  quae  alienos  etiam  ac 
nuUa  necessitudine  inter  se  coniunctos  componere 
5  et   astringere   adfectibus  potest,   consuetudo  actae 

0  pariter  ii^antiae;  pueritiae  studia^  lusus^  trist[it]ia; 
ioei?  membra  hercule  inter  se  citius  pugnayerint 
et  si  qua  in  nobis  natura  geminayit  diversos  cepe- 
rint  adfectus.  nam  quid  est  aliud  fraternitas^  quam 

10  divisus  spiritus  et;  quae  ad  tuendos  nos  a  natura 
concessa  sunt,  multiplicata?  eo  quidem  felicius,  quod 
diyersis  etiam  ao  distantibus  locis  esse  idem  ac 
plura  simul  obire  possumus.  huic  necessitudini 
qui  dare  yenenum  potest,  non  oculos  effodiet  suos? 

15  non  manus  in  viscera  sua  armabit?  habet  ergo  hoc 
primum  (ut  parcissime  dixerim)  admirationem. 
neque  ego  ignoro,  iudices;  quanto  me  onere  pre- 
mam.  ipse  confiteor^  nulUs  suppliciis^  nulUs  poe- 
nis,  nuUa  me  omnium  hominum  ira  posse  pensare, 

20  si  feci. 

Yult  detrahere  fratemitati  auctoritatem:  ^^dis- 
cordeSy  inquit,  fuistis'^  nondum  rationem  huius 
criminis  reddo:  illud  interim  testor,  hunc  bonum 
amicum  utrique  maledicere.    nunc  mihi,  frater,  in 

25  quacumque  parte  naturae  eS;  agenda  causa  et  tua 
est.  AUquid  ex  summa  fratemitatis  gratia  defuisse 
yisum  est  aUquando^  dum  forsitan  uterque  alterius 
animum  magis  exigit  fiducia  sui.  bene  hercule  for- 
tuna,  quod  uterque  tunc  incolumis,   quod  penates 

3  j^consuetado]  6rr  ||  4  inter  se  om,  B  ||  6  lados 
Bb  II  tn8t[it]ia  Bo  \  %  germinayit  F  ||  9  N  A  £  10  a  om. 
A  II  12  assistantibas  A,  aBsistentibns  B^  corr,  JBu  ||  idem 
A  B  g  13  obicere  Aa  ||  15  armayit  A  B— P  ||  17  qaanto  in  eo 
me  ne  reprimam  B  1  18  nalUs  poenis  om.  Aa  ||  19  nallam 
commaniam  B  ||  iram  esse  B  ||  pensari  AB,  corr,  Ohf  ||  21 
yol  AB 


DECLAMATIONES.  CCCXXI.  261 

sine  lacrimis  faerunt:  nuUa  parricidii  suspicio  tem* 
pore  illo,  quo  minus  amabamus.  non  tamen  ista 
nostri  animi  culpa  fuit^  nisi  quia  yitium  est  hu- 
manae  mentis  nimia  cupiditas.  hi  sunt,  qui  joon- 
iunctos  separant  animos^  qui  summae  concordiae  5 
yirus  suum  interponunt,  qui  hereditates  captant, 
qui  se  testamentis  parant:  qui  ita  demum  spem 
aliquam  in  posterum  vitae  habent^  si  eos^  quos 
amicos  appeUaverunty  carissimis  pignoribu^  abduxe- 
rint.  quis  fecerit  illud  inter  nos^  sic  quaerite:  n<^um^  10 
ullam  iste  spem  hereditatis  habuisset,  si  numquam 
diss^e^is^emus?  hoc  igitur  primum  yeluti  mentium 
animique  temptati  veneno  sumus.  sed  dii  melius: 
neque  longum  istud  fuit  ifeque  quidquam  ex  eo  se- 
cutum  est;  quod  emendari  non  possit:  divisio  sola^  15 
ut  sciatis  cui  heres  sit;  sed  postea  (quod  satis  est) 
gratia  et  rursus  solida  fratemitas^  immo  hercule 
maior  artiorque  coniunctio  post  paenitentiam.  ne- 
sciunt  homineSy  quantum  boni  fratemitas  habeat^ 
qui  numquam  dissederunt.  ut  dulcius  serenum  post  20 
tempestates  est,  ita  nostris  animis  laceratis  et 
domi  castigatis  yelut  portus  ille  fratemitatis  oc- 
currit.  amabamus  etiam  in  praeteritum,  nec  cari- 
tas  fuitilla^  sed  inyicem  satisfactio.  utinamque  hoc 
non  palam^  non  manifeste  fecissemuS;  ut  yideretur  25 
frater  meus  nuUo  modo  mutatums  testamentum. 
Personae  igitur  nuUo  modo  comparantur:  alie- 
nus  et  frater.    superyacua  mentio  discordiae^  cum 


1  ^  in  marg,  A  )  2 — 3  non  ista  n.  a.  c.  tamen  f.  P  ||  5 
sperant  B  ||  9  animicOB  Aa  ||  apparaYemnt  B||  pignoribus 
A  I  abdnxerunt  B  ||  10—11  n<fam>iillam  Bo  j|  11  isti  AB  {| 
babnisfient  B  ||  12  dissidemns  AB,  corr.  Aer  1  18  venenos 
B  II  17  laus  reconciliationis  in  fratribus  A  ||  inuno 
laus  reconciliationiB  in  fratribus  hercule  B  g  18  altiorque  A, 
arctiorque  B  1  20  diBsiderunt  AB,  difQderunt  P  ||  21  tempe- 
statem  B  ||  21—22  *et  dolore  cast.  (?) 


262  QUmTILIANI 

et  illo  tempore  constiterit  innocentia  et  id  tempns, 
quod  in  cnlpam  deducitory^  non  solum  sine  discor- 
dia  fiierit^  terum  etiun  maior  atqae  artior  caritas 
post  iUam^  de  qua  locatos  sumy  paenitentiam  in- 

6  erererit 

Proximnm  est  (nt  opinor)  exeotere  oaasas.  et 
qnod  ad  me  quidem  pertmet,  videor  de  his  satis 
locatus.  nam  si  inimieitiae  eo  tempore  non  fa- 
enmt;    qno   firater   mens    accepit   yenenum,    mihi 

10  certe  hoc  faeiendi  ratio  non  fuit:  qoi^  si  essem 
malos  frater,  uti  tamen  bonitatis  simidatione  de<» 
bebam  usqne  ad  mutationem  iestamenti.  nam  qnid 
obstabat,  qno  minas  non  ultionem  tantam;  sed 
etiam  locram  conseqaer^r?    Si  ego  non  habai  ra* 

15  tionem  dandi  yeneni  firatri,  yidebo  an  hic  habaerit. 
heres  est:  hoc  per  se  potens  esi  omnia^  quaecam- 
que  toto  orbe  terrarum  committantar,  scelera  cir* 
comspioite^  iudices:  pleraque  ex  cupidUtate  nascun* 
tur:  haec  latrones  facit,  haec  piratas,  haec  intra 

so  muros  etiam  atque  intra  domos  nostras  et  templa 
sicas  percussorum  acuit,   inde   nata  sunt  venena 
ut  mihi  yideatur  remm  natura  omnibus  in  homi- 
nem  coUatis  bonis  unum  molum  opposuisse.    toUe 
pecuniam:   beUa    sustnlerisi  sustuleris    seditiones. 

M  hanc  ergo  causam  habuisti.  et  aUud  est  aUis  pe- 
cunia.  si  de  cupiditate  sola  loquendom  mihi  foret^ 
didcrem:  hereditatem  concupistiy  homo  locuples: 
nonc  hereditatem  concupistiy  id  solum  habiturus 
quod  scelere  adquisisses.  quid  enim?  iam  te  metiri 

80  incipis  et  longam  domus  nostrae  patientiam  cal- 

2  in  om.  Aft  I  3  yeraib]  itemm  P  |  arctior  B  |  4  qno  B  i 
6  primiuti  Ait  )  13  non]  in  B  ||  ulctionem  B— P  |  14  etiam 
im.  B  I  17  in  cnpiditatem  A  1  21  in  te  Aa  ||  28  nnnm 
metam  A,  summiitn  metnm  B,  eorr.  Bo;  nnnm  ^hnnc^  me- 
tnm  Aef  ||  24  M  A  I  25  |>ecunia8  B  1  29  concnpisees  B  |{ 
metim  Aa 


DECLAMATIONBS.  CCCXXI.  263 

cas?  ecquid  sci%  quid  paulo  ante  foeria?  nunc  te 
eircumfluens  peeunia;  nunc  isia  mancipia  et  quid- 
'quid  quaesisti  scelere  ditabunt? 

Venenum   dicor  dedisse  in  cena  mea.    o  dii 
ImmortaleBl  erat  quidem  honestius  illa  defensione  6 
patrooinari   causae    meae:    yenenum   aliquis   inter 
lares  suos,  inter  sacra  mensae,  coronatis  pariter 
quos  colebAmus  diia  immortalibus,  yenenum  aliquis 
hilaris  Jittari  de*dit?    non  boc  ipsum  obstitit  cona* 
tibus  meis,  quod  non  credebatur?   venenum  aliquis  lo 
<iircumstiuite  familia^  praesentibus  ministeriis  daret» 
foedaturus  continuo  cadayere  illud  convivium  suum? 
ut  seyera  nobis  antiquitas  tradidit,  infestos  animos 
placayere  mensae,  et  homines,  qui  inter  se  armis 
atque  exercitibus  oonflixerant,  tuti  tamen  iacuere  15 
media  cenae  fide.  8ic  defendi  decebat  innocentiam. 
sed  quatenus  tamquam  maligni  loquimur,  quatenus 
tamquam  suspeeti;  in  praeaentia  seponite  mentem 
meam;  seponite  fratemitatem;  seponite  ante  actam 
yitam.    temiquam  de  yenefic[i]o  loquar.  quo  nunus  20 
loco;  quo  minus  tempore  dare  fratri  meo  debuerim 
yenenum?    neque  emm  quisquam  dubitat,  iudices; 
quin  faciendi  sceleri^  consilium  non  unam  viaip  in- 
tueatur,  ut  ad  summam  cogitati  incohatique  per- 
yeniat,   sed  illam  alteram,  yel  magis  necessanam  25 
et  quae  penitus  in  cogitationibus  sedeat,  ut  scelus 
quod  commisit  neget.    yenenum  do:   et  unde  spiO; 
an    exhausta   potione    statim  concidat?    y^nit   ad 


1  haec  qnid  A,  et  quid  B  |  2  qaid  B  |  6  aliqvis  om. 
B^  I  8  des  Aa,  dis  Ab  |  9  hylaris  hylari  B  ||  12  in  con- 
yiyio  dari  venena  non  pOBse  A  |  continuo  oca  de- 
yare  Aa  |  13  tradit  B  |  infedK)  B— ?  |  16  conflaxemnt 
B  I  tote  Aa,  nti  Ah,  tate  ila  B  |  16  fide«  B  1  dieebat  B  || 
20  yitam  qaam  B  |  yeneficio  lo^uor  AB,  corr.  Mo  ^  21 
dari  B  |  patri  Aa  |  23  qoi  in  flBLciendiB  8C.  B  |  acelera  A  B, 
carr.  6rr  |  26  in  om.  B 


264  QUINTILIANI 

mensam  meam^  inter  conyiyas  meos  expirat  fra- 
ter  meus:  in  quem  scelus  translaturus  ?  quem 
deorum  hominumque  invocatuTus?  non  fait  ergo 
locus  idoneus;  non  fait  tempus.  adice^  quod  ego 
5  daturus  yenenum  potui  timere,  ne  deprehenderer^ 
ne  praesentiret^  ne  intellegeret,  ne  colore  yenenum 
deprehenderet;  ne  qua  yis  odoris  se  ostenderet. 
nulli  yenenpm  facilius  dari  potest,  quam  qui  acci- 
pit  utique  tamquam  medicamentum.    Eisig^nuIIum 

10  consilium  sceleris  mei  est.  at  tui  quanta  occasio? 
quamquam  de  hac  postea  loquar.  paulum  enim  me 
interpellat  ordo,  ut  illud  defendendum  existimem^ 
quod  fratrem  meum  ait  suspicatum.  ante  omnia, 
iudiceS;  quod  sit  illud  suspicionis  genus  non  intel- 

15  lego.  postquam  biberat,  fingamus  cibos  redundasse^ 
fingamus  aliquem  sensum  interiorum  fuisse:  haec 
tamen  omnia  accidere  etiam  ex  innocenti  conyiyio 
possunt.  unde  ergo  suspicio  est?  — :  unde  illae  si- 
multates^  unde  illa  discordia. 

20  Simul  et  illud  yos,  iudices,  intueri  oportet,  epota 
huius  potione  fratrem  meum  continuo  perisse:  non 
potest  yideri  eo  yeneno  perisse,  in  quo  ante  mo- 
mentum  mortis  suspicio  fuit;  yerum  haec  ex  huius- 
modi  causis  orta  suspicio,   plenissimam  f  defendif 

25  yeneni  occasionem  dedit.  prima  illa,  quod  habebas 
Cui  obiceres;'  altera  illa,  quod  qualem<cum>que  po- 
tionem  accepturus  erat  frater:  etsi  illam  tristem 
yisu,  etsi  illam  gustu  asperam,  bibendum  est  tamen, 
cum  dicas  remedium.   sed  quid  ego  diutius?  si  ye- 

30  nenum  a  me  accepisset,  tu  sanasses:  nam  et  pol- 


6  nec  olere  B  ||  11-^12  enim  interpellator  do  B  ||  12 
illnm  AB  l  17  innocentia  AnB  y  20  interiori  AaB  ||  compota 
B  1  22  eu  P  11  24  plenissima  B  ||  deferendi  J.er^  defendendi 
eM, ;  praebendi  i2o  ||  26  qaalem<^cnm^que  6^  ||  27  si  et  A, 
si  ad  B,  coft,  Aer  1  28  si  ad  A,  si  et  B,  corr,  Aer 


DECLAMATIONES.  CCCXXI.  265 

licitus  es.  habebas  medicamentum,  et  tale  medi- 
camentum  dicebas  quo  propere  <(re]>duceres  spiritumy 
quo  vita  reponi  posset,  quo.  yenena  fugarentur,  quo 
transmitterentur.  potionem  dedisti  aut  remedii  aut 
yeneni:  si  remedii  dedisses^  yiyeret.  non  id  appa-  5 
ret.    ergo  yenenum  dedisti. 

Multa   sunt;   iudices^   quae   minus   clare  yerbis 
atque  actione  exprimi  possunt.    utinam  quidem  for- 
tuna  praestitisset;   ut  frater  meus  yiyeret:    osten- 
dissem  yobis  medicum.    hoc  enim  ante  omnia  dico,  lo 
iudices:  medicum.    ostendissem  potionem  banc  non 
coditianam  et  qua  omnes  utimur^  sed  medicamentis 
permixtam   et  oneratam.    dat  medicus  medicamen- 
tum.    qui  acceptam  bibit  potionem^  statim  expirat. 
qui  tandem   bic   argumentandum   erat?     qui   tan-  16 
dem  bic  probandum?    non  oculis  iudicassetis,  non 
continuo  strictis  faucibus  rapiendus  ad  supplicium 
yeneficus   yideretur^   qui   nunc   etiam   spolia  occisi 
hominis  tenet  et^  subito  locuples,  ait  se  tantundem 
haberC;  quantDm  me^  qui  nuper  diyisi?   mihi  quid  20 
relictum  est  praeter  luctus  et  lacrimas? 

Ultimum    ergo    illud    nobis^    frater    miserrime, 
conyiyium  erat?  sicine  dicressi  sumus?  in  has  spes 
discessimus?    habui  occasionem  fmerendif.   '  diu 
insidiatus  essem.    potui  tibi  yenenum  dare^  de  quo  26 
nihil  suspicareris. 

1—2  et  tale  medicamenttiin  <m.  B  |  2  dncere  A ,  dnce- 
ret  Ba,  ^re^dnceres  B,o  et  Bi  ||  S  reponi  A  ||  5  yeni///  A  || 
12  qnia  Aa  ||  14  acetnm  P  ||  16  qnid  B  ||  qnid  B  j|  19  tenet 
om,  B  g  28  hac  AaB  ||  spe  B  ||  24  metnendi  (mentiendi)  Sch, 
nocendi  Bo;  sed  fortasse  plura  turdata  ||  26  essem]  snm  Ab 


266  QUINTILIA.NI 

cccxxu. 

AbdleO'  te^  nisi  desinis. 

Stricto   gladio   et  cruento  processit   adulescens^  iu 
contionem  et  dixit^  occisam  a  se  patrem,  qaod 
5  ab  eo  tyrannis   adfectaretur.    perduxit  magi- 

stratum  in  domum^  ostendit  apparatum  tyran- 
nidis.  cum  excuteretur  corpus^  inyentae  sunt 
tabellae  ad  filium;  in  quibus  erat  hoc:  >abdico 
te,  nisi  desinis,  et  si  contradixeris^  indicabo 
10  causasc.  reus  est  iuvenis  adfectatae  tyrannidis. 

8ERM0. 

Quod  circa  probatio&em  eriminis  huiusmodi  dif* 

ficillimum  »olet  esse^  certum  est:  adfectatam  tyran* 

nidem;  certum  est  adfectatam  esse  in  bac  domo: 

16  omiiisque  eo  deducitur  quaestio;  ut  diapiciatiS;  utrum 

a  patre  huiuS;  an  ab  hoc  sit  adfectata. 

<DBOLAMATIO.> 

Nihil  de  moribus  huius  adhuc  dico:  aetates 
comparate:  senez  ille  et  aetatis  exactae  quam  ra- 
%o  tionem  adfectandae  tjrannidis  habuit?  nisi  forte 
propter  filium  hoc  fecit.  hic  adulescens  est.  omnes 
cupiditateS;  omnes  impetus  in  hac  aetate  facilius 
convalescunt.  est  quaedam  praeterea  ratio  sceleris 
(si  hoe  tamen  nomen  [n]ullum  acojpit  scelus):  id 
25  temptavit,  quo  frui  diu  posset. 

Haec  aetatum  comparatiO;  illa  animorum.    Pa- 

5  tirannis  A  ||  11  Declamatio  AB,  corr.  Bo  ||  13  esse 
XX  certam  A  ||  16  eius  Aa  |  17  ^Declamatio^  i^  g  19  ex- 
acta  A  II  21  hoc  filinm  AB,  hoc  stilam  P  ||  24  nomen] 
hoc  B  II  [njnllom  Gr  \\  accepit  A  B,  corr.  6^  ||  26  is  temptavit 
qui  etc.  Gr 


DECLAMATIONES.  CCCXXn.  267 

ter  modestus  est:  etiam  si  quid  facere  severius 
Yoluit^  minatus  est.  hic  cantra  qualis  adulescens? 
ut  nikil  aliud  obiciam;  quam  quod  ipse  con- 
fessus  est^  quam  quod  gloriae  loco  pro  contidne 
dixit:  patrem  suum  occidere  potuii  non  quaero,  5 
an  innocentem  —  erit  huius  rei  procedente  ora^ 
tione  nobis  locus  — :  interim;  occidere  patrem  po-« 
tuit.  quid  non  cadat  in  hunc  animum?  quid  non 
recipi<(a)>t  haec  temeritas?  minus  est  quod  negat. 
si  componendus  nobis  esset  aliquis,  qni  opprimere[t]  lo 
rem  publicam,  qui  libertatem  patnae  auferre  posset, 
quam  tandem  mentem  aliam  existimaremus?  fin- 
gamus  hominem  cruentum,  hominem  crudelem,  ho- 
minem,  apud  quem  nihil  vsiemt  iura  naturae.  est 
quaedam  scelerum  ipsorum  societas,  adeo  ut  yel  16 
uno  appellari  nomine  potuerit  utrumque  parrid- 
dium.  Ergo  et  ex  aetatibus  et  ex  moribus  cre- 
dibilius  est  adfectatam  ab  adulescente  quam  a  sene 
tyrannidem. 

Cetera  qualia  sunt?  ac  primum  te  interrogO;  to 
si  adfectari  tyrannidem  a  patre  tuo  existimabas, 
cur  occideriSy  antequam  criminareris?  neque  enim 
dif&cilis  damnatiO;  nec  longa  iudioii  mora  seque- 
batur.  apparatus  tyrannidis  erat  in  domo.  ^^dedu- 
cendus  tamen  ad  magistratus^^  et  hoc  certe  non  25 
difi&cile  fuit  adversus  senem  ei,  qui  occidit  eum, 
quem  criminaturus  erat;  ut  responderet  sibL  Non 
potest  ergo  videri  rei  publicae  gratia  fecisse,  cui 
plus  aliter  praestitisset:  nunc  excutiamus,  qua  causa 


3  ille  B  1  4  gloriae  hoc  pro  B  ||  9  recipi^a]>t  Aer  ||  10 
esset  Dobis  B  ||  opprimere[t]  Bo  ||  14  babeant  A  B,  corr.  auc^, 
incert.  ap.  Aer,  nihil  habeat  inris  natura  O^r  |  16  et  B  ||  17 
nt  aetatibuB  ez  B  ||  18  est  om.  B  |j  20  at  B  ||  22  ocoideres 
AB,  corr.  Bo  et  Bi  ||  28  iadicam  ora  B  ||  24  edncendna 
Or  H  27  erat  om.  B  |  ut]  ne  (7r  g  28  potes  Sch  H  29  alter  B 
praeBtitisseB  Seh 


268  QUINTILIANI 

feceris.  ante  omnia  gratias  magistratibus  agO;  quod 
non  deprehendisse  contenti  ea^  qnae  ostendebantur, 
aliquid  et  ipsi  Tiderunt.  gratias  ago.etiam  provi- 
defitiae  deorum  immortalium^  qui  numquam  ita 
6  opprimi  yeritatem  voluerunt,  ut  non  magnis  suis 
yestigiis  emineret.  recitentur  hae  tabulae:  »abdi- 
cabo  te<.  non  lego  sequentia.  nego  hanc  esse  fi^ 
duciam  eius^  qui  de  adfectanda  tyrannide  cogitavit: 
an  ille  in  iudicium  vocare  ausus   fuisset   et  igno- 

10  minia  adficere  adulescentem  omnia  scientem?  non 
enim  tyrannis  convincenda  vestigiis  erat  neque  ar- 
gumentis  eruenda:  domi  arma^  domi  apparatus.  et 
si  hanc  oausam  abdicandi  te  non  habuit,  dicas 
oportet;  -quam   aliam  babuerit.     non  consentiebas 

15  consiliis  eius?  hoc  minus  te  debebat  offendere: 
ille,  si  te  tamquam  indicem  timuisset;  potuit  occi- 
dere.  satis  ergo  plenum  vel  hoc  erat  argumentnm 
innocentiae^  seyeritas  et  yindicta.  quid  tamen  ad- 
iectum  est?  >si  responderis,  causas  indicabo«.  quae- 

20  rite  nunC;  uter  malae  sit  conscimtiae.  ille  minatur. 
cur  taceri  yoluit?  quoniam  pater  erat^  quoniam 
numquam  hi  adfectus  in  tantum  yincuntur  odio,  ut 
non  ad  naturam  suam  tamen  reyertantur.  causas, 
quas   ille  se  dicturum  minatus  est;   tu   ostendisti. 

26  haec  arma  detecturus  erat^  si  respondisses;  hos  ap- 
paratus  protracturus  in  medium. 

Satis  apparere  omnibus  arbitror^  adfectatam  ab 
hoc  esse  tyrannidem.  ne  quem  autem  yestrum  se- 
curum  faciat  hoc^  quod  oppressa^  quod  deprehensa 

80  est  tyrannis:  apparatus  enim  iste  testatur  adule- 
scentis  mentem.  num  latro  innocentiam  accipit,  si 
quis  illi  gladium  extorqueat?  minatur  aliquis  moe- 

8  et  om,  B  1  6  Yolnntatem  B  ||  magis  Gr^  11  tirannis 
A  II  12  crnenta  B  g  18  te  om,  B  ||  20  snnt  B  ||  21  tacere  P  1 
23  tandem  P  ||  25  hoc  B  |  27  omnibns  om.  Aa  H  27—28  ad- 
hnc  B  II  32  minaturns  Aa  (et  BF),  minatns  Ab,  cofr.  JRo 


DECLAMATIONES.  CCCXXIU.  269 

nibas  flamnias:  nmn  igitur  fiBtoere  securitatem  oivi- 
tati  potest^  si  quis  faces  eius  extinxerit?  nonkabet 
nmic  arma;  non  habet  apparatum:  sed  habet  ani- 
mnm. 

Nec  mihi  hoc  satis  est  adprobare,  iudices,  tyran-  5 
num  faturum^  nisi  illud  quoque  ante  oculos  yestros 
posuerO;  qualis  sit  faturus  tyrannus.  uUius  hic 
parcet  corpori;  qui  patrem  trucidavit?  ullius  hic 
criminis  aget  yerecundiam;  qui  parricidium  profes- 
sus  est  in  contione?  qui  gladium  illum  cruentum  10 
stillantemque  sanguine  ostendere  ^populo  non  recu- 
savit?  quid  ille  manibus  imperabit  alieniS|  tantum 
suis  ausus? 

cccxxin. 

Alexandber  templum  dedlcans.  i5 

QUI  HOSTI  OPiEM  TULEBIT,   CAPITE  PUNIATUE.    Ale- 

xander  bello  Athenas  cum  premeret,  templum 
extra  muros  positum  incendit.  pestilentia  la- 
borare  coepii  responsum  est,  non  posse  finiri, 
nisi  templum  restituisset.  restituto  templo  20 
Atheniensis  sacerdos  Alexandro  poUicente  ais- 
cessurum  se  ab  armis,  si  dedicaret,  dedicavit. 
discessit  ab  obsidione  Athenarum  Alexander. 
dicitnr  sacerdos  hosti  opem  tulisse. 

SEBMO.  26 

Qoam  potest  maxima  religione  iudicam  implen- 
das  animas  est.  nam  et  sacerdos  reas  est  et  da- 
tar  ei  crimini^  quod  dedicaverit  templum  et,  quod 
utilissimam  et  causae  etiam  facile  est,  hoc  tem- 

5  indida  ▲  |  8  traeidat  B  |  10  est  qnin  cont,  Aa  |  11 
sangninem  B  1 12  imperavit  AB  |  27  n.  etsi  sac,  Ab  |  27^28 
datnr  et  cr.  B  |  28  templnm  om.  B 


270  QUINTILIANI 

pore.     nain   et  praesentia   numinis   eiuS;   de   qno 
agitur;  adprobata  est. 

DECLAMATIO. 

Deos  inmortales  omnes  quidem^  praecipue  ta» 
5  men  numen  et  mihi  maxime  familiare  et^  sicut  pro- 
xime  experti  sumus^  praesentissimum^  iudices^  in- 
voco  ante  onmia:  ut  si  respectu  sacrorum,  si  pie- 
tat^;  si  religione  sola  ductus  feci  quod  obicitur 
mibi^  velmt  inpunitum  esse  sacerdotis  officium;  tam 

10  (quod  me  aliquando  soUicitum  habet)  ne  aspere^ 
ne  irate  hanc  iudicii  faciem  intueri  veli^n]>t,  in 
qua  capitis  periculo  luitur,  quod  templum  dedica- 
tum  est.  oro  igitur  atque  obtestor^  si  fieri  potest, 
ne  damnari  me  velint;  si  minus^  ne  vindicari:  tue- 

15  aniurque  civitatejn  in  hac;  quam»jaaodo  habere  coe- 
pimuS;  pace.  immo  vero  hanc  vestris  animis  vo- 
luntatem^  hoc  propositum  mentis  inspirent^  ne  eo 
tempore  deos  laedere  velitis^  quo  illis  iam  Alexan- 
der  satisfecit. 

20  Qui;  etiajgasi  bellujm  contra  nos  traditum  ac  re- 
lictum  a  patre  usque  suscepit^  etiamsi  non  tam 
propria^  quam  hereditaria  nobiscum  constitit  con- 
tentione;  ompilL  tamen  alia  inpune  faciebat:  dum 
res  intra  caedem  hominum  stetit^   dum  intra  va- 

25  stationes  agrorum  (quamquam  totius  sandi  ac  ve- 
nerabilis  soli);  secunda  res  tamen:  ac  ne  illa  numijia 
quidem;  quae  semper  excubare  videntur  pro  nostra 
civitate^  satis  ad  tuendam  nrbem  profuerunt.  ut 
vero  igBffln  sacris  postifouS;  ut  ferrum  vetiutissimae 

1  nominis  Aa  ||  5  nomen  Aa  ||  7  nt  resp.  B  g  pietatiff 
AB,  carr.  Aer  ||  8  obitur  A  ||  9  velit  A,  velut  B,  corr.  Aer  \\ 
nunc  AB,  corr.  Or;  hinc  JRio  H  11  veli<n>t  Aer  1  18  quod 
ilL  B,  qnia  ill.  F  ||  22  qnam  im,  Aa  1  25  soli  AB,  corr,  Obr 
26  vener.  secnn.  B  ||  nomina  A 


DECLAMATIONES.  CCCXXIII.  271 

religioni  admoYere  ausus  est^  intellexit  sibi  non 
esse  bellum  nobiscum.  libenter  audio^  quae  ex  di- 
versa  parte  dicuntur:  aegrum  exercitum;  praecipiti 
morte  consumptas  copias.  quis  enim  non  videt 
omnia  ista  facta  esse,  ut  rursus  templum  esset?  6 
ita  illius  quoque  concitati  (ut  audi<(s^tis)  ac  teme- 
rarii  iuvenis  motus  est  animus.  yidit  non  aliunde 
petendum  esse^  quam  a  dis  ixunortalibus,  praesi- 
dium.  oraculum  poposcit:  quae  hic  culpa  nostra 
est?  accepit  videlicet  dii  inmortales  ut  peccantibus  lO 
graves^  ita  satisfiacientibus  faciles.  si  noluissent 
remedium  iUi  pestilentiae  concedere,  non  indicare 
potuerunt.  restitui  iussere  templa.  gratias  publice 
privatimqae  agamus:  dedicare  ipsi  non  permiserunjb. 
divisum  partitumque  responso  est^  quid  Alexander  15 
facere  deberet^  quid  nos.  ille  quod  debuit,  fecit: 
templum  speciosius  quam  faerat  et  cultius  extruxit 
animo  regis  periclitantis:  partes  supererant  meae. 
excuso  me  vobis^  dii  inmortales^  quod  non  statim 
ad  condicionem  dedicationis  accessi.  hoc  enim  ex  20 
responso  et  Alexandro  satis  erat^  quod  permitte- 
ba[n]t.  ego  nihilominus  magna  mercede  suscepi 
hoc  officium:  pacem  poposci.  impetravi.  veluti  ore 
ipsius  dei  iussus  promisit^  praestitit.  haec  est  cri- 
minum  xaeorum^  iudices;  summa:  et  templum  habe-  25 
mus  et  pacem.  hosti  opem  tulisse  dicor. 

Nondum  causas  facti  mei  reddo;  nondum  ratio- 
nem  legis  ipsius  excutio:  interim^  quid  vos  putatis 
opem  ferre?  neque  enim  id  solum  quaeritur  hac  lege^ 
an  aliquis  hosti  profuerit.  multa  enim^  quae  utilia  80 
sunt  hosti,  et  inviti  et  inprudentes  facimus.  ideo- 
que  ha^  non  complexa  lex  est^  sed  adversus  eum 

2  liberter  A»  ||  8  praecipite  B  ||  6  audi^s^tis  Bo  ||  8  diis 
B  H  10  M  A  I  l^  deviBum  A  ||  partimqiie  Aa  ||  17  speoiosiM 
Ab  y  19  di  Ab  y  20  enim  om.  Aa  ||  21  permitteba[i]]t  Or  H  26 
decor  Aa  ||  82  hoc  AB,  corr,  JRo 


272  QUINTILIANI 

86  destrinzit;  qoi  opem  tnlisset:  illud  (nt  opinor) 
tale  ^est^:  qni  auxilio  iuvisset;  qui  armis^  qai  com- 
meata.  non  sine  causa:  haec  ipsius  verbi  proprie- 
tas  continet  legem.  qaaeri  yoluity  an  ^4^^^^  opem 
6  tulisset^  quodam  f  loco  mannm  deprebendit  et  fe- 
rentem  coarguitf. 

Gausam  autem  huiusce  iuris  quis  ignoret?  ani- 
mus  (ut  opinor)  eius  punitur,.  qui  bosti  prodesse 
Yoluit.  adversus  proditorem,  adversus  bostem  rei 
10  publicae  conscripta  lex  est.  quae  si  talia  sunt; 
quid  simile  bis  commisi?  templum  dedicayi.  ride- 
rimus^  an  boc  bosti  profaerit:  ad  causam  meam 
pertinet  sciri;  quid  ego  fecerim,  non  quid  ex  eo 
factum  sit. 

15  ;;At  enim  boc  bosti  profait.^^  Si  ideo  feci,  ut 
bosti  prodessem^  sane  sim  legi  isti  obligatus.  si 
cum  aliquid  facerem  pro  universa  re  publica^  utile 
etiam  bosti  fuit:  non  (ut  opinor)  damnis  conten- 
dendum  fuit. 

20  Yideamus  ergO;  an  boc  pro  re  publica  fiierit. 
nondum  dico^  quae  secutura  fuerint;  si  non  dedi- 
cassem:  interim  cum  pietate  vestra;  Atbenienses, 
loquor.  templum  non  illud  yetuS;  non  illud  prae- 
sentissimae  religionis^  non  illud  ^t^  a  quo  totius 

25  ciyitatis  nostrae  petitur  auctoritas,  sed  noyum 
aliquod  et  adbuc  inexpertum:  yideo  in  finibus 
nostris:  est  dedicandum.   baec  enim;  priusquam  de- 

1  diatrinxit  A  B  J  iud  in  ras,  ante  illud  A  H  2  iuvessit 
A,  iuiflset  B— P  ||  an  'ipsa  vel  istius  (?)  )  4  <qu>i8  Obr  |  5 
qaodam  modo  ete.  SA;  qno  dolum  malum  reprehendit 
Ohr  I  12  ad  hoc  A  |  15  hoc  am,  B  |  16  profuissem  B,  pro- 
fdiBset  P  II  sum  lege  B  ||  17  re^  A  J[  20  adhDc  Aa  |  fuerit 
Aa,  fnerunt  B  j|  24  est  AB,  corr.  Ao  |  25  ali^d  Ab  |  26 
et  adhuc  om,  B' 


DECLAMATIONES.  CCCXXni.  273 

dicationis  accipiant  summam  religionem^  opera 
smit  tantum:  dedicatio  est  illa^  quae  deum  inducit^ 
quae  sede  destinata  locat  hoc  ideo  fae^re  non 
cuicumque  permittitur^  nisi  castae  manus^  nisi  fa- 
miliaris  sacris  animus  accesserit:  dedicatio  solis  6 
(ut  nunc  comperimus)  concessa  Atheniensibus.  h^nc 
e{r]go  fieri  reor^  iudices^  quod,  cum  c^terarum  ci- 
vitatium  templa^  in  ipsis  posita  urbibus^  frequenter 
cum  totis  ruere  atque  incendi  moenibus  viderimus^ 
nuUa  yindicta;  nuUa  religio,  nuDa  eos  qui  fecerant  lo 
supplicia  consecuta  smt,  hic  sacrilegium  pestilentia 
yindicatum.  deeKeationem  ^rex)>  destinabat:  neque 
enim  aliter  saltem  templum  esse  existimayerat;  nisi 
dedicaretur.  de  quocumque  templo  loquor:  hoc 
templum  non  dedicabo?  quam  multa  adhuc  remitto?  15 
taceo  quid  dii  voluerint;  taceo  quid  responsa  prae- 
ceperint;  humanis  consiliis  locum  relinquo:  non 
dedicabo?  procedere  ultra  yolo.  si  Alexander  ab 
obsidione  tantum  Athenarum  recessisset;  nonne  ae- 
dificassemuS;  nonne  restituissemus?  equidem  ego  20 
omnibus  nostris  sacris  crediderim  inesse  numen. 
debetur  hoc  Atheniensium  ciyitati,  debetur  yetu- 
stissimo  generi^  debetur  solo,  de  quo  contendisse 
quondam  deos  immortales  non  sine  causa  creditum 
est.  cetera  tamen  opinione  credimus  et  coniectura  25 
coUigimus:  in  hoc  numine  sensimus  momenta  bel- 
lorum,  hoc  pars  utraque  cognoyit^  hoc  numen  scit 


1  Bnmniam  accipiant  B  ||  2  dedicationis  illa  B  ||  2—8 
quae  se  dest.  B  J|  3  ideoj  a  deo  iSo  1  4  cuiqua  B  ||  6—7  hoc 
ergo  AB,  carr,  £o  1  7  civitatom  B  [  8  templo  A  ||  10  nollam 
yindictam  B  1 11  snnt  AB,  eorr.  Or  112  destinationem  AB, 
earr,  Pi  l  <rex>  Bo  l  16  quod  A  |  yoluenint  AP;  fort.  * 
quod  d.  yolneront,  t.  qnod  r.  praecepemnt  |  20  non  A  |  21 
nomen  Aa  |  22  debet  B  g  debetnr  ofn.  B  g  26  nomine  AaB  {| 
nomen  tabellorum  B||momenta  A||27  nomen  A 

QnlntiliAni  deol.,  ed.  Bitter.  18 


274  QUINTILIANI 

esse  Alexander.  adice,  quod  ^dii^  dedicari  yoln* 
eront*  si  a  quocnmque  voluissent,  occupandum 
ftiit  mihi,  cum  Atheniensis  sim.  totum  enim  ego 
hunc  populum,  iudices,  puto  sacerdotem.  ^t  enim 
6  sic  effectum  esi,  ut  laborare  pestilentia  exercitus 
Alexandri  desineret.'^  Non  dico^  desiturum  alioqui 
fiiisse:  periturus  sit  Alexander,  perituri  sint  milites 
omnes:  vultis  uti  hoc  sacrilegii  publici  beneficio? 
si  quis  yobis  hanc  poneret  condicionem,  Athenien- 

10  ses;  ut  omnium  potiremur  gentium,  eyersis  exustis- 
que  templis:  non  profecto  acciperemus.  pluris  nobis 
pietas,  pluris  nobis  opinio,  pluris  disciplina  ciyi- 
tatis  fuisset.  moritur  miles  Alexandri:  sed  templum 
sine  numine^  sine  religione;  sed  templum  adhuc  est 

15  inter  praesidia  hostium;  sed  non  ^ad)>ire  mihi, 
non  colere,  non  agnoscere^  non  agere  gratias  licet. 
Yos  porro  cur  perire  exercitum  Alexandri,  cur  per- 
seyerare  istam  pestilentiam  yultis?  nempe  ne  bel- 
lum  habeatis.    habetis  pacem.    beneficium  dedistis; 

20  ex  illO;  quem  grayissimum  hostem  timebamus^  ha- 
bemus  potentissimum  amicum. 

Sint  sane  pertinacia  odia:  Alexander  responso 
satisfecerat;  quod  ad  ipsum  pertinuit,  templum  re- 
stituerat;    quod  ad   secundam   quoque   paxtem  re- 

25  sponsi  pertinebaty  fecerat  potestatem  dedicandi, 
mercedem  quanta[m]  maxima  dari  poterat,  rei  pu- 
blicae  dedit.  tam  iniustos  yos  creditis  deos  in- 
mortaleSy  ut  non  fuerint  cogitaturi^  cuius  culpa 
templum  yacaret?    nam   (ut  dixi)    si   pestilentifun 

80  finiri  dii  inmortales  noluissent,  aut  nuUum  respon- 

1  \dii^  I  2  occu^tiun  B  ||  3  ego  om.  ▲  |  6  de  sita  ez 
alio  qni  B  ||  8  sacrificii  A  1  yeneficio  B  ||  10  poteremnr  Aa, 
potiorem  F  ||  11 — 12  plnris  n.  pietas  om.  B  ||  15  ^ad^ire  JBo  || 
18  ne  om.  B  g  19  *naberetia  AB  ||  24  responBO  Aa  |  26 
qnantam  maxime  AB,  eorr,  Obr  ||  28  fnerunt  Aa  |  80  di  Ab" 
mortales  A 


DECLAMATIONES.  CCCXXIV.  275 

axuny  aut  aliud  certe  dedissent.  demonstrata  satia- 
faetio  et  in  hoc  valet;  ut  accipienda  sit.  yereor, 
iudices^  ne  quid  fingere  ex  necessitate  periculi 
Tidear,  Terumtamen  me  reUgionis  meae  dissimulare 
quae  acciderunt  non  sinit  ratio.  Alexandrum  apud  6 
me  valuisse  solum  putatis;  aut  ullam  mercedem? 
ego  iUum  recessurum  putabam,  etiamsi  non  paci- 
sceretur.  deus,  deus  ille  (testor  ipsum  et  praesen- 
tissimi  conscientiam  numinis)  ille  adegit^  ille  iussit, 
ille  in  bas  partes  misit:  secundum  hoc  quodam-  10 
modo  fait  responsum. 


CCCXXIV. 

Bona  sacrilegi. 

QUI  BEUM  CAEDIS  DAMNAYEBIT;    BONA  EIUS   POSSI- 

DEAT.      SACBILEOI    BONA    TEMPLO    CONSECBEN-  15 

TUB.  Damnatus  caedis  cum  torqueretur,  dixit 
et  sacrilegium  a  se  commissum.  ambigitur 
de  bonis.  sacerdos  templo  vindicat;  accusator 
sibi. 

DECLAMATIO.  20 

Antequam  leges  comparamus^  intueri  personas 
libet.  nos  nullam  habemus  in  litigando  propriam 
cupiditatem:  non  adquirimus  nobis^  petimus  bona 
templo^  petimus  honorem  deo.  adversarius  sibi 
yindicat  et  in  praemium  operae  suae  •  deposcit.  25 
ostendit;  quare  accusaverit. 

Quemadmodum  personas  comparavimus;  ita  com- 
paremus  et  leges.  idem  demus  utrique  tempas, 
eandem   utrique  legi   causam:   ipsae  tamen  etiam 

7  pacisTA  ||  9  nominis  Aa  ||  10  pr^ces  A  ||  25—26 
dep.  et  ost.  B 

18* 


276  QUINTILIANI 

dtra  defensiones  non  parem  rationem  habent. 
scripta  est  altera  deo,  altera  homini.  aeqnum  Qst, 
priorem  esse  rationem  religionis. 

SBRMO. 

5        Hic  subici  poterat  et  locos,  in  quo  laudemus 
hanc  legem. 

DEOLAMATIO. 

Praeterea  et  alioqui  iustius  est,  sacrilegi  bona 
pertinere  ad  templum^  quam  damnati  ad  accusato- 

10  rem.  quare?  quoniam  in  sacrilegio  propria  templi 
iniuria  est,  in  damnatione  rei  alienum  crimen.  ita 
illic  praemium  est,  hic  solatium;  illic  datur  ista 
pecunia^  hic  quodammodo  redditur.  Haec  comparatio 
essety  ^si^  ipsas  leges  committeremus:  nunc  nostra 

I5  et  tempore  prior  est.  ante  enim  commisit  sacri- 
legium,  quam  caedem.  accusator  hoc  nititnr,  quod 
ante  damnatus  sit  caedis^  quam  sacrilegium  con- 
fessus  sit.  non  est  autem  intuendum^  quo  tempore 
aperuerit  se  culpa^  sed  quo  tempore  commissa  sit, 

20  quo  tempore  hanc  poenam,  de  qua  quaeritur,  ille 
meru<er>it.  id  cum  ipsa  natura  iustum  est,  tum 
etiam  legibuB  apertum.  in  caede  enim  spectanda 
sit  damnatioy  in  sacrilegio  tempus  ipsum  intuendum 
est.    quare?    quoniam  lex  tua  ita  scripta  est^   ut 

25  qui  damnayerit,  bona  possideat,  <[tu  ea>pos- 
sidere  non  potes.  lex  mea  ita  scripta  est,  ut 
bona  sacrilegi  ad.deum  pertineant.  statim 
ergO;  ut  fecit  sacrilegium,  devotus  huic  poenae  est, 

2  est  pwt  aequum  am.  B  ||  5  poterit  Aer  l  10  proprii 
B  I  iemplo  Aa  1 12  est  om,  B  ||  14  <8i>  Aer  ||  15  propior  B  || 
20  han  B  ||  21  mera<er>it  Aer  ||  21  natara  ille  memit  iu- 
stmn  Ba  J  24  est  om.  A  1  25  ^damnati^  bona  Bo  1  25—26 
*po88.  <ta  ea>;  poss.  <liaec>  Mo 


DECLAMATIONES.  CCCXXV.  277 

et  ante  ista  bona  ad  deum  pertinere  coepemnty 
quam  lex  damnaret  yide,  quantum  recedas  ab  in- 
tellectu  iuris  huiusce.  si  caedem  ante  sacrilegium 
commisisset,  tamen  cum  postea  caedis  damnatus 
esset,  ad  deum  potius  pertinerent.  non  enim  5 
prodesset  tibi;  quod  prius  caedis  tempus  esset^  quo* 
niam  lex  tua  non  ad  caedem,  sed  ad  damnationem 
pertinet.  nunc  yero^  cum  sacrilegium  ante  com- 
missum  sit,  quam  caedes,  non  est  dubium,  quin 
bona  ista  templi  sunt.  lO 

^;At  enim  praemium  mihi  debetur.  meo  enim 
beneficio  et  sacrilegium  illud  inyentum  est.^  Immo 
hercule  etiam  illa  caedes;  beneficio  ^non^  tao.  ex 
quo  semel  manus  inquinayit;  insecutae  sunt  illae 
protinus  Airiae,  ut  hunc  hominem  palam  occideret^  15 
ut  reus  deferretur,  ut  damnaretur,  ut  torqueretur;  ut 
confiteretur.  an  yero  tu  illum,  quod  sacrilegium  a 
se  commissum  esse  dixit^  praestitisse  ignibus,  quos 
nos  subiecimus,  aut  flagellis  putas?  nihil  illa  tor- 
menta  ad  confessionem  sacrilegii  pertinebant^  non  20 
de  hoc  torquebatur.  numen  erat  profecto^  numen 
illud^  quod  subiceret  faces,  quod  acrioribus  stimulis 
agitaret:  yos  de  caede  torquebatis,  ille  de  sacrilegio 
confitebatur. 

CCCXXV.  25 

Hereditas  fldei  conimissa. 

Pauper  et  diyes  yicini  erant.  pauperi  uxor  spe- 
ciosa.  rumor  erat^  adulterari  pauperis  uxorem 
a  diyite,  conscio  yiro.  delatus  lenocinii  reus 
pauper  et  absolutus  est.   diyes  decessit  herede  30 

1  ad  dm  A,  ad  eam  B  ||  4  cum]  quoniam  A  ||  5  adeum 
A  II  9  caedis  A  ||  11  mihi  om,  B  j|  13  beneficio  suo  AB,  carr. 
Bo  1  14  ingertae  B  ||  21  nomen  As,  om.  B  {|  nomen  Aa  ||  28 

adultari  A,  adulteri  B  ||  29  concio  B 


278  QUINTILIANI 

institato  bonoram  omninm  paupere  et  elogio 
tali:  >petO;  ut  hanc  hereditatem  restitaas  ei, 
cui  rogaYi4:..petit  a  paupere  uxor  hereditatem, 
tamquam  fidei  commissam. 


5  SEBMO. 

Quid  dicimus?  quomodo  haec  uxor  et  heres 
erit  et  adultera  non  erit?  quomodO;  si  conscios 
nnllius  fiagitii  fuit  maritus,  illius  potissimum  fidei 
haec  hereditas  mandata  est?    invenienda  est  enim 

10  aliqua  causa^  propter  quam  heres '  sit.  numquid 
hic  dives  hanc  speciosam  adamavit?  (cum  ipsa 
loqui  nihil  ausus  est;  locutus  est  cum  viro,  — 
et  inde  opinio.)  dum  captat^  fecit  testamentum? 
Quaedam^  etiamsi  themate  non  continentur^  natura 

15  tamen  ipsa  manifesta  sunt.  f  matrimonium  f  inter 
hos  non  esse^  qui  litigant;  yidetur  mihi  luce  clarius* 
non  enim  ego  intellego  flitem  fidei  tacite  commis- 
samf  nisi  conscio.  hoc  eo  pertinet,  ne  quis  iudi- 
cum  manifestas  exigat  probationes.  non  est  causa, 

20  quae  recipiat  testem;  non  est  causa^  quae  recipiat 
consignationem:  scrutamur  conscientiam  eius,  qui 
adyersarius  est.  totum  ergo  hoc  iudicum  opus 
est;  ut  inyeniant  yeritatem;  quae  ita  demum  po- 
terit  esse    manifesta   in    causis   latentibus   et   na- 

25  tura  conditis;  si  nihil  existimayerint  exiguum^  quo 

1  ommnm  om.  B  1  elogio  A  j  2— -3  restitaas  e.  c.  r. 
p.  a.  p.  n.  hereditatem  om.  BC  |  6  aicemos;?  Aer  0  8  poten- 
tisBimnm  Aa|llcamA||ld  dam]  cnm  B  ||  15  manifesta 
snnt]  manifestans  BC  ||  15 — 16  expectaUtr  *rem  dnbiam 
inter  lios  non  esse  ]|  16  videatnr  A  1  mihil  A  ||  17  com- 
missam  AB,  commissae  Obr,  n.  e.  e.  i.  rem  f.  t.  commis-' 
sam  8ch;  an  *  litem  taciti  fidei  commissi  (?)  ||  22  indicinm 
Ba  I  24  lat.  ez  n.  B  ||  25  qnae  Aa 


DECLAMATIONES.  CCCXXV.  279 

inyeniri  veritas  possit.  sic  ergo  praeparandus  est 
animns  iudicum,  nt  etiam  levioribus  argumentis 
commoveri  possii  Difficile  est  quidem  natura,  pro- 
bare  tadtum  fidei  commissum:  quomodo  tamen  pro* 
bamus?  quaedam,  etiamsi  per  se  firma  non  sunt,  5 
comparatione  yincunt.  hereditas  aut  ad  pauperem 
pertmet  aut  ad  uzorem  pauperis:  si  ad  pauperem 
non  pertinety  ad  uxorem  pertinet.  elogium  scrip- 
tum  est  palaon  certe  et  manifeste.  electus  hic  est 
ad  transitum  hereditatis.  huius  silentium  et  fides  10 
est  utique  de  restituenda  hereditate.  ergo  debet 
restituere  aUcui;  si  non  huic,  statim  interrogo:  cui? 
Habent  hoc  incommodi  controyersiae  sdiolasti- 
cae,  quod  quibusdam  respondere  non  possunt;  sed 
quaedam  incommoda  huius  generis  etiam  in  fortim  15 
aliquando  descendunt:  et  ideo  difficultatibus  quoque 
utendum  est. 

DBCLAMATIO. 

Ergo  tibi  non  debetur.  superest,  ut  aUcui  de- 
beatur.  ^non^,  dicis,  ^superest,  4it  huic  debeatur^.  80 
fidei  tuae  commissa  hereditas  est.  quam  commit- 
tendi  causam  putamus?  necesse  est  infirmam  esse 
personani;  cui  restitui  oportet.  cum  infirmam  dico, 
[non]  statim  infirmiorem  dico,  quam  te:  fnon  est 
yitavimusf  perte  ipsam  fortunae  inbecillitatem:  pau-  85 
perem  fecit  heredem.  ergo  oportetinyeniripersonam, 
quae  possit  esse  sub  tutela  tua,  cui  minus  tuto 
felicturus  fuerit  hereditatem,  quam  tibi.  ergo  infir- 

3  poBBiiit  Ab  II  qnidam  A  |  4  citatnm  A  |  8  enlogiain  B 

— P  I  10  liidas  om.  B  ||  11  atiqne]  anq  B,  inq  P  j  13  boo- 
lasticae  A  |  14  *et  AB  |  15  foro  AB,  corr.  Gr  j  19  tibi 
om.  Aa  I  21  est  hereditas  B  |  qna  A  ||  24  [non]  Or  |  24—25 
non  est  yitayimas  A,  non  eyitayimos  B;  non  enim  yitavit 
Cfr,  qoam  te,  <^qaae^  non  eyitayerit  nisi  per  ie  etc.  Bol 
26  ego  A  I  persona  B 


280  QUINTILIANI 

mam  personam  oportet  esse  femiiiae  et^  si  qxiid  ad 
hanc  infinnitatem  adici  potest^  pauperis  feminae. 
adsom  hnic  feminae.  Dnxi  ex  tna  persona  argn- 
mentnm,  ^ucere  ex  nostra  yoIo.  dico  hunc  animum 
6  fnisse  divitis,  ut  hanc  faceret  heredem.  cuius  fidei 
committit?  maritum  scripsit  heredem.  ergo  si  ne- 
que  inveniri  persona  infirmior  potest  altera,  quae 
tibi  subiciatur,  quam  haec;  neque  &miliarior  hnic, 
quam  tua:  credibile  est,  idcirco  sic  Bcnptum  esse 
10  testamentum. 

<SERMO.> 

Quaedam  argumenta  etiam  ex  incommodis  pe- 
tenda  sunt. 

<DEOLAMATIO.> 

16  Fuerit  necesse  est  ratio  aliqua  et  causa^  propter 
quam  diyes  non  ipsam,  ad  quam  pervenire  Yolebat 
hereditatem^  scripsit  heredem.  obstiterit  oportet 
pudor  non  ille  praeterexmdi  aliquem  propinquomm: 
praeteriit  enim;  non  ille  scribendi  aliquem  extra- 

20  rium  heredem:  scripsit  enim  extrarium;  non  ille 
bona  sua  in  aliquem  humilem  demittendi:  demisit 
enim.  obstiterit  oportet  fiamiliarior  aliqua  causa: 
non  poterat  salvo  pudore  hanc  scribere  heredem. 
postea  Yobis  causam  verecundiae  huius  adprobabo, 

26  postea  scribentis  animum:  interim,  fnit  aliquid, 
quod  obstaret  diyiti,  quo  minus  hanc  scriberet  he- 
redem. 

„Quo  meritO;  inquit,  tuo  te  scripsit  heredem?) 

1  6886  oportet  B;   op.  esse  <et>  fem.  et  JSo  1  2  q  A|| 

pauper  A,  pauperi  B  |  6  Bine  ,q[  B  ||  9  fori,  *tu[a]  |  11 
<Sermo.>  et  postea  14  <Declamatio>  Fi  \  16  ip.  ahquam  p. 
B  ]  18  reperiundi  AB,  corr.  Aer  1 19  praeterite  B  1  20  *he- 
redem  enim  scripsit  extrarium  Ab,  her.  8cr.  extr.  B,  om. 
Aa;  heredem:  <heredem>  enim  etc.  Bo  i  24  cauBa  A  1  28 
quod  AB 


DECLAMATIONES.  CCCXXV.  281 

Vox  coznnxTmis  est;  iisdem  yerbis  interrogare  te 
possum:  qmd  merueras,  ut  te  scriberet  heredem? 
qnamdiii  emm  tertium  non  exhibes,  cui  debeatur 
hereditaSy  inter  nos  quaestio  est.  si  nominasses, 
fortasse  et  illi  dicerem:  quo  merito?  sed  neque  6 
nominas  ullum  extrarium  neque  yindicare  tibi  po- 
tes  hereditatem.  proinde  nobis  responde:  quo  me- 
rito  <[tuo^?  nuUo.  quis  ignorat  testamentorum  for- 
tunam?  et  esset  fortasse  in  totum  iniquum  requiri 
a  nobis  m^ntis  alienae  rationem.  sunt  quidam  in-  10 
rationabiles  impetus  animorum,  quaedam  gratuita 
(ut  yulgo  yocantur)  odia*  quotiens  audiyimus  fi- 
lium  dicentem:  quo  meo  merito  pater  me  exhere- 
dayit?   nullam  rem  firequentior  admiratio  sequitur. 

Sed  tolerabile  erat^  si  interrogaremur  hoc  tan-  16 
tum  de  hereditate:  altius  conyicium  quaestio  ista 
habet.  quid?  si  non  communis  ista  infamia  fuis- 
set.  quid  ergo?  negem  faisse  rumorem^  qui  asper- 
geret  hanc  feminam?  tu  scis,  an  yera  sint.  et  prae- 
senti  fortasse  liti  yel  expediebat  confiteri.  nam  si  20 
istudy  quod  intellegi  yis,  yerum  est,  utique  hereditas 
nostra  est.  sed  pecunia  potius  periclitemur:  nul- 
lum  meritum  uxoris  tuae  adyersus  diyitem  fuit. 
quasi  yero  meritis  tantum  hereditates  contingant. 
interest  an  ametur^  qui  amat?  potuit  hanc  amasse  25 
feminam  diyes^  salya  huius  conscientia.  [erat]  spe- 
ciosa  erat.  potuit  in  hunc  adfectum  incidisse.  multi 
sunt,  qui  testamenta  sic  scribant^  tamquam  illud 
ad  yitam  eorum  pertineat.  sic  quidam  heredes  scri- 
bunt    eoS;    quos    captant,    tamquam    intellecturos,  30 

1  hisdem  AB  ||  qaominas  A  y  3  etiam  AB,  corr,  Sch\\ 
5  qnomodo  merito  B  ||  7  perinde  B  ||  respondebis  A  ||  8  ^tao> 
Aer  g  9  esse  et  for.  B  ||  10  quidem  B  ||  14  N  A  |j  17—18  for- 
tasse  *[8i]  n.  c.  i.  i.  fdi[8se]t  |  20  lite  Bo  \\  21  inteUegitis 
Bo  II  23  adyersus  A  ||  24  ereaitates  nonnumquam  ubu 
yenire  non  merito  A  ||  25  int.  ut  am.  B  ||  26  foemina  B' 
•[erat] 


282  QUINTILIANI 

qnamqnam  secreto  scriptos.  potuit  ergo  amor  in 
caiisa  esse^  potuit  ipsa  pudicitiae  admiratio  in  causa 
fdisse.  fedi  virtutum  intellectum  rerum  natura.  nulla 
tanta  vitia  sunt,  quae  non  meUora  mirentur. 
5  Sed  quatenus  suspicamur,  yideor  perspicere  ra- 
tionem,  quare  hoc  tibi  mandayerit.  nondum  illa 
opinio,  nondum  accusator:  nde^  haec;  tamquam 
ab  adyocatis  audies^  <[quae^  ego  de  te  suspicer. 
pauper  eras,  yicinus  er&s:  huius  noti  mores,  certa 

10  sauctitas.  argumento  probaMmus:  cum  rumor 
utrumque  infamaret^  tu  reus  factus  es;  a  te  leno- 
cinium  committi  dixit  accusator,  non  ab  hac  adul- 
terium.  non  ergo  noya  haec  erit  suspicio  meay 
neque  ex  me  nata.   id^  quod  accusator  tibi  obiecit, 

15  hodie  credo:  locutum  esse  tecum  diyitem,  egisse 
tecum,  promisisse  tibi  multa;  noyissime  etiam  iac- 
tasse  testamentum. 

CCCXXTI. 

Legati  fllius  yictima  pestilentiae. 

20  Qui  pestUentia  laborabaut^  miserunt  legatum  ad 
oraculum  petendum.  responsum  est  ei;  filium 
ipsius  immolandum  esse.  ille  nuntiayit  ciyi- 
tati  sacra  desiderari,  filio  yerum  confessus  est. 
sacris  finitis   pestilentia  non  est  finita.     filius 

25  processit  in   contionem   et  se   ipse  interfecit. 

finita  pestilentia  reus  est  legatus  laesae  rei 
publicae. 

1  tamquam  secr.  AB  ||  3  sedit  AB,  serit  edd,,  corr,  Bo;^ 
dedit  Bcm,  fort.  *  dat  ||  4  mutet'  B  ||  5  saspicamuB  B  ||  6  iUi 
B  1  videt  A,  yid?  B,  corr.  JRo  ||  8  ab  hac  yocatas  |B  || 
^nae^  Obr  ||  9  pauper  es  Aer  ||  10  probayimus  AB,  corr. 
Mo  etBilli  14  obicit  A,  obiicit  B,  corr.  Aer  \\  20  pestilentiae 
B  II  21  petendum  om.  B  1  23  sacri  B  ||  desiderayi  B,  deside- 
rati  P 


DECLAMATIONES.  CCCXXVI.  283 

DECLAMATIO. 

£^a?istiinaYeram^  iudices,  consecutum  esse  me 
hoc  saltem,  ut  sanguine  meo  seryata  civitas  datae 
salutis  grata  meminisset;  atque  eo  magis,  quod  fi- 
lius  meus  non  necessitate  immolatus  erat,  sed  vo-  6 
luntate.  verum  hoc  adeo  in  contrarium  cessit,  ut 
inyenti  sint  in  hoc  populo,  qui,  rem  nescio  indi- 
gaitcUe  magis  dolendam  an  yanitate  ridendam,  obi- 
eiant  homini  pestilentiam.  et  remedium  deberi  diis 
immortalibus  putant,  si  quid  yero  passi  sumus  tali  lO 
remedio  dignum,  nostrae  infirmitati  adsigna[bi]tur. 

SERMO. 

Fere  commendatio  per  haec  petenda  erit,  quae 
illi  di£Gicillima  est.  quod  ad  quaestiones  pertinet, 
primae  conmiunes  sunt  fere  omnibus  controyersiis^  15 
quae  hac  lege  continentur.  quaerendum  est  enim, 
quid  sit  laedere  rem  publicam;  et  paulo  fortius  in 
hac  controyersia,  in  qua  tractum  esse  pestilentiae 
malum  hoc  nuntio  manifestum  est. 

DECLAMATIO.  20 

Postea  ergo  causam  ipsam  defendemus,  postea 
factum  commendabimus:  interim  satis  est^  non  esse 
me  hac  lege^  qua  deferor^  nocentem.  sane  credatis^ 
imputari  mihi  posse  civium  mortes:  sunt  iura,  quae 
istud  defendant.  non  esse  explicitam  legationis  25 
fidem  dicitis:  habet  haec  quoque  lex  actionem  suam, 

2  aeBtimaveram  AB,  corr,  Aer  1  8  data  B  ||  4  grata 
A  1  gratia  B  g  eminisset  B,  emisset  P  ||  quam  Aa  ||  6  et  B  ||  7 
indignatione  AP,  indignationem  B,  carr.  G^  ||  8  ridendum 
B  II  10  pntent  AB,  carr.  Bo  ||  11  adfirmabitnr  A,  assignabi- 
tfxt  "B  et  edd,,  corr.  Bo  jj  18  tractatom  A  ||  19  nuntiom  AB, 
corr.  Aer  ||  21  istam  B  0  22  commendayimus  A  ||  26  hoc 
B— PllexJ  lia  Ro 


284  QUINTILIANI 

neque  est  quaerendum  apud  yos,  an  alio  iudicii 
genere  damnari  possim.  interim  hoc  ius  ad  me  non 
pertinet.  aut  si  rei  publicae  ^aesae^  lex  est^  haec 
nihil  ad  hominum  mortes,  nihil  ad  ea,  quae  priva- 

5  tim  quoque  vindicari  posstmt.  obicias  oportet  ali- 
quid,  quo  pubUcum  fuerit  per  me  laesum:  in  hoc 
nihil  obicis  mihi,  praeter  mortes  hominum.  quod 
crimen  an  yerum  sit,  postea  viderimus:  interim  (ut 
dixi),  legi  et  iuri  coniunctum  non  est. 

10  Mora  tamen  mea  aUquid  detrimenti  civitas  ac- 
cepit?  Si  hoc  defenderem  infirmitate[m]  animi 
mei,  satis  defensionis  esset,  non  odio  me  ciyitatis 
fecisse.  fiUum  meum  immolandum  esse  dixerat 
deus.    putate  id  e^gi)>sse  me,  ne  immolaretur.  ho- 

15  stias  caedi  mirabamini?  quid?  yos  non  maluistis? 
exorare  posse  soUemnibus  sacris  existimabamus 
deos:  quid?  vos  haec  remedia  non  temptastis?  se- 
cum  quisque  cogitet;  quantum  mihi  inpositum 
onus,  qualis  exacta  yox.     Sed  ne  mentitus  quidem 

20  sum.  sacra  exigi  a  diis  immortaUbus  dixi:  non 
sacra  exigebantur?  non  sacris  placati  sunt?  aUoqui 
nihil  me  fecisse  subripiendae  hostiae  gratia^  cui 
non  manifestum  .est?  indicayi  filio  maximi  animi. 
ergo  ne  hac  quidem  yenia  dignus  est  pater,  si  hoc 

25  filio  yoluit  deberi,  quod  moriebatur?  Quod  quidem 
neque  consiUi  mei,  neque  yoluntatis  primum  fiiit. 
credite  eum^  qui  legatus  missus  sit^  credite  eum, 
qui  responsum  acceperit,  renuntiayerity  nihil  animo 

3  ^laesae^  Ohr  0  4  mortes  AaB  ||  5  posBent  AB,  carr. 
2?o  I  6  qnod  B  ||  7  morteB  B  [  9  legite  inn  B  ||  coniuctam  B|| 
11  infirmitate[m]  Obr  1  18  immo  landum  dizerit  B  ||  14  ia 
om,  B  II  id  e^gi^Bse  Aer  \\  15  caedi  <[obniti^  mir.  Bo  j|  quod 
A  II  16  exaestunabimns  Aa,  ezistimabimns  B,  existimabam^ns] 
Seh  II  17  tepestatis  B  ||  19  meritns  B  ||  20  exegi  AaB  ||  21  sa- 
cros  A  II  23  maximi  n  ergo  B,  m.  non  e.  B  Q  ^^  moriebatnr 
A,  moYebatnr  B,  monebatnr  Aer  |  26  consilinm  ei  B  ||  27 
est  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXVn.  285 

sao,  nihil  propria  mente  fecisse:  hoc  profecto  quae- 
rebator  exemplum,  ut  narraretor  iayeni<s>,  qni  pro 
re  pnblica  mortem  non  recosant,  qni  i^  colpe^tu 
ciyium  yisceribos  suis  ferram  inmersit.  non  potoisse 
aliter  finiri  pestilentiam,  quomodo  Yoltis  adpro-  5 
bem?  — :  sic  finita  est.  non  enim  profecto  dii 
immortales  poenam  petebant^  nec  in  snpplicium 
filii  hoc  responsum  dederant  civitati.  magna  arces- 
sebatur  anima;  debuit  duci  bonesta  yia.  quem 
igitur  potius  in  fine  actionis  meae  invocem^  quam  lo 
illum  mihi  proprium  deum? 

cccxxyn. 

Sterilis  trium  noyerea. 

In[tro]ducta  tribus  priyignis  sterilitatis  medicamen- 
tum  bibit.    repudiata  iniusti  repudii  B^t.         15 

DECLAMATIO. 

Quod  primum  pertinet  ad  pudorem  buius  femi- 
nae:  non  adulterium  obicitur,  non  aliqua  adyersus 
maritum  licentia.  necesse  est  plurimum  eius  mori- 
bus  tribuat^  ex  qua  liberos  quaerit.  Omnis  repudii  20 
causa  in  crimine  uno  consistit.  boc  quale  sil^  po- 
stea  yidebimus:  interim,  unum  est:  in  quo  morta- 
lium  tanta  feJMitas?  nec  de  femina  loquor,  cuius 
infirmior  sexus  est;  sed  in  ipsis  etiam,  qui  pruden- 
tia  sapientiaque  gloriari  solent,  habet  locum  pae-  25 
nitentia.    Sed  ^oc^  unum   sit  sane    [sit]    graye, 

2  myeni^B^  Aer  |  3  recnsarit  AB,  corr,  edd.  |  6 — 7  dii 
mortales  A  1 11  illnm  propositom  P  II  dem  B^P  |  18  ste- 
relis  hie  et  aUbi  A  |  14  iii[tro]dacta  Or  1 18  aliqnam  B— P  || 
19  licentiam  AaB— P  ||  primnm  A»  |  23  fiEMsilitas  AB,  corr, 
Fr  I  24  loqnar  B  |  25  poenitentiae  A  ||  26  sed  nnnm  senesit 
graye  sit  graye  A,  s.  n.  sit  sene  graye  ait  grave  B,  corr. 
Aer,  sed  nnnm  s.  s.,  at  graye  sit,  graye  et  scel.  (?)  JRo 


286  QUrNTILIANI 

sit  scelestam,  ub  hercole  credibile  erot  in  ea^ 
qnae  tres  priyignos  Iiabmt.  expecto  ex  his  aliqmd 
noyercalibus  factis.  yenenam  paravit?  insidiata 
est  liberis  tois?  yel  (quod  leyissimom  est)  expn- 
5  gnare  animmn  tamn  yolait?  nihil  horam.  noyom 
et  inaaditam  antea  crimen:  noyerca  nimiam  dicitor 
amare  priyignos,  sterilitatis  medicamentam  bibit. 

Si  ta  liberos  non  haberes^  poteram  tamen  illa 
dicere:    pericalam  timait,    docamentis    qaanmdam 

10  infeliciter  parientiam  mota  est;  fortasse  male  sensit 
de  temporibas  ipsis:  yidit  eam  laxariam,  ea  yitia, 
at  paene  edncare  liberos  amentis  esset.  ta  porro 
in  axore  nihil  aliud  [ex]spectaSy  qaam  feconditatem? 
.non  parit''.     sed   obseqaiam,  sed  fidem  praestat. 

15  Sed  iam  tempas  est  propriis  eam  rationibas  de- 
fendi.  bibit  illad,  cam  tres  liberos  haberes.  nec 
statim  hoc  amore  et  adfecta  defendo:  interim  tam- 
qaam  ambitiosam  taebor.  yolait  efiFdgere  fabalas 
noyercaram;  yolait  adyersas  casas  etiam  praeparare 

20  ^se^  illa[m],  nihil  in  domo  habere^  propter  qaod 
priyignis  inyideret.  qaid?  si  fecit  hoc  non  modo 
noyercae,  sed  etiam  axoris  optimo^  animo?  plenam 
inyenerat  domam^  plenum  testamentom.  »qaid 
mihi,  inqait^   cam  parta  erat?    dederat  mihi  for- 

26  tana  inyenes;  neqae  maritas  eias  aetatis  est,  at 
concupiscere  noyos  liberos  pos8it.<  ne  fratemitatis 
qaidem  eadem  iura  fatura  erant  inter  tam  disso- 
nantes  tamqae  discordes.  At  nanc  expellitor  et^ 
qaoniam   bona   foit  noyerca^   nec  liberos  habitora 

30  est,  nec  yiram. 

1  et  h.  cr.  erit  A  B ,  corr,  i2o  ||  4  snis  B  ||  9  qaomndaixL 
AB  I  13  [ezjspectas  Or  ||  19—20  praeparare  illaxn  AB, 
corr,  8ch,  se  etiam  praep.,  yoliiit  nilm  (7r  ||  21  non  om.  B" 
22  optimo  AB,  corr.  Gr  ||  24  partorierat  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXVm.  287 

cccxxym. 

Discordes  fratres. 

Filii  familiae  duo  adalescentes  fratres  dissidebant. 
inncta  erant  eorum  cubicula.  quodam  tempore 
audito  tumultu  in  interiore  pajrte  domus  yenit  5 
pater  in  eum  locum,  in  quo  clamor  erat.  in- 
yenit  alterum  ex  filiis  occisum.  cubicularium 
eius  torsit  et  occidit  in  tormentis.  quid  com- 
pererit;  incertum  est.  interrogayit  illum  filius, 
quid  comperisset.  non  indicantem  accusayit  lo 
dementiae.  absolutus  est  pater.  iuyenis  parri- 
cidii  accusatur,  adest  illi  pater. 

SBRMO. 

Bei  persona  ante  omnia  infamatur,  et  necesse 
esty  nos  ab  eo  incipere.  prius  ergo  sumimus  id^  15 
quod  prius  yidetur  esse  in  persona.  occidisse  dici- 
tur  fratrem:  hoc  etiamsi  non  possumus  efficere,  ut 
in  rerum  natura  non  esse  yideatur^  eo  tamen  per- 
ducemus,  ut  non  facile  credatur. 

DECLAMATIO.  20 

Obicitur  reo  discordia  cum  fratre:  et  hoc  prius- 
quam  ad  causas  pertineat  occidendi,  ad  crimina 
personae  admittimus.  discordia  cum  fratre?  ante 
omnia,  commune  maledictum  est  cum  eo,  qui  yin- 
dicatur,  et  penes  quem  culpa  ftierit,  magis  potest  25 

4  eoram  om,  A»  ||  6  qnod  amor  B— P  ||  10  accasator  A|| 
14  infinnatar  AB,   corr,  Bo  1  18 — 21  Senno.  Obiicitor  reo 
ete.  (omiss.  rei  persona  —  credatnr.  Dedamatio)  B  |  23  per- 
mittunuB  B  |  patre  AB;   fortasse  *[di8Cordia  cnm  fratre] 
85  et  penes  q.  c.  f.  m.  potest  om,  Aa 


288  QUINTILIANI 

pater  scire;  quam  accusator.  asperiorem  esse  au- 
tem  adversus  suos  interim  et  fiduciae  argumentum 
esty  et  hoc  adeo  non  valet  ad  probationem  tanti 
criminis^  ut  contra   sit.     iam    enim  transimus  ad 

5  causas. 

Dicitur  occidisse  fratrem  inimicum.  non  dico 
illa:  non  protinus,  si  causae  sceleris  sint^  scelus 
quoque  constat.  ut[inam]  enim  ita  composita  esset 
natura  rerum,  ut  onmia  facta  causasfsuperarentf : 

10  plures  erant^  propter  quas  non  occideret.  nam 
erat  occidendi;  quod  inimicus  est:  non  occidendi, 
quod  frater  est;  non  occidendi^  quod  periclita- 
turus;  non  occidendi,  quod  ipsa  per  se  innocen- 
tia  satis  iustas  rationes  habe[jft]t.    ergo  non  con- 

15  tinuo  sequitur^  ut  si  quis  odio  aliquo  concitatus 
est  adyersus  alium,  hunc  etiam  ferro  extincturus 
sit.  an  yero  innocenter  inimicitias  geri  yel  inter 
alienos,  yel  inter  extrarios  fas  <non>  est?  cotidia- 
nis  iurgiis  forum  strepere,  assidua[s]  lite[s]  yidemus; 

20  quis  non  dies  conyicia,  quis  non  maledicta  adfert? 
sceluB  ex  natura  mentis  oritur.  huic  yero  etiam 
ad  causas  metuendi  sceleris  aceessit,  quod  iurgium 
ei  cum  fratre  palam  fuerat.  cauta  sunt  huiusmodi 
scelera  et  circumspecta.    neque  enim  est  quisquam 

25  tam  perditus^  tam  inutilis  sibi,  ut  non  ista  com- 
mittat  proposito  negandi.  et  me  hercule  quam  hoc 
ipsum  repugnat;  quod  ab  accusatore  pro  potentis- 
simo   ponitur^   quod   in   cubiculo   suo   occisus   est^ 

8  ^  m  marg,  A  ||  4  an  ^nt  contra  sit  etiam.  transea- 
muB  etc,  {?)l  S  *Tit[mam]  |  9  causae  suae  parerent  vd  oaa- 
sae  imperarent  Bo  ||  11 — 12  inimicns  e.  n.  o.  q.  f.  e.  n.  o. 
qaod  om,  Aa  ||  12  pericl.  qnae  occ.  Aa  ||  14  habe[a]t  Bo  et 
Mi  1 15  non  qni  odit  continuo  occidit  A  ||  non  om,  B 
16  exstoros  Aa,  et  iteras  B,  petitoras  F  1  18  extrar^A 
<non>  Aer  ||  19  assidaa^s]  Iite[8]  Bo  |  25  dbi  om.  B  |  instat 
omit&t  B,  inst&ti  omit.  P  1  26  nallam  sic  ocoidere 
at  non  possit  negare  A  ||  27  ab  hoc  accas.  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXVHT.      289 

quod  in  lecto  suo?  nihil  minus  commisisset  percus- 
suruS;  quam  ut  hoc  ei  obiceretur.  latrones  longe 
a  receptaculis  suis  spoliant;  ferarum  quarundam 
dicitur  baec  esse  natura,  ut  procul  a  cubilibus  ra- 
piant:  fratrem  discordem  in  domo,  in  cubiculo  oc-  5 
cidity  ut  qui  neget? 

Sed  ne  apud  ipsum  quidem  accusatorem  hae 
causae  satis  yaluerunt.  neque  mihi  servi  tor- 
quendi  ratio  erat^  si  fecisse  filium  existimarem. 
desinite  ergo  hoc  uti  argumento  et  me  testem  ci-  10 
tare  contra  eum,  qui  defenditur.  servum  torsi: 
quis  nescit  hoc  accidere  nihil  indicanti?  serrum 
torsiy  cubioularium  eius,  qui  occisus  estt  nihil  in 
seryo  suspicatus  sum  alterius  filii.  nec  potest  mihi 
obici  neglegentia  quaestionis:  f  quaesiyi  enim.  nec  15 
in  hac  diligentia  suspicio  adyersus  filium  alia:  ipse 
demum;  qui  erat  percussuS;  quaesiyit.f 

;,Quid  ergO;  inquit;  ^in^  tormentis  confessus 
est?^'  Dura  est  condicio  interrogationis  huius^  cum 
id  quaeritur,  quod  si  respondeas,  non  creditur.  yis  20 
enim,  accusator,  yoce  mea  stari?  yis  credere  iu- 
dices,  quidquid  respondero?  das  enim  mihi  fingendi 
libertatem:  propter  hoc  ipsum  perdam  necesse  est 
fidem,  quod  mihi  dicere  licet,  quidquid  yoluero.  in 
alia,  inquam,  parte  filio  meo  conferam,  si  qua  po-  25 
tero:  advocatus  pro  testimonio  mihi  dmmtiet. 
„At    ne    <ip>si    quidem    filio    indicasti.*'     Quid? 

2  quamyi  hoc  ei  AB  ||  latronos  A  ||  4  esse  haec  B  {| 
8  enim  AB,  corr.  Bo  \\  10  desinit  Aa,  desine  B  ||  ciyitate 
Aa,  citate  AbB,  eorr.  Aer  |  12  accedere  AB— P  ||  18—14  in 
seryo]  nisi  B  ||  17  percas  A  ||  qnaesiyit]  qnaesiyi  edd.  ||  15 
— 17  locus  graviter  corruptiAS,  necdtm  sanatus.  SchuUingi 
Ohrecti  aliorum  coniecturas  commemorare  nihil  attinet  \\  18 
^in^  edd,  ||  tormentis  om,  B  ||  22  etiam  mihi  AB,  corr,  Bo, 
fort,*Tai}a.  etiam  ||  23nece88a  A  ||  26  mihi  remittet  AB,  corr. 
Bo  I  27  ne  si  A,  nec  si  B,  ne  sic  qu.  edd.,  corr.  Ro 

Qaintiliani  deQL,   ed.  Bitter.  19 


290  QUINTILIANI 

hoc  colligiS;  noluisse  me  dicerC;  quod  contra  ipsum 
erat?  quae  ratio  tacendi  fuit;  si  filium  meum  fe- 
cisse  credebam?  quae  ratio  tacendi  fuit  apud  ipsum? 
nam  siye  irascor^  yindicari  possum  hac  yoce,  quam 
6  contra  illum  habeo;  siye  imputare  indulgentiam 
yolO;  plus  illi  praestitero,  si  scierit  se  fecisse.  cur 
ergo  non  respondi?  iam  yideor  iudicibus  reddidisse 
rationem  (sic  enim  causam  agebam):  non  respondeo 
filio  nimium  curioso.  quid  est  enim  utique,  cur  in- 

10  dicare  necesse  sit?  non  respondeo  nunc,  quoniam 
sic  instat.  adiciebam  hu[i]c:  nihil  respondeo^  quo- 
niam  nihil  certi  scio;  non  respondeO;  quoniam  non 
credo  aliquid  dicenti;  non  respondeo,  quoniam  ad- 
huc  quaero;   non  respondeo,   quoniam  hoc  inquisi- 

16  tioni  meae  non  expedit;  non  respondeo.  quoniam 
iUum,  ut  interrogarem,  torsL  An  yero  parum  iustas 
saeyiendi  causas  habebam  adyersus  cubicularium? 
dominum  suum  non  defenderat,  non  seryayerai^  ne- 
sciebat,  quis  dominum  suum  occidisset.    sed  si  ar- 

20  gumentum  ex  his  trahimus:  non  est  maius  contra 
filium  meum  silentium;  quam  pro  ipso,  quod  accu- 
sayit;  quod  detulii  irascor  quidem  huic  eius  perti- 
naciae:  sed  quandoque  yindicabo,  quomodo  fas  est^ 
quomodo   oportet.    yerumtamen   qua  fiducia  fecit^ 

85  quod  me  non  timuit  ofiendere! 

;;IudiceS;  inquit,  cum  te  absolyerunt  dementiae^ 
hoc  iudicayerunt;  a  filio  fratrem  yideri  occisum.^' 
Nihil  minus:  nam  si  filius  meus  fratrem  occidisset, 
patrem  impie  accusaret;  demens  eram^  qvd  respon- 

80  dere  tam  ftirioso  poteram,  [quam]si  yiyere<m>cum 

2  feciBBe]  flens  B  |  8  foit  om.  A  H  5  impntari  B  ||  10 
nam  responde  nnnc  B  ||  nnnc]  hnic  8m  1 11  hu[i]c  Bo  ||  16 
nt  om.  A  I  interrogatum  P'||  21  qnod]  qoi  B  |  22  qaidam 
B  1  24  qnia  Aa  |  29  *qaod  AB  ||  80  foriose  A,  niriofle 
B,  corr.  Sch  |  quam  si  Tivere  AB,  qoam  si  vixero  F, 
carr,    Bo,    qui  praeterea  proposmt    29  —  80  ^non   tam^ 


'  DECLAMATIONES.  CCCXXVIII.  291 

eO;  quem  eruentas  luanus  habere  sciebam.  erit 
ergo  adeo  non  damnatio  ista  filii  mei^  ut  possit 
yideri  etiam  absolutio. 

Haec  ego  de  causa  dico  ipsius:  permittetis  mihi 
in   summa  parte   causae   uti   etiam  persona  mea.  5 
ego  istum^  si  filium  meum  occidisset,  defenderem? 
qualem  me  patrem  iudicatis?  asperum:  et  ego  pro 
filio  mentiar?  mitem,  indulgentem:  et  ego  non  yin- 
dicabo  illum,  qui  occisus  est?     inter  liberos  haec 
una  difPerentia  est  apud  animum  patris^  quod  sem-  10 
per  maiorem  locum  habet  is^  cuius  miseremur.  ne- 
que  hic  sane  meruerat^  ut  a  me  nisi  innocens  de- 
fenderetur:  reum  me  detulit,  sordes  mihi  induit^  ad 
iudicem  yocayit.    sentiet  hoc  quale  sit,  cum  testa- 
mentum  scribam;  sentiet^  cum  tristitia  indulgentiam  15 
meam  requiret.    quid  est  ergo?    mentiri  ne  iratus 
quidem  possum:  est  filius  contumax^  est  patris  sui 
accusator,  sed  fratrem  non  occidit.  neque  ego  istum 
in  ulla  alia  parte  absolvendum  puto,  nec  hodie  yeni 
in  hoc  iudicium,  tamquam  advocatus.  nihil  rogabo^  2a 
nihil  deprecabor:  illud  tantum  meae  pietatis  gratia^ 
meae  tantum  conscientiae  causa  faciam^  ne  yidear 
istum  silentio  pressisse. 

SERMO. 

Ne  quem  vestrum  ducat  illa  species^  ut  yideatur  25 
hic  esse  aliquid  momenti  habiturus  apud  iudices, 

quod  respondere  tam  fnrioso  nolebam  (F)  qoam  si  yiye- 
rem  etc.  ^ 


2  adeo  non  non  damnatio  B  —  P  |  4  ipsias  dico  B 
promittetis  B  ||  6  nt  B  ||  8  metiar  A  ||  indicabo  B,  indicabo 
P  II  10  nna  cotroversia  est  P  ||  13  detnlit  A  ||  15  tristi- 
tiam  B  )  indnlgentia  P  ||  16  qnid  ergo  Aa  ||  mentire  A  ||  18 
ego  oin.  A  ]  instnm  A  ||  18  nnlla  B  ||  21  precabor  A  ||  22 
conscientia  A  g  23  periisse  B  ||  25  nostmm  B 

19* 


292  QUmTILIANI 

gi  miserabilem  se  fecerit,  si  amisso  altero  filio  de- 
precatas  faerii  pro  iayene.  stmt  ista  in  aliis  cansis 
potentiora:  hic  pater,  nisi  prior^nm^  secoiw  est 
in  hoc  iadicio,  mentitar  pro  filio:  non  tam  illi 
5  opos  est  opera  adyocati,  qaam  fide  testisJ 


ccc: 

Sepultnra  tyranni^  qni  se  oecidit. 

QUI    TTRAKNUM    OGCIDEBIT,    IN    FOBO   SEPELIATnB. 

In  pestilentia  responsam  est,   tyrannam  occi- 
10  dendam.    ipse  se  occidit   petont  propinqai|  at 

in  foro  sepeliatar. 

DEOLAMATIO. 

Ingens  calamnia!  padet  me  hercale  me[ae]  ac- 
tionis.   nanc  ego  negabo?  qoid?  si  ostendero  eam, 

15  qai  civitati  libertatem  abstalerit,  qai  leges  sasta- 
lerit^  qai  templa  yiolayerit^  qai  iniariis  nostris 
iram  deoram  inmortalium  commoyerit,  tynumici- 
dam  non  fiiisse?  maltam  alioqai  effecisse  oratione 
mea   videbor.      interpretanda    nobis     legis    ipsias 

20  Yolantas  est;  qaid  spectaverit  ille,  qai  constitae- 
bat,  diligenter  (at  res  est)  et  alte  exqairendam 
atqae  eraendam.  ego  mihi  arbitror,  iudices,  paaca 
pro  legam  latore  esse  dicenda,  ne  tam  obscare 
hoc    occalteqae    scripsisse    yideatar.     an   non    est 


1  mirabilem  A»  |  2  cansas  A»  |  9  potentia  B  1  piior 
Becnro  A,  ^rior  seqiiataro  B  (prior  seoatiiro  P);  prior  seoa- 
ros  Fr,  prior^om^  secarafl  Bo;  an  *ma  pr^op]>ior  secaro 
est  in  hoc  iadicio,  mentitar  (•.  e,  videtur  mentm)  ete.  1  18 
me,  hercale,  Aer  ||  me[ae]  edd.  1 14  oatendere  B  ||  IS  *alicai 
(?)  I  oratio  Aa  |  21  at  alte  AB  |  22  erudiendom  A 


DECLAMATIONES,  CCCXXIX.  293 

hoc  onmibus,  qui  modo  ad  intellectum  sermonis 
peryenire  possunt,  lucidum  atque  manifestum,  eum, 
qui  legem  ita  composuerit^  ut  si  qui  tyrannum  oe- 
cidisset,  in  foro  sepeliretur^  locutum  de  duobus? 
non  intellegit  aliquis^  alium  esse  eum,  qui  occidat^  5  ' 
alium^  qui  occidatur?  argumentis  scilicet  agen- 
dum  est  et  in  exemplum  adferendae  aliae  quoque 
leges.  dicam  nunc  ego^  qui  pulsaverit  aliquem, 
iniuriarum  teneatur:  nemo  tamen  tenebitur^  qui 
se  ipse  pulsaverit.  nam  illud  quidem  ridiculum  10 
(ut  opinor)  omnibus  yobis  faturum  est^  si  in 
exemplum  proximam  similitudinem  adduxero  ac  ne- 
gayero  teneri  lege  ulla  eum,  qui  se  occiderit.  Est 
porro  hoc  manifesto  reprehendendum,  si  ad  eos 
existimemus  pertinere  praemia,  ad  quos  poenae  15 
pertinent.  bene  scilicet  de  re  publica  meruit^  quod 
aliquando  finem  inposuit  harum  calamitatium:  illi 
scripta  lex  est.  non  ille^  qui  componebat  haec  iura^ 
sic  locutus  est:  >non  est  satis  ei^  qui  servitutem 
rei  publicae  detraxerit,  qui  monstra  haec,  quibus  20 
libertas  laborat,  qui  homines  ad[yersus]  deorum  ho- 
minumque  iniuriam  natos  et  in  exemplum  scelerum 
constitutos,  quo  magis  ea  odissemus,  occiderit,  dum 
yiyit;  tantum  honorari;  non  sufficiunt  magistratus, 
nec  satis  sunt  tituli:  habeatur  aliquis  etiam  mor-  25 
tuo  honor^  et  ad  exemplum  posteritatis  ostendatur 
in  foro  sepulcrum,  ne  quis  audeat  tyrannus  esse; 
t.t  onmea  homines  monLentis  limus  sciant,  qai' 
bus  praemiis  adyersus  tyrannos  tyrannicidae  ar- 
menturc?  ita  nunc  hic  tamquam  bonus  eiyis,  ita  80 
tamquam  liberator  huius  ciyitatis  honorabitur?  sic 


2  lacid  A  I  4  aepeliretnr  in  foro  B  ||  9  iniuriam  Aa 
14  ad  deoB  A  ||  15  ezistimamuB  B  y  praemia  pertinere  B  ||  17 
calamitatimi  B  ||  21  ad^yersus]  Bu  ||  25—26  *etiam  morti 
honor  A,  etiam  honor  B 


294  QUINTILUNI 

est  hercule,   iudices^   sic  est:   si  hunc  civitas  non 
habuisset,  serviremus  etiam  nunc  et  gravissima  illa 
tempora^  quae  diu  passi  sumuS;  sustineremus. 
Expecto   me  hercule^    ut  cuiuslibet  inpudentiae 

'  6  ea?cusatores  sic  quoque  opus  eius  augere  atque 
exaggerare  conentur:  »occidit  tyrannum  non  hunc 
Tulgarem  et  usque  ad  nomen  tantum  nocentem: 
plus  aliquid  quam  ceteris  constituamus.  occidit  ty- 
rannum  crudelissimum,  saevissimumi  expugnatorem 

10  non  pudicitiae  modo  et  patrimoniorum  nostrorum 
et  principum  huius  civitatis^  sed  templorum  om- 
nium  et  caerimoniarum;  nec  hominibus  magis, 
quam  diis  inmortalibus  invisum.^  vera  sunt  qui- 
dem  ista,  iudices:  sed  si  velimus  suum  titulum  red- 

15  dere  liberatoribus  nostrae  ciyitatis:  illum  dii  occi- 
derunt.  non  enim  contenti  advocati  partis  adver- 
sae  hac  legis  calumnia^  etiam  bene  meruisse  eum 
de  re  publica  nostra  dicunt,  quod  audito  responso 
ipse  se  percussit. 

20  Ego  porro  etiamsi  confiterer  plurimum  eum  rei 
publicae  morte  sua  praestitisse,  non  tamen  inter 
beneficia  ducerem  iniuriae  finem:  nunc  yero  quis 
ignoraty  quam  multae  eum  necessitates  ad  exigen- 
das  a  se  ipso  poenas  inpulerint?    Si  tantum  hoc 

25  dicerem:  cum  salus  esset  proposita  civitati  haec 
silentio,  ut  tyrannus  occideretur^  quis  non  nostrum 
in  arcem  rueret?  quis  non  subderet  faces?  quis 
non  concremare  pestem  illam  rei  publicae  yellet? 
yidit  animos  nostros,  vidit  impetum.  non  enim  vul- 

dO  garia  sacramenta  ducebant,  nec  sicut  adversus  alios 

1  hnnc  om,  Aa  ||  5  accofiatores  AB,  corr,  Aer  ||  6  occidi 
B  g  10  et  om.  A  II  12  caeterimoniaram  A  ||  13  inyisns  Aa  || 
14  titnlnm  A  ||  16  ciyitatisl  cnnctia  A  ||  22  ac  AbB,  om. 
Aa  II  20  cnm  B  ||  rep  A  ||  25  solns  Aa  ||  25—26  hoc  silentio 
AB,  corr.  Bo  (cf.  295, 17  aq.),  hoc  acilicet  pretio  Ohr  |j  27 
artem  A  ||  28  rep  A  ||  30  hec  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXIX.  295 

tyrannos  [tenebat]  iniuriae  tantum  dolore  urgeba- 
mur.  incredibile  est,  quid  non  ausura  fuerit  liber- 
iatis  et  salutis  necessitas.  quid  enim  dicam,  quam 
invisus  ille  diis  inmortalibus  fuerit?  — :  nos  non 
ferebant  et  patientiae  nostrae  irascebantur.  igitur  6 
si  hunc  tantum  yitasset  impetum^  nihil  tamen  ipsi 
deberemus.  Age  illud,  quamquam  demens  et  scele- 
ratus  et  furiosus,  non  vidit  efifugere  se  non  posse, 
quando  eum  dii  immortales  mon  yellent?  pestilen- 
tia  innocentes  rapiebantur.  non  me  hercule  alium  10 
fuisse  ^in^  causa[m],  iudices;  existimo,  quod  huc 
deducti  sumus.  quid?  in  illa  labe  totius  ciyitatis 
dii  inmortales  non  tam  tacite  intellegi^  quam  pti- 
folicare  poenam  tyranni  yoluerunt.  parum  existima- 
yerunt,  si  illum  alius  occidisset.  15 

Ne  quis  itaque  ezistimet,  ultionem  nostram 
tantum  ad  animos  hominum  pertinere.  illam, 
illam  ego^  iudices,  iam  nunc  yideo  <(redire^  pesti- 
lentiam.  nam  si  fuit  causa  morborum,  quod 
faomo  in  ciyitate  nostra,  sua  tamen  mente  suoque  fio 
proposito  arcem  occupasset,  quod  libertatem  abs- 
tulisset:  quo  tandem  modo  ulciscentur  dii  im- 
mortales  id,  quod  nos  fecerimus?  Corpus  illud  om- 
nibus  sibique  ipsi  damnatum  publicis  scilicet  exe- 
quiis  efiferemus?  hoc  agite:  ducatur  ingens  funeris  86 
pompa^  eat  primus  senatus,  et  ordo  ille  sanctissi- 
mu8|  quamquam  recepta  modo  libertate  IaetuS| 
yultus  tamen  habitusque  ad  maestitiam  transferat; 
Aim  maxima  multitudo  equitwoif  uniyersus  denique 

1  tenebat  AB,  tenebant  edd.,  exclusit  Obr  ||  4  fuerit 
im,  B  J  4— 6  non  deserebant  B  g  6  igitnr  om.  A  |l  7  tan- 
quam  B  ||  10—11  aliam  f^isse  oausam  AB,  eoff.  Bo  ||  11 
muo  A  II  12  labe  illius  totiiiB  oiyitatis  Aa  ||  16—17  tantum 
nostram  A  B ,  eorr,  Bo  et  Ei  H  17  hominum  om.  B  ||  18  ^re- 
dire>  Eo,  eft,  »96,  15  ||  19  ai  om,  A  ||  20  tame  P  ||  29  dum 
AB,  eorr.  Cfr  H  quaeque  dum  AB,  eorr,  Bo,  equites  tum  Or 


296  QUmTILIANI 

populus  lustret  atque  ambiat  rogum.  adieiamus  et 
lacrimas:  »perdidimus  tyrannicidaju  et  vindicem 
rei  publicae  et  libertatis  auctorem^:!  tum  domum 
reversi  narremus  liberis  nostris:  >haec  virtus  habet 

5  praemia«.  an  aUquis  etiam  rostra  conscendet  et 
(qui  supremus  claris  civibus  honor  habetur)  advo- 
cata  populi  contione  laudes  eius,  quem  in  foro  se- 
pulturi  sumus,  concinet?  Audient  haec  dii  immor- 
tales,  qui  nos  pestilentia  liberaverunt;  qui  gravis- 

10  simos  morbos  propitii  miserunt?  si  ulla  est  dicenti 
fides,  iam  nunc  in  hac  cogitatione  atque  in  hac 
rerum  imagine  versatur  mens  mea.  ex  illo  suc- 
censo  tjranni  rogo  surrecturi  mihi  protinus  morbi 
yidentur:  et  quacumque  feralis  ille  ignis  in  ciyi- 

15  tatem  diros  illos  atque  execrabiles  diffuderit  fumos, 
gravem  quandam  <^ac^  pestilentem  nubem  supra 
domos  nostras  ac  tecta  sessuram.  quae  tunc  re- 
sponsa  petituri  sumus?  quod  auxilium?  homines^ 
qui  hanc    quoque    diis   immortalibus  iniuriam  fa- 

20  dmus^  ut  yideantur  salutare  illud  rei  publicae  re- 
sponsum  pro  tyranno  dedisse. 

cccxxx. 

Albdicandus^  qni  alit  adulteram  matrem. 

25  Grimine  adulterii  repudiavit  quidam  uxorem^  ex 
qua  iuvenem  habebat  filium.  adulescens  accessit 
ad  patrem  et  ait,  amari  a  se  meretricem.  de- 
dit  pecuniam  illi  pater.  ille  matrem  egentem 
alere  coepit^  patre  ignorante.  comperit  pater 
et  ob  hoc  abdicat  fiUum. 


6  honora  habere  B— P  ||  8  hoc  B,  om,  Aa  ||  9  labera- 
yenmt  A.a  ]  12  snccesso  B— F  y  15  atque  om,  B  ||  diffdrit 
Aa  g  16  ^ac^  Fr  H  pestilem  AaB  ||  17  responso  B  ||  28  illi 
pectuiiain  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXX.  297 

DECLAMATIO. 

Non  ignoro,  expectatione  criminis  me  onerari 
ex  hoc  praecipne,  quod  abdicans  indolgens  pater. 
itaqne  ne  illa  quidem  dicere^  quae  initio  defensionis 
sollenmia  ceteri  habent,  possum.  ecquid  peccavi?  6 
numquid  luxuriatus  sum?  numquid  bona  patema 
consumpsi?  numquid  meretricem  amayi?  cum  eo 
mihi  patre  res  est,  qui  remissurus  haec  fuit.  uti- 
nam  profutura  ista  frugalitas  esset  apud  patrem! 
nunc  omnis  iudicii  scaena^  omne  periculum  meae  lo 
dignitatis  ex  hoc  oritur^  quod  pecuniam  non  mere- 
trici  dedi. 

In  hoc  enim,  ut  opinor,  omnis  criminatio  diyisa 
est  patris,  quod  matrem  aluerim,  quod  talem,  quod 
patre  ignorant^.  Quod  sic  matrem  alui,  (blandior  15 
mihi  adhuc,  pater)  erat  quod  in  me  laudari  posset| 
si  id  quid^em^  obieeres.  itaque  defensionem  huius 
partis  iucundam  praeteribo,  ne  quam  quaesisse  vi- 
dear  occasionem,  qua  de  meis  laudibus  loquerer. 
Sed  repudiatam  tamen  crimine  adulterii  alui.  sa-  20 
tis  erat  mihi  respondere,  iudices:  istud  qualecum- 
que  est,  ad  filium  non  pertinet.  mariti  mores  ex- 
cutiant,  mariti  seyeritatem  desiderent:  liberis  satis 
est;  quod  nati  sunt.  at  hercule  facilior  mihi  vin- 
dicandi  potestas  ab  ipso  crimine  est^  quod  non  est  25 
liiigatum;  non  est  quaesitum,  non  est  pronuntia- 
tum,  maledictum  fiierit  an  crimeU;  conscientia  mater 
discesserit  an  verecundia;  T<(a>na  te  suspido  an 

^8  abdicat  Ab  ||  4  ita  B  ||  5  haec  quid  A  ||  8  remis- 
Bor  A  1  14  matre  malaerim  Aa  ||  15  matrim  A  g  17  ali- 
qmd  AB,  carr,  Eo  0  18  patris  AB  ||  iocnndam  A  y  19  que 
B  II  20  repndiavit  B  y  fort,*  [tBjnen]  ||  22  mords  non  excu- 
terent  P  ||  28—24  labeiis  satis  sunt  c[.  B  g  24  et  hercule  fa- 
cilias  AB,  corr,  Sch  ||  27  constantia  AB,  eorr,  Or  ||  28 
y^a^na  Bu 


298  QUINTILIANI 

certa  aliqua  probatio  ad  hoc  duxerit.  in  utnini- 
[que]  me  ratio  ducit?  aliquid  audisse  te  credo:  re- 
pudiasti;  nihil  certum  manifestumque  cognoyisse 
te  credo:  tantum  repudiastL  qualecumque  tamen 
Sistud  est,  non  mediocrem  habet  morum  suorum 
defensionem  yel  ipsam  egestatem.  illa  prostituta, 
quae  se  omnium  amoribus  permisit,  fame  iam  per- 
issety  nisi  filium  habuisset.  neque  ignoro,  mea 
yel    tarditate    yel   yerecundia   factum^    quod  mihi 

10  causa  matris  meae  hic  agenda  est^  quod  tam  sero^ 
quod  nunc  demum,  postquam  ipse,  dum  misereor, 
offendi.  utinam  adicere  apud  te  yoluisset  illa^  quae 
mihi  cotidie  ait:  >ita  ego  adultera  hoc  tempore,  in 
hac  potissimum  aetate,  post  filium^  et  post  filium 

15  iuyenemi:?  adfirmat  ideo  se  cibos  accipere,  ideo 
protrahere  yitam,  ut  tibi  de  pudicitia  sua  Uqueat. 
sunt  ista,  quae  moyere  te  quoque  poteront.  ego 
tamen  in  praesentia^  omissa  omni  defensione,  illud 
respondere    contentus    sum^     qualemcumque    aluL 

20  quantulum  est  enim^  quod  praestiterim  ego  iUi, 
etiam  inyidiosae  pietatis  filius?  non  plus  in  matrem 
contnli^  quam  quod  patereris  datum  esse  meretrici. 
Sed  clam  et  ignorante  te.  unde  nuhi  tantam  ^in^- 
felicitatem;  ut  hoc  crimen  sit?   yolo  itaque  inter- 

25  rogare  praesentibus  his,  quos  habemus  iudices^  quid 
fieri  oportuerit.  rogare  te  debui?  exoratns  igitur 
fnisses,  si  petiissem?  hoe  responde^  hoc  adnue:  et 
crimen  confitebor.  aluisses  ergo,  si  sdsses?  credo. 
quantulum  enim  erat  cotidianam  stipem  et  hoc  ezi- 

80  guum,  quo  anima  in  posterum  diem  prorogaretur, 

1  *Titnim[que]  |  8  ignorantia  mea  B  )  12  id  dicere 
8€h  I  te  om.  A  1 15  adtdterae  B  1 17  poterint  AaB,  potemnt 
Ab ,  corr,  ^  |  18  omnimn  B~P  |  23  dam  Aa,  am  Ab  ||  28 
—24  <in>felicitatem  Bo,  cft.  299,  ^7  0  24  et  B  |  26  opor- 
tnit  B  g  27  petissem  B,  potoiasem  P  |  27 — 29  adne  et  crimen 
Aa,  ad  nece  crimen  B  |  80  prorogaretnr  A 


DECLAMATIONES.  CCCXXX.  299 

praestari  filii  tui  matri?  et  si  hoc  animo  fui^^;  tu 
Yoluisti,  tu  dedisti.  nec  euim  cuiquam  credibile  yi- 
deri  potest,  ignorasse  te,  an  ego  vere  amarem. 
«ne  sine  dubio  et  yerecundia  et  metus  inhibuit  ali<- 
quatenuSy  yerum  statim  dicere.  sed  cim  pecuniam  6 
acciperemi  illae  me  subierunt  cogitationes^  quam 
indidgenter;  quam  prudenter  faceres^  ut  infelicem 
feminam  aleres,   nec  yidereris  in  gratiam  redisse. 

„Tu  tamen^  inquit,  mentitus  es  patri  et  «morem 
meretricis  finxisti.'^  Ita  innocentior  eram,  si  verum  10 
•dixissem?  plena  est  huiusmodi  artibus  yita,  plena 
sunt  etiam  theatra:  circumscribuntur  et  seryorum 
artibus  patres  et  mendaciis  fiUorum:  et  ignoscunt^ 
€um  meretricibus  pecunia  datur,  cum  aliqua  a  le- 
none  redimitur  ancilla.  dixi  amorem  esse  mere-  15 
tricis:  acceptam  pecuniam  matri  dedi.  innocentior 
ergo  eram,  si  pecuniam  matri  petitam  meretrici 
dedissem? 

Possit  yideri  sine  dubio  durum  et  asperum,  me, 
cum  ipse  sim  in  periculo^  etiam  ^ro^  alio  rogare:  20 
quaecumque  tamen  occasio^  quaecumque  tamen  ne- 
cessitas  est^  si  iam  ego  offendi,  si  quid^  quod  pa- 
rum   simpliciter   rogayerim,    irasceris,  illam    com- 
mendo  miseram:  non  ut  reducas  (fuit  ista  spes  ali- 
quando  et  forsitan,  si  felicior  essem,  maneret  ad-  25 
huc)y  illud,  quod  egens  et  abdicatus  necesse  habeo 
deprecari;  ut  alas,  etiamsi  irasceris.     qualem  enim 
miserae  illius  existimas  yitam^   cum  cibos  cotidia- 
nos  petit  et  semper  in  posterum  egens  est?    equi- 
dem  yereor,  iudiceS;  ne  post  hanc  meam  calamitatem,  30 
quam   praesertim   excepisse  me  propter  misericor- 

1  praestare  A  ||  et]  at  JRo  ||  fait  A  B ,  corr,  Aer  )  4  me 
otn.  B  II  metu  B  ||  5  *ut  AB  jj  10  infinxisti  B  ||  yerom  Aa  ||  14 
aUenone  Aa  ||  20  ^pro^  Aer  ||  21  ocoasio  qnaecunque  <m, 
B  ||  tomen  <m.  P  J  25  manerem  B  ||  25—26  manere  illud 
adnuc  AB,  corr,  Bo  ||  28  exaestimans  A 


300  QUINTILIANI 

diam  sui  credit^  finiat  inyisam  diu  yitam  et  cibos 
accipere  desmat,  etiamsi  dabis.  nam  si  persevera- 
bit^  (rogO;  ignoscatisy  etiamsi  hoc  forsitan  apnd 
animom  patris  mei  aspemm  yideri  possit)  haerebo 
5  miserae  comes  cotidiano  labori. 


CCCXXXI. 
Bis  damnatns  iuiuriamm^  tertio  albsolntns. 

QUI    CAPITIS  BEUM  KON  DAMNAYERITy    IPSE  PUNIA- 
TUB.    QUI   TEB  INIUBIABUM  DAMNATUS  FUEBIT, 

10  CAPITE  PUNiATUB.     Bis   damnatus   iniuriaram 

tertio  a  quodam  postulatus  absolutus  esi    agit 
cum  accusatore  tamquam  capitis  accusatus. 

SEKMO. 

Bis    damnato    huic    demus    oportet    patronum. 
15  nam  etiamsi  proxime  absolutus  est^  bis  tamen  dam- 
natus  est. 

DECLAMATIO. 

Qui  capitis  accusaverit  neque  damna* 
yerit;  ipse  capite  puniatur.   Lex  haec  est^  qua 

20  iudicium  continetur;  haec  est^  qua  ego  istum  accu- 
sem,  haec  est^  quae  utrumlibet  horum  occisura  sit. 
ergo  hac  lege  sola  accuso.  nemo  dubitaverit,  hanc 
legem  esse  iustissimam;  sed  quas  causas  habeat^ 
postea  dicam. 

26  „Non  accusavi  te,  inquit,  capitis,  sed  iniuria- 
rum."     Primum    igitur    hoc    intueri   vos   oportet: 


2  si  am.  A  II  perseverayit  AF,  perseverarit  B,  corr.Aer^ 
4t  fratris  AB  j|  7  clamatns  A  ||  clamatus  A  ||  8  adampna^ 
verit  A  ||  9 — 10  qui  t.  i.  d.  f.  c.  puniatur  om.  B  ||  21  occi* 
Bura  sit]  est  B  jj  22  sola  om,  B  ||  26  nos  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXXI.  301 

si  qnid  damuatione,  si  quid  ultione  dignum  non 
habet  ius  ^uum^  debet  iudex  sequi  [debet  sequi] 
proximum.  nuUa  tanta  providentia  potuit  esse 
eorum^  qui  leges  componebant^  ut  species  ori- 
minum  complecterentur.  nam  et  semper  caventes  5 
nequitia  yicisset,  et  ius  ita  multiplex  atque  dif- 
fusum  esset,  ut  pro  incerto  baberetur  ignotum. 
fecerunt  ergo,  ut  rerum  genera  complecterentur  et 
spectarent  ipsam  aequitatem.  multa  ergo  invenien- 
tur  frequenter,  quae  legum  yerbis  non  teneantur,  lo 
sed  ipsa  vi  et  potestate  teneantur;  quale  hoc  est. 
sane  enim  concedam  in  praesentia  tibi,  non  faisse 
illud  iudicium  capitis:  si  tamen  eandem  vim  habuit, 
quam  iudicium  capitis^  eandem  poenam  habM?e 
debet.  fingamus  enim  plura  esse  scelera^  sicuti  sunt,  15 
quae  morte  punienda  sint.  «am  cum  lex  etiam 
eum,  qui  falso  accusayerit;  occidi  yelit,  manifestum 
^t,  occidendum  esse  eum^  qui  templa  incenderit, 
occidendum  esse  eum,  qui  patriam  prodiderit:  quo- 
modo  non  interest;  qua  lege  harum  accusayeris,  20 
(quoniam  id  demimi  iure,  de  quo  quaeritur,  com- 
prehensum  est,  ut  qui  capitis  accusayerit,  poenam 
patiatur),  ita  nihil  interest,  quod  genus  iudicii  fu- 
erit;  si  eyentus  eodem  rediturus  faerat.  Num  igi- 
tur  dubium  est,  quin  hic,  pro  quo  loquor,  si  esset  25 
iniuriarum  tertio  damnatuS;  periturus  fuerit?  extra 
quaestionem  est.  quid  ergo?  nan  capitis  occii^atum 
eum  existimari  oportet^  cui  damnato  capitis  poena 
inminet?  non  pecunia  multabitur^  non  ignominia^ 
non   damno    iuris    alicuius.      quid    ergo    futurum  30 

8  *ia8tnm  debet  AB,  istom  debet  P;  ios,  tum  debet 
Ohr  I  8  [debet  seqni]  Ohr  |  8  complectarentur  A  0 11  sed  i. 
y.  e.  p.  teneantor  om.B  l|  13  c.  sed  t.  B  ||  16  nam  AB,  corr. 
Bo  II  18  est  AB,  corr.  !Ro  i  18 — 19  qni  t.  L  0.  e.  eom  om, 
B J  28  aconsatnr  B  ||  aocus.  <[nec  damnaverit^  Bo  |j  28  qnod 
dignuB  (F)  Aa  H  27  *qnid  ergo?  damnatum  eum  etc.  AB  " 
80  iuris  om.  B 


302  'QUINTILIANI 

erat?  ut  occideretnr.  quid  interest  hoc  qua  lege? 
quid  interest,  quo  genere  iudicii?  fieri  non  potest, 
ut  hic  capite  periclitatus  sit^  et  tu  non  capitis  ac- 
cusaveris. 
6  Praeterea  quam  putamus  fuisse  causam  conscri- 
bendae  legis  huiusce?  hanc  enim  cum  excusseri- 
mus:  apparebit,  in  istam  quoque  partem  satis  esse 
cautum.  »si  quis  capitis  aocusaverit  et  non 
damnaverit;  ipse  capite  puniatur.«  hoC;  opinor, 

10  illi  iustissimi  legis  huiusce  latores  spectayerunt,  ne 
quis  impune  alteri  periculum  adferret.  homicidii 
genus  putaverunt;  petere  spiritum  hominis,  quem 
OGcidi  non  oporteret.  tu  hoc  fecisti:  accusasti  in- 
nocentem;  si  tibi  creditum  esset,  peritums  erat  is, 

16  quem  accusasti.  iudices  eodem  tempore  de  te  pro* 
nuntiaverunt.  non  potest  omnino  ista  circumscribi 
religio  et  seyeritas  iudicii,  ut  non  poenam  det  pars 
utralibet.  hoc  absoluto^  qui  periturus  fait;  con- 
tinuo  id  quoque  consecutum  est^  ut  tibi  esset  poena 

20  patienda. 

,^At  enim  tertio  tantum  iniuriarum  accusayi,  et 
tu  bis  iam  damnatus  eras  iniuriarum.^  Quid  inter- 
est^  quae  res  fecerit  istud  capitis  iudicium?  nam 
et  tu  crimen  grayius  obiecisti,  quam  priores  obie- 

26  cerunt.  yis  scire,  quam  hoc  yerum  sit?  — :  semel 
iniuriarum  damnato  ignoscitur:  illud  morte  dignum 
yidetur,  si  is,  qui  bis  iam  damnatus  est  iniuriarum, 
^iterum^  fecit.  iam  hoc  tale  yidetur^  quale  hominem 
occidere.  ergo  tu  id  obiecisti,  quod  lex  morte  dignum 

30  putayit;  quodlex  capite  taxayit:  capitis  ergo  accusasti. 

Hoc  loco  iure  depulsi  ad  conyicia  confugiunt. 

„Bis  tamen  iniuriarum  damnatus  est.^'  Poterat  mihi 

8  canditam  Aa  ||  12  genns  om.  P  ||  13  occidendi  non  A, 
non  occidendi  B  ||  16  consciibi  B  ||  22  iam  <m.  A  ||  88  ^ite- 
rnm  vd  tertiam^  8ch,  qni  bis  iam  damnatas  est,  iniariam 
fecit  Aer  \\  obecisti  A  ||  30  taz  A 


DECLAMATIONES.  CCCXXXI.  303 

Batis  esse^  quod  tertio  absolutus  est.  Sed  animad- 
yertitiS;  quales  inimicitias  sortitus  sit:  scitis  illum 
iam  imiocentem  accusari  solere.  sed  facilius  fuit, 
ut  da/retar  aliquid  gratiae,  dum  id  fieri  sine  pe- 
riculo  videbatur.  ideo  intentius  iudices  pronuntia-  6 
yenmt^  posteaquam  talis  pugna  commissa  est^  in 
qua  perire  alteri  necesse  sit.  omnia  igitur  eius 
tulit;  qui  reus  capitis  accusatur^  pericnlum;  sollid- 
tudinem:  debet  consentire  iis  etiam  ultio. 

SERMO.  10 

Haec  ab  accusatore  existimo  satis  dicta,   con* 
tra  illa: 

PARS  ALTERA. 

DECLAMATIO. 

Lexeum^  qui  capitis  accusarit,  neque  dam-  15 
nayerit;    capite   puniri   iubet.     Capitis   iudicia 
certa  sunt  et  vim  suam  habent.   semper  capitis  iu- 
dicia  sunt  his  legibus  constituta;  quibus  nemo  po- 
test  damnari  plus  quam  semel;  habent  suam  for- 
mam^  suum  iudicium^  numerum  suum^  quaesitorem  20 
suum,   sua  tempora^   sua  nomina.    responde  igitur 
mihi  tU;  qui  accusatum  te  capitis  esse  contendis, 
qua  lege  fueris  reus.    ^iniuriarum.^    hic  iam  ipsos 
interrogare  iudices   possum,    an    iniuriarum    actio 
capitalis   sit.     sed   quid   habeo^   quare   interrogem  26 
iudices?    ex  te  ipso  quaero,  iniuriarum  damnatus 
utrum   occidatur?     non   opinor,    eius   te    futurum 
inpudentiae,    ut    hoc    contendas,      alioqui    dicam, 

'  1 12  satis  B  1  4  traheret  AB,  corr.  Or;  fort.  *  traherent  || 
7  aliqnem  Ba,  alteram  Bb  ||  sit]  esset  Ban  B  9  coixBistere  is 
B  1 16  accusaret  B  g  17  simt  om.  B  ||  20  q  neT^A  |  22  tu  om. 
B  1  23  ipso  A  g  24  ante  Aa  ||  27  non  ut  op.  B  |  28  dic  B 


304  QUINTILIANI 

damnakis  es  semel^  damnatus  es  iterum:  non  esse 
lioe  capitis  iudicinm;  vel  ex  hoc  solo  apparet,  quod 
vivis. 

^Sed  idem^  inquit,  effectura  res  est^  quod  si 
5  capitis  damnajbus  essem,  et  proximo  iure  utendum 
est  et  similitudine  quadam  legis.''  Hic  iam  desinit 
privata  esse  lis.  nam  si  accusatori  licet  conErtituere 
iura  et  leges  ferre^  si  quod  antea  fieri  per  populum, 
per   senatum   licebat,    constituitur  inter   subsellia 

10  pro  dolore  cuiusque  vel  pro  auctoritatC;  superracua 
erunt  sufiragia,  supervacuus  tantus  ambitus  in  con- 
stituendo  iure.  non  de  eo  quaeritur  apud  hos,  an 
aequum  sit;  nos  yenimus  in  iudicium  quaesituri 
hoc  solum,  an  ego  ista  lege  tenear.    ^^At  oportet 

15  et  iustum  est,  ea,  quae  similia  sunt,  simili  poena 
contineri."  Adhibe[s]  senatum,  adhibe[8]  populum; 
emendandum  sit  fortasse  ius:  hoc  interim  viyimuS; 
hoc  utimur.  multa  autem  iura  decipiunt:  neque  ideo 
conscripta  sunt^  ut  ignorantia  fallant. 

20  SERMO. 

Hoc  est  illud  commune  (ut  dicebam  robis)  cum 
scripto  et  voluntate. 

DBCLAMATIO. 

Sed  fingamus  (ut  has  demus  delicias)  ut  simili 

25  lege  utendum  sit.    quid  hic  simile  dixit?  nam  illa 

lege  aliud  genus  actionum,  alium  quaesitorem,  non 

eadem  tempora,   <^nomina^  non  paria.     „Sed  peri- 

1  damnatas  est  semel  AaB  ||  damnatos  est  itermn  AaB|| 
2  vex  ex  B— P  ||  3  vives  AaB  ||  4  res]  Us  (?)  Eo  [  6  desint 
A  II  1  sicut  antea  B  ||  11  *  erant  (F)  If  16  ^adhibefs]  s.  ad- 
hibe[s];  ad]iibe<a>s  s.  adhibe<^a^s  Aer  \  21— 2?i  *de  seri- 
pto  (F)  II  24  deL  in  sim.  B  ||  25  lam  AB,  cwf,  8ch  ||  iUe  Aa|| 
26  nonne  P  ||  27  <nomina>  Aer 


DECLAMATIONES.  CCCXXXI.  305 

culum  par.^  Hoc  si  fit  actione  iniuriaram,  sane 
aliquam  similitudinem  habere  videatur.  interrogo 
enim  te^  an  si  ego^  qui  tecum  iniuriarum  egi,  se- 
mel  obiecissem  tibi  boc  idem  crimen^  et  tu  antea 
damnatus  non  esses^  num  capite  fueris  periclita-  5 
turus?  non^  ut  opinor.  non  ergo  ego  feci,  ut  tu 
capite  periclitareris^  sed  illi^  qui  te  ante  bis  dam- 
naverunt.  neque  enim  senectutem  adfert  summus 
dieS;  sed  longus  ordo  yitae;  nec  ebrietatem  facit 
illa  potiO;  post  quam  concidendum  est,  sed  tem-  lo 
pestivum  conyivium  et  aviditas  nimia.  non  ergo 
mea  actione  efFectum  est,  ut  periclitareris,  sed  illis 
actionibus,  quibus  iam  danmatus  es. 

„Sed  absolutus  sum,  inquit;  tertio."  Viderimus, 
quantum  boc  ad  gloriam  tuam  pertineat:   interim^  15 
damnatus  es  saepius.  etenim  de  petulantia  tua  boc 
illi  primi  iudices  senserunt^  hoc  secundi  senserunt: 
nunc  absolutus  es.     nihil  de  religione  eorum^   qui 
pronuntiayerunt,  querar:  erant  tamen^  quae  te  ad- 
iuvarent.    non  illud  dicebatur  in  iudicio:  »non  est  20 
hic  talis,  in  quo  petulantia  credenda  sit,  modestos 
mores  habet,  nemini  umquam  fecit  iniuriam^^:   sed 
dicebatur  illud:  »non  iam  iniuriarum  petitur  ultio: 
capite   periclitaturuB   est.     etiamsi   quid  commisit^ 
satis  tamen  poenarum  dedit.4c  ipsa  hac  soUicitudine  25 
circumscripsisti  misericordiam  iudicum^  si  alterum 
occisuri  erant. 

SEEMO. 

In   summa    parte    aestimabitur,   cui  homini  et 
quanta  ultio  petatur.  30 


5  pericli  A  g  6  num  AB,  corr.  Aer,  ||  7  bis  om.  Aa  „ 
12  nt  om.  A  II  16—17  tna  qaod  iUi  Bo  ||  23  iam  in  ras.  A; 
tanta  {?)  Ba,  tamen  Bb  ||  28  Sermo  om.  B 


Qnintiliani  decL,  ed.  Bitter.  20 


306  QUINTILIANI 

DECLAMATIO. 

Ultio  quae  peiitur?  quae  adyersus  homicidas 
scripta  est,  qnae  adyersus  eos,  qui  ter  iniuriarum 
damnati  sunt^  scripta  est.  neque  ego  ignoro^  unde 
5  isti  hic  animus.  nova  enim  spes  fecit  hanc  litem: 
homo  alioqui  petulans  quaerit,  quo  modo  inpune 
occidat,  quo  modo  manibus  suis  permittat  omnia. 
hoc  ergo  priyilegium  habeant,  qui  bis  iniuriarum 
damnati  sunt,  ut  tertio  accusari  sine  periculo  non 

10  possint?  hoc  aequum  mortalium  yideri  cuiquam 
potest?  yiyit  ille,  qui  his  iniuriarum  damnatus  est^ 
qui  duabus  partibus  periit  ciyitati,  quem  petulantia 
sua  morti  iam  prope  admoyit:  hic  occiditur,  quia 
questus  est.    utinam  mihi  contingeret  apud  eosdem 

15  illos  iudices  causam  dicere,  qui  istum  absolyerunt^ 
homines  mites  et  misericordes,  et  qui  turpissimos 
quoque  ciyes  tamen  seryare  maluerint! 

CCCXXXIL 

Diyltis  et  panperis  testamenta. 

20  Pauper  et  diyes  amici  erant.  diyes  testamento 
alium  amicum  omnium  bonorum  instituit  he- 
redem,  pauperi  iussit  dari  id,  quod  ille  sibi 
testamento  daret.  apertae  sunt  tabulae  pan- 
peris.    omnium  bonorum  instituerat  heredem. 

26  petit  totam  diyitis  hereditatem.    ille,  qui  scri- 

ptus  est  heres;  yult  dare  tantum,  quantum  in 
c^nsum  habet  pauper. 

1  Declamatio  om,  B  ||  2  petetur  B  ||  3  bis  AB,  corr,(xr\\ 
5  non  A  B,  corr,  Eo  ||  7  accidat  B — P  ||  11  epotest  Aa  ||  semel 
AB,  corr,  Qr;  semel  <et  iterum^  Ohr\  qui  semel  iniuriarum 
damnatus  est,  ^vivit^  qui  duabus  etc.  22o  |  12  perit  A  ||  qui 
AB,  corr,  edd,\  13  occidetur  Aer  0  16  tmites  Aa  (  17  ma- 
luerunt  B  ||  22—24  pauperi  i.  d.  i.  q.  eic,  —  heredem  om.  Aa 


DECLAMATIONES.  CCCXXXII.  307 

DECLAMATIO. 

Si  ad  Yotum  meum^  iudices,  fata  cessissent^ 
optabilius  fuerat  mihi^  ut  is^  de  cuius  bonis  con- 
tendimus;  esset  heres  meus.  ad  hanc  igitur  peti- 
tionem  invitus  et  tristis  et  flens  venio.  yiderimus  5 
enim  postea  de  iudiciis:  interim  non  dubitabitur, 
uter  ex  nobis  illum  magis  amarit.  postea  iura  ex- 
cutiam,  postea  scriptum  interpretabor:  interim,  quod 
ad  utriusque  nostrum  animum  pertinet,  non  esset 
inter  nos  quaestio,  si  utrumque  eodem  titulo  reli-  10 
quisset  heredem.  [Narratio.]  habet  autem  hoc  in- 
commodi  paupertas,  quod  quotiens  ad  amicitiam  su- 
perioris  accessit,  adfert  aliquid  dubitationis,  fide 
an  utilitatibus  amet. 

Officia  adversus  se  mea  noverat  dives,  assiduum  15 
me  haesisse  lateri  suo  sciebat:  tenuitas  mea  adfe- 
rebat  hanc  ei  dubitationem,  ut  posset  quaerere,  an 
istud  amicitia  fecissem.  itaque  cum  sciret  mortem 
esse,  quae  de  animis  diceret  verum,  testamenta, 
quibus  omnem  adfectum  fateremur,  ita  supremas  20 
tabulas  ordinavit,  ut  adversus  me  fdiceref  vellet 
animo  meo.  bona  interim  sua  apud  istum  deposuit, 
dum  sciri  possit,  quid  de  illo  ipse  sensissem.  dari 
mihi  iussit  »id;  quod  ego  testamento  meo  darem.« 
si  cogitationem  intra  angustias  facultatium  mearum  25 
tenuit,  praeter  id,  quod  ingratus  videri  potest  ami- 
cus,  non  multum  eius  interfiiit,  quid  ego  scripsis- 
sem.  lectae  sunt  tabulae  meae:  constitit  fides  ami- 
citiae:  omnium  bonorum  institutus  heres  erat;  hoc 
plenior  animus  meus,  quod  sine  exceptione.    igitur  30 

1  Deelamatio  <m.  B  ||  2  mecum  B  ||  censissent  Ab,  coe- 
pissent  P  ||  8  aquod  Aa  ||  9  ad  onu  AaB  ||  10  titulo  A  ||  11 
♦[Narratio],  cf.  prolegg.  1|  13  N  A  ||  20  fatemur  A  ||  21  licere 
(?)  Bo;  an  *  iudicari  (?)  \\  26  facultatum  AbB  ||  27  multi  B  ; 
eiua  A  II  30  planior  (?)  Eo  \\  meus  erat  quod  B 

20* 


308  QUmTILIANI 

qaod  ad  me  pertinet,  aperui  pectus  et  conscientiam 
protuli  et;  qua  rerum  natura  patitur^  viscera  paene 
mea  in  conspectu  vestro  sunt.  iste  heres  adhuc 
non  ostendit  testamentum. 

5  Sed  scio  non  esse  praesentis  temporis  discepta- 
tionem^  uter  mereatur.  satis  enim  voluntas  defuncti 
comprehensa  tabulis  est.  institutus  es  primo  loco 
Iieres.  non  facio  tibi  istius  honoris  controversiam: 
quaeritur  hodie,  quid  debeas  mihi.    si  iudicia  mea 

10  adversus  amicum  intra  legatum  stetissent;  legatum 
a  te  repeterem.  heredem  omnium  bonorum  habui: 
hoc  ut  sim  postulo.  ut  scriptum  non  esset;  iudices, 
iniquum  erat  offerri  mihi  quantum  habeo,  tamquam 
iSy  qui  defunctus  est^  dari  mihi  iusserit^  quantum 

16  ego  illi  dare  possem.  ingens  autem  horum  diffe- 
rentia  est:  id  mihi  dari  iussit,  quod  ego  illi  meo 
testamento  darem.  non  habet  in  hoc  interpretatio- 
nem  modus:  quantum  pensatione  constet^  numerari 
potest    et  recipit   comparationenu     qaod   reliquit, 

20  quantum  fieri  potest,  dari  voluit.  eadem  rei  natura 
est.  itaque  si  illi  pecuniam  testamento  meo  legas- 
sem;  pecuniam  peterem,  nec  ferrem  te  dantem  pro 
pecunia  aliquid^  quod  esset  tantundem.  si  manci- 
pium  reliquissemi  mancipium  deberes,  nec  diceres 

26  mihi:  >accipe^  quanti  istud  est,<  id  dari  mihi  ius- 
sity  quod  ego  illi  darem.  quid  ego  autem  dabam 
illi?  hereditatem.  quid  peto?  hereditatem.  quid 
scripsi?    bona   omnia.     quid  yindico   mihi?    bona 

2  qna]  qaaram  Ba,  anuii  Bb,  qaantum  Aer  j|  partitar 
Aa,  petitar  P  |  11  peterem  P  ||  12  iud  AB,  yide  F  ||  16 
qaod]  qaantam  B  p  18  pensationi  B  ||  19  qnid  AB,  carr. 
incert.  attc$.  apud  Aer  1  relinqnid  Aa  ||  21  ille  Aa  ||  22  ferre 
hitedandetem  Aa  ]  26  qnanto  A||  qaanto  AB,  carr.  Gr  H 
mihi  dari  B  1  26  qaid]  qaod  B  ||  27—28  qui  scripsi  B  ||  28 
qai  dam  dico  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXXIL  309 

omnia.    voluit  simile  esse  iudiciam  suum  meo  te- 
stamento    et'  quodammodo   invenit   rationem,    qua 
posset  iudicare  post  mortem.    istud  yero  quale  est; 
quod  oflfers?    reliquit  mihi  dives  amicus  pauperta- 
tem?     Non  statim  de  animo  loquar:    interim  po-  5 
testis  permutata  (ut  sic  dixerim)  translataque  in- 
yicem  fortuna  aestimare  ius.    fingamus  enim  hoc 
aliquem   pauperera   scripsisse  de  divite.     quomodo 
causam   expUcamus?    alium   fecit   heredem^   iussit   . 
amico  locupleti  tantum  dari^  quantum  ipse  sibi  te-  lo 
stamento   daret.     sit   inventum   tale   testamentum^ 
quale  est  meum:  num  ab  herede  tantam  pecuhiam 
peteret,  quantam  ipse  possideret?    non,  ut  opinor. 
nam  ne  posset  quidem  dari.    sed  illud  succurreret: 
dari  tibi  iussit;  quod  titulo  testamenti  dabas:   da-  15 
bas   autem   hereditatem.     nihil    ultra    hereditatem 
petere  debes.  atqui  ius  idem  est,  verba  eadem  sunt: 
nec  cum  personis  lex  mutata  est. 

Nunc  ut  animum  quoque  intueamur  testantis: 
hocine  illum  voluisse  existimatis?  ideo  inquisivit  20 
meam  fidem,  ideo  vitae  experimentis  credere  parum 
putavit,  ideo  in  ipsum  inrupit  animum  et  penitus 
intuendam  omnibus  hominibus  mentem  dedit,  ut 
mihi  hoc  relinqueret,  quod  habebam?  est  quare 
aperias  testamentum,  est  quare  omnem  spem  tibi  25 
in  posterum  excidas.  sciunt  propinqui  mei,  nullum 
alium  mihi  cariorem  fuisse;  sciunt,  si  qui  alii  fae- 
runt  amici,  totam  mentem  meam  deditam  uni  faisse. 
quid  interest  autem,.  quantum  sit,  quod  totum  est? 
»omnium  bonorum  heres«  —  quidquid  habui,  quid-  so 

1  fort,  *  iudicio  meo  suum  testamentum  {?)  ||  8 — 9  de 
div.  q.  c.  explicamus  om.  Aa  ||  9  alium  delevit  Ab  ||  13  pos- 
sit  A  II  14  Buccurrit  AB,  corr.  Sch  \\  15  tituli  B,  tu  illi  Aer\\ 
testamento  AB,  corr.  Pi  ||  17  atq:  qui  ius  quidem  P  ||  18 
ne  aequum  Aa  ||  22  id.  iam  ip.  P  ||  23  et  B  ||  27  fueiint  B 
29  autem]  animi  A  et  edd. 


310  QUINTILIANl 

qaid  seryavi,  qnidquid  longae  frugalitati[s]  saper- 
foit;  accessissent  haic  testamento  subitae  opes: 
idem  erat.  neque  ego  nunc  divitias  peto:  pauper- 
tate  consuevi^  frugaliter  yiyere  scio,  nulla  mihi 
6  grayis  necessitas  est.  illum;  illum  titulam  amplector 
omnium  bonorum. 

Si  quid  inferi  sentiunt:  cognosce  animum  meum; 

sicut  yoluisti:    tibi  yixi^   tibi  moriturus  fui^   nuUi 

alii  in  hoc  pectore  locus  fuit.    hoc  te  omnium  bo- 

10  norum  meorum  heredem  institui[t].    post  hoc  te- 

stamentum  dicat  aliquis  se  mereri. 

CCCXXXIIL 

Pauper  Inpensis  diyitis  disertus. 

Pateonum  optabe  liceat.    Ingbati  sit  actio. 

15  Adulescentem  diyes  pauperem  inpensis  suis  [in] 

Athenas  misit.  rediit  ille  disertus.  detulit  di- 
yitem  quidam  reum  proditionis  et  optayit  pa- 
tronum  pauperem  illum;  qui  diyitis  inpensis 
profecerat.   egit  pauper.   non  tenuit.   accusatur 

20  a  diyite  ingrati. 

SERMO. 

Intellegitis  huic  adulescenti  cum  summo  re- 
spectu  diyitis  agendum.  ita  demum  enim  yidebitur 
idy  quod  fecit,  necessitate  fecisse,  si  de  illa  que- 
25  retur. 

Et  in  totum  hoc  seryare  in  omnibus  contro- 
yersiis;  quae  ingrati  lege  continentur,  debebimus, 
ut  hi;  qui  rei  sunt;  in  ipsa  actione  ingrati  non  sint. 

1  fragilitatis  A,  fmgalitatis  B,  corr.  6rr||4  consueyi 
A  II  5  illnm  om.  P  |  10  in8titai[t]  JRo  ||  13  diyit]///8  A  1  15  in- 
pens  A  II  expensis  B  ||  *[in];  in  ^studia^  6V  1 16  redit  A  || 
24  f.  se  de  B  g  quaereretnr  A 


DECLAMATIONES.  CCCXXXIII.  311 

raro  valde  intervenient  controversiae^  in  quibus  hoc 
quaeratury  an  is,  qui  ingrati  reus  est,  acceperit 
beneficium.  pleraeque  (sicut  haec)  devertunt  eo,  ut 
quaestiones  habeant,  an  quisquis  acceperit  bene- 
ficium  et  non  reddiderit,  ingratus  sit?  an  omnia^  5 
quaecumque  exigebantur,  praestare  debuerit?  an 
potuerit? 

Gulosos  figurarum  ducet  haec  specieS;  ut  hic 
pauper  imputet  diviti,  tamquam  praevaricatus  sit. 
id  autem  si  intellexerint  iudices^  vel  propter  hoc  10 
illum  damnabunt;  quod  praevaricatus  sit,  vel 
propter  hoc,  quod  hodie  certe^  ubi  patronus  non 
optatur^  accusat  illum,  quem  vult  videri  praevari- 
catione  dimissum.  ergO;  quod  ad  meum  consilium 
pertinet;  hic  invitus  egit:  ea  quae  dicenda  accepit,  15 
pertulit. 

DECLAMATIO. 

Est  videlicet;  iudiceS;  hoc  quoque  in  potestate 
fortunae,    ut  in  contrarium  bona  ipsa   convertat. 
maximum  me  a  divite  accepisse  beneficium,   quod  20 
mihi  consummare  studia  contigerat^  quis  negaverit? 
cum   interim   maximorum   mihi    malorum    causam 
hoc  ipsum  attulit,  quod  videbar  disertus.     adeo  ut 
si   mihi   exuere   hauc  partem  persuasionis   liceret^ 
amputare  vocem  et  velut   omnem  usum  loquendi  26 
perdidisse   maluerimi    quam   cum   homine   de   me ' 
optime  merito  iam  bis  consisterem.    et  prioris  ta- 
men  iudicii  manifesta  excusatio  erat:  iussus  loque- 
bar:   hodie  quem  modum  teneam  actionis,   quibus 

8  hoc  dev.  B  y  8  galosus  figxirarnm  ducet  haec  species 
AB,  gulosus  figararam  ducet  has  species  edd,;  corr.  Bo  cfs, 
292,  5  1  10  q  A  II  11  — 12  illum  d.  q.  p.  s.  v.  p.  hoc  om, 
A  1  20  meae  yitae  B  ||  21  N)  A  ||  quis  negaverit  quis  ne- 
gaverit  B  ||  22  inter  A  el  edd,  ||  23  desertus  Aa  ||  26  malue- 
ram  B  ||  27  consistere^m]  Qr  ||  28  loquebatur  B 


312  QUINTILIANI 

vocibus  optime  (ut  iam  saepe  dixi)  de  me  merito 
satisfaciam,  reperire  non  possum.  Yera  sunt  enim 
illa,  quae  dizit. 

[Narratio.]     Pauper  ego  natus  et  contra  facul- 

5  tatium  rationem  mearum  infelicis  huius  eloquentiae 
studiosus;  huius  liberalitate,  huius  opibus  peregrina 
studia;  clarissima  exempla,  otium^  quo  plurimum 
studiis  confertur^  sum  consecutus:  utinam  non  us- 
que  ad  invidiam.    nam  mihi  cogitanti^  cur  integer- 

10  rimum  virum;  optimum  civem  calumniator  ille  pro- 
ditionis  reum  fecerit,  nihil  succurrit  aliud,  quod 
secutus  sit,  quam  ut  ego  agerem.  habebat  enim 
ius  optandi  patronum,  [et]  hanc  leges  dederant  po- 
testatem:  et  forsitan  quaerebat  etiam  cbntra  abso- 

16  lutionem  innocentis  rei  hunc  colorem,  ut  yideretur 
ideo  dimissus,  quia  ego  egissem.  hoc  ei  certe  non 
contigit.  reum  offendi,  non  me  hercule  supervacua 
asperitate  verborum  (ab  hac  ego  enim  me,  quate- 
nus   fides   agendi   permiserat,   abstinuisse  animum 

20  confiteor):  sed  perferenda  fuerunt  mandata  falsa, 
verum  criminosa;  conficta,  verum  invidiae  tamen 
plena.  quod  si  quid  esse  in  ratione  dicendi  vide- 
tur,  si  quis  me  infestam  attulisse  credit  orationem, 
accedit  hoc  quoque  gloriae  optimi  civis,  quod  me 

25  accusante  absolutus  est. 

Ingrati  reus  sum.  De  prima  parte  causae,  iu 
diceS;  non  faeiam  controversiam,  neque  fas  est: 
accepi  beneficium,  quantum  maximum  dare  paren- 
tes  liberis  possunt.    non  enim  si  fortuna  infelicis* 

30  sima  adhuc  officia  studiis  meis  dedit,  non  tamen 
ista    animo    praestantis    aestimanda    sunt.    accepi 

4  *  [Narratio.],  cf,  prolegg.  ||  facttltatam  B  g  5  mearnm 
rationem  B  ||  7  otium  A  ||  qnod  B  ||  11  mihi  B  H  qaid  B  || 
13  [et]  Bo  II  16  admissna  B  g  18  me  om.  B  n  19  absteimisse 
B  J  21  tamen  om,  B  ||  28  qnantu  A  ||  30  ad  hoc  AB,  corr, 
Oir,  haec  Aer 


DECLAMATIONES.  CCCXXXIII.  313 

pecuniam,  yotum,  spem  futnraa  in  posterum  vi- 
tae:  infeUcitery  etiamsi  mihi  hic  defendendus  fu- 
isset.  accepi  beneficium;  ne  illud  quidem^infitiabor; 
non  reddiiU. 

Non  tamen  continuo  sequituT;  ut  ingrati  lege  5 
teneatur,  qui  acceptum  beneficium  nondum  pensa- 
verit.  alioqui  nemo  est,  qui  non  ^in  hoc^  calum- 
niae  genus  possit  ini^idere.  nam  ut  huiusmodi 
omittam  tempora,  statim  certC;  ut  accepit  benefi- 
cium,  accusari  potest:  nondum  enim  reddidit.  lO 

Quod  si  non  continuo  ingratus  est,  qui[a]  paria 
non  fecit:  superest;  ut  illa  nobis  intuenda  sint,  an 
onmia  praestari  iis,  qui  beneficium  dedennt,  opor- 
teat?  an  idy  de  quo  cognoscitis,  praestari  oportue- 
rit?  ac  postremO;  an  potuerit?  Non  omnia  esse  15 
praestanda  etiam  parentibus  dico:  alioqui  nihil  est 
periculosius  acceptis  beneficiis^  si  in  omnem  nos 
alligant  seryitutem.  nam  etiam  scelerum^  si  ita 
videatur  his^  qui  nos  meritis  obligavefe,  adferunt 
necessitatem.  quapropter  illa  in  confesso  erunt^  20 
neque  facturum  aliquid  adversus  rem  publicam  ex 
voluntate  eius,  a  quo  beneficium  acceperity  eum, 
qui  acceperit;  neque  inpium  erga  parentes  necessi- 
tate  tali  futurum,  neque  inhonestum;  neque  ea^  quae 
fieri  non  poterunt^  praestaturum.  26 

Quod  si  luce  ipsa^  iudices^  clarius  est:  iam  in- 
tueamur,  an  hoc^  quod  me  praestare  debuisse  dicit; 
praestari  oportuerit.  Fortior  sic  ageret:  advocatio- 
nem  negare  contra  reum  proditionis  non  debui; 
oportebat    non    deesse    legibus   vocem^   oportebat  30 

1  fdtnram  AB,  corr,  ChriS  illum  AB  ||  6  continuo  otn. 
B  II  7  aliqtii  B  1  ^in  hoo^  Aer  ||  7 — 8  calnmnia  egenns  pos- 
set  B  11  8  ut  nam  Aa  ||  11  est  om.  B  ||  qui[a]  Sch  ||  13  prae- 
stavit  is  B  ||  dederit  B  ||  14  interpraetari  Aa,  pecari  B  ||  24 
tali///  fat.  A,  tahs  f.  B  jj  25  poterit  Ab  ||  30  sq,  legibus  vo- 
cem  opportebat  esse  otn.  B 


314  QUINTILIANI 

esse  aliquem^  qui  in  sammis  rei  publicaey  ut  tom 
videbatur,  periculis,  excuteret  yeritatem.  dicebatur 
proditor  aliquis;  clamabat  delator  >si  mihi  vox 
esset;  si  quid  eloquentiae  natura  tribuisset^  iam  vo- 
6  bis  ostendissem,  quae  cum  hoste  commercia,  quod 
discrimen  totius  rei  publicae^  quam  haec  omnia, 
quae  in  conspectu  sunt,  in  ultimo  periculo  essent.< 
hicine  eum^  qui  accusare  posse  yidebatur;  tacere 
oporteret?    Mihi  aliter  agendum  est.    ego  utilitati- 

10  bus  publicis  contra  restitissem.  ego  vero  haec 
omnia  f  supra  mef  maluissem,  quam  tanta  merita 
asperiore  ulla  yoce  yiolare.  sed  necessitati  quid 
faciam?  lex  optandi  patronum  ius  dabat:  me  dela- 
tor  optaverat.     doce^  quid  faciam.     delator  ius  ha- 

15  bet.  contra  omnem  meam  deprecationem  publica 
auctoritafe  nititur.  conscientia  me  hercule  facere 
hoc  yiderer  ac  timuisse,  ne  si  illi  causae  vox  con- 
tigisset^  in  medium  scelera  prodirent.  ego  vero 
suscepi  causam  nec  timui,  ne  yincerem.   non  igitur 

20  obicere  debes  mihi,  in  quod  coactus  sum:  illa, 
quae  faerunt  in  mea  potestate,  si  deprehendisti; 
ostende;  si  vultus  infestus,  si  yox  incitatior,  si 
quid  ultra  necessitatem.  Neque  ista  ego  inputo. 
non  enim  poteram;   neque  erat  adversus  innocen- 

26  tiam  tuam  ingenio  locus.  itaque  discessi  a  iudicio 
laetior^  quam  reus  ipse,  et  yelut  editis  necessitate 
operis  ad  gratulationem  cucurri.  nec  me  ei  in 
reliquum  eximo  tempus.  debere  confiteor:  da, 
quem  defendam;    da^  pro  quo  loquar.     si  quid  ad- 

80  versus  illum  nocentissimum  delatorem  invenire  pos- 


1  samma  B— P  ||  2  excuteret  A  |[  5  08tenderem  Eo 
6  totius  om.  F  y  8  hic  me  eom  B  )  accusari  A  B  ||  10  stetis- 
sem  edd.  |  vere  B  ||  11  suprema  Obr,  Bu^primi  Gr,  spemere 
Bo  II  16  auctoritas  AB,  corr.  Aer  ||  17  yidetur  B,  yidebatur 
12o  II  19  yincerer  AB,  corr.  Gr  1  20  mihi  id  qaod  i^o  y  21 
in  media  potestate  B  ||  29  proloquar  B 


DECLAMATIONES.   CCCXXXIV.  315 

sumus,   impera  quod  vis:   in  quantumcumque  tua 
ista  vox  est. 


CCCXXXIT. 

Proditoris*  aceusator  ex  defensore. 

GUM     DAMNATO     PBODITIONIS     PATBONUS     EXULET.  6 

Adfuit  <^quidam)>  reo  proditionis.  absolutus  est 
ille.  peti<(i^t  ab  absoluto  pecuniam;  quam  pac- 
tus  erat;  non  dantem  detulit  reum  proditionis. 
damnavit.   petitur  in  exilium. 

DECLAMATIO.  lo 

Cum  damnato  proditionis  et  patronus 
exulet.  Damnatum  esse  proditorem  certum  est^ 
et  hunc  fuisse  patronum.  quomodo  tamen  defen- 
ditur?  quomodo  proditorem  defendit.  huic  sic  per- 
8uas^um)>  erat  etiam  ante  experimentum,  nullam  15 
esse  ingenio  suo  malam  causam.  ;,Non  fui[t], 
inquity  patronus  eo  iudicio;  quo  damnatus  est.'' 
Si  verba  legis  intueri  velimus,  nihil  hoc  ad  prae- 
sentem  cognitionem  pertinet.  satis  est  enim  pro- 
bare  et  illum  proditorem  et  te  patronum  fuisse  20 
quandoque. 

Sed  videamus,  quid  secuta  sit  lex.   non  me  her- 
cule  tantum  putem  providisse  legum  latorem^  quan- 
tum  adversus  te  probamus.    patronum  enim  voluit 
exulare,  non  conscium.     illa  prorsus  locutus   cum  25 
advocatis  videtur:   sane  suscipi<[a)>tis  alias  temere 

4  defensione  B  ||  5  patronus  cum  damnato  proditionis 
abaolutas  est  exsulet  Aa,  p.  o.  d.  pr.  ex.  Ab  ||  6  %quidam^|| 
reus  B  I  7  *peti^i^t  ||  8  pactus  A||14  hoc  sic  persuase- 
rat  AB,  corr,  Bo;  hoc  sibi  persuaserat  Aer  ||  16  genio  Aa  |{ 
fui[t]^er  II  18  Tolumus  B  ||  25  exusalare  A,  exulari  B  ||  26 
adv.  is  vid.  B  |  suscipi^a^tis  Aer 


316  QXnNTILIANI 

cansasy  ubi  priyatae  leges  enint  et  ad  unins  com- 
modom  pertinebunt:  cum  vero  de  proditione  age- 
tur;  diligentius  intuemini.  etiamsi  vobis  nihil  ipsi 
confitebuntur:  at  hoc,  si  non  satis  momenti  publica 

5  pericula  habent;  vestri  respectu  capitis  inquirite. 
hoc  igitur,  quo[d]  de  lege  cauttun  est:  proditor 
advocatum  habuit,  licet  illi  nihil  profaerit.  Nunc 
vero  quam  necessarium  ex  eventu  ostenditur:  pro- 
ditor  absolutus  est.    has  illi  artes  timuerunt;  hanc 

10  calliditatem  advocatorum.  constituit  enim  natura 
quaedam  arma  nequitiae,  per  quae  abducantur  iu- 
dicum  animi. 

„Sed  ipso;   inquit;   iudicio,   quo  damnatus  est; 
non  fui  patronus."     Volo  interim  sic  agerC;  tam- 

16  quam  nuUam  rei  publicae  iniuriam  fecerit  etiam- 
num  hoc  satis  est:  advocatus  proditoris  fuisti.  fin- 
gamus  igitur  ampliatum  fuisse  iudicium  et  tantum 
primo  iudicio  patronum  illum:  nonne  damnatio  se- 
queretur;  quod  omnino  patronus  fuisset?  non  ergo 

20  tempus  intueri  debemuS;  sed  causam,  si  homo  idem 
est;  si  crimen  idem^  si  lex  eadem.  putemus  ab  alio 
esse  damnatum.  non  enim  proderit  tibi  istud^  quod 
inputas.  tunc  enim  diceres:  »ignoravi;  et  idem  me, 
quod  iudiceS;  fefellit^::  nunc  proditorem  sciens  de- 

25  fendisti.  nihil  dico  de  advocatione:  testem  perdidi. 
tantane  lucri  cupiditas?  sic  proditores  corrumpun- 
tur.  Sic  prorsus  homo  nocentissimus  cum  advocato 
suo  locutus  est:  »ego  quidem  prodidi,  sed  magnam 
pecuniam  accepi:  et  tibi  sufficit4c.  quaeritis^  iudices, 

30  quantum  promiserit  petenti?  — :   non  potuit  pro- 

1  privatae  leges  Bo  ||  erant  B  ||  2  pertinebant  B  |[  age- 
retur  B  1  4  ad  A  ||  6  quod  de  AB,  corr.  Sch;  fort.*  de  quo; 
a/n  hoc  igitor  qaodcnmqne  lege  c.  e.  (?)  |  7  iUe  B  ||  8  quem 
B,  quae  P  ||  11  qnaedam  om.  A  ||  abidicantur  B  g  16  etiam 
nnnc  Aa  ||  21  eadem  nt  p.  P  ||  24  hunc  B  |{  29  suffecit  Aa 
31  potenti  Ab 


DECLAMATIONES.  CCCXXXV.  317 

ditor  solvere.  ergo  quantum  in  isto  est,  proditor 
yiyit:  nec  Tiyit  tantum,  sed  etiam  insidiatiu:  et  ad 
hoc  necessitate  solvendi  urgetur:  addidisti  homini 
nocentissimo  pecuniae  necessitatem.  unde  tempo- 
rum  mutata  condicio  est?  pecuniam  non  accipie-  5 
bas:  ita  nunc  illi  quod  punitus  est,  merces  huius 
yindicata  est?  — :  pecuniam  non  acceperat. 

cccxxxv. 

Infamis  In  noyercam  Tulneratns. 

Infamis  in  novercam  cum  patre  peregre  profectus  lo 
est.  cum  in  latrones  incidissent;  fugerunt.  pater 
reversus  adulteros  inclusos  in  cubiculo  depre- 
hendit.  occidit  uxorem;  adulterum  vuhieravit; 
is  fugit.  postea  vulneratus  filius  venit.  inter- 
rogavit  eum  pater^  a  quo  vuhieratus  esset.  ille  15 
a  latronibus  dixit.  curavit  eum  pater  et  reddit 
causas  mortis  voluntariae.    filius  C.  D. 

DECLAMATIO. 

Adversus  itiala  et  iniurias  fortunae  et  gravem 
plerisque  vitam  unum  natura  remedium  invenerat;  20 
mortem.  nec  quisquam  potest  tam  crudelis  legum 
lator  fuissC;  qui  hominem  innocentem  vita  puniret*, 
cum  et  hoc  ipsum  sit  calamitatis  genuS;  mori  velle. 
necessaria  tamen  vestra  cognitio  est^  [ut]  non  quia 
istud  liberum  esse  innocentibus  non  oportet^  sed  25 
quia  multi  sunt,  qui  sic  conscientiamfemittuntf:  et 
ideo  adiectum  est  damnum  sepulturae,  ne  se  putent 

2  insidiator  B  ||  3  urget  Aa  ||  4  iinde  tamen  pactoram 
Sch  II  5  est  conditio  Aa  |j  cnpiebas  F  ||  16  reddidit  B  ||  17  fi- 
lins  c.  d.  om.  B  I  18  Dedama''.  Filius  od.  B  ||  21  ne  B  ||  24 
[utl  Bo  et  Ei,  utiqne  edd.  ||  fignrata  acerrime  dicta 
A  I  26  amittunt  B,  evitant  SSi,  effdginnt  Bo  \\  27  (u  in 
vmrg,  A 


318  QUINTILIANI 

poenas  effdgisse.  ideo  ego  hanc  yitam  olim  invi- 
sam  tam  diu  tuli,  donec  filius  meus  sanaretar^  ne 
yiderer  aliqua  conscientia  mori  velle. 

Mori  Yolo.  nihil  me  commisisse  manifestom 
5  est.  et  iam  satis  rationem  videor  reddidisse.  Mori 
Yolo  senex:  habet  suos  vita  terminos:  dum  membra 
sufficiunt;  dum  in  officio  vires  sunt.  quotamquam- 
que  partem  habeo  yiyentis?  cum  adhuc  haberem 
uxorem^  matrfmonio  inutilis  eram;  nec  mirum,  si 

10  quem  concupivit  iuniorem:  occidere  adulterum  non 
potui.  non  miraretur  me  mori  velle,  si  quis  vidis- 
set  fugientem:  quam  tarde  feci!  felicissimus  fuis- 
sem,  si  me  latrones  occidissent.  Accedit  illud;  filium 
habeo:  mori  volo^  dum  salvus  est^   dum  illum  re- 

15  linquere  superstitem  possum.  paene  illum  nuper 
amisi.  quid  futurum  erat^  si  non  potuissem  sanare? 
bene,  dii,  quod  leve  fuit  vulnus!  non  accidet  hoc 
mihi  iterum.  ego  sciO;  in  quibus  cogitationibus 
fuerim.   si  in  maius  periculum  filius  meus  venisset, 

20  non  expectassem  vos,  ut  perirem.  nondum  de  ad- 
versis  loquor:  haec  ipsa  me  ad  mortem  ducunt^ 
quae  ex  voto  contigerunt. 

Yeniamus  nunc  ad  querelas.  Infelix  sum:  pe- 
regre  proficisci    volui:   latrones   incidi;  vivere   me 

25  miror.  accessit  dolor:  a  filio  meo  diductus  sum. 
non  queror  de  ipso:  omnis  mihi  ratio  adversus 
fortunam  est.  intervenerunt  latrones:  non  stetit 
mecum  filius,  cum  pro  me  pugnarem;  feci  aliquid 
et   ipse   scelerate:    solus   reversus    sum,   tamquam 

30  scirem  filium  salvum  esse.  Insecuta  est  alia  fortuna: 
uxorem  adulteram  inveni.  quid  accidere  gravius 
huic  aetati  potuit?  velut  exprobrare  mihi  visa  est 

8  iaventutis  B  ||  15  passum  Aa  ||  17  occidet  B  ||  21  mea 
A  II  24  <in>  latr.  edd.  \\  25  deductas  AsB  ||  26  <o>ratio  Bu\\ 
28  fecit  AB  II  80  scirem  Aa,  scirem  item  B  ||  31  at  ax.  ad. 
invenirem  P  ||  32  exprobare  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXXV.  319 

fortuna^  quare  uxorem  posi  iuyenem  filium  duxis- 
sem.  ex  eo^  quod  deprehendi^  illad  quoque  colligo^ 
diu  adulteram  fuisse:  paulo  ante  profectus  eram; 
statim  in  cubiculo  adulter^  tamquam  sciret^  me  non 
reversurum.  quantum  liinc  ceperim  dolorem  <[aestima-  6 
te^!  deprehendi;  quod  ipsos  adulteros  puderet:  tene- 
bris  absconderunt  tamquam  nefas.  non  est  hoc  ad 
mortem  satis?  adeo  me  laborasse  iudicio^  ut  nesci- 
rem^  quam  ducerem!  adeo  me  nescisse^  quid  in  do- 
mo  mea  ageretur;  ut  non  fuerim  deprehensurus,  nisi  lO 
fdgissem!  destituit  me  fides  illa^  quam  speraveram 
fore  solatium  senectutis.  demens  ego,  cum  talem 
haberem  uxorem,  peregre  profectus  sum^  abducebam 
mecum  etiam  filium!  Mori  volo,  quia  uxorem 
meam  occidi  qualemcumque.  licui^  scio:  sed  non  15 
semper  ad  animum  pertinent  iura.  occidere  adulte- 
ros  lex  permittit:  ego  mihi  sic  irascor,  tamquam 
nefas  fecerim.  Aut  si  quid  in  hac  parte  consolari 
Yultis,  mori  yoIo^  quod  adulterum  non  occidi.  hoc 
tantum  me  dicere  putatis;  quod  me  non  vindicaye-  20 
rif»,  quod  nescio  quis  <ille>  fu<g>erit  et  forte 
perstet  hic  mecum,  et  quod  has  manus  eyaserit, 
gratuletur.  cur  non  occidi?  yulnerayi;  ita  ille  et 
salyus  est  et  beneficio  meo  yiytt.  paenitet,  quod 
non  ab  adultero  coepi.  circa  uxorem  moratus  sum,  25 
tamquam  illa  plus  sceleris  fecisset:  interim  fngit 

5  cep  A  I  coeperim  A  ||  ^aestimate^  ^^^^l  H  melius 
*fide[B]  II 13  addncebam  B  1  16  pertinent  ad  animnm  B  jj  18 
consulari  (consultari?)  A  ||  19  adulteros  B  ||  20  tamen  P  jj  20 
—21*  vindicavi  qnod  n.  qu.  fnerit  AB,  corr.  Bo  \\  22  prae- 
stet  F,  prostet  Bo  J  qnod  ad  has  A  1  23  gratnlaretur  B  || 
qnod  AB,  corr,  Eo  ||  non]  mihi  P  |  occidet  Aa,  occidi  et 
B  1  19 — 23  an  *  hoc  tantum  m.  d.  p.  q.  m.  n.  yindicavi? 
[qnod]  — :  nescio  quis  fneritl  et  fort.  perst.  h.  m.  .  .  gr., 
<[gratnletnr^  quod  non  occidi.  vnlnerayi :  ita  etc.  vel ... 
fheritl  (—  et  fort.  p.  h.  m.  ..gr.  — )  qnod  non  occidi?  —: 
ynlneravil  ita  etc.  (?)  ||  24  vivet  AB,  corr.  Fr  1  25  ab  om.  A 


320  QUINTILIANI 

ille  iaYenis  et  yelox*  Mori  yoIO;  quod  adalteram 
non  inYenio.  ande  Yenit?  qais  hominam  fdit?  non 
inYeniri  in  ciYitate  hominem  Yuhieratam!  qaos  ego 
non  domi  medicos  adhiboi?  omnes  illos  interrogaYi, 

5  nam  qais  alius?  nemo  erat,  nisi  qaem  latrones 
YahieraYerant.  et  nanc  ille  me  deridet  abicamqae; 
et  fortasse  iam  sanas  est.  mori  yoIo.  satis  iosta 
moriendi  caosa  erat,  si  calamitas  mea  hactenus 
stetisset. 

10  Accedit  haC;  qaod  fortana  nostra  dedit  malis 
saspicionem.  nihil  est  hoc  loco,  fili,  qaod  me  su- 
spicari  pates.  non  habebam  caasam  parcendi  homo 
peritaraS;  ego  te  Yere  innocentem  pato;  ac  si  hoc 
non  credis:  caraYi,  sanaYi;  alioqai  te  et  hodie  oc- 

16  cidissem.  constat  ^ibi  innocentia:  sed  nnmqaam 
potest  constare  sibi  fama.  Yis  scire;  qaae  inimici 
nostri  loqaantar?  mirain^  me  latrones  incidisse: 
solet  fieri;  htmanum  est,  /reqaens;  scio:  sed  nemo 
de  hoc  loqueretur;  si  axorem  non  deprehendissem. 

20  mirantaT;  qaod  patrem  in  illo  pericalo  reliqoisti: 
ego  te  pato  fecisse  sapienter;  et  si  crimen  est  istad^ 
atriqae  conmiane  est.  nam  et  ego  fagL  non  era- 
mas  pares:  qaid  attinebat  periclitiui?  atram- 
qae  nostram  fecisse  sammo   consilio  puto.    in  la- 

25  trones  incidimas  et  recessimas,  fagimas;  nemo 
persecatas  est.  qaid  ei^o  est?  ego  gaadeo,  cui 
non  potai^sti^  aliad  maias  beneficiam  dare^  quam 
at  salYas  esses.  sant;  qai  te  patent  pro  me  pu- 
gnare  debaisse.   Querebar  paalo  ante  de  infirmitate 

1  altenun  B,  alterinm  P  1 10  hoc  B  ||  11  filii  B  ||  12  po- 
tes  Aa,  putet  B,  putat  P  ||  13  Yero  AB,  corr.  22o  |[  aii  B  1 16 
Nl  A  II  ubi  AB,  corr.  Aer  )  16  fort.  *  const  tdbi  iim.,  s.  n. 
pot.  const.  tibi  f.  ||  funae  et  scire  B  ||  17  nostri]  nnno  B  || 
ira  actna  AB,  corr.  Aer  y  ^in^  latr.  edd.  |j  18  sanuunm  est. 
sequens  scio:  sed  AB  e^  ead.,  corr.  Or  et  Obr  ||  26—27  qui 
non  potui  AB,  corr.  Eo  ]  28  ee  A,  esset  B  ||  putant  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXXVI.  321 

^orporis :  <iam>  mihi  ne  mentem  quidem  satis  constare 
credo:  domum  ciim  yenissem^  uxorem  adalteram  oo- 
cidissem  <adulterum  yulnerassem  et]>  postea  <(te> 
in  domo  viderem  yulneratum:  interrogavi,  quis  te 
Tulnera^set.    [sed]  dignus  sum  morte:  mfamayi  te  6 
adulterio.  in  latrones  incideramus:  ego  te  interrogavi, 
quis  Yulnerasset!    non,  fili,  maligne;  sed  quomodo 
excidunt  multa  his,  qui  expaverunt:  perculsus  illo 
metu  ignorayi,  quid  facerem.    mali  istud  aliter  ac- 
cipiunt.     irascor   manibus    meis,    quod   adulterum  10 
tantum   vulneraverim:    nuUa   ad   te   pertineret  in- 
famia,  si  occidissem.    nunc  congruere   haec   inter 
se  videntur:   falso   quidem;   videntur   tamen.     ego 
nescio  quem  vulneravi:  tu  vulneratus  es.  non  prod- 
est  nobis,  quod  noverca  est.   hominum  iniquitatem  15 
ne  odio  quidem  defendimus.     ego  te  nunc  si  non' 
curassem,   viderer  filium  occidisse.     hanc   ego  in- 
famiam  ferre  non  possum.    tua  alia  ratio  est:  tibi 
longa  vita  superest.  poteris  adprobare  innocentiam^ 
cum    duxeris    uxorem,    cum   fidem   illi   maritalem  20 
praestiteris,   cum  totius  te  vitae  gravitas  resolvet. 
ego  etiam  si  nolo  mori,  moriar  antequam  adulterum 
inveniam.     Yis    adiciam    adhuc   causas   moriendi? 
irascor  tibi:  nescio  quem  illum  invenire  non  potes. 
debet  istud  ignosci  meae  senectuti:  tu  nec  quaesiisti.  25 

CCCXXXTI. 
Ager  eommnnis  et  noyae  tabnlae. 

Pactus    cum  fratre  maiore,   ut  agrum  communem 
patemum   ille  susciperet  et  omni  aeri  alieno 

1  ^iam^  Bo  ||  constar  A  ||  2  cam  convenisgem  A  B,  ccrr. 
6rr  II  3  •<adnlteram  valnerasBem  et>  |  <te>  Aer  J  6  [sedl 
Ohr  n  11  pertinetret  Aa  ||  12  congrae  B  ||  17—18  infamam  a[| 
18  aiiqna  A  ||  22  enim  AB,  corr.  Fr  ||  adnlteriom  P  ||  23  ad 
hoc  AB,  corr.  Bo  1  28  pactns  A 

Qnintiliani  decl.,  ecl.  Bitter.  21 


322  QUINTILIANI 

satisfaceret^  tabulamm  novarum  lege  lata  par- 
tem  agri  petit.    ille  G.  D. 

DECLAMATIO. 

Ager,  quem  eommunem  nobis  esse  dico^  patris 
5  uostri  fuit.     is  duos  liberos  reliquit,  aequum  utri- 
que  ius^  eadem  utrique  onera  aeris  alieni^  mihi  (ut 
nunc  est)  nihil. 

„Cessisti,  inquit,  mihi."  Si  hoc  sine  uUa  con- 
yentione  fecissem,  si  nuUa   opponi  huic  tuae  Yoci 

10  posset  exceptio,  dicerem:  circumscripsisti  fratrem, 
nec  dif&cile  fuit,  minorem.  quod  si  nuUa  yi  coac- 
tus,  nuUis  insidiis  id,  quod  solum  nobis  pater  reli- 
querat,  tibi  uni  concessi,  debes  referre  animo  gra- 
tiam.      Hoc    fratri    bene    diceretur;    sed    quatenus 

15  exuis  nomen  istud  et  nos  ad  ius  solum  yocas:  sub 
condicione  cessi:  sic  enim  tamquam  alieni  loqua- 
mur.  stari  Yoce  tua.  sit  aequum  conventione  pac- 
torum.  quod  quale  fuit?  ut  agrum  possideres,  ita, 
(ut  opinor)  ut  aes  alienum,  quod  patris  [tui]  fuit, 

20  solveres.  nuUam  igitur  huius  agri  habuisti  adhuc 
propriam  possessionem,  quia  quaecumque  sub  con- 
dicione  traduntur,  ita  demum  fieri  possunt  propria 
ac  peculiaria,  si  condicio  consummata  est.  fuit 
igitur    usque   ad    tabulas    noyas    communis    nobis 

25  ager.  et  ut  facilius  appareat,  fingamus  te  aes  alie- 
num  noluisse  solyere,  egisse  pacti  huius  paeniten- 
tiam:  num  dubium  est,  quin  ego  yenturus  optimo 
iure  in  hanc  fuerim  possessionem?  non  quaeritur, 
ut  opinor.    nam  etiamsi  hoc  inter  nos  conyenerat, 

2  ille  C.  D.  om.  B  ||  3  declamac^o  A  g  8  condicione 
Ban  et  Bo,  cfs.  v.  16;  21—22  \\  12  id  ddwit  Ab  ||  13—14 
gr.  ut  fr.  Ab  ||  17  vocej  iure  P  ||  mea  AB,  corr,  Bo  cfs.  t?.  Pj( 
sit  actnm  con.  B  ||  19  [tui]  Obr  \\  23  ac  om.  Aa||peculia- 
ria  A  ]  articularia  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXXVI.       323 

at  tu  aes  alienum  patris  solveres^  cogere  ego 
tamen  te  non  poteram:  una  solutio  erat  pacti  in- 
ter  nos  facti^  ut  rursus  omnia  communia  essent, 
id  est^  ut  et  agrum  possideremus  et  aes  alienum 
duo  solveremus.  ergo  convenit^  ut  ager  tuus  ita  5 
esset;  si  aes  alienum  solveres:  non  solvisti.  quo 
iure  vindicare  potes  eam  rem,  cuius  pretium  non 
dedisti?  ^ldeo^  inquit,  non  solvi  aes  alienum^  quia 
novae  tabulae  intervenerunt."  Equidem  querebar, 
quod  non  solvisti:  ceterum  nihil  mea  interest^  qua  10 
causa  non  solveris,  cum  agrum  ita  demum  habere 
potueris,  si  solvisses.  sive  istud  tua  voluntate  fac- 
tum  est  sive  liberalitate  creditorum  sive  (ut  mani- 
festum  est)  publica  necessitate,  non  solvisti.  Quid? 
si  hae  tabulae  novae  tam  mihi  factae  sunt^  quam  15 
tibi?  nam  (ut  paulo  ante  dicebam)  communem 
agrum  constat  fuisse.  pater  noster  contraxerat  cum 
multis:  non  erubesco.  non  retinendum  agrum  ha- 
bebamus.  habe<[bamu)>s:  namque  ego  hoc  ipso,  quod 
tibi  cessi,  dominum  egi.  igitur  cum  essemus  he-  20 
redes  patris  nostri,  debuimus  ambo.  id  sic  coUigo. 
finge  esse  aliquem  ex  creditoribus  petitorem:  num- 
quid  petere  a  te  totam  summam  potest?  minime, 
ut  opinor.  duos  enim  pater  noster  filios  reliquit, 
et  necesse  est,  sicut  bona,  ita  onera  quoque  esse  25 
communia.  partem  ergo  tu  debuisti,  partem  ego; 
quo  efficiebatur,  ut  partem  solveres.  faciamus  hoc 
manifestius.  &ige  esse  aliquem  ex  creditoribus, 
qui  partem  crediti  sui  a  me  petat:  quid  respondere 
possum?  »agrum  fratri  dedi;  cum  fratre  meo  con-  30 
venit  mihi,  ut  ille  solveret«.    num  dubium  est,  quin 


1  patri  solveris  AB  ||  2  te  tamen  B  ||  7  p.  illam  rem 
Ba  II  9  et  qnidem  Ab  ||  11  ita  om.  B  ||  19  habebamus.  habes, 
namqiie  edd,  sec.  AB,  corr,Bo;  babebamus,  ambo  heredes: 
n.  Aer  ||  26  ta  d.  p.  ego  om.  Aa  ||  27  efficiebar  B  jj  30  dedit  B 

21* 


324  QUINTILIANI 

dicturus  fu^ef^it  creditor:  »partem  tu  debes  mihi: 
patri  tuo  credidi^  cuius  ex  parte  dimidia  heres  es. 
Bssem  non  possum  a  te  peterC;  semissem  petere 
[non]  possum.     ergo   etiamsi  conventione  aes  alie- 

5  num  transferebatur  a<(d>  te,  iure  tamen  et  veritate 
erat  et  meum.  igitur  tabulae  novae  factae  tam  me 
debito  omni  liberaverunt,  quam  te.  id  enim  re- 
miserunt;  quod  ex  parte  a  me  peti  poterat^  ex  parte 
a  te. 

10  ;;Sed  animus  tamen  is  fuit  pacti  huiuS;  ut  totum 
aes  alienum  meum  fieret.^  Spectemus  ergo  totum 
animum.  neque  enim  ego  negaverim  id  intuitos 
esse  nos  et  ita  cogitasse,  ut  omne  aes  alienum  tu 
solveres:  num  alioqui  dubium  est^  aut  deduei  om- 

15  nino  in  controyersiam  potest^  an  ego  tibi  parte 
agri  mea  cessurus  non  fuerim;  nisi  quod  pretium 
soluturus  videreris?  quin  si  uUa  spes  mihi  nova- 
rum  tabularum  et  huius  necessarii  in  civitate  no- 
stra  remedii  fuisset;  re^turus  fuerim  id  quod  re- 

20  tineo? 

Ergo  sive  ius  spectas^  commune  aes  alienum 
fuit  et  tabulae  utrique  profuerunt;  et  tu  non  aliter 
totam  possessionem  habere  debes^  quam  si  aes 
alienum  solyeris:  sive  animum  spectas^  is  utriusque 

25  fuit,  ut  tu  yenditione  agri  aes  alienum  salveres. 
ego  aestimaram  me  onere  a  te  liberari^  cui  agrum 
debam:  nunc  id^  quod  tu  mihi  praestaturus  eras^ 
res  publica  praestitit. 


1  fu^er^it  Ean  \\  partem  om.  B  [|  2  est  B  ||  3  an 
A  B,  corr.  Aer  \\  non  om.  B  ||  4  [non]  Aer  ||  5  a<d>  Obr  p  8 
ex  parte  a  te  om.  B  ||  11  totnm]  tantum  Bo,  malim  *etiam 
sed  cf.  vera.  15—17  ||  13—14  al.  tum  sol.  B  [  14  aUoquin  A, 
alioqui  B,  alicui  Ban  ||  16  mei  A  B,  corr.  Ba/n  |  17  yidereres 
Aa,  yiderem  res  B  ||  19  recepturus  AB,  covr.  6r  \\  retinea] 
repeto  Crr  \\  22  et  dum  non  A  ||  26  aestimarem  B  )  28 
praestat 


DECLAMATIONES.  CCCXXXVIL^^^      325 

SERMO.       S^^^^^H 
Summae  partes  sunt  aequitatis/  ;    *;^::;T^?   J^l 

Pater  nobis  idem  fuit,  eadem  oneraTTI^ms,  ea- 
dem  bona  reliquit:  cur  tu  locuples  es?  apud  te  ager  5 
totus,  pro  quo  nihil  inpendisti^  nihil  numerasti: 
ego  nndus^  ego  egenus.  erat  hoc  tolerabile,  cum 
viderer  in  aequo  tecum  positus.  aufers  mihi  civi- 
tatis  beneficium  et  me  sic  relinquis^  tamquam  pater 
praeter  aes  alienum  nihil  reliquerit.  tum  quoque  lo 
invitus  feci:  aetatis  meae  infirmitati  consului.  Si 
hereditate  tibi  ager  iste  yenisset,  inhumane  cum 
fratre  non  partireris.  non  tantum  sanguinis  nos 
iura  coniungunt:  aliquid  et  ipsa  necessitas^  aliquid 
et  ipsa  societas.  15 

CCCXXXYII. 

Seditio  populi  et  exercitus. 

QUI   CAUSAS  IN   SENATU  VOLUNTARIAE  MORTIS  NON 
ADPROBAVBEIT,  INSEPULTUS  ABICIATUR.  Pauper 

et  dives  inimici.  utrique  domus  et  uxor  et  20 
liberi.  dux  creatus  bello  dives  cum  bis  acie 
victus  esset^  processit  pauper^  qui  et  disertus 
erat^  et  disdt  prodi  rem  publicam  a  divite.  im- 
petus  in  domum  divitis  factus  est  a  populo 
et  domus  incensa  et  interfecti  liberi  cum  uxore.  25 
vicit  tertia  acie  dives  et  in  potestatem  hostes 
redegit.    exercitus  divitis  domum  pauperis  in- 

8  videbar  iZo  ||  in  hoc  AB,  corr,  Bo  et  Bi  ||  9— 10  tam- 
quam  mihi  nihil  reliquerit  Aa,  tanqaam  mihi  nihil  pater  p. 
a.  a.  rel.  B  ||  11  infirmitatem  AB,  corr,  Pi\\  11-— 12  si  <alia^ 
hereditate  Bo  \\  12  tibi  om.  A  ||  13  partieris  Aa,  pepetieria 
B  g  21  bis  ab  acie  A  ||  24  in  domo  d.  AB  ||  27  domus  Aa 


326  QUINTILIANI 

cendit  et  uxorem  et  liberos  interfecit.  vult 
mori  pauper  ratione  in  senatu  reddita.  dives 
C.  D. 

SERMO. 

5  Quotiens  hoc  genus  materiae  diyido,  necesse 
habeo  id  dicere,  quod  iam  saepe  dixi^  me  nullam 
Yoluntatem  cuiusquam  contra  themata  intellegere. 
fortasse  erunt  aliqui,  qui  existiment  a  paupere  id 
solum  quaeri,   ut  inyidiam  diviti  faciat;    quod  illi 

10  contingere  etiam  citra  mortis  propositum  potest. 
hic  ergo  pauper  apud  me  mori  vult:  agere  debet, 
ut  moriatur.  quid  ergo  est?  non  aliter  invidiam 
diviti  faciet  maximam.  prima  quaestio  illa  est^  an 
causae   mortis   ideo   tantum  sint  adprobandaC;   ne 

15  turpes  Zateant. 

DECLAMATIO. 

Mori  volo.  nuUam  tam  inhumanam  quisquam 
crediderit  esse  legem^  ut  homrnem  innocentem  et 
invitum  detineat  in  luce,  sed  ita  scripta  lex  est^  ut 

20  poenam  mortis  constituat.  ^insepultus  abicia- 
tur  is,  qui  non  adprobaverit  causas.«  ira- 
scitur  ergo  lex  ei,  qui  non  adprobatis  senatui  causis 
perierit;  quae  profecto  non  haec  existimavit,  quem- 
quam  mori  velle  sine  causa.    sed  cum  duplex  genus 

25  causarum  sit,  alterum  ex  iniuria  fortunae,  alterum 
ex  mala  conscientia,  hoc  ipsum  voluit  adprobari 
senatui,  causas  non  esse  deformes.  graves  enim 
esse  manifestum  est,  cum  homo  mori  velit.  ita 
senatui  non  de  hoc  cognoscendum  est,  hae  graves 

30  causae  mortis  an  non.     graves  enim  inputat  ille, 


2  rationem  i.  s.  redditam  B  ||  5  dividam  AB,  corr,  Eo^^ 
8  pauperi  A  ||  10  contingeret  B  ||  11  hoc  Aa  ||  12  nti  B  ||  alter 
Aa  II  13  faciet  quod  illi  contingere  max.  B  ||  15  pateant  AB, 
petant  P,  corr.  Bo  et  Bi  ||  20  mortis]  fort.  *mali8  ||  22  eo 
quo  Aa  ||  30  inputatj  iam  putat  Gr,  putat  Sch 


DECLAMATIONES.  CCCXXXVIL  327 

qui   mori   vult:   hoc  satis  est.     sed  de   eo  cogno- 

seitur,  turpes  sint  causae  an  ej,  iniuria  (ut  dixi) 

fortunae  proficiscantur.     aliquis  metu  iudicii  mori 

Yult:   dignus  est;  qui  iilsepultus  abiciatur;  aliquis 

conscientia  turpis    alicuius   flagitii   admissi^   prius-  6 

quam  prodatur^  mori  vult:  dignus  est^  qui  insepul- 

tus  abiciatur.     adversus  hunc  scripta  lex  est^  hac 

cayetur  de  hoc.     ceterum  quidem  tu  ei^    qui   tot 

lenocinia   haec   constituta   vitae  contempserit^   qui 

non  detineatur  his  voluptatibuS;  dices.  >non  habes  lo 

graves  causas  moriendi«?  respondebit,  »odi  vitam, 

relinquere  volo.     tu  me  nocentem  probes  oportet, 

ne  sepeliri  debeam^:. 

Si  tamen  de  hoc  quoque  quaerendum  est,  an 

graves  causae  sint^  videamus.    perdidi  domum,  for-  15 

tuito    incendio,    quomodocumque;    tantum    domum 

perdidi:  ecquid  possum  videri  iustas  habere  causas 

moriendi?  penates  illos,  in  quibus  natus  sum^  qui 

mihi   cotidiana  imagine  adhuc  versantur  ante  ocu- 

los,  illos  penates,  in  quibus  sacri  aliquid  esse  cre-  20 

dimus,    amisi.     hospes    in    civitate    victurus    sum. 

perdidi   liberos,   quomodocumque;  tantum    liberos: 

ecquid  iusta  causa  mortis   est  orbitas?    et  orbitas 

non  simplex,   nec*  tantum  geminata;    verum  etiam 

in  unum  tempus  collata.     adferant  aliquid  fortasse  25 

solatii  mala  divisa  et,  sicut  onera  facilius  subeas, 

si  partiaris,  ita  hoc  graves  ca^s  adlevare  possis, 

si  non  ingruant,  ac  semel  veniant.     uno  tempore 

plures  liberos!  quid?   si  et  coniugem!  quod  si  per 

se  grave  est,  et  quod  liberos  amisi  et  eodem  tem-  30 

pore  amisi,  erant  satis  graves  causae.    adice  nunc, 

1  quo  B  II  7—8  hoc  cav.  d.  h.  AB,  corr.  Aer;  fort.  * 
hoc  cavetur  deleto  de  hoc  ||  8  cavetur  A  ||  15  perdi  B — P|| 
fartnito  A  ||  16  quocunque  tamen  domum  B  ||  22  quocunque 
B  II  tamen  P  ||  t.  liber.  <^perdidi^.  Eo  \\  26  sic  B  ||  27  causas 
A  B,  corr.  Ohr  ||  28  ingravant  B,  congruant  Sch  ||  simul  Aer  \\ 
inveniant  B 


328  QUINTILIANI 

haec  omnia  simul  amisi  et  omnia  haec  ininria 
amisi.  exercitus  me  expngnayit,  sicut  urbem  hostis: 
et  haec  ipsa  causa  satis  iusta  erat  yoluntatis  meae. 
odit  me  exercitus,  pars  populi  fortissima,  pars  po- 
6  puli  optime  de  re  publica  merita;  illi  milites  yio- 
tores^  illi  hostium  spolia  referentes  non  me  occi- 
derunty  sed  liberos  meos:  puto  illos  his  aetatibus 
hostium  pepercisse  —  coniugem  meam:  illa  modo 
yicta  ciyitas  nihil,  quod  ad  feminas  pertinety  passa 

10  est  praeter  captiyitatem.  domum  meam  incende- 
runt:  stant  illae^  quas  yicimus.  illud  tamen  inter 
omnia  grayissimum  est:  cum  haec  fecerint,  existi- 
mant  se  iure  fecisse. 

^Omnia;  inquit^  haec  et  ego  passus  sum.'^  scio^ 

15  quo  pertineat:  ut  yidear  ego  merito  passus.  est  et 
haec  causa  moriendi,  si  tantum  peccayi;  si  eo  me 
deduxit  error^  ut  filios  meos  occiderem.  confiten- 
dum  est  de  hac  grayissima  calamitate:  domum 
meam  incendit  exercitus,  populus  non  defendit.  ,,omnia 

20  tamen  eadem  et  ego  passus  sum.^  Possum  dicere 
hoc  tantum:  ferre  ^rtius  potes,  gratulor  animo  tuo. 
sed  ne  mirum  quidem  est,  quod  tu  ferre  /brtius 
potes.  locuples  es.  quid  horum,  quae  perdidisti^ 
magnopere  desideras?   domum^  opinor,   (hinc  enim 

26  incipiam)  perdidisti:  infelix  non  habebis  tectum, 
quod  subeas?  in  publico  tibi  manendum  est,  et  sub 
caelo?  fortasse  etiam  contulerint  ista  detrimenta  de- 
liciis  tuis:  noyimus  animos  yestros,  noyimus  fastidia. 
si  non  esset  incensa  domus^  subinde  diruerC;  subinde 

30  mutare   yos   iuyat  et  aliquid  scilicet  experimentis 

2  hosies  B  ||  3  haec  om,  B  ||  7  puta  AB  — P  ||  7  —  8  lib. 
meos  ^coDiugem  m.^:  puto  etc.  —  pepercisse  [con.  m.]  illa 
modo  etc,  edd,  ab  Aerodiana  ||  9  quod  afferamus  pertinet  B 
10  ""incendit  AB  ||  11  illae  om.  B  ||  19  omni  A  ||  21  tame^Pt 
21  potius  AB,  corr.  Bu  ||  22  sed  nimirum  A  ||  potius  AB, 
corr.  Bu  II  29  N  A 


BECLAMATIONES.  CCCXXXVII.  329 

adicere.  domum  perdidisti:  gravis  iniuria  fortunae 
novam  habitare.  sed  uxorem  perdidisti:  ne  in  hac 
quidem  tibi  multum  desiderii  est.  quomodo  enim 
Yos^  divites,  recipitis  matrimonia?  recipitis?  aliae 
vos  rapiunt  voluptates^  illa  ministeria^  illi  imitati  5 
feminas  pueri:  inde  fit^  ut  ne  liberos  quidem  ametis. 
ergo  te  possunt  multa  hortari;  praeterea  subeunt 
solatia:  et  uxorem  tibi  invenire  facile  est  et  liberos 
tibi  alios  educare  facile  est;  non  relinquunt  dolori 
locum  tot  circumfusae  voluptates.  Ego  haec  omnia  lO 
passus  sum  pauper.  si  dicerem,  pauper  domum 
perdidi:  exutus  tamen  omni  censu  viderer.  quo- 
modo  enim  illa  apud  me  remanserat?  quia  paterna 
erat.  pauper  liberos  perdidi^  pauper  uxorem  per- 
didi:  solus  relictus  sum,  solus  destitutus  sum.  ini-  16 
micum  divitem  habeo.  adhuc  odia  illa,  quae  contra 
me  cotidie  acuit^  fortius  sustinebam  spe  liberorum. 
iam  mihi  iuvenes  erant^  iam  patrem  tuebantur. 
etiamsi  quando  me  aemulatio  nostra  in  foro  fati- 
gaverat,  erat,  quae  exciperet^  coniux.  si  in  hoc  20 
consisteret  tota  lis,  an  mihi  grave  esset  vivere,  vel 
uno  argumento  probare  poteram  — :  inimicus  me 
vult  vivere:  hanc  unam  adhuc  destinat  odiis  suis 
ultionem. 

Cur  enim  dicere  aliquid  ausus  sum?  cur  mihi  25 
suspectum  fuit,  quod  fortissimi  milites  vincerentur? 
cur  indignatus  sum  eorum  bis  terga  caesa,  qui  po- 
terant  etiam  bis  victi  tamen.  vincere?  intellego, 
aversis  auribus  accipi  hanc  partem  orationis.  vicit 
enim  et  bene  etiam  meritus  de  re  publica  habetur.  80 
et  hoc  inter  causas  mortis  est. 

4  voB  om.  B  II  divitis  AB  ||  recipitis  A,  recipinnt  B,  *fort. 
€xcltidendum\\9  seducareA  ||  11  Bnm  om.B  ||  13  apnd remans. B, 
apud  te  mans.  P  ||  18  pater  Aa,  patere  Ab  |  20  coniunx  Ab{| 
23  deBtiDato  diis  B  ||  27  eorum  bis  eorum  bis  Aa  |  29  acci- 
pit  AB  II  31  ])  in  marg.  A 


330  QUINTILIANI 

cccxxxyni. 

Lis  de  fllio  expositoris  et  repudiatae. 

Qaidam  repudiata  uxore,  ex  qua  iuyenem  filium 
habebat   aut   videbatur   habere,    duxit   aliam. 

b  frequenter  iurgia  erant  inter  privignum  et  no- 

yeream.  quodam  tempore  adserere  coepit  iu- 
yenem  pauper  quidam  et  dicere  8uum  filium. 
is,  qui  pater  videbatur;  torsit  nutricem.  illa 
primis  tormentis  domini  esse  filium  dixit.   ite- 

10  rum   torta  dixit  expositum  esse  ab  illo,   qui 

asserit,  et  inter  haec  mortua  est.  cedit  illi 
pater  iuvenem^  repudiata  yindicat  sibi. 

DE  PROOEMIO  ET  EPILOGO. 

SERMO. 

15  Prooemium  propriam  formam,  propriam  legem, 
proprium  modum  habet:  neque  narrationis  forma 
cadit  in  prooemium^  neque  locorum.  uni  parti 
declamationis  solet  esse  simile,  epilogo:  ideo  autem 
simile,  quod    utraque  pars  frequenter  extra  quae- 

20  stionem  est.  nam  et  prooemium  rem  praecedit  et 
epilogus  finita  re  dicitur.  praeterea  utraque  pars 
idem  vult  efficere,  conciliare  sibi  iudicem.  hoc  dif- 
ferunt:  prooemia  praestare  debent,  ut  intentum 
iudicem  faciant;  haec  pars  oneris  epilogo  remittitur: 

26  dixit  enim.  f  praecedere  interim  solet  epilogumf,quo 

3  et  qui  B  ||  6  assero  A  ||  11  inter  liaec  intermortua 
B  II  illo  A  II  12  repudiat  AB  ||  13  p  r  h  o  e  m  A  ||  prohoemio 
hic  et  postea  A,  ^hemio  hic  et  postea  B  ||  epilogi  AB  ||  de 
pr.  et  epilo^o  nescio  an  ex  margine  inrepserit,  cf.  prolegg.\\ 
14  rohemiu^   B  ||  16  pilogus  B  ||  18  epilogum  B  ||  19  res 

AB,  corr.  Bo  \\  20  procedit  B  ||  21  finita  rem  A,  finitatem  B|| 
dicit  P  11  res  AB,  corr.  Ilo\\2b  repetere  interim  solet  epi- 
logus,  quo  etc.  Cfr;  praestare  interim  s.  epilogus,  quo  Jao, 
in  quo  praestare  dictum  ut  Inatit.  orat.  VI,  3, 101 


DECLAMATIONES.  CCCXXXVIII.  331 

memoria  iudicis  renovetur.  ita  prima  parte  effici- 
mus,  ut  omnia  audiat  iudex^  summa  parte  efficimus, 
ut  meminerit  eorum^  quae  audierit.  epilogus  deinde 
inclinationem  animi  in  se  praestare  debet.  hoc  illi 
cum  prooemio  commune  est;  <^sed^  plus  miseratio-  5 
nis  et  plus  libertatis  habet  pars  summa.  nam  prooe- 
mium^  cum  precari  debeat  iudicem^  fatigare  non 
debet;  nec  epilogus  quidem.  nam  et  illud  verissi- 
mum  est;  lacrimas  celerrime  inarescere.  Prooemia 
ex  personis  ducenda  erunt,  aut  nostris;  aut  adver-  lo 
sariorum^  aut  ipsorum  interim  iudicum:  nostris  ad 
conciliandum  favorem;  adversariorum  ad  odium 
iudici  faciendum  eorum,  contra  quos  dicimus;  iudi- 
cum  personae  raro  incidunt  in  scholasticas  materias^ 
in  .foro  frequenter.  nonnumquam  etiam  de  rebus  15 
permittitur  dicere  nobis^  illa  ratione,  quia  schola- 
stica  coutroversia  complectitur,  quidquid  in  foro 
fieri  potest.  in  foro  prooemium  aliquando  ducitur 
ex  rebus:  si  iam  singulae  actiones  propositae 
sint,  iam  causam  iudex  noverit.  quid  ergo?  iure  20 
facimus  istud;  quo<^modo^  illud  etiam^  ut  narremus 
in  isdem  declamationibus  et  contradictiones  pona- 
mus  etiam  a  petitore.  quod  ^am<en>  in  foro  non, 
secundum  meum  consilii^m;  fiet.  is^  qui  primo  loco 
dicet  et  ponet  causam,  contradictionem  ipse  non  25 
sumet;  nisi  si  quae  testationes  praecesserint  partis 
adversae  et  exceptae  fuerint.  in  summa,  numquam 
erit  contradictionis  loco  sumendum^  quod  adversarius 
dicturus  fuerit,  sed  quod  dixerit. 

2  q  A  II  efifecimas  A  ||  3  audiverit  B  1  5  ^sed^  Aer  \  6 
et  om.  B  II  8  nec  A  ||  10  persionis  Aa  ||  deducenda  B  ||  11 
iudicum  cu  nost.  B  ||  12 — 13  adversariorum  aut  iporum  et- 
iam  iudicum  ad  Ba,  ady.  item  ad  P  ||  16  promittitur  B  ||  18 
dicitur  B  ||  19  actionis  B  ||  21  quo^modo^  Uo  ||  22—23  pona- 

mus  et  pectore  B  ||  23  iam  AB,  cwr,  Sch\  non  AB;  zed 
nescio  an  Bcnbend,  *  raro,  cfs.  Instit  orat.  V,  13,  45  sq,  et 
49  II  24  faciet  P  ||  27  et]  ut  A  ||  28  loquo  A  ||  29  fuit  B 


332  QUINTILIANI 

Non  est  lis  huic  mulieri  hodie  cum  marito  suo. 
neqne  enim  iudicium  constitui  potest  inter  eom, 
qui  cedit,  eamque^  quae  sibi  asserit.  adulesoens 
asseritur  a  paupere.  pater  illi  cedit^  mater  non  cedit. 

6  DECLAMATIO. 

Etiamsi  lis  huic  mulieri^  cui  adsum^  iudices^ 
esset  contra  pauperem  istum,  infirmo  loco  pars  no- 
stra  et  dignior  auxilio  videretur,  quia  et  per  se  in- 
becilla  res  est  femina;  et  adfert  infirmitati  naturali 

10  non  leye  pondus,  quod  vidua  est.  huic  etiam 
proprium  illud  accedit,  quod  in  soI<lic>itudinem 
conyersa  sunt,  quae  praesidia  fuerunt.  haec  enim 
quamvis  maritum  habere  desisset  atque  esset  ea 
domoy  in  qua<m>  virgo  nupserat,  pulsa,  non  sine 

16  auxilio  tamen  yideri  poterat,  cum  haberet  filium 
iuyenem.  cum  yero  hoc  ipsum  deducatur  in  litem 
et  hoc  tempore  nihil  matri  praeter  soUicitudinem 
adferat,  tamen  hoc  confiteor,  non  eam  cum  ipso, 
quem   ex  diversis  yidetis  subselliiS;  litigare:   altior 

20  gratia  premit.  esset  quippe  haec  mater  in  lite  ut- 
cumque  felicior,  si  maritus  eius  contentus  esset 
filio  cessisse:  nunc  adiecit  testimonio  auctoritatem 
et  infelicissimam  nutricem,  quam  bjs  torsit,  quia 
verum  dicebat,  adyersum  nos  men^ri  coegit.    cuius 

25  si  vos  auctoritaS;  iudices,  moyet,  illud  unum  in 
prima  parte  causae  dixisse  contentus  sum^  yocem 
eius  ab  utraque  parte  recitari.  quod  si  yindicari 
filium  mallet;  satis  eum  yel  sola  expositio  causae 
tueretur. 

1  est  lex  hnic  Aa  ||  H  adserit  Ab  ||  4  ^paupere  patre. 
ille  A  B  II  6  etiamsi  lex  hnic  Aa,  etiamsi  hnic  B,  etiam  hnio 
P  g  assnmi  B  ||  9  adfret  Aa  ||  1 1  Bol^lic^itudinem  Sch  |j  18 
dedisset  A  ||  14  qna^m^  Gr  \\  20  gratia]  cura  Bo  \\  22  ve- 
ritatem  B  ||  24  mori  AB,  corr.  Bo  1  2*6  nos  A  ||  iudicis  AB  1 
29  yeretur  Aa 


BECLAMATIONES.  CCCXXXVm.  333 

Fuit  enim  aliquando  cupidus  liberorum,  et  pro- 
pter   hoc   duxit   uxorem  et  ad  spem  statim  futuri 
partus  gratulatus  est  et  natum  educavit  et  in  adu- 
lescentiam  (quod  satis   est)    sine   ulla   dubitatione 
perduxii  libentius  in  gravissima  mariti  iniuria,  iudi-  5 
ceS;  invehar  in  noyercam*  scio  enim;  quid  vellet  sibi, 
cum  in  domum,  senis  iam  et  matrimonio  occupa- 
tam  et  in  qua  iuyenis  filius  erat,   inrupisset:   sci- 
^eba^t  haec  posse  yacuari.    nolite   quaerere,   quo 
consiliO;  qua  ratione  fecerit:  sola  est    odia  statim  lo 
adyersus  adulescentem^   nec  haec  occulta  aut  dis- 
simulata  saltem,  sed  iurgia.     quod  ipsum  me  her- 
cule  pro  summa  probatione  esse^  iudices,  potest: 
hunc  iuyenem  sic^oderat,  tamquam  noyerca.     nec 
huic  libertas  ex  fiducia  deerat,  nec  inyeniri  poterat  15 
ullum  crimen  in  yita,   quo  abdicaretur.    inyentum 
est   noyum   exheredandi   genus.     yilissimum  istud 
caput  et  in  quamcumque  litem  pretio  yenale  testi- 
monium  adyersus  se  primum  tulit,   exposuisse  se 
dixit;  yidelicet  ne   istum  esse  malum  patrem  pu-  20 
deret.    testor  deos,  testor  yestram,  iudices,  religio- 
nem:  non  satis  putayit  iste  ipse,  qui  expellere  fi 
lium  yolebat,  [qua]si  aliquid  isti  credidisset:  infeli- 
cissimam  nutricem,  nam  illam  quoque  oderat,  omni 
crudelitatis  genere  lacerayit.    quaeritis,  qua  causa?  26 
scietisy  cum  iterum  torquebit.    fatigayerant  prima 
tormenta,  sed  in  yoce  una  manserat  fides:   expro- 
brayerat  isti  sanguinem  suum.   reyocatus  est  tortor, 

6  scit  Obr  H  8  scit  A,  se  nt  B,  corr.  Bo;  scivit  Sch  ||  9 
posset  B  II  14  oderit  B  ||  16  erat  Ba  ||  16  qnod  Ab  ||  17  exere 
A 11  genus  om.  A  ||  18  qaacQnqae  lite  B  ||  vile  AB,  corr,  0&r|{ 
1*  se  {aU,)  om.  B  ||  17  — 19  vilissimam  i.  c.  e.  i.  q.  1.  p.  v. 
t.  a.  s.  p.  t.  e.  se  om.  Aa  p  21  certor  deos  A  H  22  non  om. 
Aa  II  23  Iqaa]  Ro  et  Bi  ||  sni  AB,  corr,  JRo,  haic  Obr  ||  25  * 
lacerat  {?)  ||  26  scietis :  anam  (tam)  iteram  torqaebat  Bo,  sed 
cf,  359,  23  II  fatigaverat  AB  ||  27  et  AB,  corr.  Bo  ||  proba- 
verat  auct,  incert.  ap,  Aer,  comprobaverat  8ch  j|  28  istis  B 


334  QUINTILIANI 

repetiti  snni  craciatas.  manifestain  est  infeUds- 
simae  feminae  factom,  fdturam  nt  tamdin  torqne- 
retnr,  qnamdin  idem  dixisset.  ^o  tamen  illi  non 
irascor:   dnm   aliqnid   iririnm,   dnm   aliqnid   animi 

5  fnit^  perseYerayit;  non  est  in  mendacinm  coacta^ 
nisi  moriens.  yictor  his  tormentis  niliil  alind  qnae- 
rendnm  pntavit,  nihil  dnbitavit.  in  tormenta  (nt 
parcissime  dixerim)  paria  non  Tindico.  sed  rogo, 
nt  hoc   Yelitis  pertinere  tantnm  ad  ipsins  cansam. 

10  Filinm  matri  Yindico  contra  enm,  qni  asserere 
coepit  nnper.  ante  omnia  intellegitis,  indices,  nnl- 
Inm  onns  probationis  ad  me  pertinere.  inYeneniy 
de  qno  agitnr,  cnm  hoc  homine  inYcntnm  per  tot 
annos,  qni  ad  robnstam  nsqne^  aetatem  perdncere 

15  enm  [de  qno  litigamns]  potnemnt^  nnmqnam  dn- 
bitatnm.  dicam  nnnc  ego  illa,  qnae  leYiora  snnt: 
nnpsit  et  concipere  potnit?  immo  nisi  concepissei^ 
non  credidisset  illi  maritns.  totnm  igitnr  onns  re- 
dnndat    ad    diYersam    partem.     adYersarins   mnlta 

20  probare  necesse  habet^  habnisse  se  nxorem,  conce- 
pisse  nxorem  snam,  peperisse^  ma[t]rem  peperisse^ 
eo  tempore,  qnod  ad  aetatem  eins,  de  qno  litiga- 
mns,  congmat,  peperisse,  ezposuisse  ^se^  Yixisse 
ezpositom^    ab    hoc,    a   qno    repetit^    esse    snbla- 

25  tnm  aut  contra  snbiectnm  ab  hac,  qnod^  ^nt^ 
praefendit,   ant  sterilis  fnerit,  ant  id^   qnod  pepe- 

5  in  om.  A  |  8  non]  nobia  Sch;  nec  mihi  verba  in  tor- 
menta  —  yindico  sana  vtdentur;  fort.  *  nihil  dnbitavit  nltra: 
tamen  (n.  p.  d.)  p.  nobiq  vind.  |  11  nnper  om.  B  |  indicinm 
A  I  15  [de  qno  litigamns]  Sch  |  16  *^filinm  esae  illins^ 
nnmqnam  dnbitatnm  (F)  |  16 — 17  dnbitatnr  AB,  eorr.  Seh; 
numqnid  dubitatnr?  Obr  |  17 — 18  conc.  noyercae  non  B  || 
18 — 19  red.  advsam  p.  B  ||  20  se  om.  Ab  |  21  ma[t]rem 
Pi  1  22  qno  B  |  23  <8e>  Ho  |  25  et  AB,  corr.  Sch  |  snb- 
iectn  A  1  26  procedit  B  |  25—26  ab  hac  qnod  praecedit 
ant  ster.  ete.  AB,  corr.  Bo;  fort.*B,\)  hac,.  qnae,  qnod  prae* 
cedit,  ant  etc.  |  pepererit  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXXVIII.  335 

rerat;  amisisset.  sterilem  fuisse  non  dices:  <(nec)^ 
credidit  maritus;  amisisse  non  est  satis  dicere:  pro- 
bandum  est.  haec  exigeremus  in  causa,  iudices,  si 
<^esset]>  de  mancipio,  si  de  pecunia:  filium  matri 
eripere  conaris  et  partem  yiscerum  avellis  et  contra  5 
matemos  gemitus  contentus  es  alterius  parentis 
neglegeptia. 

^Quid  causae^  inquit^  habeo?  cur  adsero  alie- 
num?^  Ut  nondum  reddam  rationem,  qua  litiges: 
quod  proposuisti  dicere^  nihil  est.  nam  si  tibi  10 
causa  adserendi  alienum  filium  non  est,  nec  huic 
quidem  retinendi,  quin  immo  facilius  est  istud 
pauperi  fingere.  quid  enim  .fortunae  tuae  interest^ 
an  heredem  habeas?  sed  reddemus  postea  rationem^ 
qua  fingas:  interim  instrumentum  excutere  causae  15 
tuae  volo. 

^Testimonio^  inquit^  nitor  eius,  quem  tu  patrem 
dicis.^    Putemus  istud  esse  testimonium:   unus  est^ 
iratus  est^  alterius  maritus   est.     >unus  est«   cum 
dico,   succurrant  vobis  Catones  et  Scipiones  et  tot  20 
clarissima    civitatis    nostrae    nomina.      cum    dico 
»iratus  est«,  succurrat  vobis,   quidquid  non   expe- 
rimentorum   in  civitate,  sed  in  scaenis  fabularum 
est,  quam  multa  fecerit  hic  adfectus,  quam  multos 
transversos  velut  tempestate  quadam  egerit.     cum  25 
dico   »alterius   maritus   est^,    duo   simul   dico:    et 
habet  causam,  cur  nocere  huic  velit,  quam  repu- 
diavit,  et  habet  causam,  cur  praestare  <se>  ei  velit, 
quam  duxit.     Haec  dicerem,   si  istud  testimonium 
esset  illius:  testis  tuus  quid  dicit?  scire  se  aliquid.  30 
sequitur,  ut  interrogem,  unde?  ex  nutrice  illa.  nu- 

1  <nec>  ^erj  4  *<e88et>;  <8it>  Sch  \\  10  illud  est  AB, 
corr.  Sch  ||  11  alienum  om.  B  ||  15  strumontum  B  ||  18  istud 
AB,  fort,*  iaiius,  cf,  v.  29 sqq.  —  336,1  ||  20  succurunt 
A  II  Cotones  Aa  ||  28  <se>  Bu  |  29  dic  B 


336  QUINTILIANI 

tricis  ergo  ^estimoniam  est,  non  testis,  qui  cre- 
dit.  dimittamas  in  praesentia  maritam  (redu- 
cemus  illum  loco  suo):  de  nutrice  dicamus.  Si  ab 
initio  mentita  esset^  id^  quod  adversas  hunc  dicere 

5  audeoy  magis  auderem  adversus  nutricem  dicere: 
sola  est  — :  nunc  diversae  quaestiones  duae.  yidea- 
muSy  utram  verum  dixisse  credibilius  sit.  torta 
tuum  esse  filium  dixit.  volo  adicere  tormentis 
auctoritatem:   anus  torta.     una   quaestio   adversus 

10  hunc  sexum^  adversus  hanc  aetatem  non  sufficit? 
df^ficientes  iam  per  se  distendis  artus  lacerasque 
verberibus  iam  non  cohaerentem  cutem^  et  tunc 
dicis  >mentiris4:.  tamdiu  potest  mentiri  contra 
tuamvoluntatem?  etiam  cumrobustissimi  torquentur, 

15  etiam  cum  animos^os^  asperrimus  dolor  temptat^ 
plurimum  tamen  interest^  quid  responderi  sibi  velit, 
qui  torquet.  dura<vit>,  non  dico  contra  ignem,  non 
dico  contra  flagella:  contra  <^te^.  hactenus  veritatis 
inquisitio  est,  qua  victum  te  spera^,  si  verum  dixe- 

20  rit.  cum  vero  repetas  tormenta,  cum  reducas  car- 
nificem,  quid  aliud  dicis,  quam  illud:  »torque  donec 
mentiatur4:?  magna  hercule  tibi  contigit,  magna 
victoria:  perdomuisti  mulierem  anum;  expressa  vox 
est  iam  fugientis  animae.  »miserere.   non  est  tuus. 

25  iam  parce;  verum  dixi[sti].4:  hic  iaui;  credo,  tortor 
admonitus,  instaret  perseveraretque  eamque  adhibe- 
ret  artem  quaestioni;  ut  moreretur  mulier,  dum  hoc 


1  fortasse  '''non  istius,  qui  credidit  ||  2  redncamns  AB, 
corr,  Gr  \\  4  est  sed  id  B  ||  7  ntrum  Aa  g  8  trinm  B  ||  9—10 
anctoritatem  adversus  hnnc  sexnm  anus  torta  nna  qnae- 
stio  adversns  hanc  aetatem  non  s.  etc.  B  ||  11  snfficientes 
AB,  corr.  Aer  ||  arctus  B  g  12  hoc  AB,  corr.  Ro  ||  15  ani- 
mns  AaB,  animos  Ab,  corr,  Bo  ||  16  respondere  B  ||  17 
dura<vit>  Sch  ||  18  <te>  Sch  ||  19  speras  AB,  corr.  Bo, 
feras  Obr  1  25  per  te  B  ||  dixisti  hic  AB,  coir.  Aer;  dixi.c 
ietic  Obr 


DECLAMATIONES.   CCCXXXVni.  337 

dicit^  dum  ta  yictor  et  hilaris  adversario  taO;  quid 
egeris,  nuntias.  rogo^  cum  mulier  eadem  in  tor- 
mentis  diversa  dixerit,  non  est  manifestum  id  te 
maluisse,  quod  credidisti? 

Cui    non   mortalium   patet  totus    hic    mimus?  5 
quis  non  yidet  artes  novercales  et  pactum  infelicis 
senis?   miserebor  enim,  etiamsi  nocet,  necessitate. 
quaeritis;  quo  cedat  animo?   quo  matrem  filii  adu- 
lescentis    domo    expulit;    quo   longam   matrimonii 
concordiam,  nullo  maledicto,  nuUa  suspicione  dis-  lo 
solvit;  quo  [adhuc]  in  torum^  <adhuc>  uxoris  prio- 
ris  vestigio  calentem,  adducta  est  nova  nupta;  quo 
ne  hoc  quidem  praestitit  filio  suo,  ut  yinceretur. 
alia  est  videlicet  horum  ratio^  quos  brevis  transitus 
voluptatis  fecit  parentes,   quos  liberis  suis  f  extra  15 
positaef  voluptates  conciliant:  aliter  ama[n]t;  quae 
peperit;    quae    memoriam    decem    mensium^   quae 
tot  periculorum,  tot  soUicitudinum  recordationes  ad 
VOS;   iudiceS;   adfert    numerate  huius  adulescentis 
annos,   breve   nimium   videatur;   numerate   omnes  20 
dies^   singula  temporum   momenta:   tamdiu   mater 
testimonium   dicit.     nulla  potest  esse   tam   longa 
simulatio. 

Si  leges  sinant  permittatisque  voS;  se  torqueri 
yolety  se  inponi  ignibus^  se  verberibus  lacerari  po-  25 
stulet.     quid  agis,  mulier?  temere  facis:  femina  es 
et  anus.    prima  forsitan  tormenta  sustineas,  yincet 
dolor  et  ad  suprema  deficies.     o  admirabilem,  iu- 

3  te  <m.  B  II  5  animQs  AB,  corr.  Sch  |  6  noyerculaes 
A  I  8  credat  edd.  0  adnlescentes  B  ||  9  qnod  B  ||  1 1  adhuc  in 
tomm  A,  adhnc  inteiim  B,  corr.  JBo  1  12  calente  AB  )  13 
— 14  vincerentar  alia  non  habere  patres  tantam  amandi  li- 
beros  cansam  qnantam  matres  est  videlicet  etc.  Aa,  vin- 
cerentur  non  h.  p.  ete.  —  matres  alia  eat  vid.  Ah  ||  16—17 
amant  qnae  pepererint  AB,  carr.  Aer )  17  mensnm  A  ||  19 
affret  Aa  |  nnmerato  Aa  ||  20  videamnr  B  ||  23  simnltatio 
Aa  1  24  permntatisque  B  ||  27  videlicet  P 

Qaintiliani  decl^  ed.  Bitter.  22 


338  QUINTILIANI 

dices,  vocem!  itorqueat^  inquit,  modo:  mater  sum.c 
aliud  est  nutrix^  et  ancilla;  et  torquente  domino. 
age,  cum  in  hac  voce  supremum  posueris  spiritum, 
cui  iuvenem  reddituri  sumus?  volesne  illum  ad  hunc 
5  patrem  reyerti  et  ad  illam  novercam? 


ccc: 

Bogatio  Demosthenis. 

Rogationem  fert  Demosthenes^   ne   illi,   qui  apud 
Chaeroneam  capti  erant  a  Philippo  et  gratis  re- 
10  missi,  consiliis  publicis  intersint.  C.  D. 

DECLAMATIO. 

Priusquam  causas  rogationis  meae  persequar^ 
Athenienses^  succurrit  m^  laudare  yos^  et  ad[co]- 
gnoscere.     post   adyersum  proelium,  quod  quidem 

15  ipsi,  qui  rebus  Philippi  fayent^  dolore  ac  rumori- 
bus  in  maius  extollunt,  non  pacem  petistis^  non 
de  condicionibus  uUis  cum  hoste  tractastis;  ipsos 
etiam  repetendo  captiyos  hoc  ostendistis,  curam 
esse  yobis^  ut  bellum  geri  posset.   id  [cum]  fecistis 

20  ^cum^  pro  maiorum  yestrorum  opinione  atque 
laude  seryataque  usque  ad  hoc  tempus  gloria  ciyi- 
tatis^  tum  etiam  (ut  arbitror)  ratione  quadam^  quod 
nos  yictos  non  tam  yirtute  hostis^  quam  eorum^ 
qui  pugnare  noluissent^  timore  existimabatis.  quam- 

25  libet  igitur  obliquis  actionibus  pars  diyersa^  dum 
tueri  mille  istos  captiyos  yidetur^  pacem  suadeat, 
animum  yirtutemque  ciyitatis  debilitare  conetur: 
ego   loquor   apud   eos,    qui   non   defecerunt.     Sed 

1  torqaeatur  B  J  7  Demostenis  A  ||  9  Gheroneam  AB  || 
Fhylippo  B — P  ||  12  caasis  A  |  proseqnar  B  ||  13  Athinienses 
A  1  ad[co]gno8cere  Gr  |  15  acro  moribnB  B  ||  19  possit  B  |[ 
19—20  [com]  fec.  ^cnm^  Eo  |  24  noyissent  AaB  |  27  devi- 
litare  A  ||  28  defecerint  AaB 


DECLAMATIONES.  CCCXXXIX.  339 

multa  me  dicturum^  propter  quae  adprobari  possit 
rogatio  mea^  oratoriis  artibus  impedire  pars  ad- 
T^rsa  conatur.  negat  enim  rogationem  contra  leges 
accipiendam,  negat  adversus  singulos. 

Quorum  ego  utrumque  confiteor;   verum  neque  5 
adversus  leges  esse  existimo,  quidquid  pro  opinione 
ac  pro  dignitate  civitatis  petiums  et  cui  nuUa  lez 
scripta  ex   contrario  obstai.    nam  si  quod  est  ius, 
quo   contineatur   hoc,   ut   mali  etiam  <^et^   turpes 
cives  utique  consiliis  publicis  intersint^  videbr  for-  10 
tasse  hauc  rogationem  contra  leges  scripsisse.     si 
vero  nihil  est,   quod  ex  contrario  f  cogat  f,   non 
potest  videri  hoc  adversus  id  scriptum  esse^  quod 
non  obstat.     IUud  vero  aliquanto  minus  existimari 
possum^   adversus   singulos   scripsisse  legem,   cum  15 
certe  mille  sint^  de  quibus  agitur.     quamquam  ra- 
tionem  etiam^  propter  quod  non  liceat  rogationem 
contra  singulos  ferre,   illam  video^   quod   peccata 
singulorum  videantur  habere  leges   suas.     homici- 
dium  fecit  aliquis,  sacrilegium^  iniuriam  ceteraque  20 
his  similia:  suo  iure  punitur.   cum  vero  mille  semel 
capiendos  se  alligandosque  hosti  praebuerint:  haec 
(ut   opinor)    supersunt^   ut   aut  nulla   castigatione 
dignam  rem^  qui  contra  dicunt,  putent;   aut  si  ca- 
stiganda  sit,  ostendant  legem,  qua  castigari  possit;  25 
aut  si  non  ostendunt^  nihil  aliud  quam  rogationem 
superesse  fateantur. 

Primum  igitur  hoc  apud  vos,  Athenienses,  di- 


1  quod  B  g  6  6888  om.  B  |  6—7  op.  et  dign.  B  |  7  pati- 
mor  AB,  eorr.  Bo;  facimu8  Aer  ||  cum  B  ||  8  extat  AB, 
corr,  Eo  ||  8—9  est  in  quo  B  ||  9  et  tam  B  ||  <et^  Ro  )  12 
coeat  A;  expectatur  *yaleat  (dicatur)  ||  13  id  scnpaiBse  qu. 
B  p  14  8ub8tat  B  |  existimare  A  B,  corr.  Ro  cfs,  341, 11  pot- 
est  credi  qui  hoc  fecit  ||  16  nuUae  B  ||  17  o[uod  mihi  1.  B  || 
20  iniuriarum  AB  ||  21  puniuntur  B  |  25  smt  B  ||  ostendat 
B— P  1  possint  B  ||  26  ostendant  Aer  ||  quam  om,  B 

22* 


340  QUINTILIANI 

xisse  contentus  sum,  aeqnissimiun  qnidem  ac  instis- 
simnm  esse,  ut  popnlo  detar  samma  remm  potestas: 
consilinm  tamen  non  utique  turba  neque  tumultu 
neque  angustiis  eorum,  qui  consulantur^  constare. 
5  utinam  quidem  fieri  posset,  ut  ex  universo  populo 
.  reicere  ac  seligere  liceret  eos,  qui  parum  prudentes, 
parum  digni  consiliis  publicis  yiderentur.  sed  quo- 
niam  istnd  deprehendi  nisi  experimentis  non  potest, 
de   his   demum  rogationem  fero,  qui  experti  sunt 

10  atqui  si  hoc  apud  vos  non  male  constitutum  esi^ 
esse  aliquos,  qui  consiliis  publicis  interesse  non 
debeant:  iam  multo  facilius  ac  pronius  erit,  ut  do- 
ceam  hos  esse^  qui^  etiamsi  utiles  consiliis  futuri 
essenty   indigni   tamen   propter    dedecus    proximae 

16  militiae  erant. 

Ac  mihi  in  haec  diyidenda  yidetur  ratio  istius 
orationiS;  ut  pars  ad  ipsos,  de  quibus  loquor,  spec- 
tet,  pars  ad  universam  rem  publicam. 

Adversus  istos  hoc  dixisse  contentus  sum:  bel- 

20  lum  adversus  Philippum  suscepimus  pro  libertate 
totius  GraeciaC;  pro  salute  communi.  nam  etiamsi 
in  praesentia  amicam  civitatem^  nobiscum  olim 
coniunctam^  tueri  yidebamur,  eventus  tamen  belli 
ad  omnes  pertinebat:  et  hoc  nobis,  Athenienses, 

26  vetus  atque  a  maioribus  traditum  est,  pro  universa 
Graecia  stare.  sic  contra  Persas  semel  iterumque 
pugnavimus  ac  privatis  yiribus  defendimus  publicam 
salutem.  iam  igitur  ex  hoc  apparet  profecto  vobis, 
numquam    maiore    animo,    numquam    concitatiore 

30  spiritu  foisse  pugnandum.  non  enim  nobis  cum  ho- 
ste<^e^   Graecia   aliquo   res   erat^   ubi,   quamquam 

4  consolantur  B  |  6  at  si  legere  B  ||  9  experti  A  ||  10 
tale  AB,  corr.  Obr  |i  12  maltos  AB  ||  13  hP  B,  hoc  P  ||  14 
erant  i2o  ||  16  malitiae  A  ||  17  para  om,  B  1 19  sbdversoB  A  |{ 
20  Phylippnm  Ba  ||  26  gratia  A  1  31  Grecie  A,  Graeoiae  B, 
corr.  Aer  \  aliquos  referat  B 


DECLAMATIONES.  CCCXXXIX..  341 

victi,  leges  tamen  similes  linguamque  certe  eandem 
pateremur:  sed  cum  homine  barbaro^  cum  homine 
crudeli,  cum  homine  infesto.     quamquam  quid  ne- 
cesse  est  ista  diutius  dicere?  pugnare  enim  placuit 
et  placet.   in  hoc  igitur  proelio,  quod,  ut  dixi,  pro  5 
universa  Oraecia  susceperamus  nondum  dico  quan- 
tum  nocuerit  istorum  timor:  interim^  cuius   propo-' 
siti  fiierit  animus^  attendite.   longe  felicissimum  in 
bellis  est  vincere:  fortissimum^  si  victoria  non  de- 
tur,  pro  causa  mori.   est  tamen  ^nec^  tertium  ali-  10 
quod  inter  dedecora:    in  patriam  certe  redire^  et, 
si  yincere  non  detur,  effugere.     potest  enim  credi^ 
qui  hoc  fecit,   ad  secundam   [ad]  se   aciem  reser- 
vasse  et  victum   adversis  animum  reposuisse.    ille 
verO;  qui  se  in  servitutem  hosti  dedit^  qui  abiectis  15 
armis    parata    in    vincula   praebuit   manus,    quam 
tandem  nobis  spem  in  posterum  facit?  atque  ego, 
AthenienseSy  eo  tempore,  quo  recipi  istos  placebat, 
contradicturus  fui^  nisi  quod  poterat  honestum  ex 
his   receptis   exemplum    fieri.      sunt    igitur    digni  20 
poena   aliqua,   sunt  ignominia^    si  hoc   tantum  ad 
ipsos  referatur. 

Sed  redeo  ad  publicam  utilitatem.  nihil  esse^ 
quo  magis  disciplina  militaris  confirmari  possit^ 
Athenienses,  quam  exemplum  adversus  <in>dignos,  25 
nemo  dubita&it.  quae  enim  spes  in  bellis  in  milite 
nostro  residua  est^  si  nihil  potius  foerit,  quam 
capi?  certum  habeo,  nunc  istos  male  sentire  de 
his,  qui  in  acie  ceciderunt. 


3  qnid]  si  B  ||  7  timuerit  P  ij  8  ferit  A  ||  10  <nec>  Bo 
11  |N}  A  II  13  ad  {priua)  om.  B  ||  a  se  Aa,  ad  se  AbB,  corr, 
Aer  II  13 — 14  se  seryasse  B  |  15  se  om.  P  g  inter  virfcatem 
B  II  15  ab  istis  AB,  corr,  Pi  1 17  yobis  B  ||  18  recepi  AaB  || 
20  digna  B  ||  24  posset  A  ||  25  <in>dign08  Aer  \\  26  dubitayit 
A  B,  corr.  Gr  \  26 — 27  in  militum  numero  res.  B 


342  QUINTILIANI 

CCCXL. 

Noyitins  praetextatns. 

QUI     VOLUNTATE     DOMINI     IN     LIBERTATE    FUERIT, 

LiBER  SIT.    Mango  noYitium  pnemm  per  pu- 
6  blicanos  transiedt  praetextatnm.     dicitnr  ille 

liber. 

DECLAMATIO. 

Qni  voluntate  domini  in  libertate  fuerit, 
liber  sit. 

10  Quaerendum  est  nobis,  quid  sit  in  libertate  esse. 
y^Yoluntate  domini  est  in  libertate,  qm  eo  volente 
liber  esf  nos  finimus  ita:  yoluntate  domini  in 
libertate  est,  qui  ius  libertatis  usurpavit  domino 
volente.    Id  primum  scripto  ipso  colligemus.    non 

15  enim  difficile  fuit  ei^  qui  hanc  legem  componebat, 
id  scribere:  >qui  voluntate  domini  liber  fu- 
<er>it«:  nunc  hoc  scribendo:  >qui  in  libertate 
fuerit^i  satis  ostendit^  aliud  esse  in  libertate  esse, 
aliud  liberum  esse.  Excutiamus  etiam  causas  legis 

20  huius.  indignum  putavit  legum  lator  eum^  qui 
in  f  fortunaf  aliqua  rei  pubUcae;  qui  in  numero 
civitatis  fuisset,  redigere  in  servitutem.  sed  hoc 
quoniam  sibi  nequitia  interim  adserebat^  adiecit^ 
ut  hi   liberi    essent^   qui  in  libertate  volun- 

26  tate  domini  fuissent.  vis  scire^  quanto  aliud 
sit  in  libertate  esse^  aliud  liberum  esse?  — :  eum, 
qui    in   libertate    fuerit,    iubet   lex   liberum   esse. 

4  magno  A,  mago  B— P  ||  4 — 5  pnblica  rostra  iecit  B  |  8 
quod  B  II 10—11  in  voluntate  esse  libertate  volantati  d.  B{| 
11  quo  AB,  c&tr.  8ch  )  14  voYolente  A  Q  coUegimas  Aa  ||  16 
—17  *  fu<er>it  II  19  etiamj  et  B  1  21  fortuna]  forma  (?)  Bo, 
cfs.  349, 24:  forma  libertatis,  ceterum  idem  comparari  aliqua' 
tenus  posse  adnotavit  Ciceronis  illa  (Catil.  IV  §  16):  sua 
virtute  fortunam  huius  civitatis  consecuti.  ]  aliqua]  aliquan- 
do  {?)  lio  P  22  hoc  om.  B  ||  26  scit  B 


DECLAMATIONES.  CCCXL.  343 

tanta  ^arum^  rerum  differentia  est  in  causis  li- 
bertatis.  in  libertate  est  igitur^  quisquis  caret 
forma  servitutis.  id^  iudices,  ex  hac  ipsa  lege  ad- 
buc  manifestum  est.  etemm  legum  lator  putavit 
etiam  eos^  qui  a  dominis  fuga  abessent^  esse  in  6 
libertate:  quod  coUigo  scripto  eius:  »qui  volun- 
tate  domini  in  libertate  fuerit.«  apparet,  ali- 
quos  et  non  voluntate  domini  in  libertate  esse. 
quod  si  verum  est,  potest  in  libertate  esse  etiam 
qui  liber  non  est.  10 

Nihil  ergo  prodest  tibi^  cum  dicis^  liberum  eum 
non  fuisse.  non  enim  quaeritur^  an  yoluntate  tua 
liber  fuerit^  sed  an  voluntate  tua  in  libertate  fuerit. 
si  Toluntate  tua  liber  [non]  fuisset,  quid  nos  postu- 
laremus?  15 

Depulsus  hac  pugna  transcendit  eo^  ut  neget  in 
Hhertate  saltem  fuisse.  quomodo  igitur  coUigemus? 
eum^  qui  in  libertate  <^non^  est,  quibus  argumentis 
colligemus  fuisse  in  libertate?  signavit  aliquis,  tam- 
quam  liber:  si  id  voluntate  domini  fecerit,  etiamsi  20 
maxime  illum  servum  esse  dominus  yoluit  eo  tem- 
pore^  manifestum  erit<^fuisse]>  in  libertate:  Bic  quisquis 
aliquid  pro  libero  fecit.  atqui  hic  puer  non  tantum 
pro  liberO;  sed  etiam  pro  ingenuo  est:  praeteztatus 
fuit.  si  talem  illum  ad  iudices  perduxissem,  hoc  25 
insigne  non  [tantum]  libertatis  modo,  sed  etiam 
dignitatis  essei  ecquid[em]  paves;  ne  scelus  feceris? 

1  ^haram^  Bo  ||  causa  A  ||  2  esse  B  |  3  iud  AB,  vide 
F  II  ex]  et  B  1  4  non  enim  AB,  corr,  2to  ||  5  a  (m.  B  ||  domi- 
nns  B,  dominoB  P  g  fogat  B,  fagerat  P  ||  13  liber]  in  liber- 
tate  B  1  tpa  om.  B  ||  14  si  libertate  volnntate  Ba  |  [non] 
edd,  1 17  libemm  tonc  saltem  AB,  in  libertate  tnnc  saltem 
Or;  delevi  tanc  ||  18  ^non^  Bo  ||  19  esse  AB,  corr,  8ch  ||  20 
in  AB,  eorr.  Aer  \\  21  maximom  B  ||  22  ^faisse^  Aer  j|  sit 
AB,  oorr.  Aer  0  23  *facit  AB  jj  pater  B  ||  26  [tantum]  Sch 
27  equidem  AB,  corr.  Bo 


344  QUINTILIANI 

et  alius  fortasse  tantam  usurpayerit  libertatem,  hie 
et  adprobayit.  qnibns?  publicaiiis:  hominibas  (at 
parcissime  dicam)  diligentissimis.  in  summa  velim 
ostendere  totum  tnum  comitatum:  quis  habitus  ser- 
5  vorum  ftiit? 

^Ego  tameu;  inquit,  non  ea  voluntate  feci^  ut 
hic  liber  esset^  sed  ea,  ut  publica  non  solveret.^ 
Saepius  eadem  dicenda  sunt  —  etiam  gratulamur, 
si  invito  te  liber  est,  — :  liberum  esse  noluisti,  sed 

10  in  libertate  esse  voluisti.  nihil  interest;  qua  causa 
hoc  feceris:  id  est,  (ut  propius  ad  verba  legis  ac- 
cedam)  nihil  interest;  qua  causa  in  libertate  esse 
eum  volueris.  Yerum  ista  causa,  quam  praetendis, 
digna  poena  est.     circumscribere  yectigalia  populi 

15  Bomani  yoluisti.  specie  praetextati  imponere  publi- 
cano  voluisti.  pos^odum  dicam,  quantum  intersit 
huius  pueri:  interim  dicam,  tua  quid  interest?  quod 
petieras,  non  contigit  tibi?  non  fefellisti? 

SEBMO. 
20        Haec  circa  ius^  illa  iam  circa  aequitatem. 

DECLAMATIO. 

Quae  passurus  est  hic  puer  domino  redditus? 
sine  dubio  ^ultima^.  novimus  istam  negotiationem 
et  frequentissima  in  foro  yidemus  iudicia  talium 
25  iniuriarum.  fortasse  etiam  natus  est  ingenuus;  for- 
tasse  rapto  ex  aliquo  litore  praetextam  fortuna 
reddidit.   illud  est  tamen^  quod  nos  magis  confun- 


2  cuins  B  ||  4  OBtendi  Sch  ||  7  ea  om,  B  ||  8  Bint  B  ||  14 
— 15  yectigalia  pr  volaisti  A  |  15  praeteztate  Ab,  praete- 
state  B  g  publicana  B,  pablicaniB  P  ||  17  *tua  [quid]  inter- 
est  {?)  II  28  ^ultima^  JRo  1  noTiBsimuB  B  |  24  iudicat  aUum 
AB  11  27  amen  A  ||  nos  am,  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLI.  345 

dat:  videtur  mangoni  puer  pretiosus:  timuit,  ne 
magno  aestimaretur.  ista  species  in  quacumque 
servitute  miserabilis  foret.  rogamus  vos,  iudi- 
c<^es,  cogit^etisy  quam  multa  facere*possit  adver- 
sus  puerum  mango  iratus:  aut  illi^us^  fortasse  5 
pretium,  excisa  virilitate,  producei^  aut  ob  f  infe- 
licisf  contumeliae  annos  venibit  in  aliquod  lupa- 
nar.  res  est  nobis  cum  homine,  qui  non  erubescit, 
nihil  o&servat:  etiam  periculose  avarus  est.  quos 
cultus  accipiet,  qui  praetextam  habuit?  ego  yobis  lo 
allego  etiam  ipsum  sacrum  praetextarum,  quo  sa- 
cerdotes  yelantur,  quo  magistratus,  quo  infirmita- 
tem  pueritiae  sacram  facimus  ac  venerabilem. 


CCCXII.  15 

Bes  fartlTa  inprofessa  apnd  pnblicanos. 

QUOD    QUIS    PER  PUBLICANOS  INPEOFESSUM  TEANS- 

TULEEIT,  COMMISSUM  SIT.     Quidam  rem  fiirti- 
vam  transtulit  per  publicanos;    non  professus 
est.    deprehensa  res  est.    publicani  cum  do-  20 
mino   contendunt.      illi  tamquam   commissam 
rem  vindicant,  ille  tamquam  suam. 

DECLAMATIO. 

Rem  non  professam  apud  nos  tenemus.  hoc  ius 
quale  sit^  postea  videbimus.     quod  quis  professus  25 
non  est  apud  publicanos,  pro  commisso  tenetur. 


§amnoB 

eam  nos  B  ifTenivit  B  ||  9  reservat  AB,  corr,  JRo  et  J2t  ||  11 
alligo  A  II  praetextatum  B  ||  22  illi  AB 


346  QUINTILUNI 

ea  res,  de  qua  iudicatis,  in  professionem  non  venit: 
omni  ixxris  condidon^  nostra  est. 

y^Mea  est^  inquit.''  Nihil  istud  contra  ins  no- 
strnm  est:   alioqni  nemo  non  hoc  de  re  non  pro- 

6  fessa  dicere  possit:  >mea  est.c  ^Sed  ia,  qni  trans- 
tulit,  alienam  rem  transtolit.^  ante  omnia,  nnlla 
lege  comprehensom  est,  nt  alienam  rem  non  pro- 
fiteri  liceret:  alioqoi  pnblicnm  eversnm  est,  leges 
permutandae  snnt.    nt  transferantnr  aliena^  at  taT- 

iO  tnm  profiteri  debnit.  „at  iniqnnm  est,  meam  poe- 
nam  esse,  cum  ille  peccaverit.^^  iterum  dicam:  si 
quid.iniqui  habe^a]>t  lex  nostra^  postea  videbimns: 
interim  lex  est;  non  adversus  homines,  sed  adver- 
sus  rem  scripta  est.     si  ius  accepissemus  aliquod 

15  ab  eo,  qui  non  ^professam  rem^  transtulisset,  ex- 
iirendi:  sic  quoque  sine  dubio  esset  nostra  causa 
meUor,  sed  tamen  yideretnr  <non>  de  re  ipsa  esse 
contentio.  nunc  lex  hoc  continet,  ut  rem  teneamns^ 
quae  translata  est,  et  professa  non  esi  quid  inter- 

20  est,  quis  professus  non  sit?  nobis  res  dedita  est. 
haec  de  iure. 

y^Sed  ius  ipsum  iniquum  est.^'  Alio  me  vocas, 
de  alio  quereris.  dic  istud  rei  publicae^  dic  senatui, 
dic  magistratai:  >aerarium  populi  Bomani  yectiga- 

26  libus  iniquis  repletur  et  spoliantur  proyinciae  et 
sublatum  commercium  est.4:  nos  conduximus  id, 
quod  locabatur.    Sed  res  publica  quoque,  cum  qua 


2  iare  condicionis  AB,  corr.  Bo;  iore  condictionis  Obr„ 
6  *et  AB  1  9  an  AB,  corr.Bo;  *  forUuse  excludendum  ||  12 
habe^a^t  Bo  B  yiderimns  A  )  16  ^professam  rem]>  Eo  eb 
Bi\  17  ^non^  i2o  |  14 — 18  an  *8i  ius  accepissemns  alind 
ab  eo,  qni  non  professam  rem  transtulisset  ezigendi. .  .me- 
lior,  si  tamen  vid.  de  re  i.  e.  c.  {?)  D  18  continetnr  Aa  )  nt 
om,  A  ||'tenemu8  AB  ||  19  est  ut  professa  AB,  corr.  Aer,  est 
qnae  pr.  dliae  edd.  ||  20  quis]  qui  A  B  Q  sit]  est  B  ||  debita 

Ba  II  est  om,  B  1  24  P?tt  A,  om.  B,  popnli  Bomani  edd.  \\  26 
N)  A  II  non  B  ||  27  loquabatur  A 


DECLAMATIONES.  CCCXLI.  347 

queri  poteris,  habet  quod  respondeat.  primum  illud, 
necessaria  esse  vectigalia  civitatL  exercitus  stipen- 
dium  accipiunt,  bella  cotidie  geruntur  adversus 
barbaras  et  bellicosissimas  gentes^  defendimus  ri- 
pas  et  flumina  et  litora.  huc  adice  et  illud:  templa  5 
«xtruuntur;  multum  inpendiorum  sacra  ducunt^  ali- 
quid  et  spectacula:  opus  est  vectigalibus.  inter 
vectigalia  porro  quod  aequius  inveniri  potest  et  sine 
maiore  hominum  querela?  quanto  illud  iniustius 
videri  potest,  quo  partem  hereditatis  ^fiscus]>  sibi  10 
vindicat?  at  plurimum  in  hoc  vectigal  confert  ne- 
gotiatio:  quidquid  est,  de  futuro  lucro  est;  praeter 
id,  quod  non  potest  videri  iniquum,  ad  quod  acce- 
ditur.  et  vectigal  quidem  ipsum  necessarium;  non 
iniquum.  num  haec  iniusta  poena  est^  in  qua  fiirta  15 
deprehenduntur,  qua  lex  Yindicatur^  qua  fraus  trans- 
ferentium  detegitur?  aliter  stare  vectigal  non  potest. 

Eodem  revertimur  iterum:  hac  ratione  res  pu- 
blica  locat;  hac  necessitate  nos  conduximus  et  pretio 
Vicimus.  et  adversus  quales  homines  conduximus?  20 
quamvis  poena  sit^  quamvis  in  commissum  yeniant 
ea,  quae  quis  professus  non  est,  tamen  fallere  nos 
volunt,  tamen  mille  artibus  circumscribimur.  quota- 
quaeque  res  est^  quae  deprehendatur? 

Poteramus  tibi  etiam  imputare  beneficium :  istud^  25 
quod  tibi  extorqueri  quereris,  non  apud  nos  perdidisti: 
interim  (quod  satis  est)  furem  apud  nos  invenisti. 
ignorares^  nisi  nos  fuissemus,  translata  in  aliam  pro- 
vinciam  Airta,  inter  ignotos  homines^  inter  alienos. 

1  qaeri  qneri  B  ||  2  *  Decessaria  e.  v.  civitati  vel  etiam, 
guae  iam  Gronoviua  apuria  iudicavU ,  vs.  7  verba  opus  est 
vectigalibQs ,  censeo  in  marginem  reicienda;  cf,  proUgg,  ||  5 
adicet  ill.  AaB,  adiiciet  ill.  P  ||  7  et]  ad  A  ||  8  qnid  A  ||  10 
qnod  part.  her.  s.  vind.  Ba/n  \  <^fiscQ8^  Bu,  qui  (per  inpru- 
denUam,  ut  videtur)  omisit  insequens  sibi  ||  15  nam]  non  B  || 
16  transtransferentinm  A  |  18  revertimns  ceterum  B  ||  20 
vincimns  B  ||  24  est  om.  B 


348  QUINTILIANI 

In  summa  parte,  quia  lex  secundam  nos  est, 
aequitas  secondam  nos  est,  illad  qaoque  dicendom 
pato,  qaa  sententia  possitis  parti  atriqae  consalere. 
qaid  e^ni^m  est  aeqaias,  qaam  atramqae  vindicare? 

6  anas  fortam  fecit  daobas:  ha^t  saam  qoisqae  le- 
gem.  nos  nisi  retinemas,  nalla  actione  yindicare 
possamas:  ille  etiamsi  non  ipsam  rem  acceperit, 
pro  re  tamen  accipere  poterit:  habet  acfcionem 
qaidem  de  illa.  fnam  etf  in  qaadraplam  litigal  non 

10  irascitar  fmri^  qai  re  contentas  est.  adversas  mkh 
riam  illias  privata  agi  actione  potest:  a  nobis  pa- 
blica.  ille  yobis  commendat  sarcinas  saas:  nos 
commendamas  yectigalia  yestra,  commendamas  re- 
ditas  ciyitatis. 

16  CCCXLH. 

Aneilla  in  arehipiratae  nnptias  missa. 

QUI     VOLUNTATE     DOMINI     IN    LIBEBTATE    FUERIT, 

LIBEB  siT.     Qai  habebat  patrem  et  sororem, 
captas  est  a  piratis.  scripserant  piratae  patri, 
20  ut  mitteret  yicariam  filiam^  faturam  ardiipi- 

ratae  uxorem.  misit  ille  matronali  habitu  an- 
cillam.  remissus  est  adulescens.  illa^  ab  archi- 
pirata  heres  omnium  bonorum  relicta;  rediit 
in  ciyitatem.    dicitur  ancilla. 

25  SEBMO. 

Similes  quaestiones  sunt  priori  diyisioni:  eadem 

1  qua  A  II  non  Aa  |  2  non  Aa  J  8  positis  B— P  |  4  *  qnid 
OBt  A  et  edd.,  qnidem  est  B  ||  4  yindicari  AB,  corr.  Aer  ||  6 
nisi  nos  A  ||  ratione  B,  quod  nescio  an  praeferendum  eit  || 
yindicari  AB,  corr.  Aer  j|  8  tamen  ^pretinm^  acc.  Aer  ||  9 
qnidem  B,  om.  A  et  edd.  ||  nam  et  A,  natnra  et  B;  fort.S — 9 
*habet  actionem.  qnid  de  ilLa  non  in  qn.  litigat?  ||  10  *in- 
yidiam  AB  ||  18  redditns  B— P  ||  16  anciUam  arch.  B~P  || 
missam  B— P  ||  18  habeat  A  ||  20  fntnram  fntnram  B  ||  26  Bim. 
qu.  sunt  priori,  divisio  ^eadem^,  eadem  fin.  (F)  Bo 


DECLAMATIONES.  CCCXLII.  349 

finitio.  dicit  enim  is^  qui  petit  in  serYitutem^  eum 
esse  in  libertate  domini  voluntate,  quem  liberum 
esse  dominus  Toluerit.  nostra  pars  dicit,  in  liber- 
tate  esse  domini  voluntate  ^eos,  qui  aliquid  pro  li- 
beris  ex  voluntate  domini  fecerunt.  re/ellenda  est  5 
nobis  finitio  partis  adversae,  deinde  nostra  confir- 
manda.    finis  partis  adversae  sic  re/elletur. 

DECLAMATIO. 

Qui  voluntate  domini  in  libertate  fuerit^ 
liber  sit.  Si  de  his  loqueretur  lex,  quos  dominus  10 
manumisisset  et  liberos  esse  yoluisset^  supervacuum 
erat.  nam  etiam  hac  lege  sublata  non  dubitabatur, 
quin  manumissi  liberi  essent.  praeterea  aliud  esse 
in  libertate  esse,  aliud  liberum  esse^  etiam  ex  eo 
manifestum  est,  quod  eos,  qui  in  libertate  fuerint^  15 
liberos  esse  lex  iubet.  ad  quos  ergo  lex  pertinet? 
ut  ad  nostram  finitionem  redeamus:  qui  yolentibus 
dominis  fecerint  aliqua  tamquam  liberi.  ut  puta^ 
signayit  aliquid  yolente  domino  seryus:  liberum 
esse  yult.  iniquum  enim  erit  tabulas  f  auferrif  et  20 
circumscriptum  esse  nescio  quem^  cui  signatae  sunt 
tabulae.  iudex  inter  duos  conyenerit  et  sententiam 
tulerit  yolente  domino:  liberum  esse  hunc  yoluit^ 
ut  ea  res,  quae  iudicata  erat^  haberet  suum 
finem.  denique  neminem^  qui  in  aliqua  forma  liber*  25 
tatis  fuisset,  nisi  fraude  et  culpa  sua  redire  in  ser- 
yitutem  yoluit.  in  libertate  autem  putayit  esse 
legum  lator  etiam  eos,  qui  non  yoluntate  domini 
in  libertate  essent;   sicut  eoS;  qui   absentibus  do- 


1  is  om,  B  ]  2  Yolantatem  Aa  ||  domini  yolnntate  om.  B ,, 
qnam  A  ||  libernm  om,  B  y  8  dixit  B  |  5  repellanda  A,  repel- 


abnlae  A  ||  25  forma  in  ras.  habet  A,  formnla  B  1  27  yolnit, 
in  lib.  Ro 


350  QUmTILlANI 

mims  aliqua  pro  liberis  egissent:  et  ideo  adiectam 
est  in  lege,  >qui  voluntate  domini  in  liber^ 
tate  fueriti:.  ergo  etiam  invito  domino  potest 
aliquis  esse  in  libertate^  invito  autem  non  potest 
5  esse  liber.  aliud  est  in  libertate  esse,  aliud  libe- 
rum  esse. 

Hanc  igitur^  de  qua  quaeritur,  dico  voluntate 
tua  fuisse  in  libertate.  hoc  quomodo  probo?  quo 
uno  probari  potest:   fecit  aliquid  tamquam  libera. 

10  Nondum  dico^  ad  piratas  pervenit;  dissimulo  et  illud, 
qua  causa  volueris  eam  in  libertate  esse:  interim 
[et]  voZente  te  et  spectante  babitu  matronae  fuit. 
hoc  satis  erat,  etiamsi  postea  nulla  essent  conse- 
cuta.    an  vero  maius  in  hoc  putamus  esse  momen- 

16  tum,  ut  circumverteres  mancipium  aut  si  una  voce 
liberum  esse  iusseris^  quam  si  habitum  dederis,  sto- 
lam  dederis?  quod  ne  manumissis  quidem  omnibus 
conti<n>git. 

<SERMO.> 

20        Hoc  loco  poni  solet  illud: 

<DECLAMATIO.> 

,;Num  igitur  si  in  scaenam  misero  et  mimi  par- 
tibus,  tamquam  matrona^  processerit,  poterit  videri 
mea  voluntate  in  libertate  esse?'^  non  est  hoc  porro 
25  simile:  nam  ipsa  statim  scaena  rem  fictam  esse 
testatur.  stola  illa  mimoa  erit^  non  hominis.  a^ 
eadem  si  hoc  habitu  extra  scaenam  fuerit  et  in  ci- 
vitatem  processerit:  eadem  illa,  quae  solet  mima 
esse,   nihilominus  erit  in  iure  libertatis.     ergo  ha- 

2  qno  B  ||  4  esse  aliquis  B  ||  8  esse  A  ||  12  [et]  Bo  |  vi- 
dente  AB,  corr,  Bo  cfs.  351,  21;  an  *iubente  (?)  |l  14  mo- 
mentu  A  ||  18  conti<^n>git  Aer  ||  19—21  <Sermo.>  h.  1.  p. 
8.  i.  ^DecIamatio.>  Pi  ||  24  libertatem  B  ||  26  mimi  A  B,  corr. 
Gr  D  ad  AB,  corr.  Aer  ||  27—28  civitate  A  e^  edd.  ||  28 
mima  A  ||  minima  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLU.  351 

bitu  satis  testata  est  libertatem.  Quid?  si  fecit 
aliqua  tamquam  libera?  profecta  est,  parum  est 
dicere  quasi  ingenua:  quasi  ho^ne^sta^  quasi  filiatua. 
„Sed  haec  omnia;  inquit^  feci[t]  non  ideo,  quo- 
niam  eam  in  libertate  esse  volebam.^  Lex  non  ad  5 
causam  nos  voluntatis  tuae  mittit,  sed  ad  ipsam. 
in  libertate  esse  voluisti:  quare  volueriS;  nihil  ad 
iudicem^  nihil  ad  yoluntatem  pertinet.  Tu  tamen 
illam  in  libertate  esse  noluisti?  Ut  parcissime  dicam, 
maligne,  quid?  si  credibile  est^  hanc  etiam  yolun-  lo 
tatem  tuam  fuisse,  ut  illa  [in]  libera  sit.  quid 
enim  esse  illam  voluisti?  ancillam?  cuius?  non  du- 
bium  est^  quin  hoc  votum  tuum  fuerit;  ut  ma- 
tronam  adprobaret,  ut  filiam  tuam  adprobaret. 
noluisti  eam  in  libertate  esse^  de  qua  nihil  magis  15 
timebasy  quam  ne  illa  tibi;  tamquam  ancilla,  remit- 
teretur?  quamquam  etiamsi  remissa  esset,  iam  tamen 
tua  voluntate  in  libertate  fuisset.  sed  <(res^  processit 
ultra^  <^ut^  dicebam:  habitum  matronae  te  yolente 
sumpsit;  iter  tamquam  matrona  ingressa  est;  te  20 
volente  ad  piratas  tamquam  filia  venit  tua;  te 
Yolente  adprobayit  se  liberam  et  ingenuam;  te 
etiam  volente  in  matrimonio  fuit^  tamquam  libera: 
heres  relicta  est^  tamquam  libera.  horum  omnium 
ius  a  tua  voluntate  profectum  sit  necesse  est^   qui  25 

2  tam  libera  B  ||  3  quare  ing.  B  ||  ho^ne^sta  Pi;  heres 
tua  Aer  H  4  feci[t]  Aer  ||  5  libertatem  B  ||  7  in  om,  F  |  liber- 
tatem  B  1  9  illam  om.  B  1  libertatem  B — F  ||  8— 10  Tu  tam. 
ilL  i.  1.  e.  volnisti  (u.  p.  d.)  maligne.  Quid?  etc.  Aer,  quae 
coniectura  neacio  an  sit  recipienda  ita,  ut  et  in  versu  15 
(non  modo  in  v.  11)  illud  in  libertate(m)  corrigatur  et*no\. 


11  tuam  om.  B  )  ^  in  libertate 
15  in  libertatem  B 11 18— 19  sed 


eam  liberam  esse  scribatur  \ 

AB,  fort.  melius  libera  esset 

<re8>  pr.  nltra.  dicebam:  hab.  JBo  ||  19  <ut>  SchJl^  21  volun- 

uite  B  II  22  post  ingenuam  piincto  distinguit  Bo,   ut  usque 

eo  pertineai  illud  -  dicebam,  sequatur  quod  „uUra'^  adici  pos- 

Sft|  23  nolentem  B,  nolente  F  |  24  heres  r.  e.  t.  libera  om, 

Aa  g  25  8it]  e  A 


352  QUINTILIANI 

volnisti  dimittere,  qui  voluisti  tamquam  liberam 
dimittere.  Haec  dicerem,  etiamsi  piratae  tantum 
vicariam  petissent:  nunc  vero  cum  adiecerint;  ut 
eam  vicariam  mitteres;  quae  in  matrimonio  archi- 
5  piratae  esset,  dubitari  non  potest,  quin  tu  eam 
miseris^  tamquam  liberam  futuram. 

<SERMO.> 
Haec  quod  ad  ius,  illa  quod  ad  merita. 

<DECLAMATIO.> 

10  Digna  est,  quae  sit  libera.  filium  tibi  restituit. 
si  tantum  filii  tui  pretium  fuisset,  videretur  tamen 
bene  meruisse:  nunc  quam  multa  add<id>it  ad 
fidem?  poterat  et  remanere  apud  piratas  et  obli- 
gare  illos  hoc  itidicii  sui  beneficio.     sed  non  con- 

15  fessione  tantum  efifectum  est,  ut  filia  tua  videretur: 
quemadmodum  complexa  est  illa  catenatum!  quo- 
tiens  fratrem  vocavit!  quam  veras  lacrimas  pro- 
fudit!  optime  meruerat  de  te  et  hoc  ipso,  quod  re- 

20  ^®^«*  ^«*-  SERMO. 

Hic  parce  quidem  stringendus  erit  pudor  patris, 
stringendus  erit  tamen^  tamquam  cupidi  et  avari 
et  hereditatem  istam  adfectantis;  hoc  ideo  nou 
amare  nec  districte:  primum^  quod  potest  esse  hic 

25  dominus  illius,  si  ita  iudicibus  videbitur;  deinde 
quod  nobis  res  cum  eo  est,  cui  gratias  agimus, 
cuius  voluntate  dicimus  nos  in  libertate  fuisse.  In 
summa  parte  declamsAioms  advocamus  etiam  adu- 
lescentem  iUum^  quasi  advocatum,  qui  nostro  bene- 

30  ficio  redemptus  est. 

Iet2  demittere  B  ||  7— 9  <Sermo.>  h.  q.  a.  i.  i.  q.  a.  m. 
<Declamatio.>  Pi  |  8  qno  B  |  qao  B  ||  ad  om.  A  l  10  digna 
Ofn.  B  y  12  aadit  A,  ad  te  B,  corr.  Sch  ||  14  indicii  AB,  corr. 
Bo  I  20  Sermo  om,  B  ]  21  parce]  perte  B,  per  te  F  ||  sb:. 
sermo  erit  p.  B  ||  24  nec]  ne  B  |  hic  esBe  B  ||  26  qnid  B  ||  reB 
om,  B  I  28  adYOcationis  AB,  corr.  auct.  incert.  ap.  Aer  |  ad- 
voca<bi>mu8  Aer  ||  29  qui  modo  ben.  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLIII.  353 

<DECLAMATIO.> 

Promittit  praeterea  ista^  quae  in  hereditate  re- 
licta  Bunt:  illius  esse.  quam  causam  revertendi  ha- 
buit  aliam?  licuit  illi,  ignorante  eO;  in  aliqua  civi- 
tate  subsistere.  5 

cccxLin, 

Cireumscriptor  pauperis^  diyitis  raptoris  socen 

OiBCUMSCBiPTiONis  siT  ACTio.  Pauper  et  dives 
eandem  puellam  petebant  in  matrimonium. 
capta  est  itla^  quae  petebatur.  posuit  condi-  lo 
cionem  petitoribus  pater,  eius  esset^  qui  rede- 
misset.  pauper  profectus  est  et  redemit  virgi- 
nem.  rapuit  illam  competitor  dives.  educta 
ad  magistratus  nuptias  optavii  circumscriptio- 
nis  accusatur  pater  a  paupere.  15 

SERMO. 

Non  tantum  nobis  in  hoc  laborandum  est^  ut 
circumscriptus  sit  adulescens^  quantum  in  illo^  ut 
circumscriptus  sit  a  patre.  esse  enim  iustam  que- 
relam  eius^  qui  redemit  et  reduxit^  cum  praesertim  20 
sub  pacto  redemerit^  manifestum  est.  eximitur  ex 
parte  diversa  rei  persona:  „quod  factum  est,  ne 
duceret  ille,  non  pater  fecit.  rapuit  dives,  optavit 
puella,  pater  tantum  promisit.^  quomodo  ergo 
fiet,  ut  hic  eircumscripserit?  si  probat  omnia  facta  26 
huius  voluntate.  alioqui,  nisi  hoc  obtinuerimus,  fru- 
stra  plorabimus  apud  iudices. 

1  ^DecIamatio.^  i2o;  sicut  iam  Pi  postrema  inde  a  quam 
causam  declamationis  esse  iudicaverat  ||'  4  licnit  om.  B  ||  8  ista 
AB,  corf.  Aer,  ceterum  cf.  ihemata  declamatimtm  363et282\ 
10  condicioDem  om.  B  ||  13  educti  B  ||  14  magg  AB  H  16  ac- 
cusator  A  ||  pauper  a  paupere  B,  pauper  a  divite  F  1 1^  iusta 
B  II  22  pers.  cum  f.  B  j|  24  quo  ergo  A  ||  26  proba<^yeri^t  Bo  \ 
26  alioquin  si  B  |  obtmeremus  F,  obtinuerimus  edd.  ab  Aer, 

Quintiliani  decl.,  ed.  Bitter.  23 


354  QUINTILIANI 

DECLAMATIO. 

Circumscriptum  esse  me  probare  prius  volo, 
quam  ab  isto  circumscriptum.  pactus  sum:  hoc 
pactum  non  servatur,  nec  potest  repeti;  pecuniam 
5  inpendi  sub  pacto;  neque  pecuniam  repetere  pos- 
sum  neque  id^  propter  quod  inpendi,  babeo;  navi- 
gavi,  laboravi  (sic  interim  loquor),  quoniam  pro- 
mittebatur  aliquid:  hoc  quod  promissum  erat,  prae- 
stari  non  potest:  circumscriptio  est. 

10  Hactenus  causa  fundamenta  cepi[sse]t:  sequentia 
illa  sunt,  ut  probem  me  et  ab  hoc  circumscriptum 
esse  et  indignissime  circumscriptum.  animadvertitis, 
iudices,  fiduciam  circumscriptoris:  ^alius  rapuit^ 
alia  optavit."    ideo  circumscriptio  est.    neque  enim 

15  umquam  decurritur  ad  hanc  legem,  nisi  cum  rec- 
tum  ius  nequitia  exclusum  est.  si  non  alius  ra- 
pui[|set,  ex  pacto  .reprehenderem.  sed  nihil  haec 
cavillatio  proderit  tibi,  qua  crimen  in  generum 
et  in  filiam  transfers.   nam  si  apparuerit  iudicibus, 

20  omnia  te  volente  facta  esse,  qui  promisisti:  mani- 
festum  erit,  a  te  esse  circumscriptum  eum^  qui  tibi 
credidit. 

Igitur  ab  initio  propensiorem   te  fuisse   diviti, 
non   suspicionibus   probo,    non    eO;   quod  credibile 

25  est.  capta  filia  tua,  quam  posuisti  condicionem? 
eius  futuram,  qui  redemisset  — :  id  elegisti  discri- 
men  inter  duos  petitores,  quod  faciIius«posset  prae- 
stare  dives.  deceptus  es  in  hoc:  ego  redemi,  ego 
reduxi.     Quo  alio  modo   efficere  potuisti,   ne  mihi 

30  nuberet,  nisi  hoc?    dico  ergo  tua  voluntate  factum 

3  coDBcriptum  B||  10  coepisset  A||  coepisset  A,  ce- 
piflset  B,  corr.  Aer  ||  13  fidncia  B  ||  15  recnrritnr  B  ||  17  te 
prehenderem  Eo  ||  18  cavellatio  A  ||  20  qni  tibi  prom.  F  || 
24  credile  A  )  26  redimisBet  A  ||  egisti  B  ||  28  in  hoc]  ac 
P  g  28—29  ergo  redemi  ego  r.  AB— F  ||  29  qnod  A,  qni  B 
30  8q.  factnm  est  esse  F 


DECLAMATIONES.  CCCXLIII.  S55 

esse,  ut  filia  tua  raperetur.  hoc  quibus  coUigo? 
rapuit  eam  qui  non  amabat.  petierit  enim  sane: 
non  redemit;  sub  condicione  hac  non  redemit;  cur 
diutius  moror?  — :  mihi  cessit.  non  est  ergO;  quod 
illum  cupiditate  inpulsum  putes:  carere  illa  pote-  6 
rat.  adidO;  non  fuisse  illum  rapturum,  nisi  secu- 
rum.  nihil  loquor  de  patria  severitate,  nihil  de 
lege,  quae  pro  pudicitia  minatur^  quae  mortem  de- 
nuntiat.  ille  rapuisset  puellam  alii  destinatam^ 
alii  pactam,  nisi  fiducia  tui?  non  est  credibile.  Sed  lO 
ne  illud  quidem  credibile  est,  filiam  nuptias  opta- 
turam  fuisse,  nisi  te  volente.  primum,  quod  in 
nulla  virgine  tantum  audaciae,  tantum  confidentiae 
esty  ut  apud  magistratum  et  de  re  summa  audeat 
optare  inconsulto  patre;  et  illa  utique  non  fecisset:  15 
[et]  noveram  puellam  et  propius  in  itinere  cognovi. 
adice,  quod  numquam  tam  ingrata  fuisset  puella, 
ut  nuptias  optaret  eius^  a  quo  non  erat  redempta; 
relinqueret  eius,  cui  debebat  libertatem^  cui  salu- 
tem.  hKc  adic6  praeter<(ea^  illum  iniuriae  dolorem^  20 
cum  id  perpessa  esset  in  civitate,  quod  non  inter 
latrones^  non  inter  barbaros  illos:  non  est  (ut  dixi) 
credibile,  ut  aut  rapuerit  ille  sine  fiducia  tuf;  qui 
non  amabat^  qui  plurimum  timere  debuerat;  aut 
haec  optaverit  sine  auctoritate  tua,  et  puella,  et  25 
contra  eum;  qui  de  illa  optime  merebatur,  et  pro 
eOy  a  quo  et  contempta  erat  et  rapta.  existimo 
animum  tuum  fuisse  manifestum:  qui  si  apparet^  a 
te  drcumscriptus  sum. 

lam  venimus  ad  illam  tertiam  partem  causae  so 
nostrae,  in  qua  ostendam  vobis,   quam  inique  sim 

2  enim  am.  A  ||  10  taa  B  ||  15  inconsul  A  )  16  *[et]{| 
propriuB  B  I  18 — 19  a  qno  n.  e.  r.  r.  eins  am  B  ||  19  debeat 
Aft  I  N  A  1  20  hoc  dico  praeter  AB,  eorr.  JRo  ||  21  esse  B  || 
22  CBt  om.  B  II  28  tua  AB,  carr,  Gr  ||  24  qni]  non  B  ||  25 
puellae  B  ||  28  esse  Or  \\  80  partem  actae  causae  n.  P 

28* 


356  QUmriLIANI 


circainscriptas.  Nuptias  filiM  taae  pacios  sum. 
Bon  dico,  qna  mercede:  paetos  eum.  fides  snpremam 
reram  hamanoram  Yincalani  est:  sacra  inter  hoates, 
sacra  (quod  naper  comperi)  inter  piratas:  tantae 
5  etiam  apad  malos  aactoritatis^  at  cam  tradere  mihi 
filiam  taam  nolles,  negare  aperte  non  snstinaeris. 
Et  qaa  mercede  pactns  eram?  at  redimerenL  non- 
^dam^  dico  a  qaibas;  nondam  dico,  qao  perioolo. 
scilicet    male    tecam    agebatar,    si    cai    coeperat 

10  plas  debere,  qaam  tibL  in  samma  qaalis  sit  ista 
condicio,  sic  aestimandam  est:  ta  posaistL  hoc 
ad  meritam  pertinet,  iUad  ad  pericala.  nayigavi 
ad  piratas;  in  qaos  incidere  miserrimom  est, 
qaaesiyi;    omnes    scopalos    scratatas   som,    omnia 

16  litora  exeassi.  accedit  aliqoid  ponderis  haic  merito 
meo:  paaper  hoc  feci,  rem  diyiti  gravem,  mihi 
t  necessariam  f.  Et  qnare  negata  est?  at  conloca- 
retar  ei^  qai  non  redemerat,  qai  contempserat/ qni 
piratis  reliquerat.   tantamne  peconia  valet?  tantam 

20  ille  falgor  diyitiaram  contra  veritatem  potest?  nnnc 
ille  mdior. 

^Non  tamen  ego  feci.^  Qaasi  circomscriptio  in 
hoc  sit  solo^  quod  non  acttim  per  te  est:  est  in  illo, 
qaod  promisisti;   est  in  illo^  qaod  me,   donec  ille 

26  raperet^  distalisti.  non  est  hoc  genas  caasae,  in 
quo  omnia  crimina  transferre  possis.  initiam  a  te 
est:  promisisti.  si  non  erat  in  taa  potestate,  sta- 
tim  circumscripsisti  scilicet  ego  stultas,  qoi  vir- 
ginem  reduxi,  qui  tantam  coram  egi  yerecandiae, 

1  nuptias  A  ]  2  pactns  A  ||  fides  A  g  3  sacra  lans 
fidei  inter  hostes  A  |  4  tanta  B  |  6  taam  filiam  B  [  7—8 
noD^dum^  j8o  |  16  accedit  illnd  ponderis  B  |  17  conloqaa- 
retor  A  H  18  redimerat  A  ||  19  pirataB  B  |  22  ego  om,  B  |  28 
qnod  non  acta  per  testem  AB,  corr.  Eo;  qnod  non 
rapta  per  te.  etiam  est  in  illo  Obr;  an  *qnod  rapta  per 
istum  (?) 


DECLAMATIONES.  CCCXLIV.  357 

ut  optari  ^non^  possem.  Non  in  totum  iactabo 
YobiS;  iudices,  continentiam  meam.  sine  dubio  per- 
ferre  Tolui  ad  patrem  integrum  munus  nec  corrum- 
pere^  quod  praestarem.  aliquid  tamen  fecerunt  et 
mores  puellae:  seyeram  videbam  et  asperam.  ne  me  6 
quidem  tulisset. 

CCCXLIY. 

Bedempta  meretrix  a  divite  pauperis  fllio. 

Ii^SCRiPTi  MALEFlcn  SiT  AGTio.  Pauperis  et  divitis 
filii  eandem  meretricem  amabant.  leno  condi-  lo 
cionem  posuit,  ei  traditurum  se  esse  meretri- 
cejjxiy  qui  pretium  prior  attulisset.  pauperis 
filium  in  solitudine  dives  flentem  stricto  gladio 
invenit.  interrogavit  causam.  ille  dixit  se  mori 
yelle  ob  amorem  meretricis.  pretium  ei  do>  15 
navit.  redemit  adulescens  meretricem.  agit 
pauper  cum  divite  inscripti  maleficii. 

SERMO. 

De  parte  legis  inter  utrumque  litigatorem  con- 
fessum  est.  20 

DECLAMATIO. 

Inscriptum  esse  id,  quod  obiciO;  non  negatur. 
qua  lege  comprehendi  potuit  hoc  nocendi  genus, 
quod  rem  gravissimam  fecit  specie  liberalitatis? 
omnia  igitur  ista^  quaecumque  ex  adverso  dicuntur;  26 
yydonavi  ei  pecuniam  et  servavi*^  et,  „quo  iure  pro- 
hibetur?"  eo  pertinent;  ut  appareat  inscriptum  esse^ 
quod  obicio. 

1  nt  optare  possem  AB,  corr.  Bo;  ^nec  rapai^  ut 
optari  possem  Aer  H  2  proferre  B  ||  19  inter  om.  B  ||  22 
inscriptu  A  1  23  qnale  comp.  B  H  26  et  adversa  B  1  26 
*  exnm  AB,  meam  Or  \  27  pertinet  B 


358  QUINTILIANI 

Hac  parte  finita  et  constituta  transeamos  ad 
eam,  quae  reliqua  est:  et  ostendam  esse  maleficium. 
nihildum  de  animo  divitis  loquor,  nondum  prodo 
causas^  propter  quas  fecit.  solum  fuisse  filium 
5  meum  credite  amatorem  meretricis;  huic  redemp- 
tam  esse  meretricem:  dico  hoc  esse  maleficium,  et 
quidem  omnium  maleficiorum  gravissimum.  leyia 
sunt  illa,  quae  patrimonium  populantur;  leyia 
etiam^  quae  adversus  corpus  excogitantur:  hoc  non 

10  est  legis  viribus  vindicandum,  quod  saevit  adversus 
animum?  utrum  igitur  dicis  non  esse  deforme,  non 
esse  inutilC;  meretricem  domi  habere?  an  eum^  qui 
rem  deformem  atque  inutilem  effecerit;  non  esse 
maleficii  lege  comprehensum?  cuicumque  mortalium 

15  grave  erat,  domi  habere  meretricem.  hoc  nomen 
suo  loco  tantum  fortasse  deforme  est^  translatum 
in  domum  etiam  periculosum.  dicam  nunc  e[r]go 
hic  interceptam  spem  nepotum^  inquinatam  filii 
mei  famam^  futurorum  quoque  annorum  spem  esse 

20  sublatam?  hoc  igitur  qui  fecit^  non  potest  non 
admisisse  maleficium. 

„Sed  perituruS;  inquit;  erat,  nisi  id  fecissem.^ 
Scio;  quae  partes  for^ut  severioris  patris:  diceret 
ille  >mallem*,   levior   ad   me  dolor  peryenisset   ex 

26  mortec.  infelices  quidem,  qui  liberos  suos  ad  ro- 
gum  defient;  summum  orbitatis  est  malum  desi- 
derare:  hoc  ver[b]o  intolerabile  est,  lugere  viven- 
tem;  quotiens  occurrit^  fiere;  plenas  quast  ducere 
exequias  dignitatis.     ego  sane  hanc  tibi  remiserim 

30  partem;    qua    colligis    moriturum    fuisse.      utrum 

1  ac  per  te  B  ||  2  ea  AB  )  snnt  F  ||  ostendam^ns^  Ghr  \\ 
6  m.  de  eo  hoc  B  1  8  levi  Aa  ||  13  def.  aut  in.  B  ||  15  hocce 
A,  hoc  certe  edd.  ||  17  e[r]go  Bo  et  Bi  ||  21  admisisse  A  || 
22  peritas  A  ||  23  fuerint  AB,  corr,  Bo  ||  24  proyenisse  B, 
proyenisset  P  ||  25  lib.  istos  ad  B  ||  26  malum  est  B  1  27 
yer[b]o  jier  |  27—28  iuvenem  Ba  ||  28  quasdam  AB,  corr.  Bo 


DECLAMATIONES.  CCCXLIV.  359 

amore  perisset;  non  diu  disputabo:  vivunt;  qui 
amayerunt.  itane?  quid  minus  rationis  habet, 
quam  ut  is  mori  yelit^  qui  habet^  propter  quod 
yiyat?  ^,Stricto  tamen  gladio  in  secreto  depre- 
bendi/'  lam  mihi  narras  moras:  ipsum  illud,  se-  5 
cretum  quaerere  et  putare  interesse^  ubi  pereas^ 
non  est  ardentis  in  mortem  impetus.  non  fiunt 
ista.  nisi  subito:  nec  quisquam.  praesertim  nuUa 
gravi  praecedente  causa,  spiritum  ratione  deposuit. 
et  stricto  tamen  gladio  et  in  secreto,  quid  facien-  10 
tem  vidisti?  aptantem  iam  iugulo  mucronem?  iam 
incumbentem?  iam  paene  admotam  usque  ad  san- 
guinem  manum?  nihil  horum.  ^flentem,  inquit, 
mirabar.'^  maius  fuisse  periculum  crederem,  si 
fleret,  antequam  stringere  gladium  coepisset.  non  15 
est  igitur,  quod  dicas  te  fecisse  causa  mea^  quod 
ego  non  fecissem. 

Et  iam  hoc,  iudici^  satis  erat^  [ni]si  et  inscrip- 
tum  et  maleficium  es<(se]>t.  quacumque  a  te  mente 
factum  est:  ego  laesus  sum:  etiamsi  non  vindicta  20 
dolori  meo  deberetur;  debe^^atur  tamen  solatium. 
videamus  tamen  et  quare  fiat  ista  res.  eandem 
meretricem  amaverunt  duo  iuvenes^  filii  nostri. 
quaerebatur^  utriusesset.  volo  te  consulere,  an  cum 
scieris^  pecuniam  filio  tuo  dederis?  volo  scire^  an  25 
cum  vidLsses  filium  meum  (ut  putas)  mori  volen- 
tem,  tale  aliquid  de  tuo  timueris?  filius  meus 
propter  amorem  dicit  se  mori  velle:  amat  et  tuus. 

6  interseB  ||  pereat  A,  perieratB,  corr.Fr  ||  7  non  e-Ml- 
non  est  B  1  9  canse  B  1  12  ad  moram  B  ||  14  *minns  AB  || 

ee  B,  esse  F  |  15  flaret  Aa  1  stringeret  B>-F  ||  16  te  om.  B  1  18 
inBtrictnm  A,  instmotnm  B,  carr,  Aer  ||  18—19  [nijsi  et  in.  et  m. 
es^se^t  Eo,  qui  tamen  potiora  hahet  tradita  verba,  pro  qui- 
hus  ego  svbstit%iere  corMxbus  eram  *  £t  iam  h.,  indices,  s.  e. 
nt  sit  et  i.  et  mal.  [est].  |  21  meo  non  debetnr  B  {  debe- 
<b>atnr  Gr  ||  22  facta  sit  ista  res  Bo,  cf.  333, 26  \\  24  con- 
snlere  B  y  27  te  duo  B— F  ||  28  amat]  amor  B 


360  QUINTILIANI 

hic  deprehendam  patrem:  tu  si  periculam  mortis 
putasses^  tum  vero  ad  filium  tuum  cucurrisses.  qoae 
tvdt  ergo  ratio?  non  tu  filium  meum  seryasti,  sed 
tuum  emendasti.    una  erat  ^cu^ratio,  eredo^  illius 

5  ab  eo  quo  flagrabat    impetu:   si  amor  transferre- 
tur,  si  potestas  illius  deformitatis  adimeretur. 

Viyit  itaqae  filius  tuus  et  boneste  vivit  et  iam 
sine  fabula  vivit.  At  tu  mibi  nurum  meretricem 
dedisti,  tu  domum  meam  lupanar  fecisti:  et  ne  pa- 

10  rum  sit  has  iuiurias  intnlisse,  etiamnum  vis  ad- 
firmare  iudicibus,  fiUum  meum,  nisi  redampta  me- 
retrice,  non  fuisse  victurum. 

CCCXLY. 

Pauper  ad  tyrannicidium  mercede  conductus. 

16  Tybannicida  optet,  quod  volbt.  Dives  adule- 
scenti  pauperi  dedit  pecuniam,  ut  tyrannum 
occideret:  [et]  occidit.    de  praemio  ambigunt, 

SERMO. 

Duo   efficienda  sunt  diviti,    ut  sit  tyrannicida^ 

20  ut   dignior   sit  praemio.     ut  tyrannicida  sit,   non 

potest  aliter  efficere;  quam  si  xata  6wa%if(^oyv6fkov 

dignum  se  praemio  probaverit  et  pro  eo  $it,  ac  si 

occiderit. 

2  p.  ta  V.  B  1  B  ratio]  cauBa  B  |  f.  tuam  s.  B  |  4  *^ca-> 

ratio;  —  una  e.  ratio,  c,  i  ^avertendi  (liberandi)^  2?o  |  6 
daformitaa  B  g  7  taus  filiua  B  ||  etiam  AB,  corr.  Aer  )  9 
do///mjan  A  g  10  etiam  nunc  B  |  12  victaram  Aa  ||  14  merce 
Aa  F,  merci  B  B  16  tyrannus  id  B  1  optat  AB-— P  |  16—17 
tyrannum  occidet  Aa  |  17  etsedtmtFr,  qui  is  addendum  tsse 
ceneuit  g  21  KATACINA  A  in  marg.  1  KATAClNAePKMON 
A,  katatinae  pia  non  B,  kata  tina  aetia  non  F,  eorr,  Aer 
22  pro  eo  sit]  proceBserit  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLV.  361 

DECLAMATIO. 

Quod   primum  dici  oportet  pro  eo,   qui   prae- 
mium  petit:  occidit  tyramium.     num  dubitari  po- 
test?  num  de  hoc  controversiam  uUam  saltem  ad- 
yersarius  moTet?  viderimus  ergo,  quae  sit  compa-  5 
ratio  utriusque  meritorum:  interim,  etiamsi  maiora 
sint  divitis^  alia  sunt.     sit  ille   optimus  civis^  sit 
egregie  de  re  publica  meritus:  hic  tyrannicida  est. 
hodie  porro  de  eo  praemio  contendimus,  quod  lex 
tyrannicidae   constituit.     isti   fortasse,   quod   fecit,  lO 
profuturum   sit^   cum    petet   magistratum:   interim 
Yos  ad  hoc  ius^  ad  hanc  legem  consedistis;  interim 
rem  pubUcaln   hic,   pro   quo  loquor,   verbis  legis 
appellat.     et  mihi   satis  erat  hoc  apud  vos  adpil:)- 
basse,   si  tantum  de  eo  quaereretur,   an  accipere  15 
hunc  oporteat. 

Sed  quatenus  in  hanc  contentionem  descendi- 
mus,  videamus;  quo  modo  se  tyrannicidam  efficiat 
adversarius  noster.  de  libertate  patriae  cogitavit: 
nondum  tyrannicidium  est.  hortatus  est  aliquem,  20 
pecuniam  dedit,  omnia  fecit,  ut  hic  tyrannicidium 
faceret:  simile  esse  hoc  tyrannicidio  ut  confitear, 
hoc  ipso  tamen  apparet,  aliud  esse,  quod  simile 
est.  quis  autem  vobis  permittit  inclinare  leges  et 
iura  transferre?  constituta  sunt  semel;  finita  sunt  25 
suis  finibus,  suis  verbis  continentur.  et  fortasse 
<ut>cumque  tolerabile  esset  quaeri,  an  pro  tyranni- 
cidio  habere  deberetis  voluntatem;   si  tyrannicida 

3  occidi  B  I  4  saltein  om.  B  |  6  etsi  B  |  7  Bimt  AB,  corr. 
Jio  I  sic  ille  B  I  8  e^egia  edere  praemeritus  B  )  10  tyran- 
nieidea  B,  tyranmcidia  P  1  iBtis  B  1 11  pro  fiituroram  Aa  || 
magg  AB  g  13  proloqnor  Aa,  provocor  B  1  14  appareat 
B  1 15  decipere  B  1 17—18  contep^onem  discendimns  A  1 18 

quomodo]  quo  B  |  se  om,  Aa,  si  B  |  19  nt  A,  nr  B  1  22  est 
AB,  eorr.  Aer  ||  24  quid  B  |  25  fininita  A  ||  27  <ut>oumque 
Aer  1  quiaeri  A  |  28  haberetis  vol.  Aa 


362  QUmXILIAM 

non  esset:  nimc  nt  sit  istnd  tyrannicidio  simile, 
ipsi  tamen  praeferri  non  potest^  cni  simile  esL  ergo 
lex  nobis  dat  praemiom,  tibi  non  dat  Quod  ad 
religionem  iudicum  pertinei^  bactenas  cansam  finiri 
5  satis  esset. 

Sed  quare  non  iam  etiam  rotioni  eius  respon- 
deamus?  cum  illa  quidem,  indices,  primum  condi- 
cione  esse  istum  bonae  voluntatis  fatemur,  cupidnm 
libertatis  concedimus:  dum  et  ille  fateatur,  esse  se 

10  parum  fortem;  fortasse  yitio  infirmitatis^  vel  natn- 
rali  yel  quod  ipsae  per  se  solent  adferre  divitiae. 
simus  Yoluntate  contenti;  non  exigamus  ab  eo, 
quantum  non  potest:  ut  sciatis  banc  esse  inter 
duos  differentiam,  ut  quidquid  ille  Yoluit,  bic  fe- 

15  cerit.  Yolo  enim  tecum  loquL  quid  ad  hanc  legem 
ita  conscriptam  audacter  Yenis?  tyrannicidium 
tuum  non  dico  adproba:  ostende.  quid  fecisti? 
^Pecuniam^  inquit^  dedL^'  Ita,  iudices,  ista  lex  emi 
potest?  ad  summum  in  re  publica  nostra  honorem 

20  non  auimus,  non  YirtuS;  non  manus  mittit;  sed  arca 
et  dispensator?  bene  hercule  negotiaris  et  excogi- 
tasti  non  mediocre  non  dico  famae  atque  opinionisy 
sed  patrimonii  etiam  tui^  cum'  alioqui  abundaret^ 
compendium.     dic^   dic   quanti   emeris,  ^ut  optes^ 

26  quod  Yelis.  tu  mibi  dicis  ^ypecuniam  dedi  et  ex 
otiosa  iacente  patrimonii  parte  aliquid  numeraYi^': 

1—2  aim.  si  ip.  B  |  4  causae  A  |^  est  A,  eatis  B,  eorr. 
Aer  1  6  pactioni  A,  pactioDis  B,  carr,  Bo;  iactationi  Gr  |  ei' 
non  resp.  B  |  7 — 8  prima  confessione  AB,  corr.  €hr\10  pa- 
rnm  partem  f .  Aa  B  ||  12  simul  B  |  18  non  om.  B  |  14  Ule 
om.  B  1 16  Yolo  iam  (?)  Bo  |  15—16  legem  •  fn  •  cscriptam 
A,  legem  tu  conscript.  B,  corr.  .Bo  ||  18  v^^  in  marg.  A  |{ 
.  iudex  Bb,  Yide  F  |  iflta  om.  F  )  20—21  arcet  d.  B  11  21  ercole 
A  II  ^negotiari  sed  AB,  negotiaris,  sed  edd.  |  22  exco- 
gitasti  Aa,  excogitatis  B  ||  23  abundares  Fr  H  24  ^ut  optes^y 
6^*  I  25  quid  AB,  corr.  Aer  )  dedi  virtutis  *famam  redemi 

non  pOMe  et  etc.  A  |  26—26  exociose  et  et  tacente  B  ||  26 
patrimonio  Ba 


DECLAMATIONES.  CCCXLV.  363 

cam  ego  dicam^  arcem  conscendi^  satellites  strayi, 
neSEkrium  corpns  repetitis  ictibus  tracidavi  „pe- 
coniam  dedi,  de  tyrannicidio  locutus  sum/'  rem 
feceras  periculosissimam^  nisi  in  tyrannicidam  in- 
cidisses.  satis  sit  Yobis;  o  divites^  hoc  yestras  6 
praestare  fortunas^  quod  per  dispensatores  faene- 
ratis,  quod  familiam  per  procuratores  continetis, 
quod  pleraque  possidetis  absentes^  quod  ignoran- 
tibus  vobis  et  quiescentibus^  si  quis  est  tantae 
felicitati[s]  labor^  per  alienas  manus  transii  con-  10 
tingat  istud  deliciis  yestris,  contingat  abundan- 
tissimae  plerumque  luxuriae:  non  dabitis  tyranni- 
cidiis  cognitorem^  nec  ad  yos  alienis  periculis  ye- 
niet  fama  virtutis.  yelim  narres  iudicibus^  audiente 
populOy  quem  sermonem  cum  hoc  adulescente  ba-  16 
bueris,  qua  exhortatione  sis  usus.  >premitur  tyran- 
nide  civitas  nostra;  cotidie  gravia  atque  indigna 
patimur:  opus  est  aliquo  viro  forti,  opus  est  ali- 
quo  bono  cive^  opus  est  liberatore  tantorum  malo- 
rum.«  si  te  haec  cum  maxime  dicentem  interrogem^  20 
cur  non  ipse  facias:  respondebis  profecto  >non 
possum^  non  is  animus  mihi^  non  id  virium  esttj 
et  adicies  >tu  potesc. 

Verum  non  contentus  sibi  adquisisse  gloriam, 
etiam  nobis  detrahere  conatur.    negat  enim  hunc  25 
iuvenem  ad  tyrannicidium  fuisse  venturum,  nisi  pe- 
cunia  conductus  esset.     o  quantum  erras,  dives,  ac 

1   scendi  A  ||  2   actibus  Aa  1  4  terannicidam  A,  tyra- 

ia 

nicidas  B  ||  6  feneratores  A  |  feneratese»  A  ||  6 — 7  fia^ner. 
q.  f.  p.  procoratoreB  <m.  Aa  |  7  procuratorem  B  U  8  pleriqne 
B  y  poBsidentis  Aa  1  absentia  B  ||  10  felicitati[B]  JRo  g  12  ple- 
ramqne  qnae  loznriae  B  )  18  cognitomm  B  1  16  qni  B  |  sis 
nsns]  fisns  B  ||  16—17  tyrannidi  B  )  18  forte  AB,  eorr,  Fr  || 
23  adiciens  B  1  tn  potest .  .  .  vemm  B— F  ||  24  si  B,  sim 
F  H  26  conatns  B  1  27  ductns  B  |  qnantum  gloriam  non 
pr^tio  sed  per  se  stare  erras  A 


364  QUnmLIAM 

fallerifi,  qni  putas  Tiitatem  posse  eondaei  et  ani* 
miim  pecnnia  fien.  in  omnia  exam  Baae  Iucro  tra- 
hamnr;  ducat  nos  spes  ad  iaborem,  dncat  ad  pa- 
tientiam:  nemo  fatari  tempoiiB  ec^tatione  peri* 
6  calam  snbit.  itaras  aliqais  in  id  discrimen,  ex  qno 
eyasaram  se  non  speret,  peconiam  speetayit?  sdU- 
cet^  at  locapletior  periret;  at  si  destitatam  in  ilHs 
cogitationibas  manerent  tormentay  si  tyraani  ira^ 
haberet  illad  intra  conscientiam  saam^  accepisse  se 

10  pecaniam  et  panlo  ante  gravem  argenio  manam 
foisse:  ante  igitar  hae  yersabantor  in  animo  haias 
cogitationes;  ante  istad^  qaod  ta  effecisse  peeaniam 
patasy  fecerat  res  pablica^  fecerat  indignatio^  feee* 
rat  ingenita  yirtas.    nec  ta,  nisi  hoc  intellexisses, 

16  ansas  esses  loqai  aut  committere  tam  p^culosam 
alieno  secretam.  yideras  Toltam;  aadieras^  cam  ra- 
peretar  aliqaa  yirgo,  ingemiscentem. 

Yeramtamen  car  non  reponamas  hanc  conta* 
meliam?  non  pro  re  pablica  dedisti.   scimas  tyran* 

20  nidem  praecipae  ad  diyites  pertinere.  illa,  qoam 
dederaSy  peconia  redimebas  fortanas^  peeanias  taas^ 
immo  salatem;  qaandoqaidem  pleramqae  peiire 
yobis  in  lucram  cradelitatis  alienae  necesse  est. 
habeB  igitar   satis  magna  istiiis  liberalitatis  tnae 

26  pretia.  secorus  es  nnnc  dominas,  nanc  diyes: 
desisti  fortanam  taam  timere,  desisti  odissO;  qaid- 
qaid  iactas.  ,,Ego  tamen,  inqait,  dedi,  qaod  esse 
pro  praemio.''  Ideo  ergo  exigiS;  nt  res  publica 
non  reddat?  et  si  quid  tu  priyatus  liberaliter  fecisti^ 

30  uniyersam  ciyitatem  yis  facere  sordide?  quamquam 
ne  remittis  quidem  istud  rei  publicae,   sed  in  te 

2  sine  B  ||  6  iQbiit  A&  |  ez]  et B  H  6  si  B  |  pec.  BperaTiiB  || 
9  intra}  in  costra  B  1 11  haec  Aa,  bac  B  |  16  ee  A  1 17  in- 
(^emeBeentem  Aa  |  22 — 23  qnandoq:  perire  nobis  pleramqne 
in  1.  B  l  26  est  B  I  bcc.  eB  ^Danc^,  nmio  d.  i?o  1 26  desiflti] 
dediBBC  B  1  81  istnd  ut  reBp  A,  istnd  res  pnblica  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLVI.  365 

transfers:  ut  ne  yoluntati  quidem  tuae  obligati  si- 
mu8;  si  pecuniam  ideo  dedistiy  ut  praemium  acci- 
peres.  luc  porro  si  quid  ayare,  si  quid  cupide 
fecisset^  tua  potius  pecunia,  quam  ipsa  lege^  ad 
tjrannicidium  conduceretur?  tu  illi  dicis  >accipe  6 
peouniamc:  res  publica  dicit  »opta,  quod  Yolesc. 
ut  avarus  sit  et  cupidus,  utrum  plus  est? 

Verum  hic  se  adfirmat;  ne  praemia  quidem  ista 
spectasse^  cum  faceret.  oblitus  sum,  inquit^  ante 
omnia  sadutis  meae:  commodum  civitatis  univer-  lo 
sorumque  spectavi;  tum  (si  quid  ad  me  proprie 
pertinebat)  famam  ituramque  in  posterum  gloriam 
huiuSy  quae  subinde  obicitur,  paupertatis,  si  quidem 
facilius  yirtutem  aluit. 

CCCXLYI.  16 

Tutor  fllii  sui  in  adoptionem  dati. 

AdvERSUS  PATBEM  KE  QUA  SIT  ACTIO;  nisi  de- 
HENTIAE.  Quidam  dedit  filium  in  adoptionem 
<[amico)>.  moriens  ille  instituit  patrem  eius 
naturalem  tutorem.  ille  tutelam  gessit,  ratio-  20 
nes  reddidit.  accusare  ille  vult  patrem  tutelae 
male  gestae.  praescribit  ille^  quod  actio  non 
sit  adversus  patrem,  nisi  dementiae. 

SERMO. 

Natura  rei  fortasse  hoc  fe[ce]rat,  ut  hic  pater^  25 
quem  filius  reum  vult  facere^   irascatur;   atque  eo 
magis  irascatur^   quod   de  filio   bene   merait    non 
tantum  generando;  sed  etiam  dando  in  adoptionem. 

1^2   snmus  AB  j|  2  ioB — P  |  9   Bpectos   secum  A»|| 
10—11  nniyersoram  B  )  11  cum  B  1 1^  iteramque  A  |  ad  po- 
•teros  Fr  |  19  ^amico^  Bo  1  26  fortasse  om.  Aa  |  fefcejrat 
auct.  incert.  ap.  Aer  ||  26 — 27  atque  e.  ta..  irascatur  om.  B 
27  no8  B— P 


366  QUINTILIANI 

sed  non  semper  seqaendi  sunt  adfectus  et  plerom- 
qne  consilinm  his  praeponendam  est.  hic  enim 
pater,  etsi  reyera  irascitor,  dissimnlare  hoc  debet 
et  i^ere  mitem,  indulgentem.  nam  ciim  praescri- 
6  bat,  hoc  adprobare  debet  indicibns,  idcirco  prae- 
scribere  se,  ne  cnm  filio  graTins  eontendat:  alioqm 
si  haec  cansa  praescribendi  non  est,  snpererit,  nt 
di£Sdentia  yideatur  in  causa. 

DECLAMATIO. 

10  >Cum  patre  actio  ne  qua  sit^  nisi  demen- 
tiae.<  Alio  crimine  me  reum  fieri  manifestum  est. 
nemo  dubitabit,  quin  id  hac  lege  non  liceat^  si  ego 
pater  sum.  Atqui  ne  de  eo  quidem  dubitari  po- 
terit^  quin  pater  sim.    an  hoc  negas^  me  esse^  qui 

16  genuerim^  qui  educaverim,  et  (ut  aliquod  argumen- 
tum  ex  eo  ipso,  quod  contra  me  ponitur,  ducam) 
me  esse^  qui  dederim  in  adoptionem?  si  haec  pa- 
rum  firma  sunt,  lcge[s]  testamentum^  quo  tutorem 
accepisti:  »patrem<  tibi  tutorem  dedit.     Nec  enim 

20  dando  in  adoptionem  ius  omne  translatum  est. 

CCCXIYII. 

Absente  marito  rnmor  et  nnptiae* 

Adultebum    gum    adulteba   ligeat    oggidebe. 

Uxor  peregrinantis  mariti  mortem  rumore  co- 

25  gnovit.    heres  inventa  nupsit  adulescesti  cni- 

dam    et   domum   in   dotem   dedit.     supervenit 


4  agere  A  ||  mitem]  in^icem  B  |  6  nec  qui  filio  A 
7  se  B,  geee  P  )  hac  B  |  13  pater  8um  an  hoc  negas  me 
esse  atqui  B»  ||  ne  deo  Aa  1 16  aliquid  B  |l  18  lege^s]  O&r, 
le^as  Ae^  )  quod  B  |  19  at  AB,  corr.  Mo  1  19—20  „at 
enim  d.  i.  a.  i.  o.  t.  euV*  t*  •  «t  -^^  H  ^^  adoptione  B  |  22 
ramorore  nuptiae  Aa  p  24  peregrinatis  Aa  H  26  domum  et 
dotem  Ab 


DECLAMATIONES.  CCCXLVn.  367 

maritus   nocte.     utrnmque   occcidit.    reus   est 
caedis, 

DECLAMATIO. 

Adulteros  faisse  in  matrimonio  constat:   nemo 
negat.  matrimonium  duobus  generibus  solvitur,  aut  5 
repudio    aut  morte   alterius.     neque   repudiavi   et 
certe  vivo. 

,^Sed  rumor  de  morte  venit.  haec  statim  nupsit 
alii  marito.^'  Quid  est  hoc  aliud,  quam  improbius 
adulterium?  <legitimum  porro  matrimonium,  nisi  10 
soluto  priore,  esse  non  potest.)>  meae  igitur  nuptiae 
manserunt,  iUae  non  fuere  legitimae.  [legitimum 
porro  matrimonium,  nisi  soluto  priore,  esse  non 
potest.]  an  opinione  contenti  simus?  isto  genere, 
etiamsi  caedis  absolvar,  omnibus  tamen  periclitor  16 
bonis:  quippe  testamentum  meum  lectum  est,  et 
uxor  omnium  bonorum  heres  inventa  est,  et  ego 
scilicet  testamento  meo  exheredatus.  quod  si  ius 
domini  post  faanc  opinionem  retinui,  retinui  etiam 
mariti.  mihi  ad  defensionem  hoc  satis  est:  licuit.  20 
possitis  occisorum  fortasse  misereri,  quod  decepti 
sunt,  quod  illos  spes  sua  fefellit:  adulteri  tamen 
fuerunt,  etiamsi  ignoraverunt.  an  ego  si  figno- 
rassem  quod  diceret,f  non  occidissem?  utrum 
domum  meam  non  fui  intraturus?  an  me  in  slivd  26 
cubiculum,  iuxta  adulteros  meos  coUocaturus  ? 
an,  cum  venissem  in  cubiculum  et  iacentem  cum 
adultero  uxorem  meam  deprehendissem,  excitatu- 
rus  tantum?   quid  deinde?   recepturusne  an  cessu- 

6  N  A  1  6  alter<utr>iuB  Fr  )  7  vivua  B-pP  |  9  alio  AB, 
eorr.  Bo  |  10 — 14  <legitimum  p.  m.  n.  s.  p.  e.  n.  p.>  meae 

legitimae.  [leg..  .p.]  Bo  |  12  legi  A  1 13  solute  A  |  14 

\  Bi 


Bumus  AB,  corr,  Bo  J  16  absolvat  B  |  17—18  et  ero  so.  Bo 
18  exeredatus  A  |  quid  P  ||  20  maritum  B  ||  23—24  an  ego  si 
<uon>  ign.  vel  si  <ignorare  eos  non>  iffn.  proponit  Bo  ||  24 
quod  A ,  quomodo  B  ||  diceret]  liceret  Aer  et  dlii,  cnm  lic. 
Bo  II  26  alium  AB,  corr.  Sch  |  29  quid  demus  B,  quid  demu  P 


368  QUINTILIANI 

ras?  si  talem  habikuras  eram  animum^  diis 
gratias  ago,  quod  nocte  veni.  yos  profecto,  dii 
coningales,  hanc  illi  mentem  dedistis^  nt  domnm 
in  dotem  daret;  nt  eadem  familia  excnbaret;  nt  is 

5  ianitor  esset,  qni  me  admitteret:   nt  reversns  deni- 
qne  nihil  novi  inyenirem^   praeter  adnlteros. 

Ergo  nxor  sic  a  me  amata^  testamento  relieta 
heres,  andita  morte  mariti  non  inqnisiyit^  nbi  peris- 
sem;  non  aliqnos  certiores  nnntios,  non  reyersnroa 

10  a  supremis  of&ciis  seryolos  expectavit:  sed  festinato 
qnoque  nupsit  et  in  noyae  libidinis  amorem  mea 
indicia  protinus  transtulit,  in  eadem  domo,  in  eo- 
dem  cubiculO;  in  eodem  lecto?  adeo  mariti  prioris 
etiam   memoria  obierai      desii    ista  mirari^    cnm 

15  adnlterum  vidi  iuTenem^  propter  quem  tamdin  vi- 
dua  esse  non  posset,  quamdiu  peregrinari  poteram 
ego^  qui  nxorem  sic  amayL  temere  profecto^  temere 
in  longius  ituri  iter  coniuges  nostras  domi  relin- 
quimus:   subito  absentium   obliviscuntury   et  paene 

20  cum  ipsis  toris  uxomm  pectora  refrigescnnt.  Mirer 
nunc  ego^  unde  mmor^  quae  tam  maUgno  mendacio 
causa^  cui  fingere  istud  expedierit?  ille  profecto 
in  cansa  fuit  iuyenis^  qui  in  domum  meam  indne- 
tus  est:  quaesitus  est  locus.    iam  yer<^o^  bonornm 

26  meorum  dira  popnlatio  sicut  notissimo  Graeeiae 
duci  Ulixi;  qui  felicior  tamen  solam  in  adnlteris 
ultus  est  gulae  yoluptatem. 

1  du  P  I  6  noYum  B  g  9  alio  qnos  B  ||  10  ><  in  marg. 
A  II  10-11  festinatoque  nup.  B  ||  11  nnpsit  qnoqne  (F)  Bo  || 
(m  amatotem  {?)  JBo  j|  12  transtnli  me  in  B  ||  18  N)  A  y  14 
memoria  abierat  A,  memoriam  abieceiat  B,  corr,  iio  |  16 
poterat  B  ||  18  iter  om.  B  |  20  ipsi  et  oris  B  j|  21  mendacii 
B  1  23  *ad  AB;  [ad]  Bo  y  28-24  dactng  P  |  24  fqnaes.  e. 
locus  t  Ba  11  verbo&orum  Aa  B,  yirbonormn  Alb,  nrbanorom 
P,  Gorr.  Pi  i  25  Gretiae  A  1  26  Ulixi  om.  Aa  |  dnci  IJlyxi 
duci  B,  Ulyxi  duci  P  ||  27  vultua  B  |  gylae  (grlae?)  Aa, 
Syllae  B  ||  27  yolnntatem  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLVIII.  369 

SciOy  iudicesy  quam  difficile  sit  alienorum  ma- 
lorum  imaginem  capere;  sed  tamen^  quantum  cogi- 
tatione  permittitur^  unusquisque  se  illo  loco  ponat: 
acfprimumf  illa^  quae  intra  animum  meum  yolvo, 
mente  concipiat:  oum  reverterer  ex  peregrinatione  5 
longa^  quam  mihi  attulerit  cogitationem  primus 
aspectuB. 

CCCXlYnL 

Cum  proditoribus  carcer  incensus. 

ImPBBATOB    IV   BBLliO    SUMMAM   HABBAT    POTBSTA-  10 

TEM.  Imperator  proditionis  suspectos  in  car- 
cerem  coniecit.  ex  tranafuga  comperit^  eadem 
nocte  finitum  iri  proditionem.  incendit  car- 
cerem.  perierunt  illi^  qui  erant  in  cajrcere; 
hostes  receaserunt.  aoousatur,  quod  de  indem-'  16 
natis  Bumpserit  supplioium. 

DECLAMATIO. 

Si  ratione  defendi  non  possem,  iure  defenderer. 
»imperator  in  bello  summam  habeat  pote- 
statemc  id  quod  obicitis  (ut  nondum  obiciam  20 
propter  bellum  factum  esse)  in  bello  factum  est 
uBus  sum  igitur  lege.  yiderimus,  quam  utili^ter^ 
constituta  et  necessaria  quoque.  >imperator  in 
bello  summam  habeat  potestatem.i:  ante 
omnia  non  id  est  tempus,  quo  iudicia  ezerceri,  quo  85 
leges  retinere  vim  suam  possint.    ista  pax  spectat, 

1  Bero  iadicium  B  y  2  sit  AB ,  corr.  Obr  ||  8  permitton- 
tor  B  I  4  primum  exeiiulit  Bo;'  qui  tftentur,  muHlam  esse 
declamoHonem  et  discipulos  intercipientes  oerba  magistri  (cf, 
prolegg.)  extrema  omisisse  iiidicaverifU;  ceterum  cf.  440,  20 1{ 
5  revertere  rex  Aa,  reverte  rex  Ab  |  10  imf  hic  et  saepius 
A  1  13  irij  in  B  II  proditione  B  |  16  indaimatis  A )  19  itSp 
hic  et  saepim  B  y  21  eafc  AB,  eorr,  Obr;  f&rt  *  20—21  id  qu. 
ob.  at  n.  excatiam:  p.  b.  f.  est,  in  b.  f.  est  |  22  utili^ter^ 
Aer  I  24  habeo  A  ||  26  id  e/  A,  id  esset  P 

Qaintillani  deol.,  ed.  Bitter.  24 


370  QumnLiAiia 

et  diligeiitioreiii  remin  mquisitioiiem  seenTitas 
habet:  non  yaeat  in  bello  enram  agere  singnlorDm* 
ad  hanc  rationem  aceedit  iUnd  qnoqne,  qnod  ad- 
ministrare  non  potest  bellnm^  nisi  tantam  potesta* 
b  tem  habnerit  imperator.  tot  milia  conscriptomm 
militnm  in  aciem  edncere,  adsignare  loca  interim 
periculosa,  tnendos  ciyes,  expngnanda  hostinm  ca- 
stella,  non  potest  sola  ratio:  opns  est  et  metn. 
qnid?  si  pleraqne  accidnnt,  in  qnibns  praesenti  poena 

10  castigare  necesse  est  eos,  qui  peccayemnt?  ad  haee 
igitnr  omnia  prorisnm  atqne  f  prolatnm  f  est,  nt 
imperator  snmmam  potestatem  haberei. 

Qnid  tamen  a  nobis  exigi  oportet?  bonam  yo- 
Inntatem.    errayerim  sane:   si   id  satis  probationi 

15  existJmaYJ^  si  hoc  ad  ntilitatem  erfitatis  pertinere 
eredidi:  qnis  danmayerit  enm,  qni  dnabns  poten- 
tissimis  rebus  defenditnr,  inre  et  mente? 

Qnid?  si  etiam  ratio  hoc  faciendi  fdit.  forsitan 
et  lente   et   niminm   pericnlose  fecerim,   qnod   sn- 

20  spectos  proditionis  tantnm  in  carcerem  dnd  inssi  — : 
mhil  egeram^  non  satis  dyitati  prospexeram:  hostis 
idem  sperayit  — :  tamen  hoc  ne  ab  accnsatore 
qnidem  reprehenditnr.  iam  igitnr  de  his,  qni  in 
carcerem    dnd   debnemnt,    leyins   est    snpplidnm^ 

25  qnacnmqne  ratione  snmptnm  est.  nnnc  qnare  snmp- 
tnm?  proditionis  finis  atqne  effeetns  omnis  in  pro- 
zimam  nobis  noctem  dennntiabatnr.  pnta  falsnm: 
qnis  non  ignoscit  rem  tantam  timenti?  non  enim 
discrimen  pancomm  capitnm  agebatur:  an  aliqnid 

30  esset  haec  civitas,  an  templa,  an  yetustissimae 
yestigium  saltem  urbis  relinqueretur^  an  liberi  yestri 

1  et  om,  B  I  5  impr  A,  om,  B  |  8  no  A  )  10  peccayerint 
B  I  18  operteat  B  1  bonam  bonam  A  |  19  meticalose  (.^  Bo  \\ 
19—20  •aspectag  Ab  B  |  21  legeram  B  |  25  Bnmptos  Aa  |  26 
*//  in  marg,  A  |  29  agebator:  <[agebatnr^  an  etc.  Aer;  ^aed^ 
an  Seh  |  80  esse  Aa  |  81  nostri  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLVin.  371 

coniugesque  traditam  a  maioribus  per  manus  in  hoc 
usque  tempus  Ubertatem  semel  perderent.  pro  his 
animadvertere  in  paucos  indignum  est?  et  exercitus 
partem  decim<am>us,  et  in  aciem  ductis  militibus, 
certe  imiocentibus,  multum  contigisse  imperatori  B 
Yide[re]tur,etiam8i  non  incruentam  victoriam  referat. 
pro  hac  securitate  si  perierunt  aliqui:  ut  parcissime 
dicam,  non  ignoscetis?  equidem  intellego,  hanc 
esse  condicionem  omnium,  qui  administrationem 
rei  publicae  adgrediuntur,  ut  ea,  quae  maxime  per-  lo 
tinent  ad  salutem  communem,  cum  quadam  sua 
invidia  efficere  cogantur.  quanta  vi  adversus  me 
inimici  consurrexissent,  si  istud  sine  causa  fecissem? 
Quid?  si  proditores  fuisse  manifestum  est?  pu- 
temus  esse  iudicium,  et,  quatenus  mavultis  illos  in-  i6 
demnatos  dicere,  quam  innocentes,  excutite  causam. 
sane  non  consummaverit  <crimen>  prima  suspicio, 
at  certe  transfugae  hoc  mentiendi  causa  quae  fuit? 
homo,  relicto  exercitu  suo;  relicto  imperatore  suo 
in  civitatem  nostram  transgressus,  cum  rem  peri-  20 
culosissimam  fecisset,  mentiretur?  cum  ad  probatio- 
nem  rei  caput  suum  obligaret?  eandem  nobis  noctem 
denuntiayit.  manifestum  est  autem  fuisse  hostibus 
propositum  civitatis  nostrae  per  proditionem  ca- 
piendae.    qui  proditores  fuerint,  recedendo  confessi  25 

1  a  om.  Blper  manus  A)  hoc  om.  B— P  |  4  dici- 
mns  AB,  earr,  Pi  |  dactus  B  |  6  imp  AB  ||  6]  videretur 
A,  yideatur  B,  corr.  Bo  ||  se  ferat  AB,  si  ferat  P,  corr.  Pi\ 
referant  Aer  |  Q  A  H  7  aliquid  B  ||  8  ignoscerem  equi- 
dem  A,  ignoBcere  me  quidem  B,  corr,  Aer  |  12  cogitantur 
Aa  1  12 — 13  me  inime  inimici  Aa  ||  17  conBamaverit  B  |{ 
*primum  BUBpicio  at  A,  primum  suBcipi  at  B  (primum 
BUBcipiat  P);  crimen  Baspicio  at  Obr;  coDsummaverint 
proditionem  Busceptam  Aer;  consummata  (confirmata)  fue- 
rit  prima  Buspicio  at  Sck  |  19  imperator  relicto  B  |j  21 
^mentiretur^,  cum  Bo  |  21  —  22  approbatio  rei  B  ||  22 
endem  A  ]  nocte  B  |  28  denuntiat  A  ||  est  om.  Aa  ||  25  re- 
cendo  A 

24* 


372  QUINTILIANI 

siiiit.  quid  enim  est  cansae^  cnr  qni  ad  illnd  ns- 
que  tempns  ^ad  portas^  ciyitatiB  permanserant, 
post  incendinm  carceris,  post  mortem  snspectomm 
nobis  civinm  continno  discesserint? 

5  Hic  ratio  illa  qnoqne  est,  qnod  sic  exegi  snp- 
plicinm  ab  illis;  si  modo  hoc  est  exigere  snppli- 
ciam.  rairatnr  aliqnis,  si  iUos  timai  ^ncere,  si 
cnm  tanta  conspiratio  in  civitate  nostra  nocentinm 
esse  dioeretur,  nt  prodere  possent  etiam  ex  carcere, 

10  vel  cnm  tota  sna  custodia  eos  obmi  malni?  his 
illnd  qnoque  adici  potest,  pfairimnm  differre,  ntmm 
quis  snpplicium  exigat  ab  indemnatis,  an  si  ali- 
quos  securitatis  pnblicae  cansa  occiderit.  suppli- 
cinm    Yocetur^    qnod   cirita^*   praestitit?     si   vero 

15  hoc  pro  salnte  communi  fuit,  non  odio  iUomm 
factnm  est:  imperatoris  fortasse  consilium  repre- 
hendi  potest,  factum  certe  damnari  non  potest. 

SERMO. 

In  summa  parte  controversiarum  talium  quaeri 

20  solet;  [ec]quo  animo  fecerit  hoc  imperator.   in  hanc 

partem  satis  firmam  causae  fiduciam  videtur  habere. 

quod  enim  huic  tprofeceruntf  inimici  odium  praeter 

commune  omnium  proditorum? 

1  cui  B  I  2  ^ad  portas^  JRo;  (m  obsidioiie^  ciyitatiB 
Aer  I  4  discernit  B  ||  5  sic]  sit  B  1  exigis  A ,  exigi  B  1  6 — 6 
sappliciDm  a.  i.  s.  m.  h.  e.  exigere  om.  B  ||  6  exigere  om. 
Aa  II  7  xnittatur  B  ||  illoB]  Don  AB,  corr.  Bo;  hos  Obr  |   9 

Sossimt  A  1  12  qoi  A  II  14  civitas  AB,  corr.  Sch  l  praestiti? 
)o  1  20  ecquo  A,  ea  quo  B,  *[ec]quo  |  hoc  om.  B  |  21  yi- 
demrr  2^o  H  22  profecerunt  Aa,  profeceiint  B,  proferunt  Ab 
et  edd.  ||  pp  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLIX.  373 

CCCXIIX. 
Baptoris  pater^  dementiae  rens* 

Raptob   nisi  et   suum  patbem  exobavebit  et 

.   BAPTAE   INTBA  XXX  DIES  PEBEAT.     Rapuit  qui- 

dam.    exorayit  patrem  raptae;  suum  non  exo-  5 
ravit.    dementiae  accusat. 

SERMO. 

Non  dubie  pater  Mc  intellegi  vult,  se  filii  sol- 
licitudine  esse  contentum  et  hanc  XXX  dierum 
moram  pro  ultione  habere.  sed  hoc  si  palam  in-  10 
dicaverit^  perdet  artem;  et  si  liberare  filium  solli- 
citudine  semel  destinavit,  brevius  habet  statim 
ignoscere.  yarianda  erit  eius  actio^  ut  filium  dicat 
morte  dignum,  an  posstt  ipse  perseverare^  dubitet. 
Non  tamen  praetereunda  sunt  illa,  quamyis  com-  15 
munia  cum  aliis  controversiis  generis  huius^  quae 
circa  ipsam  quaestionem  dementiae  versantur.  ne- 
gabimus  enim  crimine  uno  posse  deprehendi  de- 
mentiam^  et  hoc  propositum  nostrum  adiuvabimus 
finitione,  ut  dicamus^  dementiam  esse  ablatum  re-  20 
rum  omnium  intellectum:  alioqui  neminem  tam  fe- 
licem^  qui  non  aliqua  paenitentia  digna  faciat^  qui 
non  Bubiectus  sit  errori;.et  hoc  proprium  non  de- 
mentis  esse^  verum  hominis.  atque  ad  hoC;  quod 
commune  cum  omnibus  est^  aliquid  etiam  proprie  25 
adplicabimuS;  quod  eius  generis  dicitur  dementia 
esse,  de  qua  iudicium  est,  ut  emendari  uno  verbo 
possit.     porro  cum  adeo  confessum  sit,  dementiam 

10 — 11  iudicayerit  AB  ||  14  posset  AB,  corr,  Aer  ||  15 
tamen  perBeveranda  snnt  illa  praeterennda  Ba  ||  17 — 18  ne- 
gavimtis  AB  |  18 — 19  dementia  A  ||  20dementia  A  |  ablatam 
Aa  1  22  indigna  B  ||  25  etiam]  esse  P  J  proprii  Fr  \\  26  ap- 
plicamns  B  ||  27  emendare  B 


374  QUINTILIANI 

non  posse  curari^  ut  ne  illud  quidem  adhuc  inyeniri 
potuerit,  quae  causa  faceret  dementiani;  ubi  animus 
consisteret:  profecto  non  poterit  videri  dementia; 
quae  est  in  hominis  potestate. 

5  DECLAMATIO. 

8i  exoratus  fuero,  statim  non  modo  sanus,  ye- 
rum  etiam  bonus  pater  et  indulgens  ero.  vis  scire, 
fili,  quid  sit  dementia?  deducere  se  in  periculum 
capitis    cupiditate ;    non    intellegere    pacem ;    non 

10  intellegere  leges:  et  si  quid  supra  ho^c  momenti 
fort^  etiam  praesens  iudicium  habet,  accusare  eum, 
qui  exorandus  sit.  non  est  igitur  dementia;  nec 
refert  ad  praesens  iudicium  neque  ad  vestram  pro- 
nuntiationem,  an  ego  durus  pater^  an  ego  nimium 

15  severus.  non  de  hoc  quaeritur:  satis  est,  non  esse 
furiosum. 

„Non  exoro  te,  inquit,  cum  rapuerim."  Miraris? 
hoc  enim  est,  quod  te  in  hoc  impulerit:  adhuc 
quid   feceris   nescis.     non   dico  illa,    quae  fortasse 

20  tibi  leviora  yideantur,  qxxennqiuifn  ad  materiam  per- 
tinent:  expugnasti  domum  et  yirginis  praetextam 
scidisti  et  puellam  usque  in  eam  iniuriam  traxisti, 
qua  nihil  grayius  bella  habent.  tu,  qui  in  id  te 
periculum  demisisti,  ut  tibi  exorandus  esset  pater, 

25  miraris,  quod  ndn  exorasti  patrem?  si  incidisses 
in  ilios  felicioribus  saeculis  natos,  cum  quibus  yirtus 
magis  commune  bonum  erat^  non  expectassent  le- 
gem^  non  expectassent  tricesimum  diem.    nunc  me 


2  causa  om,  B  [|  3  poterat  B  ||  7  ficirem  Aa  ||  8  se  om.  B 
9  cupiditatem  A  g  10  se  A  ||  hoc  AB,  corr,  JRo  ||  ll  fortana 
praesend  iudiciam  AB,  corr.  Bo;  formala  praesentis  iudicii 
Sch  1 12  exorando  B—P  ||  13  te  fert  B  ||  18  est  dnim  B  )  im- 
polserit  B  ||  19~dicam  B  ||  20  yidentur  B  g  qnae  AB,  corr. 
Bo  II  23  quam  A  ||  24  dimisisti  AB  ||  28  trigesimam  B  ||  me 
om,  B 


DECLAMATIONES.  CCCXLIX.  375 

merito  contemnis:  flentem  aliquando  yidisti;  non 
auderes  accusare  patrem,  si  timeres.  tc^  si  inci- 
disses  <^in^  illum,  qui  laudatas  filii  sui  cervices 
amputayit,  si  incidisses  in  illum,  qui  iudiciis  pro- 
pinquorum  atque  amicorum  contentus  fuit^  opinor  6 
habuisses  tempus  querendi:  habuisses  tempus^  non 
dico  deferendi  patrem,  sed  diutins  rogandi?  illi 
vere  fortes  et  viri  fuerunt,  qui  cum  hoc  meminis- 
sent,  liberos  a  se  rei  publicae  gratia  procreatos, 
bene  inpendi  crediderunt  exemplo.  ego  tacere  con-  lo 
tentus  sum^  cum  exorari  debeam.  sic  agis  mecum^ 
tamquam  etiam,  si  praestitero  tibi^  plus  alii  debi- 
turus  sis.  confutabit,  opinor,  indulgentiam  meam 
ille  melior^  ille  mitior.  ego  vero  facilius  frangerer, 
si  ille  irasceretur.  aliquis^  cum  filia  illius  rapta  sii^  15 
tam  cito  exoratus  est?  quis  est  ille  tam  demens? 
quid  est  i^^d,  quod  t;obis  nimium  convenit?  quid 
est  istud,  quod  ille  se  accepisse  iniuriam  non  pu- 
tat?  quod  omnia  sic  agit;  tamquam<^non]>exoratus 
ante  tricesimum  diem?  20 

;,Quid  ergo?  inquit;  occides?"  Debeo,  si  quid 
in  me  fuerit  fortis  animi,  si  quid  virtutis  incor- 
ruptae:  faciam:  duret  tantummodo  animus;  non  de- 
ficiam,  non  deflectar.  etiamnum  fortis  sum;  etiam- 
uum  posse  rideor:  sed  supersunt  dies.  non  blandior  25 
tibi:  cotidie  me  hortor  et  instigo  animum  meum 
et  totam  sceleris  tui  deformitatem  pono  ante  ocu- 
los  et  illud  nescio  quid;  quod  persuasioni  meae  re- 
pugnat,  volo  perdomare.    bene  facis^  quod  accusas. 

3  ^in^  Aer  ||  tai  B  ||  5  commentas  B||7  deferoA  ||  dic 
iu8  B  I  8  set  A  1  17  *quid  est  illud  quod  nobis  niminm 
(~  minimnm  Aer  — )  convenit  B,  om,  AJ|  quLs  A  ||  18  acoi- 
pisae  A  g  19  qnod  om  sic  A  ||  19  ^non^  Eo  |  20  verba  ante 
triceaimum  diem  videntur  a  scriba  e  themcUe  inducta  |[  20 
tricessimum  A,  trigesimum  B  ||  21  occidis  B  ||  23  auimis  B 
— P  I  23 — 24  defaciam  A  ||  24  fortis  sum]  fortissimum  AaB 
24—25  etiamnunc  B  ||  27  tortam  AB  ||  29  quod  om.  B 


376  QunmiJANi 

tmpiter  deficiebaiDy  jMrdebamqiie  neeeesariiim  ciTi* 
tati  exei^lnm:  iamque  in  eam  ▼entonia  eram  ho- 
miniim   snepieionem,  tamqnam  me  permittente  fe- 


6  Hoc  age:  die  ineannm,  dic  forioenm,  dic  longe 
ab  intellectn  Mogninis  sni  positnm.  Tide,  ne  roga- 
▼eris.  qnid  enim  actnmg  ^es^  ad  genna  proTol^ 
▼endo;  adhibendo  amicosy  flendo  in  pectiui  menm?  — : 
insanna  enm;  nihil  sentio.  i  ad  illnm  patrem  tnnm. 

10  CCCL. 

Aqna  frigida  piitigno  data. 

Qui  habebat  filiumi  amissa  matre  eius  aliam  uxo- 
rem    duxit.     incidit    in    gravem    Taletndmem 
filius.     convocati  sunt  medici;   dixerunt  mori- 
16  toTxmif  si  aquam  frigidam  bibisset.    dedit  illi 

noTerca  aquam  frigidam:   periit  iuvenis.     no- 
▼erca  accnsatur  a  marito  veneficii. 

DECLAMATIO. 

Veneficii  i^o. 
20  Filium  meum  perisse  et  ea  potione,  quam  de- 
derit  noverca^  perisse^  non  difficile  probabo.  nam 
et  datam  a  se  potionem  non  negat^  et  eam  peri- 
eolosam  fiiisse,  quae  praedicta  sunt^  ostendunt.  ne 
ignorantia  quidem  defendi  potest:  id  quod  accidit, 

1  prodo  A  II  prodebamque  AB,  carr.  edd.  |  1—2  ciyi- 
taiem  Aa  |  3  permittentem  B  |  4  fecisseB  oi».  P  |  5  dic  {prius) 
om.  P  II  6  *  Bang.  sepoaitDm  (?)^  cf.  Pseudo-Quinfii.  ded.  V, 
p,  114  Bu  longe  te  ab  intellectn  natnrae  seposiiit  pra^a 
pennaBio  1  7  ^ob)^  JV  I  9  iad  illum  A,  -n»  («»  enim)  ad  il- 
liim  B,  enim  ad  illum  P  ||  12  maire]  in  patrem  C  1  18  in 
om.  AO  I  16  perit  A  Ij  per.  magno  inv.  P  )  17  a  om,  B  |  20 
^21  dederim  C  1  21  deficije  propabo  A  (  22  ea  AB  1  22—23 
pericnloBa  A,  pericnla  B  )  23  praedicta  ABO]  miki  mMectum, 
Becuta  vel  tdle  guid  desideranti  1  oetendint  A,  oBtendit  B 


DECLAMATIONES.    CCCL.  377 

deBuptiatiim  est.  Itaque  non  tam  in  defensione 
fiduciam  habet,  quam  in  lege:  nec  tam  dicere  po* 
testy  scelus  se  non  fecisse,  quam  illud,  inpune  fe- 
cisse.  negat  enim  se  teneri  posse  Yeneficii,  quoniam 
non  dederit  yenenum. ,  5 

Postea  yidebimus,  et  quomodo  intellegendum 
sit  yenenum  et  an  hoc,  quod  datum  est^  illo  tem- 
pore  fuerit  Yenenuin:  interim  putemus  nullam  legem 
huic  sceleri  proprie  esse  constitutam:  nonne  pro- 
xima  utendum  est?  non  ignoro,  esse  frequentem  le 
huiusmodi  in  iudiciis  minoribus  dumtaxat  conten- 
tionem,  ut  fetUor  ezcidisse  formula[e],  ut  aliter, 
quam  <[o^po^r^tuerit^  agere  dicatur.  sed  haec  tunc 
Yalent,  cum  ostenditur  ius  aliud,  quo  agendum  sit. 
itaque  si  dicis^  qua  lege  alia  accusare  debuerim,  15 
merito  ^ezdudis  hanc^  qua  ago.  sed  neque  hanc 
actionem  meam  admittis  neque  aliud  demonstras^ 
quo  reoedam  ab  hac  lege  depulsus:  hoc  contendis^ 
ut  istudy  etiamsi  scelus  sit^  facere  licuerit.  atqui  hoc 
etiamsi  <^8it^  non  proprie  conscriptum,  consuetudine  20 
iudiciornm  consequens  est,  quotiens  aliqua  propria 
actio  in  rem  non  detur,  uti  proxima  et  simili. 
nulla  tanta  esse  potuit  prudentia  maiorum  (quam- 
quam  fuit  summa),  ut  ad  omne  genus  nequitiae 
ocourrat<^ur)>.  ideoque  per  uniTcrsum  et  per  genera  25 
singula  conscripta  sunt  iura.  caedes  videtur  signi- 
ficare  sanguinem  et  ferrum:  si  quis  alio  genere 
homo  fuerit  occisus,  ad  iUam  legem  reyertemur: 
si  inciderit  in  latrinasy  si  in  aquas  praecipitatus^ 

1  defensionem  BC  ]  2  legem  AaBO  |  4  se  tamen  teneri 
P  I  6  et  om»  B  ||  9—10  proximo  AB  |  12  pecaniam  ABO, 
dfrr,  Brissanius  ||  fomala[e]  Aer  |  13  potuerit  ABO,  ccrr, 
Bo  1  18  tnm  B  |  16  qaam  lego  AB,  qaa  lege  ago  edd: 
hnc  AB,  earr.  Aer  ||  17  demonstrans  Aa  |  19  atqae  edd. 
boo  om.  B  I  ^flit^  JSo  |  22  atin  A  |  28  potoit  e^se  B 1  25  oc- 
cnrrat^ur^  Bo  |  id  ideoque  Aa  ||  29  latrones  AB,  corr,  auci, 
ineert.  ap.  Pi  ||  aat  AB,  corr.  Bo 


378  QUINTILIANI 

aut  in  aliquam  immensam  altitudinem  deiectus 
fuerit,  eadem  lege  vindicabitur^  qua  illC;  qui  ferro 
percussus  sit.  igitur  et  alia  similia.  lex  de  aqua 
frigida  scripta  non  erat:  redeamus  necesse  est 
6  iam  ad  eam^  quae  venena  coercea^^  cum  aqua  fri* 
gida  id  effecerit,  quod  yenenum. 

HaeC;  ut  remittam  non  fuisse  hoc  veneficium: 
nunc  vero  venenum  quomodo  interpretari  et  intel- 
legere  possumus?  ut  opinor,  potionem  mortis  causa 

10  datam.  non  quaeritur  qualis  sit,  sed  quid  efficiat. 
nam  ipsorum  venenorum  plura  genera,  plura  no* 
mina  sunt-,  diversi  etiam  effectus.  aliud  ex  radicibus 
herbarum  contrahitur^  aliud  ex  animalibus  morti-^ 
feris  reservatur;  sunt  quae  frigore  sanguinem  gelent, 

16  sunt  quae  calore  nimio  vitalia  exurant:  omnia  tamen 
haec  sub  unam  legem  veneficii  veniunt.  qiyn  illud 
etiam  in  rerum  natura  manifestum  atque  deprehen- 
sum  est;  alia  esse  aliis  venena.  quaedam,  mortifera 
nobis;   etiam  in  remedium  quorundam    animalium 

20  cedunt;  quaedam,  quae  in  voluptates  etiam  et  luxu- 
riam  adhibentur,  multis  animalibus  adferunt  mor- 
tem.  similis  ratio  et  remediorum  est.  cur  igitur 
non  sit  differentia  in  veneno  etiam  temporis?  nihil 
interesty  quid  faciat  alias:  nunc  venenum  est.   quo- 

26  modo  enim  compro&are  ista  possumus?  ante  omnia 
animo  dantis^  deinde  effectu.  animus  dantis  qualis 
fuerit,  mox  probabimus:  interim  de  effectu  constat. 
vultis  aestimare?~  — :   adeo  certum  fuit,  hoc  vene- 

1  si  AB,  corr.  i2o  ||  3  ^sic^  igitar  Bo  ||  siiniliB  B  ||  6  ta- 
men  A,  tam  B,  corr.  Bo  f|  noceant  AB,  corr.  Aer  ||  6  idem 
est  fecerit  B,  idem  et  f  P  ||  7  foissem  B  ||  8  venam  Aa  |  11 
— 12  omo  P  I  16  vitalia]  sanguinem  B  ||  exardt  B  l  16  qutd 
F  J  19  in  om.  B  I  20  quaeq:  in  B  ||  21  afferre  B  ||  22  cnm 
B  g  28  cum  AB,  corr.  Bo  et  Bi;  sed  cf.  304,  21  ||  24  qui  A|| 
25  comparare  AB,  corr.  Bo  ||  an  B  ||  27  non  probayimus 
AB,  non  probabimus  P,  corr.  Gr  ||  28  ezistimare  B  1  fuit 
certum  B 


DECLAMATIONES.  CCCL.  379 

num  esse,  ut  praedictum  sit.  in  summa,  quid  plus 
pati  potuerat  adulescens^  si  venenum  bibisset?  pona- 
mus  ex  altera  parte  illam  potionem^  cuius  tu  nomen 
subinde  iactas;  pone  ex  altera  potionem,  quam  tu 
dedisti:  de  utraque  idem  medici  dicent.  si  nihil  6 
interest  mortis,  nihil  interest  criminis. 

Haec  ad  ius:  sed  ad  ream  legi  suae  adplican- 
dam  sane  scrutemur  et  animum.  non  dico,  quae 
sit,  quae  dederit:  interim  hoc  respondeo^  aquam 
frigidam  dedit.  sane  medici  non  vetuerinty  non  10 
timuerint:  satis  est,  non  permiserunt.  personam 
non  onero,  denuntiationem  dissimulo:  dedisti  aegro^ 
quod  pater  non  dedisset.  si  unus  aliquis  ex  me- 
dicis  nocituram  tantum  potionem  esse  dixisset, 
dicerem  tamen:  fortasse  moriturum  non  putaveris:  16 
nocere  voluisti.  nunc  inter  omnes  medicos  con- 
stitity  periturum  esse,  si  aquam  frigidam  bibisset: 
dedisti;  postquam  certum  erat.  velim  scire,  an  ali- 
quid  tale  in  valetudine  eius  et  ante  feceris.  nam 
sive  fecisti,  apparet,  quomodo  ad  tantum  periculum  20 
deductus  sit;  sive  non  fecisti^  apparet  fuisse  cau- 
sam,  propter  quam  faceres.  ,^Non  putavi  nocere^ 
nec  credidi  medicis/^  Adeone  ignota  medicinae  ex- 
perimenta  sunt? 

1  faesse  Ba,  <m.  P  |  4  subiDde  A  ||  iectas  A  |  6  inTeBt 
A  II  nihil  in  hoc  interest  cr.  B  |  7  se  Aa  ||  legis  AB  ||  7—8 
applicandum  B  |  9  *  dedit  {?)  y  10  metuerant  B  |j  11  timue- 
rant  B  j|  11 — 12  personam  n.  o.  denuntiatione ,  dissimulo 
Bo,  cfs.  221,  8  et  360, 10;  sed  cf,  376,25  sq,  ||  12  non  vero 
d.  B  0  ergo  B  ||  13  aliqnis  A  ||  16  *  hoc  AB  ||  22—28  putayi 
nec  credidi  A,  putayi  nocere  dedi  B  U  23— 2i  experimenta 
sunt  egenti  vita  bona.  m.  fabii  quintu  finiunt  coloratae  fe- 
liciter  incip  einsdem  colorate  CCCLI  A,  experimenta  sunt. 
M.  Fabii  Qnintiliani  Colorate  incip.  eiusdem  Colorate  feli- 
cit.'  legenti  vita  proba.  B,  experimenta  sunt.  M.  Fabii 
Quintiliani  finiunt  coloratae.  Incipiunt  einsdem  coloratae. 
fctr  legenti  yita  bona  0,  exp.  s.  M.  Fabi  Quintiliani  Colo- 
ratae  nniunt.  Tractatae  incipiunt  P  e^  edd,;  cf,  prolegg. 


380  QUmTILIAKI 

CCCLI. 
Exul  index  tynuiiiidici. 

EXULEM   IKTRA  FIHES  DEPBEHEKSUli  LICEAT  OGCI- 
DEBE.    EX    8USPICI0NE   TTBANKIDIS  8IT  ACTIO. 

6  Exul,  apud  qaem  diyes  fderat  liospitaiiis,  scrip- 

sit  BeDatni^  se  factnnmi  indiciam  tyraimidis, 
si  reditos  sibi  decemeretiir.  in  caria  com 
ageretor,  solus  diyes  contradixit  decreto  tamen 
redita  exal  ille  intra  fines  est  occisas.    diyes 

10  tjrrannidis  reas  est. 

SEBMO. 

Exalem  illam,  qai  occisas  est,  dicemas,  ante- 
qaam  damnaretar,  fdisse  civem  seditiosam,  omni- 
bus   sceleribas   obseBsam;   sed  in  illis  qaoqae  dia 

15  non  fiducia  innocentiae,  Yerum  audada  nescio  qua 
omnia  fingendi  atque  dissimulandi  latuisse  et  quem- 
admodum  multos  similes  sui  amicos  habuerit;  sic 
non  pauciores  habuisse  inimicos.  vix  quidem  illum, 
quamyis  in  manifestis  sceleribus,  nescio  qua  audacia 

20  repugnantem  damnari  potuisse.  expulsum  autem 
(quod  fere  sceleratis  pectoribus  yeniat)  grariter 
tulisse  poenam  ac  praecipue  auctoribus  eius  fuisse 
infestum,  quibus  ut  referre  gratiam  posset^  quae- 
sisse   occasionem  reditus.    quod  ut  posset  contin- 

26  gere,  prius  conter^r^ere  voluisse  patriam,  ut  in 
communi  servitutis  metu  non  tanti  unius  exulis 
reditnm^  quanti  securitatem  omnium  iudicaret.  dic- 
titare  igitur  coepisse,  apparari  tyrannidem,  instare 

2  xnl  B— P  I  4  ez]  et  AB  |  7  redictns  Aa  |  9^10  diveB 
t.  r.  est  om.  B  )  12  *8it  AB  |  14  confoBsam  A,  confessiiin 
B,  eorr.  Bo  )  21  ^e^veniat  edd.  |  22  M  A  |  actoribns  B  |  23 
infestam  AaB  |  24  aut  AB  |  26  conter^r^re  A',  enni 
^er^r^re  Aer  |  yolnisaet  AB  |  28  apparati  AB 


DECLAMATIONES.  CCCLI.  381 

patriae  grayem  servitutem:  quaedam  se  comperisse. 
has  eius  yoces  frequentes;  cum  forte  eadem  iter 
facerety  ad  divitem  perlatas;  et  protinus  motum 
tali  rumore  certius  aliquid  ex  ipso  voluisse  scire^ 
quidnam  exul  loqueretur:  an  arma  aliqua  apud  6 
eum^  an  yestigia  saltem  tyrannidis  reperiri  possent. 
sibi  quoque  exulem  dixisse,  apparari  tyrannidem, 
sed  nihil  praeterquam  inania  yerba  se  apud  eum 
cbmperisse;  illum  autem  hoc  ipso  accensum^  quod 
fabulis  suis  iudicaret  etiam  a  divite  haberi  fideni,  10 
non  distulisse,  quod  diu  cogitasset:  misisse  ad  se- 
natum  indicii  epistolam.  ad  nuntium  tam  atrocis 
rei  attonito  universo  senatu  divitem  indicasse^  quid 
ipse  eomperisset,  quemadmodum  sibi  quoque  eadem 
denuntiasset.  intellezifise  vanam  illius,  sine  uUis  15 
argumentis,  vocem;  itaque  dixisse,  nihil  scire  exu- 
lem:  supervacuo  revocari.  ceteros  autem,  qui  at- 
toniti  eranty  decrevisse^  tanti  non  ease  unius  exulis 
reditum,  ut  diutius  tali  metu  soUicita  teneretur 
civitas.  hoc  decretum  senatus  non  omnibus  fuisse  20 
notum  —  etenim  festinatione  quoque  in  eiusmodi 
metu  praecipitari  solere  omnia  — :  legem  illam, 
quae  exulem  intra  fines  iuberet  occi^,  nemini 
fuisse  ignotam.  eum  igitur,  qui  multos  inimicos 
haberet,  non  omnibus  decreto  senatus,  omnibus  26 
iure  exulis  noto^  intra  fines  occisum^  non  esse  mi- 
randum. 

Multum  adiuvat  in  defensione  personae  divitem, 
quod  est  integer;  in  qua  parte  etiam  gloriari  potest; 
ut  dicat;  se  odisse  etiam  aliena  scelera.  30 

1  servitute  B  ||  2  frequenter  B|ead6mA|3  pro- 
latas  B  1  6—  6  [apnd  eum]  Boi  1  apparati  AaB  ||  11  distu- 
lisset  B  I  misiBBet  AaB  |  12  indicii  A  j|  15  sinu  A  ||  19 
divitis  P  1  21  festiDationem  B  ||  22  praecipitari  modi  metu 
praecipitari  Aa 


382  QUINTILIANI 

DECLAMATIO. 

Tyraimidem  paro.  yides  enim:  cum  sceleratis 
mihi  convenit?  revocari  exules  volo?  — :  non  etiam 
^ta  illorum  consilia  deprehendo?  an  ego,  si  hoc 
6  cogitassem^  tam  aperte  omnia  egissem  et  ipse 
potissimum  ad  exulem  mssem?  protinus  me  ac 
propositum  meum  noeenti  aperuissem?  non  hoc 
ipsum  timere  debui?  adiecissem  huic  suspicioni 
sententiam  meam,  ut  viderer  timere  indicem?  nihil 
10  debui  minus^  quam  in  metu  ipsum  metum  prodere. 

cccLn. 

Bens  tyrannidis^  qni  deliberayit  victor 

arma  deponere. 

Ex  suspiciONE  TYBANNiDis  siT  ACTio.    Quaedam 
16  civitas^    quae    bello    laborabat,    cum    duobus 

proeliis  victa  esset,  adulescens  dives<[et^nobiIis 
cum  servorum  et  clientium  manu  armata  pro- 
cessit  in  proelium.  fugavit  hostes.  populus 
redeunti  portas  clusii  cum  aperturum  promit- 
20  teret,   si  arma  posuisset,  respondit  dives-^   se 

deliberaturum.     triduo   deliberavit.     rediit   in 
civitatem  positis  axmis.     reus  est  tyramiidis. 

SERMO. 

/Divitem    hunc   dicemus   natum   honesta   domo^ 

25  patre   militari,   forti  viro:   a   primis  statim  annis 

adsuevisse  studio  armorum,   magnum  per  se  mili- 

tiae   usum    coUegisse.     cum  autem   subito  bellum 

incidisset,   factum   alium   ducem   non  iudicio,  sed 

2  vides]  indices  F  |  4  facta  A,  ficta  B,  corr.  Bo  |  6  mi- 
sisBem  AB,  corr.  Gril  meae  B|  10  N  A  1  13  <aD>  arma 
deponere^t]>  Sch  )  16  <|et>  Bo  ||  17  armata  om,  B  |  28  Sermo 
om,  A  I  28  indicio  B^P 


DECLAMATIONES.  CCCLII.  383 

quodam  casu  et  iucerta  populi  aura,  —  nec  saue 
vacasse  tam  subito  dilectum  ducum  agere  —  fac- 
tum  ducem^  qui  nuUum  militiae  usum  haberet;  nec 
aliunde  victam  duobus  proeliis  urbem.  tum  demum 
intellexisse  populum,  qualem  haberet  ducem;  et  6 
ante  omnes  amicos  paternos  frementes  venisse  ad 
diyitem;  palam  questos  de  duce;  adiecisse:  »pater 
tuus,  si  yiveret;  pro  patria  arma  cepisset:  non 
esset  passus  yexari  rem  publicam  et  hostium  armis 
et  imperiti  ducis  consiliis.4:  accensum  his  yocibus  10 
pro  salute  ac  libertate  omnium  pia  arma  cepisse; 
priyatas  quoque  adiecisse  yires.  urbe  egressum 
solutos  laetitia  yictoriae  hostes  et  nihil  minus, 
quam  eruptionem  timentes  oppressisse.  hac  yic- 
toria  accensum^  quasi  in  aemulatione,  grayi  dolore  15 
exarsisse  ducem.  <[quem]>  cum  diceret  malo  exemplo 
militare  priyatos,  et  cum  omnes  amici  diyitis  cum 
diyite  essent;  non  difficile  persuasisse,  ut  portas 
claudere<[n^t.  milites  autem  confecto  proelio  ad 
gratulationem  redeuntes  portas  clausas  obstipuisse;  20 
posteaquam  yero  iussi  sint  arma  ponere^  aliquanto 
grayius  exarsisse,  yeluti  parricidas  se  excludi  et 
armatis  hostibus  inermes  obici.  hanc  seditionem 
yolentem  sedfare  diyitem  tempus  petisse  non  magis 
deliberandi,  quam  rogandi:  et  triduo  illo  nihil  25 
aliud  egisse,  quam  modo  singulos,  modo  uniyersos 
rogasse.  illos  quoque  securiores  fuisse^  posteaquam 
ex  toto  recessisse  hostem  crediderint.  redisse  autem 
se  a  bello   ad   iudicium^   et  in  conscientia  maximi 

2  yacasse  A  |  subitum  delictum  B  ||  3  ne  Aa  ]  4  alium 

B,  alind  F  ||  devictam  B  ||  9  esset]  et  B,  etiam  P  0  10  impe- 
ritis  AB  g  12  urbi  B  |i  16  <quem>  Bo  ||  duceret  B  ||  18  divi- 
tes  AaB  0  portas]  parens  B  ||  19  cluderet  AB^  cludere<n>t 
Aer  1  20  clusas  AbB  ||  obstupuisse  B  |  24  sanare  AB,  corr, 
Mo  II  28  ez  tortore  ceseisse  AB  ||  compererint  JRo  1  29  con- 
Bcientiam  B— P 


384  QUINTILIANI 

meriti  grayissimnm  sibi  crimen  obici,  nt  qoi  solus 
rem  publicam  defendent;  opprimere  volaisse  dicator. 

cccLin. 

Dispensatores  tortii. 

5  Qaidam  ab  infitiante  petebat  depositum,  dispen- 
satores  utriusqae  torti  contraria  dominis  dixe- 
runt.  de  integro  Hs  est. 

SEBMO. 

Petitor  necesse  est  infamet  dispensatorem  saom 

10  et  dieat  ab  adTersario  corruptam:  et  ea  fiducia 
esse  illum  infitiatum^  cum  promitteret  dispensator, 
negaturum  se  etiam  in  tormentis.  itaque  ab  ad- 
yersario  natum^  cum  lis  esset:  >dispensatores  tor- 
qaeamu8.€    alterum  hunc  dispensatorem  sani  pro- 

16  positi  dicet^  qui  semper  aocepisse  se  palam  dixerit 
et  statim^  cum  datus  sit  in  tormenta^  hoc  sibi  pro- 
posuerit:  >quid?  ego  quo  praemio  mentiar?<:  con- 
fessum  esse.  Et  hoc  in  locis  yalens  est:  >tuus 
dispensator  accepisse  se  ait,   meus  dedisse  negat: 

20  huius  potentior  yox  est;  potest  enim  etiam  per 
alium  numerata  yideri  pecunia^:.  Initio  aiitem 
dicet  htmc  sibi  placuisse  seryum,  et  ideo  supra 
rationes  esse  positum;  sed  postea  et  licentia  sua 
et  securitate  domini,  qui  illi  plurimum  crediderit, 

26  esse  in  yitia  a  multis  corruptum,  antequam  ab  hoc: 
et  ideo  se  deposuisse.  hanc  sibi  deponendi  fuisse 
causam,  cum  yideret  in  malo   statu  rationes  esse. 

X 

2  defenderet  AB,  catr.  Aer  ||  5  infitiente  A  J  7  integio- 
ris  est  A  ||  10  ^  m  marg.  A  ||  12 — 13  ady.  Bubornatnm  P  || 
14—15  praepositi  B  )  16  decet  AB  ||  16  datam  B  ||  16—17 
proposaerat  AB  1  22  hic  AB,  corr.  Sch  ||  28  rationS  A  |  25 
isse  B  1  anqaam  A  ||  ad  B 


DECLAMATIONES.  CCCLIV.  385 

hoc  necesse  est  adicere;  quia  urgetur  per  interroga- 
tioneni;  quam  causam  deponendi  habuerit. 

Infitiator  dicat  oportet^  dispensatorem  suum 
finem  tormentorum  quaesisse:  ideo  confessum,  ut 
dimitteretur.  6 

CCCLIV. 

Morietnr  anteqnam  nnbat. 

Quidam  nubilem  filiam  habens  uxorem  secreto  lo- 
quentem  cum  adulescente  yicino  formoso  de- 
prehendit.  quaesivit;  quid  locuta  esset.  respon-  10 
dit  mulier,  de  nuptiis  filiae  se  locutam.  ei 
maritus  filiam  despondit.  mater  ait  »morietur 
antequam  nubat^:.  ante  diem  nuptiarum  puella 
subito  peri<^i^t;  livores  et  tumores  in  corpore 
fuerunt.    mulier  rea  est.  16 

SERMO. 

Dicet  haec  mulier^  iuvenem  illum  numquam 
sibi  placuisse^  et  repugnasse  se^  cum  videretur  illi 
puella  destinari;  illum  autem^  utique  yolentem  hanc 
uxorem  habere,  ad  satisfactionem  venisse:  tunc  20 
vero  minus  placuisse  matri  generum.  itaque  cum 
desponsam  audisset  filiam,  cotidiana  consuetudine 
vulgi  iratam  dixisse  >morietur  celerius,  quam  nu- 
batc.  ceterum  de  fato  puellae  una  cum  accusatore 
queretur.    causam  fati  crud[el]itati  <^af^finget[ur].    26 

1  qoi  augetor  B  1  4  tormentormentorum  A  ||  8  nobilem 
B  1 11  8e<cmn>  locutum  {?)  Bo  1  14  ♦peri<i>t  ||  18  sibi]  se  B  | 

26  cansa  facti  B  |  cmdelitati  fingit  A,  crudelitate  fingitur 
B,  carr.  Bo;  causam  fati  crudelitati  affinffet  IV,  causa  jhti 
cruditaB  fingetur  Bu^  an  *  causa  facti  (tati)  cruditati  as- 
fiignetur  (?) 

QaintiUani  deol.,  ed.  Bitter.  26 


386  QTnNnUANI 

CCCLV. 
Tntor  lenoebiii  reus. 

PnpfllQS  cnm  tntore  agebat  tatelae^  tator  cam  pu- 
pfllo   adnlterii     remisenmt  inTicem   actiones. 
6  lenodiiii  tutor  rens  est. 

SEBMO. 

Fnisse  qnosdam  ntrinsqne  inimicos  hic  tntor 
dicet^  qni  ab  initio  moleste  tnlerint^  non  ipsis  po- 
tins    rdictam   esse   tntelam   et,    qnoniam   ab   hac 

10  praeda  exclnsi  sint,  distalerint  spes  snas  in  diem 
altimam  tatelae,  at  radem  et  imperitam  papilli 
aetatem  fraadibas  sais  circamscriberent.  se  aatem 
tatelae  rationesy  nt  debebat^  reddidisse.  ceteram 
metnentem^   ne   dimissns   a  se   papillas   fraadibas 

16  et  insidiis  inimicornm  drcamscriberetar,  velat  al- 
teram  eias  tatelam  gestoram  in  domo  retinaisse, 
tanc  yero  consarrexisse  illos,  qai  tatelam  ipsis  non 
commissam  moleste  tnlerant^  et  grayiter  excan- 
duisse;  ne  peracto  qaidenf  tutelae  tempore  a  domo 

20  tutoris  papillam  dimitti,  nollam  occasionem  ad  de- 
spoliandum  imperitum  iuyenem  darL  cogitasse  igi- 
tur,  quemadmodum  pupillum  ac  tutorem  mutuo 
dolore  distraherent.  nam  si  rationes  tantum  infa- 
marent^   yidebant  futurum,  ut   optima  conscientia 

25  tutor  non  expectaret  ultimam  contentionem  iudicii, 
sed  per  communes  amicos  propinquosque  pupilli 
satisfaceret.  inyenisse  illos  rationem,  qua  mutno 
dolore  distraherent:  summisisse  qui  dicerent;  male 
tractatas  a  tutore  rationes:   non  omnia  nosse  pn- 

7  ntrisqae  ▲  I  8  tnlenmt  B  |  13  debebant  B  jj  20—21 
te  Bpoliandam  B  ||  23  distraherent  A  |  23—24  innrmarent 
AB,  corr.  Bo  |  26   propinquos  B  ||  28  sammisse  B 


DECLAMATIONES.   CCCL7.  387 

pillum;  qui  taceat;  si  litigare  velit^  futurum,  ut  sua 
recipiat.  per  alios  deiude  internuntios  sollicitatum 
maritalem  animum,  qui  pupillum  falso  crimine 
adulterii  inquinarent.  se  utique  maritum  credulum 
niliil  tanti  putasse^  ut  <[non^  suspicioni  suae  sa-  6 
tisfaceret.  diu  hac  fraude  inimicorum  pupiUum 
tutoremque  deceptos.  sed  posteaquam  yeriores  amici 
interyenennt  et  se  interrogaverint^  quam  actionis 
haberet  fiduciam;  pupillum  item  seduxerint  et  que- 
relae  causas  quaesierint:  tum  demum  apparuisse  lO 
mutuum  errorem;  et  se  quaedam  certius  etiam  ab 
uxore  quaesisse.  detecta  igitur  fraude  inimicorum 
facile  depositas,  quae  nuUis  fundamentis  niterentur, 
actiones  et  reditum  in  gratiam.  setamen  nondum 
inimicos  efiFugisse^  a  quibus  reus  factus  sit.  15 

Accusator  autem  non  committet^  si  in  pupillum 
dixerit.  id  enim  crimen  illi  obiciet^  quod  ille  no- 
luerit  diluere.  dicet  ergo,  propter  amorem  adul- 
terae  illum  in  domo  tutoris  remansisse.  —  nam  ante 
quattuordecim  annos,  incredibile  est  crimen — reman-  20 
sisse  ergo^ropter^amorem;  nec  illam  indulgentiam 
in  retinendo  pupillo  fuisse  tutoris,  sed  conscientiam^ 
cum  sciret  male  redditis  rationibuS;  non  esse  of- 
fendendum  pupillum.  mulieri  autem  multa  donata: 
quaecumque  desideraverit^  concessa.  his  sceleribus  25 
invicem  cognitis^  primo  utrumque  excanduisse: 
deinde  tutorem  ex  conscientia  rationum  omisisse 
potius  matrimonii  yindictam^  quam  mutuis  cade- 
re^n^t  actionibus.  sic  pares  acceptasque  factas 
rationes.  30 


1  tacent  B  |  2  inde  B  |  sollicitam  Aa  |  4  inquinaret  B 
5  ^non^  Ghr  |  suae  snBpicioni  B  |  8  interyenirent  AB,  carr. 
Aer  II  9  autem  B||8eauzA||12  quaeBissem  Aa  |  decepta 
B  1  18  depositus  B  ||  14  sed  A  y  21  <propter>  Gr  ||  28—29 
cadere<n>t  Eo  ti  Ri  |  30  actiones  ABaF;  —  pares  factaa 
acceptasque  actiones  Bu 

26* 


388  QUmnLIANI 

CCCLVL 

Fnius  pro  meretrice  patris  suam  redimens. 

Quidam  lnxiiiioso  filio,  amanti  meretricem,  dedit 
pecaniam,  nt  sibi  emeret  eam  meretricem,  qnam 
6  ipse  pater  amabat.    ille  eam  redemit,   quam 

ipse  adolescens  amabat.    abdicator. 

SEBMO. 

Hic  senex  dicet  filinm  faisse  laxariosam  et  non 
sine  maximo  patrimonii  ac  famae  damno   amasse 

10  meretricem.  cai  malo  Tolaisse  mederi  patrem: 
saepe  obiargatam  filiam;  saepe  secreto^  saepe 
etiam  palam  castigatam.  cam  iam  nec  samptibas^ 
nec  ^in^yerecandiae  finis  imponi  posset^  babaisse 
cam  cognatis  consiUom,  qaidnam  se  facere  opor- 

15  teret.  abdicaret?  sed  temto  liberior  faisset  laxa- 
ria.  castigaret?  sed  nihil  castigando  profecerat. 
saccarrisse  cognatis  et  amicis  rationem,  qaa  pata- 
rent  iayenem  posse  emendari:  si  simalaret  pater 
amari  a  se  meretricem  et  daret  pecaniam  potissi- 

20  mam  ipsi  filio  ad  redimendam;  qaod  si  fecisset, 
fdtaram,  at  meretrix  redempta  altera  meretrice, 
deinde  ab  ipso  adalescente  redempta^  indignaretar 
et  illam  amare  desineret.  nam  initio  statim  dicen- 
dam  est,  culpa  meretricis  iavenem  baesisse:  et  ideo 

26  qaaesitam;  qaae  avocaret,  et  illa  ratione  datam 
iayeni  pecaniam.  at  illam  protinas  cacurrisse  tid 
meretricem  saam:  patrem  autem,  qaoniam  naUo 
modo  sanare  filiam  potaerit,  ad  oltimam  altionem 
confiigere;  abdicare  filiam,  qaia  emendare  non  pos^t. 

5—6  pater  a.  i.  e.  r.  q.  ipse  om.  B  |  9  matrimoDii  B  |! 
18  verecundiae  AB,  corr,  Sch  |  15—16  loxnriaeB  |  17  ra- 
tione  B  O  18  patres  B  ||  19 — 20  potissime  B  |  28  nltionem] 
fart.  *  rationem  |  29  potest  AB,  corr.  Bo  et  Bi 


DECLAMATIONES.  CCCLVn.  389 

cccLvn. 

Uxor  non  relinqnens  ob  adnlterinm  eaeeatnm, 

Adulteb  excaecetub.    uxob  vibum  in  calami- 
TATE  NE  desebat.    Quaedam  patri  de  marito 
ter  questa  et  tacere  iussa  postea,  ab  excaecato  5 
ob  adulterium  yiro  quia  non  recedit;  abdicatur. 

SEBMO. 

Haec  mulier  dicet  acceptum  a  patre  maritum 
se  ab  initio  amare  coepisse;  adulescentem  lenoci- 
niis  adulterae  illius  usque  eo  captum  esse^  ut  re-  10 
vocari  a  cupiditate  non  posset.  ut  necesse  erat^ 
moleste  se  tulisse^  et  eo  magis^  quod  maritum 
diligeret.  voluisse  ergo  experiri;  quid  de  adulte- 
r<^i^i8  pater  sentiret:  indicasse  ei  adulescentis  er- 
rorem.  respondisse  illum^  esse  quaedam  aetati  huic  16 
concessa^  nec  reprehendi  lusus  in  eiusmodi  iuventa 
debere.  tum  vero  cariorem  sibi  virum  factum, 
posteaquam  lusibus  eius  patrocinari  etiam  senex 
coeperit.  sed  cum  videret^  nequissimae  mulieris 
inlecebris  maritum  teneri,  et  iam  vindictam  adul-  20 
terii  atque  occasionem  captare  adulterae  maritum, 
iterum  ad  patrem  venisse^  ut  illius  saltem  auctori- 
tate  emendari  adulescens  posset.  in  eadem  voce 
illum  perseverasse  iterum  ac  tertio.  miserrimum 
ergo  iuvenem  fraude  et  insidiis  deceptum  eam  for-  26 
tunam  sustinere^  quam  illi  semper  uxor  timuerit. 
accessisse  novum  amori  suo  sacramentum,  et  iudicio 
patris  at^ctum  iuvenis  adfectum. 

10  adulte  AB  11  12  modeBte  edd,  )  18  voluisset  B  ||  13«- 14 
adtilteriB  A,  altena  B,  corr,  Ro  ||  16  aetatibns  AB,  corr, 
22o  1  28  factnm  AB,  corr.  Sch;  factum  iuyenis  ezcnsa- 
tum  Or 


390  QUINTILIANI 

Hoc  colore  optime  defendetur  mulier^  alioqoi 
lege  imbecilla.  nam  ex  contraria  parte  infinitum 
potens  est  illad,  maritum  esse  damnatmn. 

CCCLYm. 

6         Exposito  pulsatori  amputatae  manus. 

Talionis  sit  actio.     qui   patbem  pulsavbbit, 

MANUS   PEBDAT.      Quidam  exposito,   quem  in 

locum  filii  sustulerat,  puisatus,  tamquam  pater 

manus  incidit.    agnitus  ille   advocato  naturali 

10  patre  talionem  petit. 

SERMO. 

Hic  adulescens  iure  infirmus  est.  nam  quod 
lege  agitur,  non  solet  yindicari  lege.  cur  enim  j>o- 
tius  ab  educatore,  quam  a  camifice,  petatur  talio? 

16  sed  praeterquam  lege  etiam  facto  laborat,  quod 
quamvis  educatorem,  tamen  patris  loco  puIsaY[er]it. 
Dicat<[ur]>  tamen,  educatorem  fuisse  hunc  ab  initio 
crudelem;  et  hinc  suspicatum  iuvenem,  non  esse 
illum  verum  patrem.     saepe  amicis  questum;  qui- 

20  busdam  etiam  mandassC;  ut  inquirerent,  qui  ali- 
quando  infantes  exposuissent.  hac  re  validius  of- 
fensum  senem.  itaque  dedisse  operam,  ut  se  pul- 
sandum  praeberet:  deceptum  cert^  ab  eo  etiam 
tempore    ipso    iuvenem^    incidisse    in    eum^  quem 

26  minime  provocatum  iniuria  vellet.  at  illum  con- 
festim  tamquam  de  alieno  non  deliberasse  sanguine 
et;    quia   redditurus   esset    expositum,    debilitasse. 

2  imbecilli  natura  ez  B  g  S  poteris  F  |  illu  B  |  7  ^ab^ 
exposito  Gr,  cf.  p.  409,  7  ||  10  patri  A  g  12  iam  jSo  Ij  14 
— 16  quam  a  c.  p.  t.  s.  p.  1.  e.  f.  1.  q.  q.  edacatorem 
om,  Aa  1  16  lege  agitur  etiam  A  ||  16  *pal8av[er]it  ||  17  di- 
cat^ur^  Bo  ||  18  hic  B  y  21  infiEuitem  B  ||  28  certam  habeo 
AB,  corr.  Aer,  vetat  immutari  Bo 


DECLAMATIONES.  CCCLIX.  391 

certe  eum  lege  patris  usum,  qui  scire{  nec  se  pa- 
trem  nec  hunc  filium.  adulescentem  autem^  quia 
nondum  prospectum  illo  tempore  patrem  habuerit; 
certe  quia  probare  non  potuerit^  tacuisse:  nunc 
petere  talionem.  5 

CCCLIX. 

Lis  publicani  de  nnionibns. 

Pbaeteb  instbuhenta  itinebis  omnes  bes  qua- 
dbagesimam  publicano  debeant.  publicano 
scbutabi  liceat.  quod  quis  pbofessus  non  10 
fuebit,  pebdat.  matbonam  ne  licbat  at- 
TINGEBE.  Matrona  iter  faciens  cum  ad  publi- 
canos  yenisset,  uniones  habens  CCCO  in  sinum 
abdidit.  hos  cum  requireret  publicanus,  ma- 
trona  scrutandi  potestatem  fecit.  publicanus  16 
noluit  scrutari:  translatis  manum  inicit  et  suos 
dicit. 

SERMO. 

Quaestiones  sunt;  an  instrumenta  itineris  yi- 
deri  uniones  possint?  an,  etiamsi  non  possint  yi-  20 
deri;  tamen  quoniam  ad  usum  et  ornamentum  ma- 
tronae  parati  sint;  in  commissum  yenire  potuerint? 
an  in  usum  parati  sint?  an,  si  in  usum  parati  sint^ 
non  ostensi  teneri  possint,  cum  ostensi  nihil  de- 
buerint?  an,  quamyis  scrutari  matronam  non  liceat,  25 
[et]  ipsa  permittente  [et]  publicano  licuerit?  <an> 
perinde  sit  scrutationem  permisisse,  ac  rem  osten- 
disse?  an  dimissa  res  peti  possit?  an  haec  dimissa 
sit?  dicit  enim  publicanus  non  rem,  sed  controyer- 
siam  dimissam.  80 

3  prospectn  A  )  proBpecttim  A,  profectam  B,  perspe- 


ctmn  Aer  ||  14  obdidit   hoc  B  ||  16  iniecit  A,  iniicit  B 
potnenmt  Aa  ||  22 — 28  in  c.  ▼.  p.  a.  i.  u.  p.  sint  om,  B 


|22 
|28 


si  om.  Aa  1  26  [et]  i.  p.  [et]  Bo  |  <an>  Bo  \  28  <re>peti  jSo 


392  QUINnLIANI 

CCCIX. 
Lis  de  dotiliiis  soerns  et  nnriis. 

Pbiha   ratio  dotis  habeatub.     Quaedam  apud 

filinni  amisso  Tiro  dotem  reliqnii    adalescens 

5  ducta  uxore  dotata  decessit.   res  solvendo  non 

est.    contendunt  soerus  et  nuruS;  utra  primum 

dotem  accipiat. 

SEBMO. 

Mulierem  illam  socrum  nurus  dicet  hanc  rui- 
10  nam  patrimonii  post  mortem  yiri  statim  sensisse: 
non  sumpsisse  dotem^  ne  et  filium  decoloraret  et 
dotem  quoque  perderet.  itaque  etiam  dotatam  filio 
quaesisse  uxorem,  quo  facilius  posset  ruentis  patri- 
monii  rationem  fulcire.  addat^  donasse  illam  filio 
16  petitionem:  hodie^  quia  decess^er^it;  retractare.  Sed 
et  praescribai 

DECLAMATIO. 

Sero  petis;  et  aliud  patrimonium  est.  tu  dum 
heres  mariti  tui  erat,  a  filio  petere  debuisti:   ego 

20  ex  bonis  mariti  mei  repeto.  nam  duae  mortes 
maritorum  diversas  successiones  bjEibent.  bona  ma- 
riti  mei  morte  eius  facta  sunt:  dum  yiyerety 
patris  faerunt.  Dos  est;  si  a  viro  aut  ab  herede 
eius  repetatur:  tu  amisso  viro  cum  dotem  non  pe- 

26  tisti;  fecisti  creditum  ex  dote. 

6  Bolvendo  A  1  6  priinus  A  ||  14  fulcio  A  |  16  quia] 
qr  B— P  I  *dece88it  A,  <m.  B  ||  16  ^  in  marg,  A  |  18  dn- 
dnm  Aa  et  edd.  |  24  petatnr  Aa  ||  26  dos  A 


DECLAMATIONES.  CCCLXI.  393 

SERMO. 

Circumscriptam  se  nurus  queretur  et  in  ultimo 
quaeret,  in  quem  usum  anus  dotem  desiderei 

Contra  illa  dicet,  hanc  muUerem  ambitiosam  et 
profusam  fuisse:  non  minime  propterea  ad  egestatem  5 
perductum  yimm. 

DECLAMATIO. 

Nurus  oportet  a  yiro  dotem  repetat,  socrus  a 
patrimonio. 

CCCLXI.  10 

Depositi  rapti  quadrnplum. 

QUI  DEPOSITUM  PEBDIDERIT,  lUBET  ET  SIBI  HABEAT. 

Quidam  cum  depositum  furto  amisisset^  iuravit. 
poBtea  farem  danmaTit:  eiegit  quadrnplum. 
dominus  hoc  quoque  petit.  16 

DBCLAMATIO. 

Meae  pecuniae  accessio  ad  me  pertinet  quid? 
si  enim  cognitor  meus;  quid?  si  procurator  hoc 
idem  respondeat?  denique,  quid?  si  damnatus  fur 
non  totum  solvisset?  nempe  meum  damnum  erat.  ^^ 
an  iacturam  debeo  sentire,  accessionem  non  debeo? 
ego  enim  a  te  recessi,  cum  iurasti.  iam  cum  fure 
mihi  negotium  est:  hic  quidquid  solverit;  ad  me 
pertinet. 

SERMO.  26 

Contra  ille  suo  nomine  egisse  se  dicet:  investi- 

9  circomscripta  B  y  queritnr  B  ||  in  om.  B  ||  3  tis.  ante 
dot.  B  I  20  damnuxn  meum  B  ||  21  iact.  debemus  sent  B  ||  22 
ego  olim  a  i2o  ||  23  solyeret  B 


394  QumnLiAiJi 

gasse,  laborasse.  illad  praeterea  potens  est  pro  illoy 
non  potnisse  dominmn  illnm  forti  agere. 

<DECLAMATIO.> 

Itaque  iudex  qnid  pronuntiaTit?  nimimm  mihi 
5  fortnm  esse  factom. 

cccLxn. 

Inyieem  pulsatores  patmm. 

QUI   PATBEM    PULSAYEBIT,    MAKUS    EI    INCIDANTUB. 

Dao  adulescentes  aequales  iuraverunt^  ut  alter 
10  alterius  patrem  caederent.    ceciderunt.    petun- 

tur  manus;  patres  yindicant. 

SERMO. 

Fuisse  duos  sodales.  patribus  f  ex  anstero  f 
indulgentibus^  saepe  coisse  ad  lusum^  frequenter  una 

15  fuisse.  quodam  tempore,  cum  alter  ex  his  serius 
in  conyiyium  venisset^  dixisse  alterum  >fortasse  te^^ 
ut  solet^  ille  senex  retinuit;  sed  non  feret  impune: 
ego  illum  verberaboc.  hunc  deinde  respondisse, 
>et  ego  tuum  caedam^:.    cum  altemis  yerbis  iac- 

20  tarentur  minae,  et  uterque  metueret,  ne  inultum 
haberet  patrem,  iurasse  in  ultionem  magis  paren- 
tum,  quam  iniuriam. 

cccLxni. 

Testipllca  pro  domlna. 

26  Malae  tbagtationis  sit  actio.    Quidam  pauper, 
formosae  maritus,  a  peregrino  vicino  negotiatore 

3  <Declamatio>  Sch  |  S  illi  B  ||  9  alter  alter  B  ||  10  cae- 
deret  cedenint  B  ||  13  ex  anstero  tueri  cowxtur  SchtiUing. 
ad  Senec,  corUrov.  I,  7  p.  115  |  20  nec  A  ||  25  sit]  ista  A, 
cf.  363,  8 


DECLAMATIONES.  CCCLXIV.  395 

ter  de  stupro  axoris  adiecto  pretio  appellatas 
yestiplicam  dominae  habitu  misit.  malae  trac- 
tationis  reus  est. 

SEBMO. 

Maritus  illo  colore  defendendus  est,  ut  dicatur  6 
fuisse  diligens  custos  pudicitiae  uxoris^  natura  quo- 
que  sollicitus  et  sedulus.  cum  esset  de  stupro  uxo- 
ris  appellatus,  admiratum  tantam  peregrini  nego- 
tiatoris  audaciam;  cum  deinde  etiam  repetitus^  su- 
spicari  aliquid  etiam  de  uxore  coepisse:  quantum  10 
nunc  appareat;  suae  naturae  potius  vitio^  quam 
culpa  uxoris.  cum  yero  tertio  quoque  instaret  adul- 
ter,  non  potuisse  dissimulare  suspicionem  et  solli- 
citudinem  suam.  itaque  quia  putaret  aliquid  ante 
cum  sua  uxore  locutum  adulterum  per  yestiplicam;  16 
adyocasse  illam  et  quaesisse,  num  aliquid  de  adul- 
terio  sciret.  illam  respondisse^  innocentem  esse 
dominam  et  ne  notam  quidem  negotiatori:  »deni- 
que  si  dubitaS;  me  uxoris  tuae  habitu  mitte:  yiderO; 
an  possit  discemerec.  20 

CCCLXIT. 
ConTiclator  pauper  oecisns. 

Pauper  ad  diyitis  domum  *nocte  conyiciari  solebat. 
quodam  tempore  diyes  processit  et,   insanire 
eum  dicens^   decem  seryis  imperayit^   ut  eum  25 
domum  ducerent.     cum  isdem  occisus  postero 
die  inyentus  est.   diyes  caedis  reus  est 

3  est  om,  B  ||  8  admirataB  A,  admiratar  B,  corr.  Aer  1  10 
aliqaid  om.  B  |  cepisset  P  |  14  qna  Aa  ||  18—19  deniqne, 
<inquit>,  Sch  ||  18  totam  B  )  19  habitum  B  ||  27  diem  A  || 
yentoB  Aa 


396  QUIOTILIANI 


SERMO. 


A  parte  diyitis  color  ille  introdnci  potest^  nt 
dicatnr  panper  ille  fiiisse  £EuHdosas  ant  torbalentas; 
haboisse  hniasmodi  fororis  soi  comites,  qaibos  in 

6  insidiis  dispositis  ipse  tantam  ad  concitandam  rixam 
se  ostenderet,  ceteram  illos  in  praesidio  haberet,  si 
qaid  forte  diyes  moliretar.  —  Et  hoc  ipsa  rei 
condicio  monstrat:  cam  sit  incredibile,  paaperem 
solam,     et    praeterea    nocte    ad    conyicinm    diyiti 

10  faciendnm  yenisse.  qaare  enim  die  tacait?  qaare 
in  foro  non  maledixit?  apparet  illam  noctem 
expectassC;  qao  facilias  comites  absconderet.  — 
Paratam  ergo  ad  rixam  cam  telo  yenisse.  di- 
yitem  nihil  tale  saspicatam,  magis  insanire  creden- 

16  tem,  dedisse  qai  dedacerent.  tanc  yero  paaperem 
qaasi  castodia  excandaisse;  accessisse  et  ceteros 
eias  conscios,  qai^  dam  eripere  paaperem  yellent, 
rixam  concitayerint  et  fortasse  illom  paaperem 
silentio  occiderint;  ne  postea  compreliensas  paaper 

20  aactores  facinoris  cogeretor  fateri.  et  hoc  dabie 
ponendam  est;  qaae  constitatio  in  reliqua  qaoqae 
caasae  parte  seryanda  esi  nihil  enim  pro  certo 
adfirmare  debemas^  sed  tantam  saspicionem  iadi- 
cam  a  nobis  alio  praeyertere.    ergo  ab  illis  yideri 

26  factam  caedem^  qai  adhac  beneficio  temporis  la- 
te^a^nt:  diyitem  saper  damna  patritaonii  et  tot 
seryorum  caedem  ream  esse. 

2  aperte  A  |  8  ille  om,  A  |  4  einsmodi  A  ||  ^in^  <m, 
AB  1  6  ipo  B  II  6  se]  si  A  ||  18  rizam  comites  se  cnm  Ba  )  14 
BnsXXpitnm  Aa  ||  16  dednceret  B  ||  16  excandnisse  A  |  17 
cnm  B  1  yeUent  om,  B  ||  20  anctorem  B  |  22  enim  om.  B  )  23 
tm  B,  tamen  F  ||  suspicationem  Aa  ||  24  preyertere  A  || 
.26—26  late<a>nt  Bo  et  Bi  B  27  caedis  r.  e.  Sch 


DECLAMATIONES.  CCCLXV.  397 

CCCIXV. 
De  t1  septem  iudiees. 

De  vi  septem  iudicent.   quod  maiob  pabs  iudi- 

CUM    STATUEBIT^    BEUS    PATIATUB.     DuO    igno- 

miniam  stataerunt^  duo  exilium,  tres  mortem.  6 
petitar  ad  mortem. 

DECLAMATIO. 

>Quod  maior  pars,  inquit,  iudicum  statue- 
rit.«  Ego  existimo  maiorem  partem  esse^  in  qua 
plures  idem  sentiunt^  eandem  poenam  pronuntianty  10 
in  eadem  verba  iurant.  et  hoc  yerum  esse,  ab 
ipsis  verbis  legis  disce^  »quam  poenamc.  non 
de  pluribus  suppliciis,  sed  de  uno  loquitur.  etenim 
nemo  potest  plura  supplicia  unus  nocens  ferre. 
scrutare  et  alia  yerba.  >statuerit<,  iaquii  nonne  16 
tibi  consentientis  per  omnia  partis  illius  yidetur 
unam  yocem  includere?  >quam  poenam  statueritc, 
id  est,  quod  genus  supplicii  placere  sibi  pronun- 
tiayerit^  qua  poena  nocentem  adfici  yoluerit. 

^,Sed  quattuor,  inquit,  iudices  me  noluerunt  20 
mori.''  Tu  nunc  indicas,  quam  poenam  transierint| 
non  quam  statuerint:  lex  autem  certam  illorum 
sententiam  exigii  quid  enim  aliud  diceres^  si  non- 
dum  pronuntiassent?  si  negassent  liquere  sibi  de 
suppUcio  tuo?  numquid  sententias  illorum  nume-  25 
rares?  minime.  horum  enim  ^um  iam  yerba  si- 
gnayi:   illorum   quattuor   quae   signabo?    dubitare 

2  Diyi  B  )  3  Dvri  B  )  3—4  iadiciiun  A  |  8  qnod]  qaam 
poenam  Bo  sec.  Sch;  sed  cf,  v.  3  et  399,  7  ||  14  plures  AB|| 
16  cenBentiB  B,  censetis  P  |  yidere  B  ||  19  poenam  A  )  in- 
nocentem  B  )  effici  B  |  20  yolnemnt  P  |  21  indicas  B  ||  26 
— 26  nnmerasses  B  |  26  primnm  AB,  carr.  Aer 


398  QUDmLIANI 

]lIo«?  HBBme,  qnid  proiiimtieiit?  etuumnnn  ei^ 
snspeDflOS  ^eme^?  car  dimiiii  postulas,  si  iadex 
deliberat?  „flmes,  inqoity  me  mori  nolaemnf^ 
qaid  igitor  Teliat^  pronontiee  oportet.  illoram  sen- 
5  tentiam  signare  toIo:  aceasator  reeitare  his  iadici- 
Iras  Tolo,  at  habeanty  qaod  seqoantar.  ,,I>ao,  inqoii^ 
exiliam  mihi  iniangant.''  lam  igitar  ex  pcnie  ona 
plares  faeis;  iam  tarbam  istam,  qoae  miiTersa  no- 
ceret^  diyidendo  extingais.    dao  exiliomy  doo  igno- 

10  miniam  pronontiant:  yis  ego  illos  iongam,  qoi  se 
ipsi  dividont?  reTcrtere  nonc  ad  yerba  legis,  ot 
paolo  ante.  >qoam  poenamy  inqoit,  maior  pars 
iodicom  statoerit.€  pariem  intellegimos  eidem 
nomero   adplicatam^  qoemadmodom  sententia  con- 

16  ionctam,  sic  torba.  aUoqoi  si  miscere  tibi  et  tim- 
gere  dissentientes  licet^  cor  bos  tres  separas?  qoo- 
modo  enim  hi  ab  illis  qoattoor  discrepant,  sic  illi 
inter  se  pognant.  ergo  non  idem  sentientes  non 
potes  iongere:   idem  sentientes  compara.     ego,  qoi 

20  mortem  pronontient,  tres  habeo:  prodoc  illos,  qoi 
eziliom  pronontiant:  yinco;  prodoc,  qoi  ignominiam: 
aeqoe  Tinco.  dobitari  potest  valentiorem  esse  par- 
tem^  qoae  composita  neotri  soccombit,  otramqoe 
soperat?    qoid?    si  enim  qoattoor  illi  in  totidem 

26  dispotarent  sententias:  nomqoid  illos  pro  onaparte 
opponeres?  nemo  sine  dobio  com  tribos  meis  sta- 
ret;  sed  nemo  alteri  esset  adionctos:  nomqoid  ex 
qoattoor  sententiis  onum  corpos  efficeres?  minime. 
at  quid  interest^  bini  an  singuli  dissentiant?  aeqoe 

1  pronanciaret  B  |  2  anspectoB  B  |  ^eue^  Bo  |  4 — 5 
sententias  B  |  6—6  iadiciam  B*  |  7  ^aperte  AB  ||  10  ergo 
Aa  I  iniaDgam  B  J  11  et  B  |  18  iadiciam  A  |  partem  A  |  eo- 
dem  B  1 18—14  ^eidem  ani  adp.  (F)  ef.  402,  8^-9  1 14-16 
coniancta  B  ||  16 — 16  in  genere  A,  ingenere  B,  cott.  06r  || 
21  exitinm  Aa,  exitam  B  |  28  conposita  A  |  nentro  B  |  26 
ditcreparent  JLer,  dispartirentnr  Sch  |  26  opponens  B  |  28 
eificerem  B  |  29  aeqae]  qnae  P 


DECLAMATIONES.  CCCLXV.  399 

Bumerari  pars  non  potest;  si  in  partes  scinditur. 
quid?  si  duo  ignominiam  pronuntiarent^  duo  exi- 
lium,  duo  mortem^  unus  (ut  plerumque  eyenit)  ta- 
ceret?  sine  dubio  pares  essent  sententiae.  si  ergo 
detracto  uno  pares  essent:  adiecto  non  sunt  supe-  6 
riores?  at  enim^  ut  scias  non  utique  duas  partes 
legem  exigere,  yerba  inspice.  »quod  statueritc^ 
inquit|  non  lutrum  statueritt,  Denique^  iudices^ 
breyiter  agendum  est.  reus  damnatus,  qnam  tan- 
dem  poenam  pati  debet,  si  mortis  poenam  relin-  lO 
quit<is>?  quam?  scilicet  exilii.  ergo  cum  tribus  sen- 
tentiis  quattuor  non  cedant^  duabus  quinque  suc- 
cumbent?  ^an  ignominiae)>?  at  eadem  est  iniquitas. 
quid  acturus  es  poenarum  controversia?  utrumque 
ferre  non  potes:  sive  ignominiam  sustines,  in  pa-  15 
tria  morandum  est;  sive  expelleris,  patriam  re- 
linquis. 

„Quid  ergo?  inquit,  moriar,  cum  tres  tantum 
me  perire  yoluerint?''  Quid  enim?  an  tam  ini- 
quum  est  te  mori  damnatum,  confessum,  etiam  tuo  20 
indicio  supplicio  dignissimum?  cui  enim  te  reser- 
yabimus?  videlicet  egregium  exemplum  civium  fu- 
turus  es;  qui  sic  Tiyis,  ut  damnari  potueris. 

1  partem  scindere  B  1 8  potuerit  AB,  corr,  Aer  1  9 — 10 
poenam  tandem  B  |  10  debeat  F  |.10 — 11  relinqnit^is^  Ohr\\ 
18  ^an  iffnominiae^  Bo  et  Bi  |  13—14  at  e.  e.  in.  qmd^qnid^ . 
act.  es.  Obr  |  14  es  ^in  hac^  poenarnm  c?  Aer  ||  ^eav  P- 
coDtroversia:  ntramque  etc.  Bo  sec.  Obr  1  15  potest  F  |  16 
narrandnm  AB,  corr.  Aer  |  18  tm  B— F  ||  19  antem  AB, 
corr.  Aer  1  21  snppHcium  B  |  21—22  reseryavimns  A  ||  28 
Tiyes  Bo;  aed  ef.  231,  26  sq. 


400  QunmLiAKi 

CCCLXTI. 

Legatus  fllius  proditoris  oeeisus. 

LeGATUS  8ACB08AKCTU8  8IT.   PBODITOB  CUM  Iil- 

BEBI8  EXULBT.    Coiiui  filius  l^atoB  eraty  pro- 
6  ditionis   danmatus   est.     reyertoitem  legatum 

qiiidam  occidit.    caedis  reas  est. 

SEBMO. 
Fatetor  caedem  reiu^  sed  iure  defendit. 

DECLAMATIO. 

10  ^yExoIem,  inquit^  occidL^  Exnl  ille  quando  fiu^- 
tos  est?  qnis  illnm  accnsavit?  qnis  damnayit?  qnis 
expulit?  atqui  sic  fieri  exulem^  pater  illius  exem- 
plo  est:  et  inde  exul  quoque  dictus  est,  quasi  ex 
solo  patrio  expulsus.    ^^pater,  inquit,  illius,  prodi- 

15  tionis  damnatus  est:  lex  autem  exulare  et  prodi- 
toris  liberos  iubef  Ut  omnes  lex  puniat;  buic 
tamen  ignoranti  damnatio  patris  nocere  non  debuit. 
puta  in  privatum  compendium  peregrinatum:  non 
ante  exul  erit  tUique,  quam  scierit  se  esse  exulenu 

20  aliquis  poenam  sustinet,  quam  ignorat,  et  eius  est 
condicionisy  cuius  se  esse  nescit?  quem  talem  sa- 
crilegum  audistis,  quem  homicidam,  quem  yenefi- 
cum?  novi  generis  nocentem  producis,  tam  securuniy 
ut  se  ne  nocentem  quidem  sciat.    Sed,  quod  paulo 

26  ante  remiseram^  nego:  non  onmes  lex  punit|  sed 
eonscioS;  sed  participes  sceleris;  illis  irascitur,  qui 
cum  patre  peccant.  neque  enim  innocentes  ulla 
lex  punit.    et  hic  non  solum  innocenS;  sed  etiam 

2  legatns  A  g  6  reas  caedis  B  )  7  D////////M  Aa  |  16 
exnl  A  I  19  deniqae  AB,  corr.  Bo  1  21—22  auoiistiB  sacri- 
legam  B  |  26  qai  om,  A  |  28  non  solam  sed  B,  non  solnm 
legatas  sed  P 


DECLAMATIONES.  CCCLXVII.  401 

honoratus  fuit:  legatus  fuit.  ut  proditoris  filium 
licuerit  occidere,  legatum  non  licuit.  quid  enim 
lex  ait?  »legatus  sacrosanctus  sit4:.  an  hoc 
dubium  est,  fuisse  legatum?  creatus  est^  missus 
est.  atqui  si  fuit  legatus,  non  potuit,  antequam  5 
renuntia<re>t  legationem,  desinere,  tamquam  magi- 
stratus  intra  suum  annum,  tamquam  sacerdos. 

;,PatriS;  inquit;  damnatione  desiit  esse  legatus/^ 
Ad  alium  forsitan  filium  pertineat  paterna  dam- 
natio:  ad  legatum  non  pertinet.  ante  enim  legatus  10 
hic  factus  est.  ita  in  eo  iure  fuit;  in  quo  illum 
<esse>  res  publica  ante  iusserat:  id  est^  ante  lega- 
tus  fuit;  quam  damnati  filius.  sed  puta  licuisse: 
non  oportuit 

SERMO.  16 

Hic  de  iniuria  publica  querendum^  quod  igno- 
retur,  quid  renuntiaturus  fuerit.  Ultima  descriptio 
erit,  qua<m>  nihil  tale  merens  occisus  sit,  etiam 
inter  hostes  tutus. 

CCCLXVIL  20 

Luxariosi  pater  fortis. 

Luxuriosi  pater  fortiter  fecit.   praemium  non  opta- 
vit  ex  lege.    dementiae  reus  fit  a  filio. 

DECLAMATIO. 

Dementiae    reo    quid    obicis?    usitata    fortasse  25 
crimina:  tractas  per  publicum  yestes;  non  reddita 
salutantibus  nomina,  non  discretos  ab  inimicis  ami- 

1  proditori  AB  ||  6  renuntia<re>t  Aer  \  12  <e88e>  Bo 
et  Bi  II  in88erat  A  ||  18  erit  om.  AaB  ||  18  qna<m>  Bo  et 
Bif  qnod  Sch  \  metuen8  Aer;  meritus  Sch  D  22 — 23  optativit 
Ba  II  23  res  A  ||  26  tractas  A 

QnintiUani  deol.,  ed.  Bitter.  26 


402  QUINTILIAOT 

cos^  aat  dissipata  iQxnria  bona  et  aliena  aetati 
vitia?  habet  hoc  crimen  domus  nostra,  si  rerun 
mutas.  an  yero  desidiam  obicis:  bellam  non  sen- 
tio?  hostem  non  intellego?  patriam  non  vindico? 
6  ^praemiom^  inquit^  non  optas/'  Puta  me  rationem 
non  posse  reddere.  non  est  unios  criminis  demen- 
tia.  ut  hoc  sit  argumentum  dementiae,  infir- 
mum  est;  quia  solum  est.  deinde  numquam  in 
uno  dementia  deprehenditur:   obice   et  alia.      Sed 

10  quid?  si  ne  hoc  quidem  obici  potest?  quid?  ta 
liberalitatem  dementiam  vocas?  non  expedit  tibi, 
adulescens,  hanc  legem  introducere.  ,^on  optas.^ 
age:  quisquis  non  est  avarus^  demens  est?  yarii 
sunt  mores.     puta  me  noUe  optare,  non  concupi- 

16  scere  praemium:  non  inyenio,  quid  optare  possim; 
deinde  patriam  onerare  nolo  bello  adflictam;  deinde 
gratuitae  debent  esse  yirtutes;  deinde  hoc  est  prae- 
mium,  intueri  debitorem  populum.  Ucet  differre. 
permittes  et  tua  causa:  uxorem  tibi  opto,  honores 

20  opto.  ,,Statim^  inquit,  opta.'^  Ergo  si  facio^  sanas 
sum?  en  crimen^  quod  statim  tolli  potestl  quid 
yis  optem?  opto  statuas:  yultum  contrahit;  dies 
festos:  irascitur.  quid  igitur?  „pecuniam."  et  si 
hanc  desideras,  cur  non  fortiter  pugnabas?  descende 

26  in  aciem.  an  ego  pro  te  pugnayi?  si  perseyeras 
in  foro  potius  militare^  quam  in  proelio,  absolutio- 
nem  opto.    tolle  iudicium. 

6  est  om.  P  |  8—9  in  numero  dementia  B  |  16  qd  ^ 
qnod  B  II  16  onerare  om.  B  |  18  debitomm  B  |  19—20  ho- 
nores  opto  om.  Aa  0  opi(ab>o  hon.  opt^ab^  Aer  |  20  ergo 
om.  B  1  22  vis  opta  statuas  B  ||  26  M  A 


DECLAMATIONES.  CCCLXVIII.  403 

CCCLXVIII. 

Alens  patrem  rapta  abdlcata. 

Bapta  invito  patre  nuptias  optavit.     ob  hoc  abdi- 
cata  tacuit.    egentem  patrem  quia  invito  ma- 
rito  alebat^  est  repudiata.   ingrati  agit  adyersus  6 
maritum. 

DECLAMATIO. 

Beneficium  dedit,  vitam  donavit.  magnum  be- 
neficium  est,  lucem  dare:  ideo  sunt  parentes  caris- 
simi;  et  illi  yitam  dant  non  sentientibus.  quid?  lo 
quod  beneficium  dedit;  cum  accepisset  iniuriam? 
iam  non  tantum  yitam  tuam  donayit  tibi,  sed 
etiam  ultionem  suam;  nec  tantum  non  exegit  sup- 
plicium,  sed  etiam  concessit  matrimonium.  quid 
his  yis  adiciam?  exorata  est.  solent  dolere  raptae  16 
et  contineri  non  possunt,  nec  a  patribus.  dedit 
ergo  beneficium.  Quid?  si  etiam  contra  patris 
yoluntatem  te  servayit?  illum  oflfendit,  ut  tibi  par- 
ceret:  et  quam  grayiter?  etiam  abdicata  est.  ^um 
tibi  beneficium  dat,  ipsa  accipit  iniuriam.  donayit  20 
tibi  etiam  testamentum  patris.  Accepisti  ergo  bene- 
ficium,  non  retulisti  gratiam.  quid?  si  fecisti  etiam 
iniuriam?  expectatis^  ut  dicam:  cultus  negayit?  — : 
viduam  fecit.  quantum  est  yestis  et  ornamentum? 
matrimonia  simt  ab  ipsa  rerum  natura  inyenta.  sic  25 
mares  feminis  iunguntur;  ut  inbecillior  sexus  prae- 
sidium  ex  mutua  societate  sumat.  puta  illam  ha- 
bere  patrem,  ad  quem  se  recipiat:  infamata  est  — : 
nimc  bis  yidua  est,  mendico  patre.  ergo  maritum 
eripis.     quem   tandem   maritum?    quem   tantopere  30 

2  ab  indicata  B— F  ||  3  ab  B  ||  6  et  AB  |  13  non  om. 
B  II  exiffit  AB  II  19  cum  AB,  corr.  Bo  ||  2S—^^  negavit,  yi- 
dnam  f.  edd\  corr.  JRo  ||  27  illnm  B  ||  29  patres  Aa 

26* 


404  QUINTILIANI 

dilexit,  ut  patri  praeferret.  potuit  tibi  controver- 
siam  facere  de  nuptiis  iuris  sui,  si  ad  ingratum 
reverti  vellet.     quid  his  obicis? 

,;Patrem,  inquit^  alit/^  Accusas,  quod  miseretur. 
5  patrem  ali  non  solum  oportet^  verum  etiam  necesse 
est.  „Sed  me,  inquit,  perire  voluit."  Ecquid  igno- 
scitis,  iudices,  si  talem  oderat,  qui  ante  cogno- 
verat?  nam  haec  ignoravit.  perire  voluit  merito: 
rapueras.     lex  te  occidebat,  non  huius  pater.     sed 

10  non  defendo  illum,  qui  non  ad  te  venit  Pecca- 
v<er^it:  fidemf  te  non  rogat:  filiam  rogat,  te  uxor. 
nempe  haec  ei  petit  cibum  seni,  cui  alieni  porri- 
gunt.  nec  multum  est,  quod  detur,  et  haec  miseri- 
cors   est.     sed   expellis,   et   cum   patre   mendicare 

15  cogis.  non  es  ingratus?  ergo  matrimonium  eripis. 
quid?  quod  matrimonium  iuris  sui?  poterat  iniusti 
repudii  agere,  <^si^vellet.  ,,inimicum,  inquit,  meum 
alebat.''  miraris?  misericors  est:  et  hoc  accusas? 
forsan  non   personam    aestimavit,    sed    fortunam; 

20  est  hoc  vitium  illius:  nuper  et  raptoris  miserita 
est.  sed  quid  tam  valde  iste  peccavit,  ut  mori 
debeat?  „me,  inquit,  perire  voluit."  Imitaris,  quod 
arguis.  ergo  peccavit?  idem  facis.  crudelitatem 
et   accusas    et   imitaris.     sed   ille    merito:    quippe 

25  raptorem.  puta  peccasse:  satisfecit,  rogat,  miser 
est:  hostes  quoque  parcunt.  denique  haec  meruit: 
hanc  respice.  „Te  quoque,  inquit,  abdicavit."  Re- 
linque  aestimationem  ipsi  doloris  sui;  sine,  ipsa 
vindicet.     sed  cur    vindicet?    merito    abdicata  est. 

3  hinc  Bo  \\6  sed  me  ^ille^,  inq.  Bo  1  ecqnid]  et  qnit 
Aa,  et  quid  B  ||  7  si]  qui  B  ||  8  hoc  B  ||  10—11  peccay<[er^it 
JRo  0  11  fortasse*  p.  ille:  te  n.  r.  ||  12  petiti  p  cibnm  Ba, 
petiti  cibum  BbP  ||  14  expulisset  cum  B||  15eA,  estBl 
17  ^si^  Bu  II  iniquum  Aa  ||  19  fortuna  B||20  miserA||  mi- 
serta  BaP  jj  22  M  A  ||  qd  A ,  quid  B  ||  24  et  acc.  sed  B  ||  26 
pnter  B  ||  26  hoc  B  ||  27  abdicant  B  ||  28  ipse  AB,  corr.  Gr  1 
29  iudicet  sed  cm:  y.  B 


DECLAMATIONBS.  CCCLXIX.  405 

te  seryaverat:  meruit  exulare.  sed  puta  iniuste 
abdicasse:  pater  est.  non  respicimus  in  eiusmodi 
fortnna,  quid  meruerit.  denique  quid  faciet  mulier, 
cum  ad  ianuam  Yenerit?  et  quantulum  est;  quod 
praestat?  5 

Quo  nunc  se  misera  couferet?  cum  patre  ni- 
mirum  mendicandum  habet.  facile  tamen  maritum 
inveniet:  tantum  ne  inpune  laesa  sit,  solatium  petit. 

CCCLXIX. 

Armis  sepulcri  Yictor.  ^^ 

Sfpulcri  yiolati  sit  actio.  Quidam  arma  de 
sepulcro  yiri  fortis,  suis  consumptis,  sustulit; 
yictor  reposuit.    reus  est  yiolati  sepulcri. 

DECLAMATIO, 

Potui  infitiari^  quod  obicitur.  detracta  arma  15 
dicis?  nego.  mentior?  eamus  in  rem  praesentem. 
adnumerare  yolo:  si  quidquam  defiierit,  damnari 
yolo.  sed  non  corrumpam  gloriam  meam,  ut  dissi- 
mulem,  propter  quod  yir  fortis  honoratus  sum,  sed 
quid  faciam?  non  licet  mihi  ista  narrare.  o&stat  20 
liyor:  et  id,  quo  salyus  est,  odit.  ,,8epulcrum,  in- 
quit,  yiolasti." 

Non  utcumque  attingitur  sepulcrum,  yiolatur. 
alioqui  nec  inferre  mortuos  licet,  nec  coulapsa  re- 
ficere,  nec  omare.  aut  si  utcumque  attingitur,  25 
yiolatur,  bis  e[r]go  peccayi,  et  cum  sustuli  et  cum 
reposui.  sed  non  ita  est.  et  meus  absolyetur.  sic 
Romani    gloriose    spoliarunt   loyem;   sic  Saguntini 

6  86  otn.  B  fi  ^  in  marg.  A  |  7  moritarnm  F  |  8  ne  ne 
B  g  12  Tiro  forti  B  0  18—19  nt  non  di88.  B  ||  19  yiri  B  ||  20 
instat  AB,  corr,  Ho  ||  24  inter  AB,  corr.  JV  |  lic^er^et 
edd.  I  25  sicnnqne  B  ||  26  e[r]go  Fr  ||  27  8ed  om.  B  ||  meus 
B  I  absolyitnr  AB,  corr.  JRo  1  28  q  A  |  spoliayemnt  B 


406  QUINTILIANI 

fecenint  parricidium.   si  ergo  mens  in  factis  spec- 
tatur,  meam  inspicite. 

Quare  yiolo?  inimici  sepulcram  est?  immo 
etiam  commilitonis,  amici :  credibile  enim  est  similts 
5  propositi[s]  an^os  fuisse.  deindC;  ut  etiam  yivo  no- 
cere  Yoluerim,  mortuo  tamen  parcendum  est.  deinde, 
quo  tempore?  bello^  inter  pericula  odiis  yacua.  sed 
quid  sustuli?  aurum^  credo^  aut  defossam  pecu- 
niam?  „arma'^     ista  yirtutis  instrumenta;  non  sce- 

10  leris  sunt  pretia^  quibus  praemia  merui.  nisi 
ista  sustulissem^  non  accusasses:  non  haberes  leges. 
sustuli,  confiteor:  sed  publicae  salutis  causa.  mi- 
raris?  ipsorum  sepulcrorum  ruina^  si  possem;  ho- 
stem  repellerem:  tecta  in  subeuntes  et  sacra,  quin 

16  etiam  templorum  fastigia  desperantium  tela  sunt. 
certum  est,  omnia  licere  pro  patria. 

Denique  yos  interrogO;  quid  faciam?  magna 
pars  exercituB  in  me  cessat.  armati  sunt  interim 
etiam   inertes,   etiam   mortui:    solus    nudus    steti. 

20  quamquam  quid  quaero?  habeo  sententias  yestras: 
honorastis;  et  sciebatis^  his  me  armis  yicisse;  nec 
sane  aliud  dedissetis  consilium,  quam  locus  et  tem- 
pus.    yisus  est  mihi  emergere  tumulo  yir  fortis. 

3  quia  re  Aa  ||  yolo  F  [  3 — 4  sepnlcram  aestimo  etiam 
B  1  4  enim]  eu  F  ||  4 — 6  similes  propositis  AB,  similis  pro- 
positi  F  1  6  amicoB  AB,  in  amicos  F,  corr,  Ro  J  4 — 6  for- 
tasse  amici.  credibile  enim  est  similes  propositis  amicos 
fnisse.  deinde  etc,  y  8  defossa  A)  11  accnsassem  B,  accn- 
sares  (?)  JRo  ||  13  postem  Aa  ||  14  repellere  B  ]  19  inermes 
B  1  steti  om,  B  ||  20  qnod  AB,  corr,  Bo;  qnamqnam,  qnod 
qnaero,  habeo:  sententiis  vestris  honorastis  etc.  edd.  ||  21 
me  his  B  ||  23  <e>  tnmnlo  Aer  H  vir  fortis  t«  •  -t  -Bo 


DECLAMATIONES.  CCCLXXL  407 

CCCIXX. 

Bapta  competitrix  diyitis  flliae. 

Inscripti   ualeficu  sit  actio.    qui  ingenuah 

STUFRAVEBIT^  DET   DECEM  MILIA.     Pauperis   et 

diyitis  filiae  petebant  sacerdotium.  rumor  erat,  6 
pauperis  filiam  futuram  sacerdotem.   eam  para- 
situs   sub  diem  comitiorum  rapuit.    dives  of- 
fert  pro   eo  decem  milia.     inscripti  maleficii 
reus  est. 

DECLAMATIO.  lo 

,^on  est,  inquit,  inscriptum,  quia  certa  lege 
comprebensum  esf  Hoc  diceret  raptor,  si  cum 
illo  agerem.  sed  aliter  mecum  tibi  consistendum 
est.  rapere  enim  usitatum  est:  subicere  raptorem 
noYum.    numquam  hoc  timuere  maiores.  16 

CCCLXXI. 

Yiri  fortis  pater^  reus  proditionis. 

Abdicabe  liceat.  vik  fobtis  optet  quod  volet. 
Qui  proditionis  patrem  reum  habebat,  fortiter 
pugnavit.     rogante  patre,  ut  optaret  abolitio-  20 
nem   suam^   non   optavit,   sed   in  iudicio   reo 
adfuit.  absolutus  pater  abdicat  filium. 

DECLAMATIO. 

Quid  peccavi,  cur  abdicer?-   num  adversum  pa- 
triam   iners  sum?    luxuriae  deditus,   bella  fugio?  26 
an   adversus  patrem  impius?    reor.     in  qua  parte 

6  earm  A  ||  7  ministerioram  B ,  mysteriorom  F  {  S  xit 
milia  Aa  |  inscrip  A  1  11  scriptom  AaB  )  certe  AB,  corr. 
Aer  1  12  dicerem  B  ||  13  consisto  A  |  16  tmquam  F  ||  21 
retis  B  II  24  adversus  F  )  26  ^id  certe  non  ve^reor  Aer,  cfs. 
Inst  or,  VIII,  3,  26;  sed  cf.  II,  16,  9 


408  QUINTILIANI 

filii   cessat  ofGciam?     ,^on  optasti,  inquit^   qnod 
volui." 

lam  excedis  legem  taam:  pater  filio  debes  im- 
perare^    forti  non  potes.     potes   peregrinationemy 

5  potes  militiam:  sed  non  sententiam  iudici[i]y  non 
decretnm  magistratn^,  non  praemium  forti.  quid 
enim  lex  ait?  >fortis  optetc.  me  nominat,  et 
aeqnum  est  hoc  mihi  contingere:  pugnayi.  cum 
quo  mihi  res  est?  cum  patre:  non  est  contumaciter 

10  agendum. 

Ego  yero  etiam  viri  fortis  optionem  remitto, 
si  aequum  petis.  quid  petisti?  ut  abolitionem  op- 
tarem.  memento  non  omnia^  pater,  nos  posse  pe- 
tere:   praemium    accipimus^    non   regnum.     nescis 

16  quantum  sit  abolitionem  petere:  accusatori  silen- 
tium  indicere,  reum  eximere,  leges  toUere.  nec  pro 
te  tenuissem  et  praemium  perdidissem.  sed  cuius 
abolitionem?  ^^meam/'  inquit.  animadvertitis  quo- 
dammodo   parricidii   reum.     agam    potius  causam. 

20  Hoc  praemium  primum  turpe  est;  deinde  super- 
yacuum.  turpe:  damna&eris  tuo  iudicio  in  perpe- 
tuum.  quanto  gravius  est  a  se  damnari!  tamen 
alii  possunt  dicere,  igratia  victi  sumusc.  deinde 
supervacuum:   innocens   eras.     ^^at  enim   dubia  est 

25  iudicii  fortuna.'^  sed  nobis  non  timenda.  diluen- 
dum  iudicium  est:  <^in)>  invidia  tantum  criminis 
fiducia  erat  et  in  timore  tuo.  itaque  apparuerunt 
iudicibus  uua  omnia  et  profuit  tibi^  quod  abolitio- 
nem  non  optavi:  apparuit  certa  innocentiae  fiducia. 

30        Ergo  advocatum  tuum  abdicas,  participem  la- 

3—4  impetrare  B  ||  5  sententiafi  B  ||  5 — 6  iudicii  non 
decretum  magistratus  AB,  corr,  edd.  1  7  optes  P  1  11  vero 
om.  B  H  12  obolitionem  A  ||  15  absolutionem  F  |  accusatoris 
B  II  16  reges  Aa  ||  17  tennisset  Ab  |  21  damnayeria  AB,  corr. 
Aer,  fortasse  *  damnareris  ||  26  ^in])  Gr  |j  29  innocentia  fidn- 
ciae  F 


DECLAMATIONES.  CCCLXXIL  409 

boris?  de  me  facile  est:  inveniam  patrem;  sed  tibi 
timeo:  soles  enim  periclitari. 

cccixxn. 

Pnlsator  educatoris  expositus. 

QUI    PATREM    PULSAVERIT,    MANUS    EI    INCIDANTUR.  6 

TALIONIS  SIT  ACTio.  Quidam  expositum  sustulit, 
pro  filio  educavit.  pulsatus  ab  eO;  tamquam 
pater  manus  incidit.  agnitus  est  adulescens. 
advocato  naturali  patre  cum  educatore  agit 
talionis.  10 

,      DECLAMATIO. 

Sceleratissimus  omnium,  iudices,  iuvenis,  ingra- 
tus,  yel  quia  lucem  beneficio  meo  accepit  yel  quia 
[in]  patrem:  bis  parricida  est,  semel  domi,  iterum 
in  foro.  quam  merito  cmentas  perdiderit  manus,  15 
si  quis  adhuc  dubitabit^  aspiciat:  iterum  me  in 
conspectu  yestro  pulsat;  etiam  truncus  ac  debilis, 
sola  rabie  integer,  in  miserum  senem  incurrit.  quid? 
si  haberet  manus?  ac  ne  quis  illum  coercitum 
poena  putet^  etiam  audacior  factus  est.  debilitatem  20 
meam  concupiscit  et  ei  praecipue  corporis  parti 
irascitur^  per  quam  yiyit.  fateor^  iudices,  fateor 
praecidendas  fuisse  has  manus,  sed  cum  istum  tol- 
lerent.     nec  erubesco  (quod  ab  isto  minimum  est) 

4  ptilBatorein  A  B  ||  dncatoris  A  ||  5  incidatur  B  ||  6  tha- 
lionis  hic  et  postea  B  1  8   plr  A,  patri  B  ||  9  natnrari  A  ||  14 

*  [in],  cf,  417,  25  aq,  ||  domi  om,  Aa  ||  itr  A  ||  16  aspiciaet 
A  1  12—16  sceleratissimnB . .  iuyenis,  ingratns  vel  qnia . . . 
accepit  yel  qnia  in  patrem  bis  parricida  est,  s.  d.  i.  i.  foro, 
qnam  merito.  perdiderit ....  aspiciat.  una  comprekensione 
omni  a  complexus  JRo  ||  19  ^4  A  ||  23  procidendas  A  ||  secum 
dum  istnm  Aa  ]  tolerent  B ,  colerent  F 


410  QCTSmiASI 

nule  Bodin  ei  crodelitatia  quoqae  rens  fierL  aane 
Gradelem  me  Tocet:  dam  ae  oatendai.  non  tiineo, 
ne  istnd  in  me  crimen  eiedibile  ait,  com  miseri- 
eordiae  meae  adTovarina  ipse  monnmraitam  ait. 
5  nam  qnod  pater  parricidae  adest,  non  miroT:  debi- 
lem  non  timet;  aliqasnA)  enidelior,  cnm  eiiposait. 
Neqoe  enim  dabito,  qaiboadam  illnm  somniifi 
et  prodigiia  commotam,  qoia  Tidelicet  iatom  parri- 
cidto  deftmgi  ntiqiie  in  patrem  &itale  erat,  at  ae 

10  meta  liberaret,  proieciaae.  ille  ergo  cmdelta,  iodi- 
cea,  qnem  soloa  iate  camificem  Tocat,  acceaei  miti 
Tnltaj  miaeritaa  som:  ad  saiiunam:  j^lii^nn  saatoli, 
qiiem  proiecerat  pater;  nec  (^oc^  contentos,  filii 
loco  habai.   quid  hac  indoigentia  [qaid]  profecerim 

16  qoaeritiB?  — :  eSeci,  ne  deeaaet,  qoi  palsuet  aenem: 
ille,  qoem  praesidio  snatoleram,  ille,  qoem  Tindi- 
cem  etiam  adTeraaa  alienoe  speraTeram,  tam  aperte 
palsaTCrat,  at  ne  infitiari  qnidem  posset.  stoltas 
eadem  indalgentia  etiamnnm  perseTerabam  et  qaae- 

20  rentibas  amicja,  a  qao  essem  polsatas,  mentiebar. 
>qaid  ta,  inqainnt,  expectas,  donec  occidatc?  ra- 
paerani  me  in  foram:  ostenderant  Terberati  oris 
notas,  iste  faasas  eai;  iadez  damnaTit;  camifez 
manoa  abstalit:   nihil    in   illo  iadicio   menm,   niai 

26  netae,  fait.  dam  iactaiar  tota  ciritate  parricidiam, 
iDTenit  impietaa  orginem  soam:  en,  at  Tidetia,  ite- 
Txaa  polsat.     „TaIionem,  uiqait,  peto." 

Qnid  agia?  cradelitatis  arguis?  quem  aaltem  pol- 
saTi?  misereri  soleo  etiam  alienomm.   ego  te,  cam 

Satem  A  |  6  aliqnando  AB,  corr.  Gr  \  8—9 
i,  eorr.  Gr  |  9  defngi  Ab  |  q  A  [  10  iUa  e[r)go 
Al  iniBerhi*  B  |  sue  B— P  j  alientm  AerflS 
l  [qnid]  Fr  |  14—16  qnid?  hac  indnlgeiilia  qn. 
16  iUb  qni  prae*.  B  |  20  &  om.  AB— P  |  21 
B  I  28— 2S  Terbentionii  notai  B  |  26  pletns 


DECLAMATIONES.  CCCLXXn.  411 

meus  esses,  debilitavi:  num  per  vinum?  num  per 
furorem*?  num  iratus?  talio  iniuriae  ultio  est.  in 
hoc  scripta  est  lex,  ne  quis  inpune  petulans  sit. 
hoc  ergo  dicis^  me  iniuria  abstidisse?  lege  incidi; 
nec  ego,  sed  camifex.  quidquid  lege  factum  est,  5 
vindicari  lege  non  solet.  et  qua  lege?  >qui  pa- 
trem  pulsaverit*.  „Sed  tu,  inquit,  pater  non 
fuisti.'^  Puta:  iudicia  tamen  iudiciis  rescindi  non 
possunt. 

SERMO.  10 

Hic  de  sanctitate  iudiciorum. 

DECLAMATIO. 

Sera    post    damnationem    innocentiae    defensio 
est.     istudy  quod  nunc  dixisti,  ante  dixisses.     sed 
non  potuisti  dicere;  pater  tuus  eram,  iure  praesentis  15 
condicionis.    abdicare  itaque  potui;  occidere  potui: 
omnem  potestatem,   tamquam  in  filium,  exercere. 
miraris?    nec   ille   potuit   contradicere,   qui   pater 
erat    ,,non   eras,  inquit^   naturalis.^'     tanto   igitur 
plus  merueram:   alienum  sustuleram,   cum  essent,  20 
qui  suos  proicerent.     sed  ut  non  fuerim,  tu  tamen 
putasti  patrem.    lex  autem  mentem  punit.  ut  scias 
verum  esse  hoc:  impetravi.   ^^sed  tu,  inquit,  sciebas 
non  esse  filium  taum.^'   poteram  quidem  dicere:  sed 
meritis  pater  eram;  sed  tu  tamquam  patrem  ceci-  25 
deras.     sed  testor,  nolui:   expositum  quoque  coUe- 
geram:  indignati  sunt  amici;  ipse  fassus  es. 

Quid  nunc  facies?  praecides  manus^  quae  te 
sustulerunt? 

3  sint  B~P  J  5  nec  ego  om.  B  ||  13  N  A  ||  14  quod 
nunc  dicis  jBo  ||  16  occidere  potni  om.  B  ||  17  fiUo  B  ||  18 
— 19  qui  pater  ^nondum^  erat  attct  incert  ap.  Aer  |  21 
proiecerent  Aa  ||  2i  scire  AB ,  carr,  Bo 


412  QUINTILIANI 

cccLxxni. 

Ornamentis  redemptas. 

Abdicabe  liceat.  sepclcbi  violati  sit  actio. 
Amissa  uxore  et  defossis  in  sepulcro  eius  or- 

6  namentis  superduxit  filio  noTercam.    captus  a 

piratis  pater  de  redemptione  scripsit.  morante 
filio,  uxor  ex  sepulcro  prioris  uxoris  eruit  or- 
namenta  et  misit.  ob  hoc  a  privigno  sepulcri 
violati  accusata  et  damnata  est.    pater  redit 

10  et  abdicat  filium. 

DECLAMATIO. 

Ante  quam  parricidium  inertiam  obicio:  non 
es  peregrinatus,  etiam  me  peregrinante.  coactus 
sum  tuas  yices  sustinere.   sed  dices,  non  totam  do- 

15  mum  in  periculum  committi  debuisse.'  remansisti, 
ut  redimeres?  redime  patrem  captum!  deseruisti: 
maximum  crimen^  immo  parricidium.  quantum  in 
te  fuit,  occisus  sum,  et  gravissimis  quidem  tormen- 
tis.  neque  esi^  quod  paupertatem  excuses:  impietas 

20  fuit.  moraris:  et  quid  facis?  ut  sciam  otiosum, 
accusas.  hoc  vacat?  et  quam  accusas?  uxorem 
meam. 

„Sepulcrum,  inquit,  violaverat."  Quid  ad  te? 
mea  iniuria  est;   ego  vindicabo.     sed  ne  ego  qui- 

25  dem  debeo:  recte  violavit.  ^ut  scias^  inquit^  pec- 
casse:  damnata  est.^  miraris,  absente  viro?  ego 
te,  uxor,  damnavi;  optima  feminarum:  sed  vindicabo. 

1  CCCLXXII  AP  II  2  redemstus  A  ||  4  def  ossis  A  ||  6 
orante  A,  moranti  B  ||  7  et  B,  e  P  ||  9  acc.  etiam  nata  est 
B  II  12  paricidium  A  ||  15  rem  auxisti  B  1  16  ut  redimeres 
patrem  captum.  edd.;  item  cum  signo  interrogationis  Bo 
19  accuses  Ba  ||  20  occisum  B 


DECLAMATIONES.  CCCLXXIV.  413 

CCCLXXIT. 

Abdicatns  lieres  ob  tyrannicidinm. 

Abdicatus   de   patebnis  bonis  nihil   habeat. 
Quidam  hortatus  est  in   tyrannicidium  filium. 
nolentem  abdicavit.   moriens  scripsit  heredem,  6 
qui   tyrannum    occidisset.     abdicatus    occidit: 
petit  bona. 

DECLAMATIO. 

>AbdicatuS;  inquit,  ne  quid  de  bonis  pa- 
tris   capiat.«     patema   haec   esse   bona   constat;  10 
abdicatum   te  esse  aeque  patet:  quae  ultra  quae- 
stio  est? 

^Heredem^  inquit,  scripsit  tyrannicidam;  ego 
autem  tyrannum  occidi."  Nihil  refert,  an  aliquod 
ius  postea  adquisieris:  filii  perdidisti.  lex  enim,  15 
quae  abdicatis  paterna  bona  negat,  per  omnia  illos 
amovet.  supervacuum  namque  erat^  abdicatum  sub- 
movere,  qui  alioqui  perdiderat  patemam  domum. 
igitur  lex  i[s]ta  scripta  est,  ne  qua  lege  reverti  in 
domum  posset.  <»ne  quid,  inquit,  ex  bonis  ca-  20 
piat<:)>  licet  ergo  sis  tyrannicida;  non  prodest  tibi. 
nec  ulla  lex  reducit^  quem  aliqua  exclusit^  et  sem- 
per,  iudices,  potentior  lex  est,  quae  vetat,  quam 
quae  permittit.  [ne  quid,  inquit,  ex  bonis  capiat] 
hoc  etiam  in  magistratuum  potestate  servatur:  et  25 
plus  potest  [inquit]  unus  qui  vetat,  quam  omnes 
qui  iubent.  in  permittente  enim  libera  potestas, 
in  vetante  poena  est.  Deinde  haec  lex  publica  est, 
ad  omnes  pertinet:  testamentum  privatum  est.  po- 

9  qnid  et  de  B  ||  1^5  fili  B  ||  17  admonet  B  |  19  ifs^ta 
Sch  1  20  <»ne  q.,  i.,  e.  b.  capiat<:>  Sch  ||  22  N  A  ||  excludit 
B  I  24  [ne  q.  i.  e.  b.  capiat]  Sch  1  26  [inqnit]  Bo;  p.  in  his 

nnu8  Obr  |  27  intmittente  A 


414  QUINTILIANI 

tentius  est^  quod  in  albo  lego^  quam  quod  in  testa- 
mento. 

^ed  pater,  inquit,  voluit  me  esse  heredem^  et 
ideo  tyrannicidam  scripsit^  quia  sciebat  me  factu- 
5  rum  tyrannicidium/'  Falleris:  te  namque  minime 
Yoluit.  nam  si  yoluisset,  scripsisset  »filius  meus^  si 
fecerit  tyrannicidium;  heres  mihi  sit.«  nunc  autem 
apparet,  dolentem  iratumque  scripsisse  et  adoptare 
in  locum  filii  tyrannicidam  voluisse,  quia  in  virtu- 

10  tem  tyrannicidae  filium  excitare  non  poterat.  ira- 
tum  tibi  dico  fuisse:  abdicavit.  numquam  leviter 
excandescunt  patres.  et  qua  causa?  quod  tyran- 
num  non  occideras.  vides;  quemadmodum  inertiam 
execratus   sit,  ne  iudiciis  quidem  malis  excitatam. 

16  tantum  abdicayit?  immo:  non  reduxit.  passus  est 
exulare;  ne  moriens  quidem  miseritus  est:  etiam 
testamento  exberedayit^  etiam  alios  adoptayit. 

SERMO. 
Ultimae  partes  aequitatis. 

20  DECLAMATIO. 

„Tamen,  iuquit^  tyrannum  occidi"  Puta  te  me- 
ruisse:  habes  praemium  a  re  publica.  illud  yirtutis 
praemium  debet  esse,  hoc  inertiae  supplicium.  sed 
quando  occidisti?  testamentum  te  excitayit. 

25  SERMO. 

In  ultimo  tuenda  mortuorum  iudicia:  commen- 
dabimus  iudicibus  testamenta.     nuUam  autem  ma- 


1  lege  B  II  quod  test.  omimo  in  B  1  11  t.  timido  fd.  Ab  et 
edd,  II  14  iudicii  B,  j^nblicis  Ghr;  sed  cf,  in  indice  vocem  w- 
dieii  ||  16  miseritns]  interfectns  B||  17  exere  A||19  partis 
AB  11  24  te  om.  B  ||  26  commendavimns  AB  |  27  nnllnm  B 


DECLAMATIONES.  CCCLXXV.  415 

iorem  illi  fieri  posse  iniuriam,  quam  si  hunc  here- 
dem  habuerit. 

CCCLXXV. 

Fortls^  filins  proditionis  rei^  frater  desertoris. 

Proditionis  reo  patre  alter  ex  filiis  deseruit^   alter  5 
fortissime  pugnavit.     rogavit  pater^  ut  aboli- 
tionem  suam  optaret.    ille  fratris  inpunitatem 
optavit  et  in  iudicio  adfait  patri.   pater  abso- 
lutus  abdicat.     ille  C.  D. 

DECLAMATIO.  lo 

Fateor^  non  possum  lusus  arguere,  qui  donari  aetati 
possunt.  non  est  luxuriosus,  ^sed  superbus^^  sed  con- 
tumax:  haec  minus  ferenda  sunt  vitia.     dicas  Ucet 
<te>  fortissimum:  quid  mihi  prodest,  si  magis  patrem 
contemnis?   ^^Mea^  inquit,  lex  est.^'    Quidquam  tibi  15 
me  yivo  tuum  est?  ego  te  in  aciem  misi;  mea  est 
virtus,  mea  lex^  mea  optio.   non  iniquam  rem  po- 
stularem^  si  dicerem  >amicum  reum  vindica^:  quid? 
si   patrem.      etiam    innocentem   urget   conspiratio. 
„Sed  turpis  est^  inquit^  abolitio.'^   Quid  ad  te?  ego  20 
meae  condicionis  arbiter  sum.  ^^Sed^  inquit,  super- 
vacua  erat:  innocens  eras.^^   Quid  autem?  ego  quia« 
nocens  eram,  petieram?   verebar  fortunam  iudicio- 
rum  et  exempla.  ,^Sed  fratris^  inquit,  salutem  optavi.'' 
lam  ergo  noli  dicere^   »superyacua  abolitio  fuit.«  25 
alium  enim  mihi  praetulisti:   et   innocenti  nocen- 
tem;  reo  damnatum,  qui  certo  perire  debebat.     si 
misereris  tuorum^  eos  saltem  adiuva;  de  quibus  iu- 
dex  etiamnum  dubitat.     ;;Quid  ergo?  inquit.  peris- 

5  e  z  A  I  12  <sed  saperbas^  Bo  ||  13  Bunt  om.  B  |  li 
<te>  Aer  |  22  eras  om,  B  |j  autem]  ad  te  Aer  ||  23  innocens 
B  I  29  etiam  non  dubitavit  B 


416  QUINTILIANI 

set?^'  si  me  interrogas:  occnpatas  sum^  non  andio; 
si  patriam:  desertor  est.  quaedam^  indices,  com- 
paratio  minnit.  per  se  cmdele  fnit,  penre  fratrem: 
sed  comparatnm  milii,  tolerabile.  qnid  ergo?  ego 
5  perissem?  ^^fratrem,  inquit^  serraYi.^  itaqne  nnnc 
frater  te  abdicat:  ille  beneficii  gratiam  debet^  ego 
peccati  poenam.  sed  quid?  si  non  pietat^  seryosti, 
sed  ut  me  occideres?  quantum  in  te  fdit;  damnatns 
sum.   ^^Adfoi'^^  inqnit.    Alioqui  abdicareris  tantum? 


10  CCCLXXYI, 

Exposltns  iuratas  oh  nuptias  edueatoris  ftliae 

<aMieandas>. 

Quidem  moriens  adulescenti,  quem  pro  fiHo  educa- 
yerat,  indicaturum  se  yeros  parentes  pollicitus 
15  est^   si  iurasset  se  filiam,   quam  relinquebat, 

ductumm  uxorem.  iuravit  adulescens.  ille  da- 
cessit  post  mortem  educatoris  a  natnrali  patre 
receptus,  quia  non  yult  orbam  divitem  ducere 
uxorem,  abdicatur. 

20-  DECLAMATIO. 

Abdica^  tam  cito?  si  non  eram  idoneus,  non 
eram  recipiendus.  tam  exiguo  tempore  quid  pec- 
care  potui?  etiamsi  quid  peccavi,  ignosce:  nondum 

4  ego  om.  P  1  5 — 6  nnnc  fratrem  abdicat  B  |  7  peccavi 
B  g  pietati  serristi  AB,  corr,  Sch  ||  8  occideris  AB  [  9  tm 
B,  tamen  P  |  12  * ^abdicandus^  ||  16—17  dixit  AB,  corr. 
Aer  y  18  q  n  A,  q  an  -B,  qni  ante  P,  corr.  Aer  ||  16 — 19  iu- 
ravit  adnlescens.  ilje  dec^essit.  post  mortem  edncatoris  a 
natnrali  patre  receptns,  qiiia  non  vnlt  orbam  divitem  da- 
cere  nzorem  om.  Aa  |  21  *  abdicat  AB 


DECLAMATIONES.  CCCLXXVI.  417 

novi  mores  tuos.  novitiis  etiam  servnlis  ignoscitur. 
sed  quid  obicis?  ^^Uxorem,  inquit^  non  ducis,  quam 
volo."  Quid  tum?  nescis  nostri  arbitrii  esse  matri- 
monia?  adfectus  nostri  i;obis  non  serviunt:  non  potes 
efficere  imperio;  ut  vel  amem^  quem  velis,  vel  oderim.  5 
matrimonium  vero  tum  perpetuum  est,  si  mutua 
voluntate  iungitur.  cum  ergo  quaeratur  mibi  uxor^ 
socia  tori,  vitae  consors,  in  omne  saeculum  mihi 
eligenda  est  alioqui  quid  proficis  invitum  cogendo? 
repudiabo.  „At  enim,  inquit;  lege  cogeris  orbam  lo 
ducere.^'  Quid?  tu  illius  patronus  es?  sine  me  illi 
respondere.  si  potest,  lege  illa  cogat.  interim  noli 
mihi  patriam  maiestatem  opponere.  sed  nimirum 
non  potest  cogere,  et  ideo  non  cogit:  alioqui  for- 
sitan  illi  responderem,  [non]  habere  orbas  privile-  15 
gium:  sed  vacuis  indicere  nuptias,  non  occupatis. 
,,Quid  ergo,  inquit^  orbam  non  ducis?'' 

Gaudeo,  pater,  quod  misereri  fortunae  potes:  et 
haec  orba  est^  et  haec  patrem  perdidit.  fortuna 
similisy  indulgentia  propior  est.  in  eadem  domo  20 
educati  sumus:  novi  mores^  probo  verecundiam^ 
probo  genus.  quid?  si  mihi  a  patre  commendata 
est?  quid?  si  rogatus  sum?  quid?  si  etiam  iuravi? 
vis  me  fidem  non  praestare?  et  cui?  qui  me  sustu- 
lit,  qui  patrem  egit,  qui  te  mihi  patrem  dedit,  25 
qui  me  H  modo  rogavit.  non  est  quod  dicas^  >ego 
cogo<:  aeqne  tamen  peiero.  et  quales  futurae 
nnptiae,  quae  periurio  iunguntur? 

1  novicis  A  |  8  fort.  *  qnid  ta  nescis,  nostri  etc,  |  4  N) 

A  I  nobis  AB,   eorr.  Aer  ||  5  amet  A  |  qnam  Or^l  N  A  {| 

igitnr  Aa  ||  8  sclm  A  |  9  cogendnm  B  ||  13  p  atria  A  ||  15 
[non]  6V  1  16  indncere  AB,  corr,  Aer,  indici  Sch  1  25  e  g  i  t 
A  1  26  qnemadmodnm  AB,  corr,  jRoJLi^cogo  eg  aeqne  Ba  || 
periero  AaB  |  28  per  viro  B    .<«i*  V  *  B 

QuintUUni  deol^  ed.  Bitter.     "'    .  '     f^      27 


418  QUINTILIANI 

SEBMO. 

Ultima  comparatio  puellarum:    illam  esse  divi- 

tem;    facile  inyenturam  maritum:    hanc  in  totum 

destitutam  et  nunc  vere  orbam,  si  eam  hic  qubque 

5  desert(erit.    referendam  esse  gratiam  expositos  col- 

ligentibus. 

CCCLXXTn. 

rDcatus  a  patre  in  militiam^  yenenum  terens. 

Pasbicidii   sit   actio.    Pater  filium  in  militiam 
10  vocayit.    ille  ornatus  donis  ad  patrem  rediit. 

adbibitis  amicis  petiit  a  patre^  ne  se  amplius 
mitteret;  non  impetrayit.  iterum  fortissime 
pugnavit;  rediit.  terens  yenenum  a  patre  de- 
prebensus  est.  interrogatus  dixit  se  mori  yelle. 
15  parricidii  reus  est  patrL 

DECLAMATIO. 

Parricidii  reus  sum. 

Quaedam  crimina  ipsa  magnitudine  fidem  non 
impetrant:  parricidium  aliquando  legem  non  habuit^ 

20  nec  inmerito.  quis  enim  se  fEicile  yinclis  naturae 
exolyat?  yos  estis,  qui  nascentes  excipitis.  itaque 
ad  tantum  nefas  magna  oportet  serie  parricida  ye- 
niat  et  per  hominum  deorumque  contemptum  ad 
ultimum  nefas  conscendat.     quid  hoc  est,  iudices? 

25  maximum  omnJum  reo  crimen  obicitur  et  solum: 
nDn  circumscriptus  amicus;  cessant  etiam  familiaria 

1  Declamatio  AB,  om,  P;  corr.  Aer  ||  4  yero  B  ||  5  de- 
sierit  A,  deserit  B,  corr,  Bo,  deserat  edd,  ||8  locatus  A|| 
Locatns  AB,  corr,  Aer  ||  11  petit  AbB  ||  ad  pntre  A  ||  15  pa- 
ter  B  II  19  aliqaando  om.  P  ||  19—20  habnit  et  nec  Ba— P  || 
20  8e  om.  A.  \\  24  iudicium  B  ||  25  et  om.  B  )  26  maamicus  A 


DECLAMATIONES.  CCCXXm  419 

adnlescentiae  crimina,  et  ne  in  scortis  quidem  reas 
male  audio.  plus  fortasse  quam  putatis,  iudices, 
pollicebor:  non  quemlibet  ex  illis  subselliis;  sed  ac- 
cusatorem  ipsum  laudatorem  dabo:  numquam  ab- 
dicayit.  quidni  non?  abdicaret,  cuius  non  solum  6 
innocentiam,  sed  etiam  virtutem  cognoverat?  Fa- 
cinus  indignuml  inter  speciosa  militiae  opera  in- 
pietatis  privatae  reus  sum,  sponsor  salutis  publicae. 
non  sunt  eiusdem  pectoris  vitia  et  virtutes.  etiam 
pro  alienis  patribus  dimicare  soleo.  10 

Sed  forsitan  non  solum  puram,  sed  etiam  spe- 
ciosam  innocentiam  gravet  in  parricidium  causa: 
numquid  abdicaveras  et  exuere  naturalem  indulgen* 
tiam  prior  docueras?  an  etiam  [in]  hereditatis  cu- 
piditate  volebam  te  occidere?  scilicet  immensis  lu-  16 
zuriae  oneratus  damnis.  an  infeliciter  te  iubente 
pugnayeram  et  raertiae  poenam  verebar?  ^Jmmo, 
inquity  invitus  militabas/'  sic  fit  ergo^  ut  quisquis 
hostem  timet^  patrem  occidat?  ergo  iners  sum?— : 
atqui  parricida  non  solum  audax  debet  esse,  sed  20 
etiam  temerarius.  invitus?  — :  quid  ergo?  rogare 
non  possum/ad  preces  decurrere,  non  ad  yenena? 
iterum  adlegare  amicos  non  possum?  denique  <^si^ 
perseyeraSy  mori  non  possum?  finge  enim,  qualem 
te  yelis  esse.  orudelem?  et  hunc  iudex  yindicabit,  26 
et  propter  hunc  occidet  filium?  sed  melius  ego  de 
te  iudioo.  puto  te  omnia  indulgenter  imperare  filio. 
avida  est  gloriae  paterna  pietas:  nostra  tirocinia 
timidiora  sunt.  numquid  offenderis,  si  te  laudo?  sed 
ne  tali  quidem  patri  parco?  30 


9  et  oifi.  B I  et  tam  B  1 12  urgeat  Ohr  ||  14  [in]  Aar 
19  tiiiient  Ba,  tnuens  BbP  ||  20  non  Bom  andax  B  |  21  inyi- 
toB  <mi]itabam>?  Aar  )  22  advena  B  ||  28  <Bi>  Aer  ||  26 
indes  B— P  ||  26  preter  B  ||  occidit  AB,  corr.  edd,  |  28  tyran- 
nicidia  B  |l  29  nnnc  qnid  P  )  29 — 80  sed  natali  Aa 

27* 


420  QUINTILIANI 

Qaemadmodam  occidere  yolo?  condacam  per- 
cosBorem?  insidiabor  peregrinanti?  nihil  horam  est: 
meas  manas  inquino  et  sic  paro  venenam;  ut  de- 
prehendar.    secreta  sunt  parricidarum  scelera. 

6  ;;Our  ergO;  inquit,  venenum  habuisti?^'  0  mise- 
ram  liberandae  adulescentiae  meae  sortem  et  malis 
quoque  ipsis  tristiora  remedia!  excusandum  est, 
quod  ne  diluerem^  mori  yolueram:  et  ultimae  cogi- 
tationes  revocantur  ad  iudicem.  paulo  minus  quam 

10  post  fata  arcessor  reus.  sed  ne  fallam  te,  pater, 
respondebo  verbis  fortunae  meae^  respondebo  quod 
soleo,  id  est,  non  alius  reus^  quam  filius:  mori  yo1o« 
0  quanto  facilius  tibi  mortis  causas^  quam  parri- 
cidii  reddaml    immo  passim  obiectas  et  publicatas 

15  tantum  non  transibo.  mori  volui.  quaeris  quare? 
quia  natus  sum  ad  miserias  hominum^  incendia, 
naufragia;  bella.  felices^  qui  suo  arbitrio  moriun- 
tur.  »Scipio^  inquit^  bene  habet<  (puto  quia  ultra 
pugnaturus  non  erat)  Cato:  num  et  ille  peccavit? 

20  idem  feci,  quod  Oato.  ad  quietem  hoc  iter  est  et 
dulcis  quaedam  ad  securitatem  via.  quare  mori 
voluerim  quaeris?  en!  quia  vivO|  reus  sum.  quare 
mori  volui?  vides  enim,  ex  voto  adulescentiam 
egeram:  nihil  umquam  me  offendit,  quamquam  in- 

25  terim  et  secunda  ad  u<[er]>sum  me[um]  faciunt; 
quidquid  rogavi  te,  pater^  etiam  solus  exoravi.  pace 
maiestatis  tuae  dictum  sit:  non  omnes  tam  fortes 
sumus,  non  omnes  bella  sustinere  possumus.  sed 
non  quisquis  occidere  hostem  non  potest^  continuo 

1  quemadmodum  et  occ.  B  ||  7  strictiora  B  |  10  arcersor 
AB,  arcessor  P  ||  12  rens  om,  B  1 13  facillius  A  0  14  subiec- 
tas  B  II  15  tamen  P  ||  19  pngnatnms  nltra  B  |j  num  om,  P  || 
22  viTam  AB,  carr.  6rr  j|  ne,  qnia  vivam,  r.  sim  Sch  ||  28 
indez  P  1  24  egram  B,  aegram  P  |  nihilum  qnam  B  |  25 
eecnndnm  B  j|  ad  nsnm  menm  AB,  corr,  8ch  ||  26  rogavit  et 
pater  AB  |  27  tamen  B 


DECLAMATIONES.  CCCLXXVH.  421 

patrem  potest.  Yaria  sunt  ingenia:  f  alii  otio 
delectantur  y  ego  tecum  volebam  militare.  f  en 
parricidam!  sub  iudicio  tuo  yiyere  yolo:  in  hoc 
etiam  ambitiosus  apud  te^  pater,  amicos  adhi- 
bui.  sed  postquam  iussus  sum^  >obsequendum  est^  5 
inquam;  patri:  eamus  in  bellum.  quid  habeo^  quod 
pro  me  timeam^  si  de  filio  pater  securus  est?«  vidi 
alios  stemiy  alios  fugari^  universos  exercitus  caedi. 
dedi  me  periculo;  subieci^  tamquam  yilis  mihi^  for- 
tunae:  et  ideo^  puto;  miser  vici.  tum  vero  in  aesti-  10 
matione  periculorum  ac  vulnerum,  >quid?  hic,  in- 
quam,  nemo  vincere  potest,  nisi  mori  voluerit?< 
redii  in  domum  patris:  nuUa  erat  missio,  ne  post 
victoriam  quidem.  »si  necesse  est^  moriamur^  in- 
quam^  sed  domi:  ibi  certe  pater  sepeliet.«  inter  16 
haec  tamen  patemam  clementiam  sperans  >videat^ 
inquam,  pater,  deprehendat:  qui  roganti  non  credi- 
dit,  morienti  credai<  ipse  me  cum  veneno  obtuli^ 
ut  essem  miserabilis.  sed^  ut  video,  crudeliorem 
feci  patrem;  et  nunc  intellego:  filium  perire  volu-  20 
isti,  cum  in  aciem  misisti. 

Si  perseveraS;  venenum  redde:  liceat  meis  in- 
stmmentis  mori.  sed  miserere  heredis^  miserere 
viri  fortis:  iudicio  impetrem,  quod  per  amicos  ex- 
orare  non  potui.  25 

2  volebam  laborare  Or,  alii  alio  delectantur:  ego  tec. 
volebam  ^vivere,  nolebam^  militare  JRo;  ipae  tentaveram  * 
<[alii  negoiio^  alii  otio  dei.r  ego  teoum  noleibam  militare  || 
3  dicio  A  y  8  exercitos  A  ||  9  me  me  B  ||  10  tam  vero  tam 
▼ero  B,  tam  yero  P  ||  13  redi  P  |  17  deprendat  A  g  20  et 
non  int.  "P  et  Pi\\  19—23  ut  essem  miras  yenenum  ete.  Aa, 
serabilis  in  contextu  verhorum  adiecttm  db  Ab,  religua  in 
margine  vnferiore  euppleta,  sed  eadem  postea  cuJtro  erasa,  ut 
vix  passim  sinffulae  litterae  possint  discerni  ||  24  yir  A  || 
24^26  exorare  A|  per  amicos  impetrare  potui  B 


422  QUINTILIAKl 

SERMO. 

Hoc  est  difficilliiniiTn  in  hac  coniroversia^  quod 
in  eadem  condicione  et  parricidii  et  mortis  est 
militiae  metas:  quem  si  infitiamnr,  non  habuimns, 
5  cnr  ipsi  yellemns  mori;  si  fatemnr,  habnimns,  cnr 
patrem  yellemns  occidere.  medio  igitnr  tempera- 
mento  opns  est. 

CCCLXXTin. 

Auetor  pacis  abdieandus. 

10  Yicta  dnobns  proeliis  ciyitate,  tertia  instmcta  acie 
pollicitns  pacem  adnlescens,  si  permitteretnr 
sibi  cnm  dnce  hostinm  loqni,  'post  discessnm 
eomm  qnia  non  indicat  patri^  abdicatnr. 

DECLAMATIO. 

15  Non  esse  priyileginm  parentibns  datum  fmen- 
tior.f  datam  esse  video  liberis  respondendi  po- 
testatem,  et  de  abdicatione  iudicem  cognoscere. 
dico  igitur  certa  esse,  quae  imperent  patres:  nayi- 
gationenii  militiam;  quaedam  excipi:  senatoris,  ma- 

20  gistratuSy  indicis  sententiam:  et  liberos  esse,  quia 
cives.  hanc  yero  noyam  legem^  silentium  crimen 
esse.  cum  abdicetur  procacitatis  petulantia,  sub 
hoc  patre  tacere  non  licet  finge  te  quaerere,  quid 
amico  deliberanti  suaserim:  extorquebis?  qnare  in- 

25  dex  reum  danmayerim?  quam  rationem  senator  in 
swtentia  secutus  sim?  isto  modo  levissimis  quo- 
que  cansis  expellemnr,  et  ntcumque  delicatis  yisnm 

4  infatiamar  Aa  |  5  ipse  A  Q  6  patrem  om,  P  |  8 
CGCLXXVII  B— P  II  11  permitteret  B  ||  12  discessus  Aa  |  16 
infitior.  Gbr  1  datQm  B  ||  18  imperant  P  ||  2i  et  torquebas 
B  II  26  som  B 


DECLAMATIONES.  CCCLXXIX.  423 

fuerit^  testamenta  perdemus.  abdicas.  amavi?  po- 
ta^i?  et  fortasse  ista  donasti.  tanti  supplicii  quod 
crimm  est? 

y^Npn  indicas,  inquit,  quid  locuttts  sis/^    Finge 
noUe:  licet  magistratus  non  exigit^  patria  non  ex*  5 
igit;   si  proditorem  putas,   accusa.    sont  quaedam 
secreta;  iudiceS|  et  animi  parentum  imperiis  yaeani 

CCCLXXIX. 

Biyes  a  parasito  sacrilego  reus  eaedis. 

Pauper  et  diyes  inimici.  dives  pauperem  quodam  lO 
tempore  cum  uxore  occisum  ^sub]>  adulterii 
crimine  in  publicum  abiecit.  postea  dimissus 
ab  eo  parasitus,  in  sacrilegio  deprehensus,  e 
lege  tortus  inter  alia  dixit^  a  diyite  pauperem 
illum  inimiciun  iniuria  oecisam.  diyes  caedis  15 
reus  est. 

DECLAMATIO. 

Reo  caedis  quid  obicitur?  petulantia^  improbi- 
tas^  circumscriptio?  ista  ne  pauper  quidem  obiecit: 
nec  potuit  latere  ante  acta  yita  sub  eiusmodi  in-  20 
imico,  quem  usque  eo  yehementem  dicitis,  ut  mea 
manu  esset  iugulandus. 

Sed  inimioum  occidi?  quem?  pauperem^  qui  ni- 
hil  in  curia^  nihil  in  contione  poterat.  inimici  sunt 
ex  parL  sed  puta  inimieum  fuisse:  statini  ad  cae-  25 
dem  confugiendum  est?  yerborum  contentiones  ar- 
mis  finiuntur?  etiam  hostibus  parcitur.  Caesar  Ga- 
toni  yoluit  ignoseera  Deinde  mea  manu  occido? 
tam  efferati  animi  sum?    non  yenenum  est^   non 

4  quidqnid  A  ||  11  <8ab>  Bu  1  19  qnide  A  ||  22  iagalan- 
dum  B  I  2i  contentione  B  ||  26  est  om.  B  ||  28  dede  mea 
A  II  29  afferenti  A,  efferaci  P 


424  QUINTILIANI 

percussor^  —  et  dives  sum.  Deinde  com  uxore?  ne 
illi  quidem  parco?  Deinde  quemadmodum?  rapio 
de  publico?  non  clamat?  non  Quiritium  fidem  in- 
Tocat?    et  tanti  facinoris  parasitum  conscium  ad« 

5  Tocoy  et  eundem  postea  eicio?  non  timeo  indicem? 

^^Quemadmodum  ergO;  inquit,  uxorem  corrupit?'* 

Alieni  facti  rationem  a  me  exigis.  qui  scio,  an  hoe 

genere  Tindicare  se  Toluerit;  qui  aliter  non  poterat? 

„pauper,  inquit,  fuit/^   quasi  tantum  pretiis  mulie- 

10  res  corrumpantur,  praesertim  diTites:  immo  inlece- 
bris  et  blanditiis  magis  capiuntur.  utique,  si  quis 
domesticorum  adiuTit,  per  parasitum  factum:  et 
ideo  eiectus,  ideo  a  nuUo  receptus,  quod  eum  lae- 
sisset)  a  quo  liberalissime  exceptus  est. 

15  ^At  enim  dixit  parasitus/'  Primum  unus  testis 
est*,  deinde  parasitus.  ^^Tortus  dixit.'^  Eo  minuscredo: 
mentiuntur  plerumque  torti.  deinde  hic  habuit  men- 
tiendi  causam,  quod  expulsus  est^  quod  sacrilegium 
propter  inopiam  admisit.  adstiti  praesens:  inde  ille 

20  exarsit  Talidius  et  fefellit.    hinc  reus  factus  sum. 

CCCLXXX. 

Crux  serlpta  serro  non  dantl  Tenenum. 

De  iniusto  supplicio  tbibunos  appellabe  li- 

CEAT.    aeger  a  serTO,  cui  libertatem  scripse- 

25  raty   Tenenum  peti<[i)>t.     nolenti  dare   crucem 

scripsit.     heredes   Tolunt   supplicium   sumere. 

serTus  appellat  tribunos. 

DECLAMATIO. 

^^TestamentO;  inquit^  cautum  est.^^    Ideo  tribuni 

6  corripit  Aa  ||  10  peentiin  A  11  23  tribano  appellari  B  tl 
Hcet  Ba  ||   26  *  peti<i>t 


DECLAMATIONES.  CCCLXXXL  425 

cognoBCont  non  utrum  scriptam,  sed  qnare  scriptum 
sit.  crux  scripta  est:  quare?  quid  commisit?  ante 
actam  Titam  scrutemur:  video  illi  prius  libertatem 
fuisse  scriptam.  quid  igitur  tam  subito  peccaTit?. 
numquid  venenum  dare  domino  voluit,  quo  citius  5 
libertate  frueretur?  in  contrarium  incidi<t>.  non 
periclitaretur^  si  dedisset.  ^^petenti,  inquit,  domino 
non  dedit" 

SERMO. 

Quaestio,  an  omnibus  imperiis  parendum?    an  10 
aegri?  an  huic  imperio?  hic,  primum  non  debuisse; 
deinde  non  potuisse  parere.    XJltima  supplicii  figu- 
ratio^  sub  eiusmodi  titulo. 

CCCLXXXL 

NoTerca  torta  filiam  consclam  dlcens.         16 

Vbnefica  torqubatur,  donec  conscios  indicbt. 
Quidam  filio  superduxit  novercam  et  ex  illa 
idiam  filiam  suscepit.  amisso  filio  ambiguis 
signis  uxorem  ream  fecit.  confessa  illa  in  tor- 
mentis  communem  filiam  consciam  dixii  ad-  20 
est  filiae  pater. 

DECLAMATIO. 

Ut  sciatis,  iudices,  nocentes  tantum  a  me  vene- 
ficii  reas  fieri  et  hanc  non  immerito  praeteritam: 
proferte  a  sinu  nutricis  ream.  non  peccant  hi  anni,  25 
ne   in  novercis   quidem.    parvulae  serpentes  non 
nocent;   ferae  etiam  mansuescunt.    persona  yirgo 

1  sed  qnare  scriptu,  sed  qnare  scriptu  Aa  )  8  prins  illi 
B  1  6  incidi^t^  Aer  |  11  aegro  AB,  corr,  6V  1  an  huic]  ad- 
hnc  B  H   17  q  A  II   17—18  illa  aliam  in  ras.  habet  A,  ea 

aliam  B;   an  *[aliam]  (F)  ||  2i  reos  edd.  ||  25  profert  P  et 
edd.  I  M  A  1  peccavit  B  )  27  fere  AB 


426  QUINTILIANI 

est,  eausa  soror:   quam  yalde  a  fratre  dileota  est! 
quemadmodum  mortuum  flevit! 

yySed  mater;  inquit,  conseiam  habuit.'^  Primum 
floeleratis  naturale  est,  alienam  consci^tiam  fugere; 
5  deinde,  si  quaerant,  adiutores  qua^rere.  quod  autom 
adiutorium  in  puella  esse  potuit?  ejpit  Tenenum? 
an  confecit,  ut  fratri  daret?  quid?  ipsa  pririguo 
non  potuit  dare? 

SERMO. 

10        Hic  verba  |>atrisy  appellantis  filiam,  illius  ex- 
pavescentis  timorem. 

DECLAMATIO. 

Ego  eerte  interrogavi:  >quid  est,  inquit;  vene- 
num?4: 
15  Gur  ergo  dixit  consciam?  ut  me  orbaret.  nihil 
dulcius  est  ultione  laesae.  et  prorsus  non  frustra 
hoc  cogitavit.  certe  si  non  aliud^  iudicio  patrem 
torquet. 

cccLxxxn. 

20  Tyrannicida  conductns. 

GUIUS  OFEBA  TYBANNUS  OCCISUS  FUSBIT^  FBABHIUM 

FETAT.  Dives  senex  adulescentem  robustum 
in  tyrannicidium  pecunia  data  conduxit  occi- 
dit  adulescens  tyrannum.    certant  de  praemio. 

8  Bed  mater  inquit:  ^consc.  habm[t]<:  Grr  ||  10  matris 
AB,  corr.  Bo  ||  11  timor  (?)  Bo  ||  18  inqoit  om.  B  ||  16  dul- 
cius  est  dulcias  est  B  |  17  alio  B  1  22  adalescentu  A 


DEOLAMATIONES.  COCLXXXn.  427 

DECLAMATIO. 

:>Cu.ius  opera^:  inquii  operam  puto  laboris 
esse,  proelii;  armorum.  tu  quam  dicis  operam? 
consilii?  atqui  nemo,  ut  proposuit  sibi  tyrannici- 
dimn,  continuo  tjrannicida  est  tuum  ipsum  con-  5 
siliuiA  quid  profdsset  citra  manum  me^?  ergo 
operam  lex  desiderat:  ideo  tantum  concedit  prae- 
mium.     atqui  si  haec  opera  est,  ego  pugnavi. 

„Sed  ego,  inquit,  conduxi."  Puta;  nempe  con- 
duxisti;  ut  tyrannicida  essem;  tamquam  si  condu-  10 
xisses,  ut  gladiator  aut  histrio  essem^  si  conduxis- 
ses,  ut  hominem  occiderem:  nempe  ui  ego  tenerer. 
y,non  tua  sponte  tyrannicidiuin  fecisti.^'  istud  om- 
nibus  dici  potest:  illum  sororis  raptus  accendii, 
hunc  uxon&  stuprum.  age,  si  hortatus  esses  in  16 
tyrannicidium;  praemium  peteres?  Sed  tu  me  pro- 
pter  mercedem  tuam  pul^s  tyrannicidium  fecisse? 
tantum  meritum  mercennariae  operae  imputas?  non 
est  humilis  pectoris  libertatem  publicam  capere. 
etenim  si  tua  merces  moTere  me  potuit,  multo  ma-  20 
gis  praemium  movit:  et  ideo  ad  me  yenisti;  quia 
intellexisti  a  vultu  cogitationem  iyrannicidae.  „Cur 
ergo,  inquit,  mercedem  accepisti?"  Non  cupiditatis 
causa,  sed  pignoris:  quia  temptari  me  putavi  et  te 
a  tyranno  summissum.  25 

„Quid  ergo,  duo  praemia  feres?"  Ideo  tyranni- 
cida^non^sum?  et  tu  iam  habes  praemium:  patri- 
monium,  liberos,  tyranni  mortem  desideratam. 

3  tnm  B,  an  *  ta^a^m  (?)  0  5  ipBius  i2o  y  6  profmsse  et 
B  H  7  desideret  B  ||  ideo  notat  Bo  iS  operatS.  est  A  ||  11  ut 
gl.  a.  h.  e.  8.  conduziBses  om.  Aa  ||  12  et  AB,  corr.  Bo  \\  14 
*accendet  A,  accedit  B  ||  raptus  A  ||  16  huc  B  ||  sororis 
AB,  corr.  2^0  ||  16  fort.  *et  tu  ||  18  tantum  praemium  ^ 
merc.  B  |  mercenariae  A  ||  mercenfi  A  ||  22  ayoltxi  A  || 
voltu  A||24pignorisA||  26  Ideo  tyrann.  8um.  edd.  sec 
AB  II  27  <non>  Bo  ||  ut  AB,  corr.  Bo  jj  at  {sec.  Obr)  tu  tria 
iam  habes  praemia  Sch 


428  QUINTILIANI 

cccLxxxm. 

Rapta  male  traetata. 

QUAE    VIRXJM    MALAE     TRACTATIONIS     DAMNAVERIT, 
DUPLAM    DOTEM    EECIPIAT;     81    INDOTATA    NU- 

6  PSEBIT^  LiTEM  AESTiMET.  Rapta  nuptias  opta- 

vit,  postea  yirum  malae  tractationis  damnayit: 
litem  morte  aestimat. 

DECLAMATIO. 

Nimio  amore  et  sollicita  inquisitione  hic  ofifen- 

10  dit  uxorem.  Tenit  illa  in  forum  gratiosa;  ne  nos 
quidem  obstitimus,  quo  minus  vinceret;  ut  scire- 
mus^  quanti  dotem  aestimaret.  iudices  dixerunt: 
»quidnosintercedimus?  optime  ipsis  conyeniet.  haec 
tamen,  ne  sine  causa  in  forum  yideatur  yenisse, 

16  ferat  aliquid  solatii:  bene  credimus  illi  eius  patri- 
monium^  cuius  capiti  perpercit.«  yeneramus  hilares 
ad  aestimationem,  at  ista^  »quid  mihi,  inquit,  cum 
pecunia  est?  mortem  desidero.«  putat  se,  ut  occi- 
deret^  yicisse,  quae  yicit,  quia  non  occiderat.    ob- 

20  sequendum  est  tibi,  adulescens:  nihil  in  mulierem 
dicam:  sed  patiaris  causam  tuam  defendi. 

Dicimus  pecuniarias  lites  esse;  litigatorem 
esse  non  reum^  non  qui  de  capite  sortiatur:  illud 
iudicium    yocari,    quaestionem,    quidlibet    potius 

26  quam  litem.  ^^item^  aestimet^«  inquit:  quam 
familiare,  quam  cotidianum  yerbum  est?  si  quid 
commodatum  non  redditur,  nota  sunt  yerba  postu- 
lantium,  »quanti  aestimet.4:  ergo  pecuniarium  yer- 
bum  est,    huic  tu  mortem  putas  subici?  yeneficus 

12  qnanto  A  1  13^14  haec  tamen  om,  B  ||  16  illares 
Aa,  hillaxes  Ab,  hylares  B  ||  18  est  mihi  mortem  B  ||  19  yi- 
cisse  q.  y.  q.  n.  occiderat  om,  B  ||  22 — 23  litigatorem  esse 
om,  Aa  II  25  ^litem^  Jer  ||  28  pecuniarum  B 


DECLAMATIONES.  CCCLXXXIV.  429 

exulat,  alii  scelerati  mitius  puniuntur:  malae  tra- 
ctationis  danmatus  occidetur?  ^^Mea;  inquit,  aesti- 
matio  est^':  Immo  iudicum.  tua  in  una  lege  est^ 
quam  habuisti;  et  lex  ubi  perire  Tult  hominem, 
aperte  significat:  >desertor  occidatur.<:  6 

SERMO. 

Ultimae  sunt  preces,  ut  exoretur  mulier. 

DECLAMATIO. 

Serves  munus.    nam  removeas  licet  secures:   si 
irasceris,  morietur  alioqui.    putas  illum  reHctarum  lo 
nuptias  tuas?     denuntio,  iterum  rapiet. 

CCCLXXXIV, 
Yirgo  immolata  pestileiitiae. 

In  pestilentia  responsum  est,  yirginem  immolan- 
dam.  sorte  ductam  pater  yirginem  negavit;  16 
magistratus  immolavit:  non  finiebatur  pesti- 
lentia.  iterum  sortiti  sunt.  altera  immolata 
est:  sedata  est  pestilentia.  prioris  patri  magi- 
stratus  caedis  reus  est. 

[Coloratae.]  20 

<DECLAMATIO.> 

Sortem  filiae  tuae  deus  inter  yirgines  esse  no- 
luit,  sed  tamquam  alienae  turbae  exemii 

3  iadiciam  B  ||  in  bona  lege  B  |  10  delatnram  AB 
dilaturum  edd.;  corr,  i^  ||  19  reas  caedis  B  ||  20  Coloratae 
AB— F  (tn  codice  B  r%tbro  colare  pictum),  Declamatio  F  ||  23 
aliena  ex  arbe  exemitar  B 


430  QUINTILIANI 

CCCLXXXV. 

Lenoni  rens^  qni  meretrici  amatorinm  dedit. 

Damni  iniubia  dati  sit  agtio.    Adulescens  cum 

amaret  ancillam  meretricem  et  multa  ei  do- 

6  nasset;  amatorium  ei  dedit.     videbatur  amare 

ancilla  adulescentem.   agit  leno  cum  eo  damni 

iniuria  dati. 

DECLAMATIO. 

Si  quis  utramque  partem  inspexerit;  intelleget 
10  profectO;  ex  utra  parte  sit  damnum.  nam  lenonis 
inpudentiam  satis  admirari  non  possumuS;  qui^  non 
contentus  in  lupanari  venditare  ancillam^  in  foro 
venditat^  quo  plures  amatores  inveniat.  quod  si 
aliquid  valet  amatorium,  fateor^  hic  bibit. 

16  SERMO. 

Bei  gestae  ordinem  quia  necesse  est  exponere, 
in  eiusmodi  ^causa^  persona  <^adyocati  opus  est  cui 
non^  necesse  est  erubescere.  quaestiones  illae  sunt, 
an  leno  damni  iniuria  dati  agere  possit?    an  in- 

20  pune  illi  iniuria  fieri?  an^  cum  suam  iniuriam  non 
possit  vindicare,  mancipii  possit?  an^  si  mancipii 
non  potest,  prostituti  possit?  quid  sit  damnum  da- 
tum  esse^  cum  quis  non  habeat,  quod  ante  posse- 
derit?  etiamnum,  ut  in  primo  loco  comparatio  per- 

25  sonarum,  utrum  credibilius  sit  adulescentem  intu- 
lisse  damnum;  an  accepisse?  felicem  esse  <^eam^ 
aetatem^  si  servare  possit  sua:  et  lenonem  circum- 
scriptum  quis  crediderit? 

5  ei  om.  B  ||  16  qni  F,  cni  edd,  1  17  *  ^cansa^  persona 
<adv.  o.  e.  c.  non>;  cf,  24,28—29;  61,13j  226,5—10  1 19 


potest  F  II  22  prostitutae  G^  ||  si  B  ||  24  in  om.  B  ||  26—27 
*<eam>;  aetatem  <hanc>  Sck 


DECLAMATIONES.  CCCLXXXV.  431 

DECLAMATIO. 

Quamquamy  ut  fecem  damnum^  merito  relata 
tibi  talio  est,  propter  quem  damna  omnes  faciunt. 
leno  est  publicum  damnum.  atqui  ^tu^  tuam  an- 
cillam  habes.  „Malo,  inquit,  exemplo  datum  est.^  5 
Quidni  ait,  civitatem  stare  non  posse,  quia  mere- 
trix  amet?  ^Amatorium^  inquit^  dedisti.^  Damni 
agis  et  veneficium  obicis? 

SERMO. 

HiC;  an  amatorium  effectum  habeat?  quid  enim  lo 
si  deformis  det;  si  debilis^  si  caecuS;  si  pro  absente? 
numquid  enim  mandata  medicamentum  accipere? 
et  illud  prius:  quomodo  animum  mutet;  quod  cor- 
pori  non  noceat,  per  quod  transit?  f  et  mutat 
animum^  ut  indulgentiam  praecipiat  f  isto  modo  15 
lenonem  diyitias  in  manu  habere. 

„Gur  ergO;  inquit,  dedisti?^  Multa  miseros  etiam 
sine  ratione  temptare.  huic,  cum  tristis  esset^  super- 
venisse  anum:  monstrasse;  hunc^  antequam  daret 
monstratam  potionem,  ne  quid  noceret,  priorem  bi-  20 
bisse:  reum  autem  sub  hac  culpa  esse^  quod  no[n- 
tajcuerit. 

Ultima  figuratio,  quemadmodum  leno  damnum 
aestimaturus  sit:  nimirum  voluisse  illum  aestimare 
ancillam,  et  fortasse  huic  vendere.  25 

Supra  eliam  illud  quaeremus,  unde  intelleg&t 
amare  ancillam.  quod  saepius  yeniat?  hoo  illt«m 
semper  fecisse   dicet:    nempe  amat,   sine  illa  non 

2  *fecierim  AB.  dederim  Sch  ||  8  talio  A  1  qnem  om. 
X  I  dooa  Aa  I  4  ^taS  22o  |  8  agis]  materiam  X  1  10  an  <m, 
B  II  amatomm  Aa  ||  nabet  X  ]  14—15  transit?  et  mntet  a. 
ut  ind.  praecipiat?  Bo;  fort,  *  transit?  et  mataverit  an.  nt 
ind.  praecipiat,  iBto  modo  etc,  Q  21 — 22  non  tacaerit  AB, 
corr,  Bo  \\  24  aestimataris  Aa  jj  27  illam  AB,  corr,  Aer  ||  28 
*8aepe  AB 


432  QUINTILIANI 

potest  yivere:  hoc  est  miseri  iuvenis  amatorium. 
et  illo  loco  dicemus^  non  posse  illum  aliquando 
damnum  sentire,  qui  nullo  labore  tantos  quaestus 
faciat.    invidendum  illi,  nisi  leno  esset. 


6  CCCLXXXTI. 

jg>A.lcrates  cnm  gladio. 

Beus  est  JphicrateS;  quod  yim  iudicio  fecerit^  cum 
Cotyn  Tbracum  regem  in  id  adduxisset  et 
gladio  cinctus  ipse  yenisset. 

10  DECLAMATIO. 

Non  tulimus  tabellas,  sed  fugientes  proiecimus; 
non  iudices  reum  absolverunt;  sed  reus  iudices. 
quid  est  yis?  haec  fit  alias  patientia,  alias  metu; 
quorum  alterum  ad  corpuS;  alterum  ad  animum 
16  pertinet.  si  male  iudicatum  est,  fuit  aliquid;  quod 
iudex  timeret.  hoc  sic  probo:  qualis  in  iudicium 
Tenis?  ego  illum  habitum  reorum  noveram.  ad 
summam^  id  solent  rei  a  iudicibus  petere,  quod 
nuper  iudices  petiere  a  reo^  ut  sibi  parceret. 

20  SERMO. 

Beus  dicit:  ^non,  inquit;  hoc  animo  feci,  ut  vim 
facerem:  ideo,  inquit,  gladium  o^i,  ut  illo  me,  si 
innocens  oppressus  essem,  interficerem.^ 

6  Epicrates  AB,  corr,  Gr  \  7  epbicrates  A,  epicrates 
B  II  7—8  cum  tadiracum  Regem  en  id  B  1  9  canctas  Aa  || 
17  ^non]>  noveram  Aer  \  19  parcerent  B  |j  21  dicet  J.er  |^22 
xetali  AB,  cwf,  Gr^  mecam  tali  Obr  \  23  suppressas  B 


DECLAMATIONES.    CCCLXXXVni.  433 

cccLxxxvn. 

Fortis  abdicans  seryatnm  desertorem. 

^ater^  filiuiH;  cuius  desertoris  salutem  ipse  fortis 
optaTeraty  abdicai 

DECLAMATIO.  6 

Duas  leges  habui,  viri  fortis  et  patris.  viri  for- 
tis  legem  transtuli  in  patrem^  patris  in  yirum 
fortem. 

cccLxxxvra, 

Ayia  testis.  lo 

Qui  habebat  matrem,  duxit  uzorem,  ex  qua  natum 
filium  aviae  nufariendum  dedit.  moriens  here- 
dem  filium  fecit;  substituit  uzorem;  dispensa- 
torem  suum  manumitti  iussit.  puer  reductus 
ad  matrem  et  ab  ea  in  fundo  maritimoy  visis  15 
piratis;  relictus  non  comparuit.  post  paucos 
dies  cadaver  confusis  lineamentis;  quod  filii 
putaretur,  in  idem  litus  eiectum  mater  ductis 
sepelivit  exequiis.  dispensator  manumissus  ab 
ea,  post  aliquot  annos  negotiatum  profectus,  20 
adulescentem,  quem  dominum  diceret^  apud 
venaliciarium  repertum  iudicio  adserens  evicit. 
cum  eo  revertit  in  patriam.  puerum  agnoscit 
avia;  negat  suum  mater. 

DECLAMATIO.  25 

Causam^  iudices,  probatam  peregre,  probatam 

8  ^ater^  Bo  |  cuiaB  desortoris  seryatam  P  1  l^  filiam 
dedit  fec.  Bs  |  17  filias  Betedd^i  IS  dactisl  iastis  {?)  Bo  \\ 
20—21  profectas  -Md-  ad.  A,  profectam  si  ad.  B  ||  22  vena- 
liciariT  A||24a»*avia  <et  anciUa)  {?),  cf.  438, 18 m*" 
26  peregere  Ba 

QnintiUani  decL,  ed.  Bitter.  28 


434  '    QUINTILIANI 

domi^  propinqiiis,  domesticiB,  libertisy  ayiae  (fad- 
nns  indignum!)  matri  tantom  probare  non  possu- 
mns:  usque  eo  se  libenter  credit  orbatam,  ut  suos 
non  nisi  mortuos  agnoscal   quod  si  antea  ignotum 

5  fuit,  quantum  pecuniae  cupiditas  posstt,  -victrix  et- 
iam  de  natura  triumphat.  mulier,  modo  cadayer 
tamquam  filium  compleza,  nunc  filium  tamquam 
cadaver  fagit!  quae  funns  suum  tantnm  sibi  cre- 
didity   gratulationem   nemini   cred[id]it!     infelic^n 

10  puerum  sola  non  agnoscit  ex  propinquis.  causam 
quaeritis?  — :  quia  vivit. 

[Narratio.]  Habuimus  adulescentem  optimum 
propinquum^  mitissimum  patronum^  fidelissimum 
amicum:   maritum  Tcro  nimium  quoque  uxorium; 

16  quod  ignoyimus:  filium  sustulerat.  puer  continuo 
ad  aviam  translatus  est.  scilicet  a&  illa  matris  in- 
dulgentia  occupata  est  et  haec  ablatum  non  indi- 
gnata  est.  toto  iUi  corpore  innotuit;  non  tamen 
ulteriorem  ayiae  notitiam  profiteor:  nepotem  suum 

20  optime  facie  novii  moriens  igitur  propinquus  noster 
testamentum  scripsit  breve  et  simplex.  nam  neque 
diu  de  primo  herede  cogitandum  fuit  habenti  filium, 
neque  de  secundo  habenti  tixoreixL  nec  sane  invi- 
dimus   isti  honoran^a  viri  iudicia^   quibus  utinam 

25  gratiam  referret.  neque  avia  captare  testamentum 
eius  fas  putavit,  cui  destinaverat  suum.  haec  est 
nostra  narratio:  ista  narret  suos  piratas.  non  inse- 
quar  eam  malignis  suspicionibus^  nisi  quod  suos 
libentius   mortuos   agnoscit.    habetis    narrationem 

30  pueri;  habetis  et  matrts:  audite  liberti  interposito 
tempore  libertus  notae  probitatis  (deorum   credo 

8  oredidit  B  |  7  N  A  |  nec  B  ||  8  sibi]  finis  B  |  9  grat. 
nem.  credidit  om.  B ,  corr,  Lat,  ||  10  et  B  1 12  ^  [Narratdo] ; 
cf.  812,  4  II  13  fideliBSU  A  |  16  ad  A,  et  B,  e&rr.  edd.  |  23 
nec  A  II  priorem  AB,  corr,  Aer  ||  24  honorata  AB,  oorr.  Seh\\ 
80  matre  AB,  corr.  Aer 


DECLAMATIONES.  CCCLXXXVIII.  435 

numine;  quod  rebus  homanisy  etiam  qua  non  appa- 
ret;  intervenit)  peregre  negotiandi  causa  profectus 
est:  cum  forte  videt  puerum  yenalibus  inte^ositum, 
simul  et  agnovit  et  agnitus  est  >quis;  inquit;  vo- 
bis  narravit;  in  quas  terras  delatus  essem?  num  5 
avia  yiyit?«  itaque  habuit  puer  adsertorem,  adser- 
tor  sponsorem;  peregrinus  adyocatos,  cum  ipse  yul- 
tus  causam  ingenuitatis  suae  ageret:  filium  istius^ 
quid  aliud  dicam^  quam  agnoyerunt?  nec  mirum: 
nihil  erat  confusum.  fateor  multum  absentium  quo-  10 
que  profuisse  nomina,  cum  diceremus,  >habet  ma- 
l^em^  habet  ayiam.4:  in  una  re,  iudices,  mentiti  su- 
mus.  adfirmayimus  enim  futurum;  ut  hunc  mater 
agnosceret 

[Argumenta.]    Bona  patema  filio  peto.  15 

;^Sed  egOy  inquit^  heres  sum.^'  Sed  hic  prior 
heres. 

;^Periity^^  inquit.  Quando?  apud  ayiam  yaluerat: 
ad  mortem  arcessitus  est?  diutius  captiyi  apud  pi- 
ratas  yiyunt.  „yisis;  inquit;  piratis  relictus  fluctibus  20 
obrutus  esi^'  quid  ais?  relictus?  uUi  metus  filii 
memoriam  tibi  excutiunt?  matrem  non  agnosco'. 
quaedam  animalia  ipso  ore  in  periculis  catulos  suos 
transferunt  noyasque  illis  indulgentia  manus  com- 
menta  est:  noxios  alioqui  morsus  huic  uni  officio  25 
mitigant.  nidulorumy  si  infestantur;  crebra  mutatio 
est.  nec  quidquam  usque  eo  ferum  est,  ut  non  cum 
progenie  sua  migret:  adeo  illis,  quibus  omnium  re- 
rum  intellectus  negatus  est,  hic  tamen  adfectus  re- 

3  yideret  B  ||  venatibus  A  ]  4  cognovit  P  ||  13  hnnc  om, 
B  g  14—15  agnosceret  argamta  bona  pat.  etc,  A,  agnosceret 
bona  pai,  omisso  argomenta  B  ||  16  haec  B  ||  18  perit  A  || 
19arcesA  ||  arcersitns  A,  arcessitas  B  ||  21  relictns 
amore  ^lis  etiam  feris  multu  valere  ulli  etc.  A||24 — 25com- 

mendata  Aa  ||  25—28  N  A  ||  25  aliqui  A  ||  28  def  A  ||  29  ne- 
gatuB  om.  F 

28* 


436  QUINTILIANI 

linquitur.  Romani  generis  auctor^  divisis  inter  pa- 
trem  et  filium  pietatis  officiis,  cnm  utrnmqne  ad 
fagiendum  anni  deficerent,  alterum  tulit^  alteram 
traxit.  mater,  disce  fugere.  puto  non  miramini,  cur 

6  mater  non  recipiat,  quem  tam  vilem  habet^  ut  tam- 
quam  cadaver  relinquat. 

^Primus,  inquit^  heres  periii^^  nisi  fallor,  iu- 
dices^  in  hoc  controversia  est^  utrum  fluctibus  sub- 
mersus  sit  puer  an  a  piratis'  raptns  sit.     Si  doceo 

10  non  perissC;  nimirum  raptus  est;  si  raptum  ostendo, 
doceo  etiam  yiyere;  si  yivit:  nimirum  hic  est,  quem 
inyenit  libertus,  evicit  adsertor^  iudex  remisit,  avia 
recepit. 

Yerum^  ut  propositum  ordinem  sequar,  nego  in 

15  mari  perisse.  Litus  amoenitate  notum,  numquam 
elato  adluitur  mari^  sed  molliter  devexum  aequali 
planitie;  paulatim  superyeniente  pelagO;  subsfdit. 
longo  spatio  ingredientem  fatigat,  ante  quam  de- 
stituat.    porro^    tn   trauquillo    mari   an  aestuante 

20  progressa  es?  credibilius  scilicet  ad  haec  oblecta- 
menta  laetiores  eligimus  dies;  horridus  vero  deci- 
dentium  undarum  fragor  et  exaestnantis  fluctus  mi- 
nax  facies:  et  tibi,  opportun^  secundum  ipsa  habi- 
tanti  litora,  non  rapienda^  sed  expectandaf  obsessio-f- 

25  est.  ita  habitas^  ut  tibi  etiam  tranquillitates  eligere 
fastidiose  liceat.  sane  tamen  adversis  tempestatibus 
et  saevientibus  se  undis  offerre  libuerit:  ne  hoc 
quidem  periculosum.  yenientis  enim  fluctus  et  con- 

1  Boma  A  II  4  miramini]  natum  P  H  7  nisi]  ni  B  |  11 
dico  etiamnam  vivere  ^r||  15  de  amoeno  litore  A  |, 
16  allnitar  A  ||  17  subsedit  AB,  corr,  Fr\  19  an]  avia 
B  II  21  elegimuB  AX  ||  21—22  decidenti  vie  undarum  X,  d. 
viae  u.  F  II  22  estuantis  B  ||  23  opportuna  AB,  corr.  Bo  \\ 
sedu  Aa,  seundu  Ab,  secum  B  ( ipsi  habitandi  B  ||  24  occasio 
IH,  oblectatio  Gr  ||  25  tranquilUtalis  B  )  27  seyenientibus 
Aa,  scaevientibuB  (et  simUiter  postea)  F  ||  secundis  B 


DECLAMATIONES.  CCCLXXXVin.  437 

surgentis  [ahte  quam]  freti  facies  ante  terret,  quam 
decipit.  utinam  quidem  eiusmodi  tempestatibus 
productus  esses;  puer!  tu  potius  matrem  reliquisses. 
Denique  quo  tempore  submersus?  dum  adplicant 
piratae,  an  ante?  necdum  scis?  tam  secura  es?  hoc  6 
matri  non  credo.  cur  enim  nemo  ex  paedagogis  vi- 
dit?  si  yidit;  cur  laboranti  auxilium  non  tulit? 
dum  adplicant?  necesse  est  utique  tunc  fluctus 
yitaverit  et  ipse  quoque  piratas  fogerit.  an  vero 
eodem  tempore  et  pirata  adplicat  et  fluctus  prae-  10 
datur?  rogo  yos:  qui  ante  adventum  tutus  fuit, 
adyentu  piratae  perit?  ^,cur  ergo^  inquit,  nemo  cla- 
mantem  audiit?''  primum  yicinus  undarum  saevien- 
tium  fragor  audientium  auribus  minorem  exclude- 
bat»  sonum;  deinde  in  tanto  tumultu  fugientium  15 
perisse  vocem  non  mirum  est.  quid  ita  non  audi- 
tus  est?  ne^  quaeso^  infelici  puero  yilitatem  sui 
imputaveri^^  quod  relictus,  quod  desertus  est.  cur 
non  audisti?  longius  fugeras.  ^^Sed  post  paucos  dies 
corpus  expulsum  esi^^  Quid  mirum,  ubi  piratae  va-  20 
gantur?  quid  tu  porro,  inpune  sempe<r>  maria  traici 
putas?  non  minus  possum  dicere  alienum  fuissC; 
quam  tuum  filium:  signa  confusa  sunt.  immo  cre- 
dibilius  est,  naufragi  faisse  (litus  enim  amoenum; 
non  infestos  scopulos  habet),  utique  >post  paucos  25 
dies^  cum  dicas  )^expulsum4::  illum  vero  longo 
tempore  non  expulsum,  sed  advolutum.  quomodo 
autem  potuit  confusa  facie  agnosci?  y^aetas,  in- 
quit,  conveniebat":  hoc  inter  argumenta  mea  mini- 


1  ante  qua  fracti  facies  AB,  corr.  Aer  ||  territ  B— P 
2  decepit  BJ[  8  patrem  AB  ||  relinquisses  A  ||  4  snbm.  ani 
dum  B  II  app  A  ||  12  periit  edd,  ||  13  aadit  F  ||  16  praeter- 
isse  AB,  corr.  Bo  ||  17—18  suum  putaverit  AB,  sui  impu- 
taverit  Aer,  corr,  Sch  1  21  saepe  AB,  corr.Sch  ||  traici  A  jj 
24  fugisse  B  ||  26  illud  B  ||  longe  A  ||  29  argumentum  B  ||  ni- 
mirum  F 


438  QUINTILIANI 

mum  est;  statura:  hoc  in  actione  loci.  quare  ergo 
mater  sepelivit?  nescio.  hoc  unum  dico;  non  po* 
tuerat  agnosci:  festinavit  in  bona. 

SERMO. 

6        Summoyimus  peregrinum  cadayer:  restat^  ut  in- 
ducamus  filium. 

DECLAMATIO. 

^yPrimuS;  .inquit,  heres  sepultus  est^  Hic  ergo 
quis  est?  unde?  qua  fiducia?    ^^Aetas  eadem  estf^ 

10  Quid?  si  solet  quidem  hoc  argpimentum  apud  te 
yalere?  sed  cur  ex  aequalibus  nemo  alius  hanc 
spem  vindicat?  hoc  argumentum  transeo.  ^^Statura 
suffragatur.^'  Nec  hoc  me  movet:  et  tu  haec  dfcis. 
sed  haec  valeant;  ubi  confusus  est  vultus:   ubi  li- 

15  neamenta  oris^  oculorum^  et  coloris  proprietas  ca- 
pillorumque  habitus^  omuia  ^denique  accedunt^ 
staturae,  levia.  „At  similitudo  fecit  illi  animum.'^ 
Age^  quid  si  ancilla  agnoscit?  est  quidem  humilis 
persona^   et   ei   fortuna   gravitatem   detrahit.     sed 

20  saepe  magnorum  fides  ex  parvis  venit.  quid?  si 
frugi,  probata  domino?  sunt  etiam  in  his  morum 
discrimina.  Quid?  (ad  fontem  causae  per  gradus 
venio)  libertus  paternus  agnoscit— frugi  servos  U- 
bertos  facimus:  sortimur  genus^  non  eligimus;  nec 

26  ante  nos  nostri  arbitrii  sumus.  et  nescio,  an  maius 
sit  facere  genus — :  libertus  viri  tui,  mulier,  cuius 
iudiciis  gloriaris,  qui  te  filio  substituit,  hunc  etiam 
a  filio  manumisit:   quod  tibi  dedit,  nulli  abstulit; 

1  hoc  inane  hic  loci  Obr  |  8  bono  B  1  6  resta  B— F  |  11 
nomo  A  I  18  nec]  ne  B  |  16  <[deniqae  accedont^  Bo  i  17 
stataere  B  Q 18  cognoBcit  AB ,  corr,  i(0  [  19  N  A  g  20  ex]  et 
B  II  magnis  AB,  corr.  Fi  1  21  probat§  A,  probate  B  ||  23 
liberto  patronus  F  ||  seryuB  Ab  ||  24  IM  A  ||  26  an]  a  Aa  || 
manas  F  )  26  viri  toi]  an  B  1  27  snbst  A 


DECLAMATIONES.  CCCLXXXVIIL  439 

quod  huic;  etiam  filio  subduxit.  et  facilius  est  viro 
placere,  quam  domino.  ,;Sed  pro  se  mentitus  agno- 
scit  patronum/^  Servitutem  sibi  manumissus  in- 
ponit.  »huiC;  inquit^  debeo  manus^  operas^  testa- 
mentum^:  vindictam  magno  redimere  solent.  ,,Col.  5 
ludit;  inquit;  cum  avia/^  Bene  agis:  dum  eyertere 
vis  testem^  alterum  dedisti.  ^^convenit;  inquit^  illis/^ 
proba  convenisse.  speraverunt  effectum  mendacii— : 
qui  potuit  esse  sermo?  »nepos  meus  periit  flucti- 
bus  et  sepultus  est.  tu  tamen  vade,  aliquem  vena-  lo 
lem  adduC;  ego  agnoscam.c  perfectum  est  — :  non 
timent  deprehendi?  non  omnia  signa  confusa 
sunt.  si  odity  testamentum  potius  dementiae  accu- 
set:  dicat  subiectum,  dicat  falsum;  accusette^  quod 
filium  ad  mare  duxeris;  dicat,  tua  culpa  perisse.  15 
quare  deinde  tam  sero,  post  annos,  consiUum  initum 
est  eiusmodi?  res  inter  initia  urunt  et  livor  mora 
solvitur.  sed  ad  hoc  proficiscitur:  quaratione  alienum 
servum  evincit?  Modo  dicebam^  libertum  habeO;  at 
iam  praeiudicium  habeo:  si  testis  honestior  iuraverit,  20 
conficitur  controversia:  at  ego  multos  iudices  iuratos 
dabo:  causa  cognita;  excussa  et  absoluta  est.  nego 
solvenda  esse  iudicia:  hunc  esse  puerum^  inventi  sunt, 
qui  iurarent.  ^peregre^;  inquit.  illic^  dicis,  ubi  non 
gratia^  <[non  genuS;  non  divitiae,^  ubi  cttra  haec  25 
omnia  nuda  veritas  stabai  hoc  meum  argumentum 
est,  [quid]  quod  non  tantum  iudicatum,  sed  etiam 
peregre  iudicatum  est,  ubi  non  propinqui;  ubi  vix 
quisquam  era4;;  qui  patrem  huius  nosset.  at  her- 
cules;  quale  domi  iudicium  est?   ibi  solus  libertus  30 

1  eet  otn.  B  ||  2  per  AB,  corr.Aer  ||  mentitar  B  ||  4  hunc 
Aa  II  min'  A,  mnnus  B^  corr.  edd,  ||  6  inqnit  om.  B  )  ages 
tum  B  [  9  sermon  epus  Aa,  sermon  pos  Ab  ||  10  aliquam  B 
13  od<^er^it  Ro  \   19 — 20  h.  etiam  p.  B   ||   22  escussa  A 
23  solvendo  B  |j  25  ^non  genus,  non  divitiae^  JRo  ||  contra 
AB,  corr.  2?o  ||  27  *[quid] 


440  QUINTILIANI 

Tidt:  hic  et  ayia  defendit.  „Dedity  inquit^  libertos 
peciuiiam  Yenalieiario,  nt  praeyaricaretnr.^  Sane 
nec  aria  libertnm  timnerit  nec  Ubertna  Tenalida- 
rinm:  proba  libertnm  habnisse  pecnniam^  tnliss^ 

6  dedisse;  neceoM  ert  mnltnm  venaliciarins  poposce- 
ril  aeetimayit  enim  non  rem  snam,  sed  spem  no- 
stram.  age.deinde,  non  timet  libertns,  ne  ille,  qni 
pnemm  yendidit,  tibi  yendat  indicinm?  ne  Teniat^ 
ne  scribat?    Si  cormptnm   indicinm  non  probas, 

10  ricL  Agnosdt  aria^  qnae  maiorem  tempomm  par- 
tem  hnins  oblectatione  consnmpsit.  >filin8  mens, 
inqnit,  in  bac  aetate  talis  fiiit.c  inagna  est  testis 
notitia:  de  nepote  dicit  canaam;  nnllnm  testamentnm 
captaty  etiam  snnm  pignorat[nr].  ^Sero  hoc  placnit.^ 

16  hoc  f  et  tnnm  f  argnmentnm  est.  filinm  snstnlit  — 
pndicae  argnmentnm  est — ,  hnnc  cnriose  edncaril^ 
in  nnllnm  litns  dnxit.  ^ed|  filins  illam  notarii^  Si 
merito,  hnins  crimen;  si  immerito,  illins.  dic  qnare? 
immo  noli  mortnnm  illins  criminari  filinm.    non 

20  qneritnr.  ,^Sed  sperat  pecnniam.^  Primnm  eins 
aetatis  est,  nt  debeat  contemnere.  y^Odit  me,^  in- 
qnit.  Qnam  habet  ininriam  tnam?  nihil  qneritnr, 
nisi  qnod  filinm  tnnm  in  litns  dniisti:  ^i^eo  per- 
ierat:   nimimm   oscnla  sna   Tcnaliciario   inqninat. 

26  ;;Non  debeOy  inqnii^  rideri  inyita  filinm  agnoscere: 
mater  snm.^'  In  mnltis  nihil  matris  nltra  titnlnm 
est;  nec  noyercae  omnes. 

2  prevarica  A|  6  sed  rem  raam  spem  n.Ba  |  7  nec 
ille  B,  nt  illi  F  I  8  nbi  (A?)B  |  9  indicinm  Eo  |  12  digna 
AB,  corr,  22o  1 18  dici  B|14pigfiA|  pignorat  puero.  hoc 

placnit  Obr  ]|  16  hocne  tunm  arg.  est?  Bo;  fort.  *  hoc  et 
(>»  etiam)  menm  a.  est  1 16  on  *pndicitiae  (F)  1 17  dncit  B 
vocarit  B  1 18  immerito  A  |  19  in  moniliB  |  criminali  A 
28  ^i^deo  Aer  |  24  Yenalitiano  F,  venalitiarins  Pi,  guod 
fortasse  recipiendum  est;  sed  ne  tum  quidem  satis  apparet, 
guid  Sibi  vdint  itta  nimimm  —  inqninat 


DECLAMATIONES.  CCCLXXXVIII.  441 

SERMO. 

In  matrem  et  illa  Cicero  dixit:  >mater  enim  a 
me,  tametsi  in  hunc  hostili  odio  et  crudelitate  est, 
mater^  inquam,  appellabitur.«  sub  hoc  tamen  titulo 
insidiatam  filio  didt  quaesisse  periculay  ut  filii  sui  5 
bona  sector  possideret. 

DECLAMATIO. 

Nihil  quidem  ultra  haec  timendum  fuii^  et  supra 
fidem  laesus  est.  gratulari  tamen  tibi  inter  calami- 
tates  tuasy  cruenta,  possum,  quod  avia  secunda  he-  lo 
res  non  fuit  multa  sunt,  quae  animum  tuum  sol- 
Ucitent:  ingentis  patrimonii  hereditas^  et  gravior 
possessionis,  quam  sgei  iactura  est:  et  diu  cum  ea 
fuisti.  illa  tecum  (habeo  certum)  cogitas;  >si  re- 
cipiOy  ducet  uxorem,  quam  fortasse  cariorem  habeat,  15 
quam  matrem.«  ergo  sola  obstat  patrimonii  co- 
gitatio. 

A  piratis  dimissum^  a  fortuna  —  o  te,  liberte, 
inofficiosuml  —  reduxisti  non  ad  imagines^  sed  ut 
propius  amissam  dignitatem  aspiceret.  >etiam,  in-  20 
quit,  fortunam  meam  noyeram.^  non  est,  puer,  quod 
cum  liberto  queraris:  omnia  tibi  reddit,  praeter 
matrem. 

2  sqq.  cf.  Cic.  pro  A.  OluenHo  V  §  12  Nam  Sassia 
mater  huiaB  Aviti:  mater  enim  a  me  in  omxd  oaoBa,  tametsi 
in  hono  hostili  odio  et  orudelitate  eat,  mater,  inqoam,  ap- 
pellabitnr  |  8  ultra]  oontra  B  ||  12  ingena  P  ||  14  fdit  AB, 
cwr.  8ch  II  certnm  habeo  B  ||  19  nam  oimagineB  Aa  M8^ 
praeter  matrem  habet  hncusque  controversias  numero  CXLIII 
et  deinde  Uteria  maiuaeulia  HIC   lAM  INCIPIT   SENECA 

DECEM  RETORlT  PELICITER  (c/l  proUgg.)  A 


Index  I,  reruni,  yerboram  et  loeatiraiuiL 


A. 

a,  ab:  a  fide  alqd  facere  99, 
9  a  bellonun  cc^tatione  80- 
caiua  116,  22  initiniii  a  te 
est  356,  26  mana  mittere 
alqm  a  filio  438,  28 

abdicare,  abdicatio  d.  256 ; 
d.  257;  d.  258;  d.  259;  d. 
260;  d.271;  d.  275;  d.279; 
d.  281;  d.  283;  d.  285;  d. 
286;  d.287;  d.290;  d.291; 
d.  295;  d.  296-,  d.  298;  d. 
300;  d.322;  d.330;  d.356; 
d.  357;  d.  368;  d.  371;  d. 
373;  d.  374;  d.375;  d.376; 
d.  378;  d.  387;  204,  24;  243, 
25  lex  abdicationis  adver- 
sns  ferociam  invennm  con- 
stitnta  136,  11  cf.  falmen 
patri  adyersns  ferociam  ad- 
nlescentiae  datam  59,  6 
(abdicantis  yerba:)  discede 
de  domo  mea  54, 15  cf.  148,5 
abdicationnm  dno  genera 
109,  22  illa  omnibns  fere 
abdicationnm  indiciis  vnl- 
gata  pro  liberis  136,  18  cf 
297,  5  abdicent  me  boni 
mores  177,  17 

abdncere  alicni  nxorem  144, 
19  a.  al.  sponsam  153,  6  a. 
alqm  carissimis  pignoribns 
261,  9  a.  indicnm  animos 
316,  11 


*abnnere  alqd  4,  19 

abolitio  (indicii  d.  249;  d. 
294;  d.871;  d.  375  *a.  le- 
gom  202,  7  cf  refltitatio 

absolvere:  absolntos  pn- 
blica  acclamatio  proseqni- 
tnr  etc.  183,  15 

abstinere  animnm  ab  312, 
19 

accedere  (prope,  propins, 
prexime)  ad  22,  30;  44, 18; 
248,  3;  344,  11  a.  ad  fini- 
tionem  partis  adversae  102, 
19;  103, 5  a.  ad  Yota  mor- 
tis  91,  22 

accessio,  opp.  iactnra,  ali- 
cnins  rei  393,  17.  21 

accYdere  (casn  se.)  171,  8. 
14  mnlta  a.  possnnt  prop- 
terqnae22,14;  106,7  molta 
a.  poBs.  at  240, 13  plnrima 
a.  poss.  nt  239,  10  eztra 
accidentibns  (accedentibns?) 
cansis  103,  3;  104,  8 

accldere:  accisae  civitatis 
yires  96,  9 

accipere  («=  colligere,  in- 
tellegere)  aliqno  modo  12, 
8;  20,  22;  321,9  in  alqm 
yim  48, 16  in  alqm  partem 
235,  10 

acclamatio  pnblica  abso- 
Intos  proseqnitnr  183,  16 

accnsator  recitat  signatam 
singalomm  iadicam  senten- 


*  signum  est  correctnrae  adhibitae. 


INDEX  L 


443 


tiam(?)  398,  5  accnsatores 
oportei  esse  in  civitate  230,17 
actio  ^tiamin215,23  —  (a. 
forensis:)  actionemnonezitn 
indicii  constare  sed  introitu 
21, 17  ac.  non  contineri  non 
finito  iudicio  22, 20  actionis 
initinm25,ll8qq.  actiosnm- 
missa  (et  blanda)   55,  15; 

140. 18  actio  illa,  quae  in- 
vidiam  facere  solet  legatum 
non  solventibufl,. .  ut  dicas 
>quod  ego  memi,  quod 
ego  iure  peto<c  250,  ISsqq. 
actionem  habere  82,  11; 
348,  8  ac.  dare  (adyersns 
alqm)  4,  11;  26,9.  14;  82, 
28;  247,  4  ac.  da.  in  rem 
377, 22    actiones  proponere 

831. 19  actiones  in  perso- 
nas  dirigere  71,  11 

acuere  odia  contra  alqm 
329,  17 

ad  (=B8ecundum:)  7,12;  ad 
certam  formam  viyere  80, 
9  ad  yota  cedere  307, 2  — 
(srusque  ad):  ad  quemcum- 
que  numerum  17,  15;  ad 
tantum  numerum  per  sin- 
gulos  peryenernnt  46,  29 

adamare  278,  11 

ad[oo]gn08cere  338,  18 

addicere  cineres  patemos 
pretio  cenae  179, 26  —  ad- 
dictuB  d.  811 

addncere  alqm  in  discri- 
men  170,  3  a.  alqd  in  con- 
troyersiam  217,  10  a.  alqd 
in  exemplum  293,  12 

adesse  alicui  (in  indicio) 
78,12;  80,16;  153,19;  154, 
12;  280,3;  287,  H;  315,6; 
332,6;  407,22;  410,5;  415, 
8;  416,  9;  425,  20 


adfectare  genus  204,  4  a. 
tyrannidem 

adfectns  opp.  iura  107,26 
a.  et  iuris  quaestioneB^^O, 
19  a.  magni  iura  non  spe- 
ctant  172, 1  a.  non  semper 
sequendi  opp.  consilium  366, 
1  a.  neceBsitas  114, 15  ad- 
fectum  ducere  adyersus  alqd 
conBnetndine  179,  28  a.  to- 
toB  in  medium  proferre  108, 
3  adfectu  suspirare  202, 24 
adfectibuB  coninncta  quae- 
stio  141,  9  ad.  imponere 
177,  24 

adicere  alicui  rei  auctori- 
tatem  332, 22;  336,8.  —  {de 
pluaquamperfecto  7,  15  ad- 
htbito  cf.  352,  18) 

adigere:  deuB  ille  adegit, 
iuBBit  275,  9 

adiudicare  nuptias  alicui 
206,  2 

admini8tratioreipnb.371, 
9  Bqq. 

admittere  alqd  calumniae 
79,  20 

admoyere  morti  306,  13 
propius  a.  alqd  146, 26 ;  163, 
1  admota  usque  ad  san- 
guinem  manus  369,  12 

adoptio  d.  346 

adp, .  t;.  app. . 

ads. .  t;.  ass.. 

adulescentiae  familiaria 
crimina  419,1  a.error  159,2 
c/1152,23;  389,14(i^conceBsa 

adnlter,  adnltera,  adnlte- 
rium  d.  244;  d.  249;  d.  273; 
d.  275;  d.  277;  d.  279;  d. 
284;  d.  286;  d.  291;  d.  300; 
d.  304;  d.  810;  d.  319;  d. 
330;  d.  335;  d.  347;  d.355; 
d.  357;  d.  363;  d.  379  ad- 
nlterii  crimen  dnos  continet 


AAA 

X.  JL  X. 


INDEX  I. 


23,  1    adnltera  post  filitim 
iavenem  298,  14  cf,  199, 26 
adrersam  8,  4;  118,  21 

adrocatio  96,  2;  142,  5; 
318,  28;  316,  26 

adTOcatus  38,  16;  61,  14. 
19;  62,  6.  10;  228,  4;  282, 
8;  289,26;  291,20;  294,16; 
815;  26;  316,  7.  27;  862,29; 
408,  30;  <430,  17  ;>  436,  7 
opera  advocati  opjp.  fides 
testia  292,  6  adyocatormn 
lurtes  et  calliditas  316, 10 

(Aeneas)  v,  Romanns 

aequalitas  patrimoniomm 
70,  9 

aeqnitas  326,  2;  414,  19 
aequitatem  ipsam  spectare 
301,  9  a.  opp.  lex  106,  1; 
142,22;  265,17;  348,2;  cf. 
304,  13  sq.  Offp.  VOA  5,  8; 
26,  19;  43,  11;  102,  6;  142, 
9;  217,  22;  344,20  c/l  346, 
22 ;  352, 7  Ofp^,  (inrifl)  qnae- 
stiones  87,  2 

aeqnns:  ex  aeqno  viTere 
91,  13  ex  ae.  nnptias  fa- 
cere  28,  1  e.  ae.  erecta 
cervix  190,  7  cf,  par  —  ad/o. 
216,  24;  233,  1;  249,  25; 
898,  29;  413,  11;  417,  27 

a  6  r  i  alieno  satisfjEicere  321,29 

aestimare  litem  d.  *  383 
'qnanti  aestimet'  nota  verba 
postnlantinm  428,  28  tos 
aestimabitis  6,  29 ;  46,  28 

aestimatio  popnli  75,  16 
—  a.  (crimims)  136^  2;  428, 
17;  429,  3  a.  institiae  80,  7 

f^estimator  sai  32,  23 

aestns  animi  intns  ferre 
159,  22  qni  a.  intns  me 
agitantl  108^  24  ilios  oc- 
cnltos  atqne  menarrabiles  a. 


pati  138,  25  animi  aesta 
agi  227,  9 

aetas  robnstior  205, 10  ae- 
tas  ^liaec  (iuTenilis  ac.)  389,. 
15  a.  nltima  203,  25  non 
omnia  snbit  omnis  (nna?) 
a.  202,  26  bona  ^proce- 
dentis  aetatis  247,  24  ex- 
actae  aetatis  esse  266,  l^ 
aetatis  spatinm  37,  13  nl- 
tra  aetatem  dnrare  53,  23 
a.  Tetns  201,  17  a.  Tctna 
illa  et  antiqna  235,  14  cf. 
saecnlnm  d:  antiqnitas 

agere  Timm  136,  9  a.  do- 
minnm  323,  20  a.  patrem 
417,  25  a.  mitem,  indnl- 
gentem  866,  4  a.  insonmea 
noctes  54,  17  a.  indicinm 
24,  25  a.  negotinm  pnbli- 
cam  65,  15  a.  defendentia 
imitationem  59,  2  a.  Tcre- 
cnndiam  criminis  269,  8  a. 
paenitentiam  pacti  822,  26 
a.  discrimen  alicnins  rei 
370,  29  {ef.  354,  26  B)  a. 
dilectom  383,  2  a.  caram 
253,19;  366,29;  870,2^  (m 
iudicio):  a.  cam  aliqao  d. 
249  et  passim  —  a.  adTcrsas 
aliqnem  22,  13  cum  adr 
verbio  185,  11  a.  latins  59, 
15  a.  snspicionibns  163,  7 
a.  argpimentis  293, 6  a.  lege 
30, 9  affere  renm  alqm  (cri- 
minis  alicnins)  129, 18;  146, 
21;  166, 11  male  tecnm  agi- 
tnr218,20;356,9— agegutfi- 
deciea  (82,  12;  47,  8  etc.) 

agnoscere  fi^um  (exposi- 
tnm  praesertim)  saepissime 
a.  decem  milia  135,  15  a. 
patris  mandatom  182,  5  a. 
necessitatem  raptoris  189, 27 

album  21,  23;  414,  1 


INDEX  I. 


445 


alere  yirtatem  366,  14 
Alexander«  d.   328    conoi- 
tatus  ao  temerarina  iuyenis 
271,  6 

alienns  qpp,  pater  410, 12 
opp,  frater  268,  26;  261,  28 
cf.  411,  20  Bq.  alieniun  (ab 
re  8c.)  228, 4  a.  aboniB  mo- 
ribus  27,  17  alieno  animo 
amare  60,  10  aliena  pe- 
cunia  uti  120, 16  alieni  co- 
loris  178,  26 

alimenta  solyere  d.  278 

aliquis  {subst,)  293,6;  364, 

6;  376,16;  400,  20  (*1 67,  6) 

alligari  ad alqd 216,9;  226, 

8    alli^atus  in  ambitum  93, 

10  -  a.  m  omnem  seryitutem 

313,  18 

alter:    unum    aut   alterum 

argumentum  20,  21 
alternis  desperare  261,  6 
altuB:  altior  gratia  premit 
332,19  altioracriminal70, 
10  alte  exacta  manus  14, 22 
a.  exqnirere  292,  21  altius 
nocet  46,  11  *al.  repetere 
abdicationem  69, 23  al.  coe- 

Siase  134,  14  altissime  se- 
ent  haec  odia  196,  16 

amare  animo  alieno  60,  10 
a.  memoria  203,  16  a.  li- 
berorum  causa  161,  20  a. 
fide,  utUitatibuB  307,  14 
a.  nemo  in  altero  potest  nisi 
quod  probat  207,  29 

amatorium  d.  386. 

ambitioBUs  apud  alqm  421, 
4  a.  gener66,13  a.  pater242, 
20  ambitiosa  npverca  286, 
18  am.  mulier  393,  4  am- 
bitiose  alqd  facere  37,  21 

ambitus  hoc  mali  habet 
188,  19     a.   novum  genus 


148,  18  a.  in  constituendo 
iure  304,  11  a.  causa  173, 
11  neo  nos  extra  rerum 
naturam  ambitusponat  149,7 

amicitia  quae  tam  felix, 
quae  imitetur  fratemita- 
tem?  269,  6  amicitias  mo- 
rum  Bimilitudoiungit207,27 

amicus  d.  246;  d.  269;  d. 
289;  d.  307;  d.  308;  d.318; 
d.  332 ;  d.  346  amici  nomen 
269, 1  am.  no.  (sanotius  co- 
gnato)  proficiscitur  ab  ani- 
mo  214,  7;  cf.  hoc  nomen 
non  Tulgare  166,  21  prae- 
ferri  fratrem  amico  opor- 
tere  269,  6    amicior  98,  23 

amissio  rerumfortuita  267,3 
amor(>pp.furorl67,16  amo- 

rem  transferre  360,  6 
amplecti  mitiorem  partem 

legis  172,  23    a.  ex^emum 

patriae   solum   196,  26    a. 

titulum  alqm  310,  6 
amplexus  matrum  36,  29 
ampliare  ciyium  numerum 
76,  23     a.  iudicium  316, 17 

a.  declamationem  244,  24 
am  p  1  u  8 :  ampla  f ortuna  69, 9 

amputare  cervices  filiilau- 
datas  Blbf  4  a.  vocem  311, 
26    a.  vitia  96,  16 

ancilla  d.301.  ancillarum 
cupiditas  73,  14 

angustiae  fkcultatium  307, 
26  a.  eorum  qui  consultan- 
tur  (n  conferta  multitudo) 
340,4 

angUBtuB:in  angusto  omnis 
est  sermo  171,  16 

animadversio  131, 1;  *137, 
14  a.  contra  singula  de- 
licta  constituta  est  16,  26 

anima  magna  286, 9    a.  fu- 


446 


INDEX  I. 


giens  336, 24  animam  pro- 
rogare  298, 30  animas  fra- 
trmn  in  commilitio  habere 
113,  5 

animal  deo  prozimnm  ei 
in  contemplationem  onminm 
qnaecnmqne  mnndo  conti- 
gemnt  constitntnm  65,  16 
a.  cadncnm  circa  initia  ho- 
mines  snmns  204, 9  anima- 
lia  mnta  (comparata  cnm 
hominibns)  65,  10;  131,28; 
178, 12;  208, 2  ef.  an.  qnae- 
dam  catnlos  snos  ipso  ore 
in  pericnlis  transfemnt435, 
23  teramm  qnamndam  haec 
natnra,  nt  289,  3 

animns:  animi  imperiis  va- 
cant  423,  7  ef,  417,  4  ani- 
mornm  humanomm  mnta- 
bilis  natnra  213,  20  ani- 
momm  nnmina  207,  28  a. 
erectior  opp,  remissns,  fati- 
gatus  91,  5  sq.  («■  fortis 
a.)  a.  pecnnia  non  fit  364, 
2  ammum  alicni  facere 
438,  17  a.  iste  ad  con- 
temnenda  pericnla  paratns 
ex  meo  finxit  52, 26  (»  vo- 
Inntas,  propositnm)  a.  sn- 
spectas  est  188,  27  a.  ac- 
cnsatnr  156,26  a.  damna- 
tnr  2,  11  a.  punitur  272,  8 
animum  metiri  157, 24  an. 
interpretari  14, 4  de  animo 
quaerere  19, 9  animum  to- 
tum(?)  spectare  324,  11  c/1 
337,  5  a.  liber  est  147,  9 
a.  servitutis  176, 8  a.  regis 
periclitantis  271,  18  ani- 
mum  camificis  sumere  197, 
14  a.  pacti  324,  10  a.m 
hunc  dinerre  146, 29  animo 
gratiam  referre  322,  13 
animo  bono  9,  1    an.  malo 


216,  17    quo  an.?  140,  24; 

141,2;  372, 20 
annus:  non  peccant  hi  anni 

425,  25    anni  infeliois  con- 

tumeliae(?)   345,  7    annoa 

impares  adferre  (in  matri- 

moninm)  203,  17 
ante   actus   182,  20;   232, 

24;  244, 4;  263, 19;  423,20; 

425,3 
antiqnitas  (aBmaiores)181, 

6    a.  seyera  263, 13   a.  car- 

minum  201,  24 
anus  184,  3;  204,  5;  206,  5; 

336,  9.  23;  337,  27;  393,  3; 

431, 19    a.  inyerecunda200, 

2    a.  uzor  203,  16. 
aperire  artem  203,  28    a. 

pectus  308,  1 
appellare  alqm  de  stupro 

d.  279;  d.  364 
appellatio  135,4;  142,17; 

148,  20 
applicare  reprehensionem 

alicui  rei  257,  16    a.  renm 

legi  snae  379,  7 
apud  animum  patris  291, 10; 

300,4  a.  animum  snum  con- 

stituere  77,  13;  138,  7    a. 

animos    vestros    snspectus 

136,  7    apnd   alqm  (»  in- 

dicio  alicuins)  22, 22;  27, 5; 

50,  30  sq.;   51,  12;   (90,  9) 

a.  me  326,  11  cf.  331,  24 
arca  et  dispensator  362,  20 
archipirata  d.  342 
ardere:  ardens  in  mortem 

impetus  359,  7 
arena  191,  8    Indns  atque 

a.  67,  11;  191,4 
argnere  testam6ntnmd.264 
argnmentnm:    argumentiB 

agere,  ar.  oolligere,  probare 

(rem    non    miuufestam)    v. 

manifestus  -  argumenti  alqd 


INDEX  I. 


447 


dacere  ex. .  31, 30  in  a.  cri- 
minis  lege  agere  30,  9 

arma  nequitiae  316,  11 

armare  manus  in  viscera 
sna  260,  15  armari  prae- 
miis  adTersaB  tyrannos  293, 
30  -  a.  misericordiam  sai 
contra  gratiam  196,  18. 

armiger  193,  22 

arrogans  sni  aestimator 
32,  23 

ars  (tormentoram)  208,  18 
artem  adhibere  qaaestioni 
386, 27  artes  oratoriae  339, 
2  artes  oratoram  236,  1 
ar.  adyocatorum  316, 10  ar. 
Bervorum  et  filioram  (cir- 
comscribentiam  dominos  et 
patres)  299,  12  artes  no- 
vercalea  337, 6  artem  («»  ai- 
mnlationem)  aperire  203, 28 
artis  simolatio  98,  26 

a  r  t  a  8 :  artior  cotiiunctio  261, 
18    ar.  caritas  262,  3 

arx  t;.  tjrannus,  tjrannis. 

*aB  opp.  semis  324,  3 

asper  pater  v.  pa.  —  a.  ex- 
actor  4, 3  asperiores  in  con- 
troversia  102,  9 

a8pergitramoralqm281,19 

aspicere  alienam  matronam 
aliter  qnam  fas  est  160,  18 

asserere  alqm  (filiam)  d. 
338  a.  alqm  matrem  203, 
5  a.  aJqm  (in  libertatem) 
433,  22  omnium  qui  in  li- 
bertatem  adserant  commn- 
nis  £EbTor  223,  2 

assiduam  naerere  lateri 
307,  15 

assignare  caedi  saom  tem- 
pas  17,  5 

a  s  t  r  i  n  g  e  r  e  adfectibus  260, 5 

at  enim  octies  decies  (13, 24; 
28,  15  etc) 


Athenae,  Athenienses  d. 
292;  d.  323;  d.  339  Athe- 
nae  ab  eloquentiae  studiosis 
frequentatae  310,  16  Atiie- 
niensium  ciyitas  quondam 
late  princeps  vitio  contio- 
nantium  eversa  96,  8  sq. 
Athenienflium  Yetustissimum 
genus  273,  23  Ath.  solum 
venerabile  270, 26  Ath.  to- 
tus  populus  sacerdos  274, 4 

attamen  33,  80 

attendere  physicis  148,24 
attendite  341,  8 

attinet  nihil  220,  26  quid 
attinebat?  320,  23 

attollere  oculos  ad  inge- 
nuas  32,  9 

auctionem  facere  97,  19 

auctorare  se  d.  302  a.  se 
vilitate,  gula  191, 24 

auctoritas  quaedam  ex  ar- 
rogantia  96,  13  auctorita- 
tem  patemam  summittere 
53,  4  a.  alicui  rei  adicere 
332,  22;  336,  9 

audire  male  126,  11;  172, 
10;  179,20;  183,13;  410,1 
a.  m.  in  scortis  419,  2 

auf erre  ius  alqd  25, 28;  26, 
10  a.  libertatem  292,  15; 
295,  21  a.  mentem  7,  22; 
159,  8  a.  vitam  8,  26  a. 
virginitatem  30,  11;  218,  8 
a.  sacerdotium  31,  1  a. 
ignorantiam  malorum  48, 13 
a.  innocentiae  opinionem 
198,  12 

aura   populi  incerta  383,  1 

a  a  r  e  s :  aurium  delectatio  244, 
26  auribus  avends  accipere 
alqd  329,  29 

auspices(nuptiarum)161,ll 

avarus  nomine  rei  p.  81,26 
non  avaris  virtutibus  2Q1, 21 


448 


INDEX  I. 


avia  d.  888 

aTOTam  proavommqae  tem- 
poribas  8,  88 

B. 

barbarna  841,  2;  347,  4; 
365,22 

beaii  fractos  179, 19 

bellator  cnrras  201,  26 

bellam:  bella  odiis  non  ya- 
cna  406,  7  be.  non  esse 
tempuB  indicioram  869,  25 
belli  tamaltas  8, 2  b.  ardor 
ille  241, 21  in  bellis  longe  fe- 
licissimum  vincere,  fortissi- 
mnm  mori  etc.  841,  8  sqq. 
bella  cotidie  gemntnr  ad- 
TersnB  barbaras  et  bellico- 
Bissimas  gentcB  847,  8 

bene  cedere  19,  6;  108,  6 
b.  habere  420,  18  bene, 
quod. . .  209, 15;  260, 28  b., 
dii,  qn..  818,  17  b.,  for- 
tnna,  qn. .  260,  28  si  b.. . 
novi  198,  81 

bibere  liberalias  187, 24  (c/. 
216,  7) 

blandimenta  205,  9  b. 
pueritiae  68,  18 

blandiri  143,  28;  203,20; 
240,  20;  259,  7;  375,  25  b. 
sibi  297,  15 

bonitas  56,  20;  58,  22;  262, 
11    bonitate  labi  117,  22 

b  0  nu m  Bummum  94, 9  bona 
corporis  animique  et  eorum 
qnae^  extra  essent  94,  12 
bo.  bculorum  173,  8  bo. 
^procedentis  aetatis  247,24 
bona  (»re8  &miliari8)  d.  276 
bona  a  quae  detractia  i^e- 
nis  deprehensa  snnt  118, 25 
sqq.  bona  mea,  id  est,  quod 
liberum  in  patrimonio  meo 
et  quod  proprie  meumll9, 


20  sq.  bonornm  dimidiapars 
d.  264 

breTis  occasio  calumniae 
211,  22  b.  condicio  80,  1 
brcTi  morte  deficere  51, 10 
breTiter  agere  899>  9  bre- 
Tius  habet  statim  ign68cere 
373,  12 

Brnti  (populi  Bomani)  libe- 
ratores  93,  24 

bnstis  occnpare  fomm  123,7 

C. 

cadaTcra  hostiam  calcare 
9,12 

cadere  exceptione  86,  11 
c.  mntnis  actionibns  387, 28 
—  c.  (=»  incidere)  in  serTi- 
tutem  178,  13  in  calum- 
niam  103,  7  —  c.  in  ani- 
mum  alicuius  171,  5;  267, 
8  c.  in  cogitationem  ali- 
cuius  219,  23  qnomodo  in 
feminam  ceciderint  publica 
consilia  114,  13  suspicio 
cadit  in  alqm  259,  26  no- 
men  alqd  cadit  in  alqm  22, 
12  narrationis  forma  non 
cad.  in  prooeminm  330,  17 

c.  in  remm  naturam  29, 22, 
260,  26    c.  in  casum  171,  7 

caducum   animal  homines 

204,  9 
caedes:  caedisreu8d.277;d. 

284;  d.  313;  d.  314;  d.364;  d. 

366;  d.  379;  cae.  damnatus 

d.  324  c.  inprudens  t?.-  exi- 
lium  quinquennii  et  ind.  III 
caedis  inpr.  damnari  genns 
absolutioniB  18,  23 

caelebs  73,  3   opp»  maritus 

12,  9 
caelum:  caeli  aspectus  iu- 

cundus  181, 9  snb  caelo  286, 

26;  328,  27 


INDEX  I. 


449 


Caesar  Gatoni  voluit  igno- 
scere  423,  27 

«alcare  cadayera  hostium 
9, 12  c.  alicuius  patientiam 
262,  30 

«alculum  ponere  119,  3 

oalumnia  27,  21;  219,  9; 
292, 13 ;  313,  7  0.  Mbb,  128, 
4  c.  legifi  294,  17  calum- 
niae  ori|ro  129,  28;  204,  7 
ca.  occaBio  211, 22  ca.  nihil 
admittere  79,20  calumniam 
Buam  in  hoc  contrahit  2, 1 
in  ca.  cadere  103,  7 

oalumniari  circa  legem  78, 
27 

oalumniator  280,  5;  261, 
12;  812,  10 

Oamilli  98,  24;  184,  21 

campus  (comitiorum  locus) 
33,  26  eampo  exdudere 
alqm  36,  20 

candidata  saoerdotii  84, 18 

o  a  n  e  r  e  hero^s  20 1, 26  signa 
canunt  241,  29 

€  an  0  B  fiammeo  operire208,19 

capere  bona  79,  12.  18  c. 
alqd  de  bouis  413,  10.  24 
c.  cibos  162,  4  captae  ur- 
bes  84,  21  cf.  oapiiTitas  — 
c.  aliqoem  424, 11  c.  alqm 
scripto  callidiore  187,  9 
c.  (mente  sc)  libertatem 
pubucam  427,  19  c,  ima- 
ginem  alienorum  malomm 
369,  2 

capitolium  incendere  110, 
16 

captare  alqm  278,  13;  281, 
80  c.  hereditatem  13,  26; 
261,  6  c.  testamentum  434, 
26;  440,  14  c.  nuntios  186, 
7  c.  *admirationem  148, 19 

eaptio  200,  1 

x^aptiyitatis   invidia  202, 

Qaintmani  decL,  ed.  Bitter. 


14  cf.  84,  21;  374,23;  328, 
7  sqq. 

caput  yilissimum,  venale  in 
quamcumque  litem  333,  18 
capitum  paucorum  discri- 
men  370, 29  c.  hominis  pe- 
tere  62,  17  cf  302,  12  ca- 
pitis  iudicia  v,  iud. 

carnifez  14,  18;  130,  1.  8; 
241,  6;  836,  21;  390,  14; 
410,  11.  28;  411,  6  cami- 
fiois  securis217,  28  ca.  aui- 
mum  Bumere  197,  14 

caro  controTersiae,  opp,  ossa 
•t  nervi  102,  14 

castitas  13,  22  c.  ciyitati 
ante  omnia  necessaria  24,  8 

castrorum  sereritaB  242, 11 

castus:  castae  manU8  27d,  4 

c  a  8  u  s :  cadere  in  casum  171, 
7    casu  196,  29 

catenatus  362,  16 

Gato  386,  20;  420,  19.  20; 
428,  27 

causa:  in  c.  esse  106,  8;  109, 
3;  133,  9;  186,  28;  189,  6; 
226,22;  226,  4;  282,  2(bi8)] 
*296,  11;  366,  8;  368,23. 
i.  c.  habere  alqd  43^  21  — 
c.  mortis  d.  270;  d.  289; 
d.292  ({e/(nf««rl02,17sqq.; 
167 ,  1  sqq.  cf  16^,  24  — 
(c.  forensis :)  ponere  causam 
331,  26  in  oausam  educere 
26,  16  causae  latentes  et 
natura  conditae  278,  24 

cedere  bene  19,  6;  108,  6 
c.  in  contrarium  288,  6  c. 
ad  vota  307,  2  c.  in  reme- 
dium  878,  20 

celebrare  laudes  8,  27 

cena:  cenae  fides  268,  16 

cenBUS  86,  16;  70,  10;  186, 
3;  191,  2;  306,  27;  329,  12 
in  censu  et  tribu  esse  223,26 

29 


'450 


INDBXL 


aequo  190,  7  gladinmsiipta 
<  r  rcervioes  ,tenere!  197, 124  (  ee. 
;  1  laitdataa  aihpii^arei  8126, 1 4 
•ceteruimi  qnadep  40/j2B;  :81, 
12;i866y>88j;  B^^^^^&v  Gj  ta- 
-(.meu i:ip9i;«;V17«^  15)  •> ci^ 

ChaeroixL'6a,8a8yr9  ;:    ir:. 
;01ceTiO^  E^mfimlils  orlitoar^  in 
;  -.iroatris  poenae  .flnatei)  e,3C|taiii- 
-r)tit»)96y;l^  i:  l/ioefitojiiiB  pratio 

^o  01neiitk>[  lAddator  44i;  2 

Cf i  m  0  91  patds  «torpitfl  tieaido 
;:«orp^,fed6mit  191^  80  ;  ) 

c  i  n  e  r  e  8  patteraiaTitique  179, 
\  ]2B  t ; «. .  inpai  31282,  7  /  (J.  ^  i»- 

'^.  &U8t»  [128i'j7>ic  .i;i  U'.n    >)\n\ 

198:,  24  :^  jpfto^. :  sedeoiee 

,i(6,  (2i'7ft,a7'.e*(J^)/)  :  -.■:      :■) 

c  i  r  c  u  i  t  u  8  :(Terl»09rum)  80, 2 1 
c i r  c u m £e rr e "oculoA  48^ '  14 
leiroHT^flueiiBpecunia^a^i 
circumfusa  et  superyadua 
,<  itl,:l;9. ;  iciroumfasae  Tolup- 
.(i^im  82:9,  ;lO'.i  :■,•  ..;.:i:  :•: 
;Cij:^cum8:cribere  alqm  :d. 
..  848.):299^  12;  322,  10;.  847, 

28;  849,21;  886,  12.  15; 
:  898,2;  413^  26;  480,27  >c. 
:  Yecti|raliar  844^  14^ .  cireuim- 

flcnbi  iura:  tempore  188,10 
^.  ;  miseiicdrdliaiL  iudicum 
;  806,  26    0.  religiooem  in- 

dioii  802^  16. 

circumBcriptiov    circum- 

)  aoriptloni^  actio  d.  801 ;  d. 

.  848 ;  120, 9 ;  428, 19    diecur- 

-^ur  ad  :■  haxio  >  legem   eom 

rectum  ius  nequitia  exclu- 

BTms  ^ts864,  16  «q.  cf.  iof 

satip^am^Bdbilellcium;  ,      > 

,9itc  mx  ^ire  ot a  «fecaufta  boo- 

s^mnvk9i9iXlihA9i^^S^  eir- 


'capiaitaitiiium'  )tucba  .106,  S 

circumstante  &QliMa  268^  11 
loLr  buiki  Yfiniri  gratiaS86,'2i 
loix  0  a iiiye  rirer  ia  mandplimi 

860,  16   '  o;-  /;•)  ! 

c  i  ta;r.-e  iisienatcur^m  r  208i,  4  o. 
:  ireum.  168,  16  v  oaalqm  te- 
,^''.fitBm[2894  10,. •;'<■:  ;/.r  .■;.. 
-eit ^ri  o  t  ipdeua  qiiain .  «oehiB 
:  (jl^atripidanuit)  I8il^>7  :  r 
(ciitraj  Il,'.'26i27;)f88v  U.,X6; 
i<(4i$  >8;f?!^150  24;'  -68;;Q;::-98, 
t  ^7;}il84,^8;>156vL2;  264^1^2; 

276,1)  826/10r42l7^6;.  3*^489, 
,'^26>c  iOitrarprobtttionem;  esae 

6,  8  c.  mortem  stare  7.,  26 
,C];Ti}ia,0fiafiia'94i,^fil;rd6,  U 
ciyis  cui  integer  .atatuB.est 

0][p:    i^oiiLili^OBUB    26,  ,28 
('.iai8>'ciTiB  -2,^8'...  •;    ■  •;  >  .•    ,  •> 
'0itsitftB>(««9f|U(rb8):  17i7,  l-i — 

(»  ciyes)  ciTitatk.  animxLB 
3iT^lrtii8<|se^8,  27j  imimerum 
iOiTitaidarijrEd^re  268,  8    in 

numero  ciT.  :(e88e)  228,  10; 
(n342,'22'.. )  ■."..;.   ,f  .;  ,j 

.  e  [l]a  r  i  ta  t  em.    alicui    dare 
'^188/9-..  ^-    -r  . 
'Oi;aiiida::fbrtnna>71,  16     . . 
oiien8l94f)4  olient8add2^17 
roo  ^er<e :  K»getitiutt  loulpa  est 

200,  8  {^i  198^.9  Bq.  coaota 
.anatEimonia  focile  mstidiun- 

tur  208, 12  ; . 
oogitationes'   iiltimas    ad 

iudicem  reTOcare  420,  9 
,OOgBati78vi7.  20;;  388^14.17 
cognitor  863,  13;  398, 18 
.cognoBceJrerTitium  cogno- 
:  BCestium  219^  16  ef.  88,  10 
/sqq.;  184,  16    i 
.coherefi.170,  16 
Ciolligere  alqd  coniectmra 

90,  16;  278,  26  c.  al.  aa^ 
.  gumezitis  38,  8;  843,  19    o. 


ff' 


JNDEX  I. 


451 


•  filii  (mortni)  corpua  113, 17 
c.  ezpositam  411, 26;  418, 5 
c.  usum  miHtiae  382,  27 
coUocare  (sc.  nnptiis)  28«  17 
color:  coloris  aUeni  esse 
178,26  colori8proprieta8488, 
15  —  (declamatioiiis:)  140, 
20;  890,  1;  396,5  colorem 
alqm  qnaerere  contra  alqd 
312, 15  co.  introdacere  390, 
2  qnidqnid  contra  colorem 
talis  animi  dizerimns,  qno- 
dam  modo  contra  thema 
dioemns  243,  27  sq. 

coloratae  dedamationeB 
160,  32  sq.;  209,  82  sqq.; 
379,  32  sqq.;  429,  25  aq. 

coire  (per  yenerem)  208,  3 
c.  Hberorom  creandoram 
gratia  11,  16 

coitas  *12, 5;  c.  atqae  con- 
gressas  11,  26 

colladere  489,  6. 

comes  laboram,  sollicitudi- 
nom,  cararam  (azor  sc.)  50, 9 
c.  yitioram,  paraBitasl69,17 

comitatas  163,15;  190,11 
c.  fdgae  98,  20; 

comitia  d.  252;  d.  370  c. 
nostra  rapta  sant  atque 
translata  35,  21 

commendatio  283,  13 

commilitium  113,  6 

commilito  8, 16;  9, 11;  240, 
20;  406,  4  c.  eiasdem  or- 
dinis  225, 16  cadens  secan- 
dnm  latas  a  239,  4 

committere  {ahsol.)  387, 16 
—  c.  caasam258,12  c.  aoiem 
246, 6  c.  (in  manaa)  aliqaos 
195,  5  committi  com  patre 
54,  3  —  commiflsum  d.  341 
in  co.  Tenire  347, 21 ;  391, 22 

commodare  alicai  mannm 


175,  10  conunodatum  red- 
dere  428,  27 

commori  194,  13 

communis  locus  opp.  pro- 
prius  3,  2, 3  commane,  com- 
mania  214,  15;  304, 21  opp, 
propriom  165, 6 ;  232, 21  sqq.; 
237,  20  8qq.;  373,  16  com- 
manis  (compluribus  contro- 
Tersiis)  qaaestio  109,  18; 
243,  7;  283,  15  commania 
initia  85,  21  c  (utriasqae 
partis)  281, 1 ;  287, 24  com- 
mane  magis  bonam  yirtas 
erat  374,  27 

comparatio  samma  214,  4 
c.  legam  121,  2;  123,  13; 
cf,  86, 3  sqq.;  160, 7  sq. ;  193, 
5sqq.;  238,  15sqq.;  275,27 
sqq.;  348,  6  sqq.;  401,  10 
sqq. ;  413, 23 ;  c.  personaram 
269,  14;  430,  24  cf.  63,  10 
sqq.;  266,  18  sqq.;  276,  21 
sqq.;  361,  6  sq.;  417, 19  sq.; 
418,  2  sqq.  c.  meritoram 
861,  6  comparationem  cri- 
minam  facere  262,  16 

compendiaml7,10;  31,25; 
400, 18  c.  &mae  atqae  opi- 
nionis,  patiimonii  862,  24 

complecti  vidoitatem  199, 
24  c.  iJqd  yerbis  80, 11  c. 
alqd  (tn  fimHane)  7,  6  cf. 
comprehendere ,  *  continere 
c.  finitionem  103, 22  c.  non 
species  criminnm  sed  g^ 
nera  reram  301 ,  6  sqq. 

complezibus  poUuere  filii 
aetatem  (aequalem?)  199, 26 
ef.  298,  14 

componere:  compositum 
patnmonium  255,  26  com- 
positiB  aetatibuB  coacta  ma- 
tdmonia  203,12 — o.  animam 
84,  17    compositus  aetema 

29* 


452 


INDEXI. 


quiete  182,  1  —  c.  aliquos 
(ad  certamen  8C.)  198, 16  c. 
alqm  cum  alq  241,  24 
comprehendere  alqd  fini- 
tione  10,  6,  9.  18  c.  a.  lege 
106,  8.  comprehendit  lex 
alqd  Bcripto  21,  14 
compntatio  81,  8  c.  tem- 
poria  76,  6 

concessae  adulescentiae 
voluptates  69,  18;  889,  16 
Cf.  416,  11;  428,  1  sq. 
concinere  laudea  alicuius 
(defuncti)  296,  8 
concipere  d.  277;  d.  888 
c.  aJqd  animo  249,  3 ;  c.  al. 
mente  869,  6  c.  spe  victo- 
riam  118,  7 

concitatiore    spiritu    pu- 
gnare  840,  30 

coBclamatio  familiae  8,  2 
condicio  (in  raUofie  mairi' 
mami)  61,  29;  62,  6    c.  op- 
timae  puellae  216,  21 
conditor  iuria  68,  6  cf.  qui 
iura  condiderunt  197,  9    c. 
eonscriptorque  legis  130,  6 
confeBsio  habenda  non est, 
nisi  quae  a  aano  proficisci- 
tur   288,  24    c.  quaUscun- 
que  contra  se  pronuntiatio 
238,  27.    c.  {opp.  enuntiatio) 
habet     expressam     dolore 
multo  neceBsitatem  114,  26 
tconfessus  (B,  confoasus  A) 
omnibus  sceleribus  880,  14 
confessus     (activ.)    d.    314 
(pa88.).  confessa  argumenta 
223, 23  in  confesso  esse  184, 
1;  216,  26;  224,  4;  313,20 
confundere  familiai  stirpe 
incerta222,9   cOnfusalinea- 
menta433,17  co.&cies487,28 
confusio    128,  26    c.   per- 


mixtamm   utrimque   leg^o- 

nom  242,  2 
congressus  245,  9  (synan, 

ccitus)  11,  26;  12,  1 
coniectura   128,  15     con. 

Srobare  alqd  88,  8  e.  col- 
gere  alqd  90,  16;  273,  26 
ef.  manifestvm  ^  coniectu- 
ram  occidtius  dueere  146,28 
eoniugales  dii  868,  3 
coniunctio  *  19, 26«  261, 18 
c.  saagninis  78, 18  c.  quae- 
dam  eiusdem  ordinis  226, 
19  coniunctiomia  reverentia 

260,  6 
coniungere    alicui    filiani 

*  12, 26   crimen  legi  et  iuri 

coniunctum  284,  9 
coniurata  virtus  202,  2 
conscendere  ad  nefeks  418, 

24 

conscientia  bona  221,  16 

c.  torquens  286,  18  seque- 
tur  ista  c.  197,  16  habere 
alqd  intra  conscientiam  suam 
864,  9  c.  interyenit  alicui 
235,  26  saJya  alicuius  c. 
281,  26    V.  furiae 

conscius,    conscia   d.  307; 

d.  381;  316,26;  400,26 
conscriptor  legis  v.  con- 

ditor 

conscriptum  meum  39,  4 
consensus  civitatis  univer- 

sae  . . .  rumor  vocatur  38, 9 

<^con^8en8um  civit  esse  fa- 

mam  98,  27 
consequens  est  c,  inf.  377, 

21 

considere  v,  iudices 
consignare  voluntatem  te- 

stantis  212,  19 
consignatio  278,21 
consiliam  non  utique  turba 

neque  tumultu  constare  840,3 


INDEX  I. 


453 


consistere  intra  verbal39, 
2  yis  nomiiuB  huins  non 
appellatione  prima  consistit 
138,  11  qnaestio  in  eo  con- 
sistit,  an..  210,  22  -^  c. 
mente,  gradu  9,  16  —  c. 
cxmi  aliquo  (lege  aUqua)  30, 
2;  36,  11;  79,  8;  811,27; 
407,  13  c.  cum  al.  heredi- 
taria  contentione  270,  22 
c.  iure,  aequitate  142,  9 

consortes  potest  facere  ca- 
sus  opp.  socii  255,  22  sq. 

constare:  constat  ratio  182, 
22;  244,  4  co.  ultio  195, 
7  co.  alicui  iudicium  213, 
26  co.  fides  5,  5  cpnstitit 
fides  amicitiae  307,  28  co. 
innocentia  262,  1  co.  duo- 
rum  yoluntate  202,  22  co. 
ius  testamento  213, 7  con- 
stat  mihi  mens  821,  1  co. 
sibi  (Mss  tibi)  innocentia, 
sed  numquam  potest  con- 
stare  sibi  (tibi?)  fama  320, 
15  co.  copia,  temperamento 
(veneni),  ut  stetur  citramor- 
tem  7,  25 

constitutio  241,  5;  396,21 

constitutor  legis  137,  18 
constitutores  iuris  72,  20; 
79,27;  137,11;  co.  huius 
civitatis  255,  15 

constringere  alqm  neces- 
sitate  40,  6 

consuetudo  vulgi cotidiana 
385,  22  varia  gentibus  c. 
147,  10  c.  actae  pariter  in- 
fantiae  260,  5  c.  iudicio- 
rum  377,  20 

consul  non  perpetuo  citat 
senatorem  203,  1 

consumere  pudorem  178,10 

con8ummare(»n^.)22,2.24 
(trms.)  40,  13;  201.  3;  311, 


21;  371, 17;  c.  condicionem 
322,  23 

contactum  alicuius  fugere 
182,4 

contemptu  patris  51,  17 

*contentio  cursas  213,  9 

continere  lacrimas  {cf,  te- 
nere)  90, 24  curam  deorum 
intra  aidera  c.  94,  17  ad- 
ulterii  crimen  duos  continet 
^,  1  continetur  alqd  aliquo 
iure  339,  9  controversiae 
quae  hac  lege  continentur 
283,  16;  310,  27  contineri 
aliqua  re  {=>  effioi)  183,  23 

contingere  alicui  propius 
210, 14  voz  contigit  causae 
814,  17 

continuus:  eonidnuis  vicina 
satietas  203,  14  continuo 
cadavere  convivium  foedare 
263, 12  —  continuo  {in  con- 
cZuMone)  70, 21;  302, 19  non 
e.  16, 16;  82,27;  84,  3;  288, 
14;  813,5.11;  420,29;  427, 
5;  cf.  protinus  d?  statim  356, 
27  d;  utcumque  405,  28.  25. 

c  0  n  tr  a  quam  quis  existimat 
dicere  sententiam  110,  11 

contractus  132,  18 

contradicere  alqd  76,  25 
GD  a  contradicit  passim 

contradictio  77, 14. 22. 23; 
381,  25.  28  contradictiones 
ponere  331,  22 

contrahere  vultum402, 22 
c  populum  40,  17  c.  sa- 
tellites  90,  12  c.  pMloso- 
phos  in  unum  94,  5  c.  in 
unum  et  computare  80,  26 
c.  calumniam  suam  in  hoc 
2,  2  c.  cum  aliquo  (ratio- 
nem)  323,  17 

controversia  (=  dubium, 
dubitatio)  436, 8;  439, 21  in 


454 


IKDEX  L 


cooiroYmaaiii  Tenke  99«  17 
i  eo,  addocere  217, 10  Loo. 
dedacere  324, 15  eztnk  co. 
poB6re  If  12  co.  dhBittfie 
391,30  co.  fMoe  ^alieaQ 
308,  8;  312,  27;  404,  2;  co. 
&cere  l^  118, 24  eo.  1  xet 
indiealae  216,11  eo.moireie 
(alicm)  223,9;  361^4  po- 
tior  contcoTmaa  «loam  Ha 
113,  24  poenarnm  c.  399, 
14  —  (rAtflonc. »  «vmrgi^) 
e.  fcholaatica  279,  13  e.  2, 
29;  19,  27;  29,  11.  18;  88, 
13;  66,  14.  17;  61,  12;  69, 
26;  86,21;  109,  19.21;  111, 
6;  114,  1;  121,  3;  232,  17; 
243, 6.  7. 11;  283, 18;  311,1; 
372, 19;  422,  2j  divisio  eon- 
troTeniae  «.  dir.  —  eontro- 
Tetiiae  otea  et  nerri  102, 
11  eo.  Tiiea  180,  25  eo. 
omne  diserimen  102,18  eo. 
praeeentis  materiae  232, 18. 
22  eo.  hnias  generiB  873, 
16  co.  qnae  hi^  lege  con- 
tinentar  283,  16;  310,  27 

contnmaeiae  detrimentom 
emendare  216,  20 

contumelia  illa  indidi  9, 
6  cf.  249,  25  contnmeliam 
pnr^re  165,  25  contome- 
iias  m  quaeBtn  habere  178, 16 

oontnmeliosus  82,  11; 
172,8 

conturbare  humanitatell7, 
23 

conTentio322, 9. 17;  824,4 

conTersatio  87,  9;  160,24 
c.  ciTitatif  175,  26 

oouTertere  alqd  in  alqd 
227,  18  c.  alqd  in  conti»- 
rium  811,  19  c.  legem  ad 
ingenium  229,  25 

conTicium  moribui  alicuiuB 


Hcae  68,  3    in  e.  Teoire 

183,14 
conTietni   157,  7    c.   par 

190,1 
co  p  n  1  ar  e  matriwioninm  146, 

2    e.  aliqnoa  *67, 26    eo- 

polati  ammi  60,  16    copii- 

mta  haec  natma  23,  7 
corpuB    filii   eolligere  113, 

17    eozpora  Tirorum  eqno- 

mmqne  mixta  115,  23    e. 

nnam  efficere  ez  qnattaor 

sententiis  398,  28 
eorrnit  saprema  rita  203, 25 
CorTini  191,  22 
eotidiana  et  in  firontem  in- 

cnirentia  11,  27 

Cotjs,  Thracum  rex  432,  8 
creare  liberoB  11,  17 
credibiliuB  (adv.)  436,  20 
credere  v.  putare  —  cre- 
ditnm  ex  dote  392,  25 

credulitati  obrepere  162,12 
crescere    hereditatem    70, 

21    aliter  creri  164,  22 
crimen:  crimina  opp.  male 

dicta  253,  15;  297,  27     c. 

legi  et  iari  coniunctum  284, 

9    crimina  ejq>lere  184,  23 
criminoBUB  183,  18 
crudelitaB  TiderinonpoteBt 

quae  per  leges  Tenit  129, 21 
cruditas   167,  7;    252,  11; 
•    *886,  26 

cruentuB:  homo  c.  267,  13 
cruenta  (mater)  441,  10 
eruentiBB.  dominus  36,  20 
erueiftae  manus  409,  16 
cruente  multa  committere 
281,  25 

cruorem  ne  conspiceie  qni- 
dem  187,  20 

crux  (supplicio  adhibita)  d« 
880;  124,  12 


mJXEX  L; 


455 


^ttbiCrUlitrius^^Ti  t\^^ 

.18;.  290,  17;^    /'-':    ;  ••■..'•;, 

^^bicti^luiiAki:  iii^ilcere^inile. 

cabIculi'^TidorJt8ia,  3S 
<$tLl)iIia  (£^a,iftilm>  089^  ii;  J^ 
culleus:  in  culleuuL  ipetdte 

<$tlltuli  lSi6iili9.r'189«^/6;i408^ 
.^8:   (ii  diligdiktioi'  defbhnk- 

-^e^r  in :  878^  il^8i :  .  qvaSi  mihi 
«um Ji?  169^  20;i  198^  19; 
:S00^27;^9e,)24^>  428,  17] 

i^umtil  um  i  ixiiajoreBi  detera 
'habeniii  114^  1 

eun  c t&;ti  oii e^  'iuter  biixofs 
metus  196, 17 1 

«uxiicailosfodere  46^28^  /e. 
agere  118,  20->  '    ^'  '> 

o&pii  dit«(B  nixma  vitium  hu-^ 
.manae  m6ntitr^6l^4  'ti,per 
cuniae  484,  6  .  e.  Inei^i  226, 
'6;  816,  26  ex  .eupiditate 
(lucri  8C,)  pleraque  acetoa 
naseuntur  262^  18  cf»  864,* 
2  sqq.  cupiditatium  fteaoB 
tenere  66,  lOr  ^  c.  materul 
tiominis  206,  8        .        . 

cura:  curae  habere,  ut  114, 

.  4  curam  agere  alieuiuB  riei 
-263,  19;  356,  29;  370,  2 

<$uratio  14,20;  168,9;  nBO^i. 

curia  880,  7  - 

Curii  98,  21 

curiOBUB^  iurenia  200,  8  e. 
filius  290,  9 

cursus  *contentio  .218,"  9^ 

curyatis  ramis  fructus  179, 
11 

custodire  tacitam  otiani 
mentem  84,  18     c.  pacem 

-.37,  28    0.  amici  personam 


166,  13  c.  am:/p^a;158,r 
-6'  <c.  hdnc>modum,mtj  lM5, 

12  c.  famam  pro/bitaMs  i21^, 
;10 ,1  ^P  ni(^  dotos  152^  10 
c  tit  e^ '  id.n^  >zu>ni  ^a^ij^etn 
,liWel«re"B36,'.12;/r.:  ;,;■,■;  J 

Oyhieus^dvi  283..  >    '■' 


'•C 


l.'/J 


r.-ijM'; 


r;'.. 


damnarei .'  (jteMnatis: .  sibi 

^i|)8i295^  24v  damtanda^  cuij 

j^ditftt^  19^ j  20  -1    .  '■>  l  r>      ;, 

danins^tioi-i^ypdllata  ar  hod; 
^quod '  pUrisquei'  Crii^inUms 
-pecluni^  po^na  inponebatur 
256,  22 

damnum  '  idiiiissio  edrum. 
,il^e  habueris  (opp,'  po«ina)' 
-256,  16'sciq.?:  cf,.  430,  32 
.damna.  tix  ulla  tiind'  paeni- 
teniaa  snlnt  257v  19;  d;  ih- 
,inria  dialiumd.885  d.  iurxs 
.flklictiitiB  301,  80  d.  sepUl- 
tnrae8t7,27  d.  famae388, 
9  damiliiiconteiiderer272,18 

dariB  actionem  v,  actio  --^  d.' 
in  tormenta'  384,  16  d..'se 
-peciculo  421,  9  '—  (>••  con- 
cedere:)  d.  sdqd  odio  280,  5 
-d.delibias ^4,24 -^  (««» con- 
-stituere:)  d.  mOtes  ±52,  10 

debere^  iram  alioni  .224y  26 

debitor  d.  273 

de  C^d  er  e :  non  decedit,  sed 
corruit  suprema  Yita:203, 25 

decem  milia  d.  265^  d.  278^ 
d.  318;  d:  370;  d,  nril.  de- 
naribirum  83v  29  d.  annis 
.'exi&um'  implere  16,  27  ■- 

decenne  bellum  (Troianum 
«c.)  201,  28 

ddcldere:  decidentium  un« 
^tucum  ficagor  ~436,.22 

decldere  breTi  cohdicicme 
30,  1- 


456 


INDEXI. 


Decii  93,  22 

^decimare  exercitns  par- 
tem  871,  4 

declamatio  60,23;  244,24;  . 
330,  18;  331,  22;  *362,  28; 
d.  qnid  praestare  debeatl02, 
13.  16  cf,  diyiflio,  contro- 
yerflia,  materia  —  declama- 
tionis  modns  et  color  sic 
dncendnB  140,  20 

declamator  rectns  102,  10 

decolorare  alqm  392, 11 

dedicare  templnm,  dedi- 
catio  d.  323  dedicatio  eet 
qnae  denm  indncit  (in  tem- 
plnm)  273,  2 

dedignari  186,  12 

dedncere  alqm  aliqno  328, 
17  d.  al.  in  (ad)  pericn- 
Inm  374,  8;  379,  21  d.  al. 
in  indicinm  191,  10;  d.  al. 
ad  hoc  gennt  actionnm  220, 
11  d.  alqd  aliqno  266,16; 
d.  in  cnlpam  262,  2  d,  ad 
interpretationem  233,  26 

d  e  e  s  8  e :  deest  alqd  alicni  rei 
19,  22;  106,  16 

defectio  animi  atqne  cor- 
povis  62,  3; 

defensio  sera  post  damna- 
tionem  411,  13  defensio- 
nem  nltra  ezcnsationis  ter- 
minnm  proferre  62,  2 

deferre  nomenalicuins  22,17 

definitionem  seqni  167,  4 

deflectere  amorem  in  me- 
retricem73,18  d.inra228,27 

deformayit  cnltns  177,  2 

deformitas  yitae  yel  ncti 
61,16 

delator  d.  333 

deleotatio  anrinm  244,  26 

delicatnt  177, 1.17;  422,27 
delicati  miseri  66,  24  de- 
licate  educatns  129,  2 


deliciae  129,  2;  179,  7.  le 
(mris);  190,  8;  197,  17  d. 
diyitnm  178,  23;  328,  26; 
363,11  d.  peryersae  178, 97 
—  («»  argntiae)  804,  24 

delictnm  16,  26;  26,  10; 
137,  16 

delinqnere  16,  26 

demens,  dementia  d.  290; 
d.  296;  d.  316;  d.  828;  d. 
349 ;  d.  367;  100, 6  demen- 
tiam  non  poese  cnrari  374, 
1  de.  esse  ablatnm  remm 
onminm  intelleetnm  373,21 
d.  non  est  nnins  criminie 
402,  6  dementiae  signa: 
tractae  per  pnblicnm  yestes, 
non  reddita  salntantibns  no- 
mina  etc,  401,  26  sqq.  de- 
mens  et  sceleratns  et  furio- 
sns  296, 7  t;.  fnror  et  ind.  II. 

deminnere  se  40,  27 

demittere  se  in  periculnm 
374, 24  d.  bona  sna  in  alqm 
humilem  280, 21  d.  (dimit- 
tere?)  alqm  a  merito  sno 
240,  26 

demonstrare  alicui  yiam 
10,  2 

Demosthenes,  snmmns 
orator,  oppressnsyeneno  sno 
96,  18  JDemosthenis  roga- 
tio  d.  339 

demum  (femporaU)  298, 11; 
883,  4;  387, 10  (66,  27?  340, 
9?)  —  (s=  tantum)  68,  3; 
70,  6;  80,  18;  83,  6;  100,7; 
103,16;  187,12;  229,4;  289, 
17;  301,21  itademnm(..8i) 
61,7;  72,8;  127,6.26;  261, 
7;  310,23;  322,  22;  323, 11; 

denarii  83,  29 

depellere  qnod  obiectum 
est  41,  6  d.  alqm  inre  302, 
31    d.  alqm  ab  alqua  lege 


INDEX  I. 


457 


377, 18  depulsus  hac  pugna 
343,  16 

deperire  ancillam  190,  9 

deponere  bellnm  46,  8  d. 
propositnm  bellandi  46,  4 
d.  spiritum  359,  9  —  d.  pe- 
cuniam  3,  18  et  passim  — 
depositum  d.  245;  d.  269; 
d.  312;  d.  358;  d.  361  non 
est  in  depositis  simplez  con- 
dicio  etc,  5,  13 

deprehendi  subita  valetu- 
dine  97,  4 

descendere  aliquo  234,21; 
279, 16  d.  in  certamen  246, 
6  d.  i.  contentionem  361, 
17  d.  ad  hanc  *cont.  229, 
28  d.  in  iudicium  89,  3; 
219,  19  d.  L  hano  partem 
161,  25  d.  ad  hanc  neces- 
sitatem  50,  21  d.  a.  hanc 
causam  95,  19    d.   a.   hoc 

genufi  aotionum  220,  9    d. 
uo  usque  189, 13    inde  lez 

descen^t   13,  5     cupiditas 

in  animum  descendit  189, 1 
deserere  (a&sol.),  desertor 

d.  246;   d.  256;   d.  287;   d. 

304;  d.  315;  d.  346;  d.375; 

d.  387 ;  429,  5 
desidia  179,  17.  20 
desperare  yitam  128,  26 
destrinxit  se  lex  adversus 

alqm  272,  1 
detrahere    alqd   (finitioni) 

11, 8    d.  alqd  (»  semoyere 

alqm  rationem)  104,  15.  16; 

118,  14;  157,  11;  222,  17 
detrimentum  contumaciae 

emendare  216,  20   d.  famae 

149,  3 
deus  9,  9;  271,  24;  275,  8; 

284,  14;  429,  22;  d.  325  ille 

-mihi  proprius  deus  285, 11 

cf,210,b  deo  proximum ani- 


mal  (homo)  65, 16  dii  94, 15 ; 
115,25;  123,14.24;  d.274; 
168, 22 ;  187, 17 ;  226, 10 ;  236, 
11.  22;  333^  21;  368,  1  de- 
orum  numme  434,  31  dii 
inmortales  8, 11;  82, 1;  113, 
4;  116,  19;  122,  21;  235,20; 
236,  19;  263,4.  8;  268,4; 
d.  323;  d.  826;  d.  329  dii 
hominesque  181,  4;  264,  3; 
293,  21 ;  418,  23  dii  deae- 
que!  9,  8;  179,  2;  dii  boni! 
182,  10  dii  faciant  ut  87, 
15;  58, 28  bene,  dii,  quod. . 
318,  17  sed  dii  melius  261, 
13  alii  curam  deorum  intra 
sidera  continent  etc.  94,  17 
sqq.  cf,  236,  3  sq.  di.  inmor- 
tales  ut  peccantibus  graves, 
ita  satisfacientibus  faciles 
271,  10  dii  auotores  medi- 
cinae  96,  25  dii  coniugales 
368,  2     dii  penates  159,  12 

deverti  aliquo  311,  3 

deyexum  litus  436,  16 

deyotus  poenae  276,  28 

di c  e  r  e :  dictu  speciosa  36, 1 5 
qui  dicturi  (in  schola  sc.) 
snnt  44,  10 

diducere  animos  copulatos 
50,  15 

differentia  17,  16;  217,  8; 
221,23;  251,28;  291,10;  308, 
15;  343,  1;  362,  14;  378,23 

diff  err  e  famem  alicuiuB  170, 
22  distulisti  hunc  animum 
146,  29 

diffidentia  27,  2;  201,3; 
366,  8; 

diffidere  causae  154,  9  d« 
de  uxore  144,  9 

digerere  controversiam  per 
summas  69,  27 

dignitatis  exequiae  358,29 
di.  periculum  297,  11 


458 


INDBXL 


dilatio:  dilationig  capiditas 

naturalifl  iDprobis  homini- 

bm  264,  5 
diligentiBBima  inrifl  civi- 

tas  78,  19     dili^entisg.  ho- 

mines  (pnblicani)  344,  8 
di  m  i  d  i  a  pan  bonomm  d.  264 
dimittere  non  temsedcon- 

troversiam  991,  80  v.  de- 

mittere 
dinnmerare  sententias  77, 

IS 
dirigere  aciiones  in  perso- 

nas  71,  11 

dirignit  mens  152,  31 
ditcedere:  discedet  appel- 

latio  ista  (filii^  a  beneficiis 

meis  136, 6    discede  de  do- 

mo  mea  v,  abdicatio 
disceptatio  808, 5;    d.  pri- 

vata  166,  8 

ditciplina  oiyitatit  274, 12 
discordet  fratres,  discordia 

d.  328 
discrimen  temporis  8,  28 

d.  controyersiae  102,  18    d. 

agere   alieuins  rei  870,  29 

(364,  26  B) 
discntere   vincola  116,  27 

d.  servitntem  rei  p.  43,  16 

d.  luzariam  6,  26 
disertns   325,  22;    147,  21 

(lemma);  d.  383 
dispensator   d.  358;   362, 

21;  363,6;  483,  13.  19 
di8sidere261,20;  *261,12; 

287,  3 
dissimulare   alqd  42,  18; 

52,  20;  67,  29;  75,  12;  221, 

8;  275,  4;  383,  11;  350,  10; 

366,3;  379, 12;  380, 16;  395, 

13;  405,18  d.  personam  178, 

5    d.   doloris  profesBionem 

6, 16  dissimules  licet  186, 13 
dissolutuB  31,  31 


dissonantes  discordesque 
286,  28 

distortum  cor|ms  178,  25 

distraliere  ahquoe  motao 
dolore  886,  28.  28 

diyeTsa  pats  v.  pam  —  di- 
verta  snb8ellia332, 19  ezdi- 
veiso  o.  ex 

dires  v.  pauper;  pr<uteT£a 
d.  260;  d.  294;  d.  351;  d. 
852;  d.  382  orba  dives  d. 
876  deliciae  diyitam  (quae- 
rere  omnia  contra  natittam) 
178,  23  diyitum  delidae  ei 
loxnria  363,  11 

diridere  officia  pietatis43d, 
1  (»  bona  d.)  257^  24;  266, 
20  (70,  22)  (»  diyisionem 
facere  eontroversiae)  232, 
19;  243,  12;  826,5;  340,16 

dirinatio  158,  1  d.  nalla 
tam  certa,  ut. .  31,  12  di- 
yinatione  proyidere  189,  8 

diyisio:  quae  nihil  diyisione 
egent  nomina  60,  10  —  d. 
(controyersiae)  88,  12;  102, 
10;  232,  13;  248,  6;  348,26 
diyisionum  condicio  232, 16 
divisio  paene  hoc  proprium 
habet  ostendere  ossa  et  ner- 
yos  controyersiae  102, 10  — 
d.  (bonorum  sc)  256,  10; 
261,  15 

diyitiae  solent  adferre  in- 
firmitatem  362,  11  diyitia^ 
mm  ille  fulgor  356,  20  cf. 
pecunia 

diyortium  28,  9 

do]orerumpitl4,2  d.  temp- 
tat  alqm  386,  15  dolorem 
recidere  245,  19  d.  intra 
cogitationes  receptuB  abs- 
tulit  mentem  159,  6  d. 
mariti  130,  5;  138,  18  do- 
loris  professio  6,  16 


INDEX  I. 


450 


domina    pecnnia    non    in 

<  cunotiB  88,  20 

donare  capui  alicnius  167, 
4  d.  orimen  meritiB  222, 
19  donate  meritis  meis 
filium  241,  16 

dos  d.860;  200,15;  866,26; 
368,  4  dupla  d.  428,  4.  12 
dotis  frequens  mentio  190, 7 

ducere  (ad  supplidum  sc.) 
101,  27;  242,  18;  (285,  9) 
d.  in  ius  157,  18  d.  alqd 
ez  aliqua  re  81,  80;  191,  7; 
280,  8;  381,  10.  18;  866,  16 
d.  conieoturam  145,  28  d. 
colorem  et  modum  140,  20 
d.  adfectum  adTerBus  alqd 
179,  23  mazimam  partem 
defensioniB    in    hoc   ducit, 

'  nt . .  29, 29  d.  yerba  in  plu- 
res  intellectuB  246,  20  cf. 

.trahere  *-  multum  impen- 
diorum  ducere  847, 6  ducit 
meindignita8rei20d,24  du. 
(alqm)  species  38,  18;  291, 
25;  811,8  du.  (alqm)  ratio 
1298,  2  — -  d.  (ae*  numerare) 
alqd  inter  beneficia  294, 22 

dumtazat  877,  11 

duo,  Bimplicia,  Bingula  ta- 
men  127,  9  {ef.  84^2Bqq.; 
221,  4  sq.  et  V,  vis) 

dupliciter  15,  19 

durare  contra  dolorem  208, 
16  d.  ad  Bangninem  137, 19 
d.  in  hoc,  ut..  173,  16  — 
(a>  manere)  218,  28  Bq. 

duruB  pater  v.  pa.  —  duruB 

,ac  demens  104,  28 

E. 

ebrietaB  234, 8   ebrietatem 
.non  faoit  illa  potio,  poBt 
quam  concidendum  est  805, 9 
ecce  14,  19;  242,  24 


educere  alqm  (raptam)  ad 

magistratum  vel  magistra- 

tu8  «.  rapta.  —  e.  in  cau- 

Bam  25,  15 
effugere  non  pOBsumuB  uob 

286,  16 
effundere  splendidflB  opcB 

68^  12    e.  eztremum  Bpiri- 

tum  172,  7 
elementa  minuta  et  mira- 

bilia  (mutabilia?)  148,  26 
eligere:  eligat  ipse  152,  9 

e^gite  quem  velide  e8se211, 

8    elige  quod  yoles  220,  26 

cf  velle  (dt  436,  19  sqq.) 
elogium  278,  1;  279^  8 
eloquentia  d.  268    e.  non 

pluribuB  prodest  quam  no- 

cet  92,  15    e.   quid   est  si 

iustitia  valeat?  95,  22    elo- 

quentiae  studium  omne  circa 

verba  95,  24 
eloqui:   eloquendi  facultas 

42,  4  cf.  loqui 
emancipare     hereditatem 

178,  12 
emendare  contumaciae  de- 

trimentum  216,  20 
em  endatio  praeteritorum  8, 

24   emendauone  dignus  ani- 

muB  42,  17 

emereri  alqm  251,  23 
emer^ere  tumulo  406,  23 
em  etiri  longam  noctem  9, 15 
femittere    conscientiam 

817,  26 

emptor  familiae  212,  22 
en  66,10.12;  *  188, 21;  402, 

21;  410,26;  420,22;  421,2 
enuntiare  consilia  publica 

d.  272 
enuntiatio  {opp.  confeBsio) 

Yoluntatem   Imbet  et  ani- 

mum  non  coactum  114,  25 
epilogus  d.  338  Sermo 


460 


INDEX  L 


eqnitei  ^296,29:  eqnitibiu 
ftfttiitoiii  patrinioiiiiiiii  190, 
23  ordo  hic  (eqvester  «c.) 
ex  la^ideiiiilitiaehociioiiiai 
aecepit  191, 19  iiu  sedendi 
(in  XIV  giadibiu  »  ios 
equertris  ordudB)  implet  in.- 
gennitae  et  eensiu  191,  2 

erigere  cerricem  190,  7 

♦<e>rogarc  18,  82 

error  216,5  e.inentis 243,14 
e.  hnmanae  necesdtatiB  17, 
80  e.,proprinmhomini8  873, 
28  errons  odinm  non  sem- 
per  peneB  cognoscentes  184, 
16  cf,  cognoscere 

ernbescere  c.  vnf.  161,  24; 
168,  4;  188,  18  c.  accpron. 
neutr.  94,  18;  112,  28 

ernere  ocnlos  d.  297 

erumpere  qui  potuit,  emis- 
sus  140,  4  erumpit  dolor 
14,  2   er.  ingenuitas  189, 22 

esse:  esto  48,  7  est,  ut. . 
17,  29  est,  quare  241,  7; 
309, 24. 26  quid  est,  cur . .  ? 
87,  27;  100,  26;  290,  9  non 
est  (aliquid  causae  sc.)  quod 
33,  17;  126,  1;  355,4;  359, 
16;  412, 19;  417,  26;  441, 21 
nihU  e.  q.  89,  21;  92,  11; 
165,  18.  19;  166,  16;  169, 
14;  210,14;  242,7;  820,11; 
est  (»  superest  alqd)  quod 
6,  4;  120,  19.  20  sunt  qui 
108,  12;  820,  28;  s.  pleri- 
que  qui  128,  31  v.  fdturum 

et  . .  quoque  6,  1;  47,  24 

etiam  ut  130,  23;  ^180, 15; 
180,  23  etiam  . .  quoque  6, 
15;  124,  6 

eventus  causae6, 14  e.  eo- 
dem  reditnms  fderat  301, 24 

''yertere  ius  79, 10    e.  rem 


2>.  96, 14   e.  spes  adulescen- 

tiae  89,  20   e.  testem  439, 6 

OTersio  hostiom  164,  15 

ez:  Qoctde)  e.  adTerso  357,25 

e.  diTer8o78, 17;  93,26;  96,3 

e.   contraiio  339,  8.  12    e. 

aeqno  28,  1;  91,  13;   190, 

7    e.  pan  226,  19;  423,  25 

e.  animo  sno  refiBire  92, 12 

e.  bona  mente  fscere  sdqd 

49,  20  —  (iempordU?)  -feoi 

aostero  indulgens   394,  13 

—  (caiusaU)  esse  (»  nasci^ 

proficisci)  ex  326, 25  e.  fidn- 

cia  libertas  333, 15  e.  raptn 

nxor  13,  2;  27, 12  —  («=  se- 

cundnm)  e.  lege  alqd  fi^ 

cere  109,  10;  110,  20;  117, 

12;  149, 14;  256, 9;  401, 23; 

423,  14    e.  le.  fieii  2,  7    e. 

arbitrio  patris  nnbere  59, 

18    e.  TOlnniate  313,  22   e. 

Toto  318,  22;   420,  23      e. 

more  alicains  237,  1  —  ex 

parte  324,  8  &ts    e.  ma^na 

pa.  9,  18     e.   pa.   dimidia 

heres  324,2   e.  toto383,28 

exactor  asper  4,  3 

exaestuans  flnctus  436,  22 

exaggerare  opus  294,  6 

excaecare  d.  297;  389,  5 

excandescere  386,18;  387, 

26;  396,  16;  414,  12 
exceptio    85,  22;    322,  10 
exceptione  cadere  86,  11 
exciaere  sibi  spem  309,26 
excisa    Tirilitate    pretium 
producere  alicuius  345,  6 
excludere  alqm  iudicio  40, 
22    e.  alqm  (=  alicuius  ac- 
tionem)  26,  25;   82,  10    e. 
alqm  campo  (»  iure  suf- 
fragii   priTare)    35,  20     e. 
alqd  76,  6;  227,  2;  377,  16 
excusare  se  errore  17,  81 


INDEX  I. 


461 


6.  se  alicni,  quod. .  271, 19 
e.  panpertatem  412,  19 

excusate  253,  24  ezcusa- 
tius  148,  2 

*  e  X  0  u  s  a  1 0  r  6  8  cuiuslibet  in- 
pudentiae  294,  5 

excutere  legem,  quaestio- 
nes,  iura,  similia,  passim  e. 
numerum  populi  77,  16 

exemplum  facere68, 23  e. 
bonum f.  199, 2  e.  f.  de. .  15, 
4  in  e.  adducere  293, 12  in 
e.  adferre  293,  7  exemplo 
mei  ipsius  9, 3  malo  exemplo 
383,  16;  431,  5  e.  malum 
numquam  prodest  45,  10 
nocere  in  e.  16,  3  exmplo 
filios  inpendere  375,  10  e. 
posteritatis  293,  26  homi- 
nes  in  exemplum  soelerum 
constituti  293,  22  exempla 
ultima  scelerum  93, 19  cla- 
rissima  exempla  (studiorum) 
312,  7 

exequiae  200,  21;  433,  19 
exequias  dignitatis  ducere 
358,  29 

exercere  se  adversus  for- 
tunam  148,  15  e.  iudicium 
227,  16   faenus  e.  224,  24 

exercitus,  pars  populi  for- 
tissima  328,  4  magna  pars 
e.  in  me  cessat  406,  18  cf. 
8,  20;  241,  18 

exerere:  exerifc  se  petu- 
lantia  85,  1 

exhaurire  potionem  263, 
28  e.  terras  ^m  cuniculis)  46, 
24  e.  pecuniam  225, 8  edu- 
catio  exhausit  si  quid  super- 
erat  188,  6 

exigere  (=**=  explere:)  poe- 
naml8,  26  senex  et  exactae 
aetatis  266, 19  (»  defigere :) 
ferrum  per  yiscera  libero- 


rum  48,  4    alte  exacta  ma- 

nus  14,  22 
exilium  d.  254;  d.  266;  (d. 

334);  d.  351 ;  d.  365     e.  quin- 

quennii  d.  244;  d.  248;   d. 

285;  d.  296;  d.  305  opp,  per- 

petuum  2,  5  v.  ind.  II. 
eximere  (ream)  accusationi 

114,  28     e.  se  (»  operam 

suam)  alicui  314,  28 
exitu  mens  numquam  aesti- 

manda  est  145,  20     exitus 

constitutionis  huius  241,  5 

exolvere  se  vinclis  naturae 

418,  21 

exonerare  patrimouia  67 ,20 
expedit    167,  14.  15;    196, 

12;    198,  30;    204,  17;   281, 

20;  290,  15;  368,  22 
expeditio  247,  3;    e.  peri- 

culosa  226,  16 
expendere  satis  vindictae 

in  alqm  114,  18 
experim^ntum    latentium 

natalium   199,  22    e.   fidei 

res  difficillima  57,  9    expe- 

rimeuta  vitae  309,  21     ex. 

medicinae  379,  23    experi- 

mentis  cognoscere  93,  15 
expiatio  templi  82,  2 
expirare  200,  25 
e  X p  1  e  r  e  aliquod  tempus  15, 

11;    17,  1     e.   aliquod  ius 
.  12,4;  217,5    e.  verba  legis 

106,  12    e.(?)  in  alqm  cri- 

mina  184,  23 
explicare   vetera  philoso- 

phorum  monumenta  93,  23 

e.  fidem  223,  6    e.  fid.  le- 

gationis   283,  25     explica, 

explicate  17,  7;  221,  22  cf, 

226,  10 
exponere,  expositusd.  306; 

d.  338;   d.  358;   d.  372;  d. 


462 


INDEXL 


376  expontmn  colligere 
411,  26;  418,  6 

ezprixnere  fidei ezpeiimen- 
tmn  57,  8 

expa^nare:  arcem  expn- 
gnabit  optimiis  qnisqae  121, 
29  e.  (aJienam)  domam  73, 
12;  374,21  e.  pndorem  cn- 
biculi,  spem  liberomm  138^ 
23  e.  alqm  328,  2  e.  ab- 
Bcntem  fratrem  152,  19  e. 
animnm  alicoins  286, 5  ex- 
pngnari  mann  32,  13 

expngnator  pudicitiae,  pa- 
trimoniomm ,  caerimonia- 
rtun  etc.  294,  9  sqq. 

exquisita  ingenia  maiomm 
31,  4 

exB. .  V,  ex.. 

extingnere  turbam  dividen- 
do398,a  e.al(}mferro288,16 

extorqnere  indicibns  reli- 
gionem  117,  24 

extra  praeceptum  156,  24 
e.  casnm  esse  171, 9  e.  or- 
dinem  accidit  225,  24  e. 
quaestionem  est  301,  26  cf. 
322,28  e.  controversiam  po- 
nere  1,  12  e.  perioulum  p* 
76,  26    e.   rerum   natnram 

I).  149,  6  fe.  positae  vo^ 
uptates  337,  15  —  (adv.): 

exba    accidentibuB    cansiB 

103,  3;  104,  8 
extrahere  hostem  .247,  17 

e.  iudicium  254,  8.  9 
extraneus  53,  14 
extrarius  280,  19.  20;  281, 

6;  288,  18 
«xtrinsecus  circumdari.31, 

17     non  e.  has  fdrias  ye- 
.  nire  236«  11 
exuere  omnes  adfectus  167, 

7    e.   naturalem  indulgen^ 

^am  419,  13    e.  hanc  par- 


tem  persuasioniB  311, 24  e. 
nomen  hoc  (fratris)  322, 15 

exul,  exolare  v.  ^ilinm  et 
ind.  II.  exnl  domus  siiae 
68,  6  exulare  (a  domo  sc.) 
405,  1  ad  exnlem  inra  non 
pertinere   2|  4    exnl  inde 

.  dictus,  qaasi  ex  solo  patrio 
expnlsuB  400,  13 

exuIatuB  16,  15 

exnndare  satafitate  32,  6 

exuyiae  ducom  201,  26  e. 
decennis  belH  202,  1 

Fabricii  93,  21 

fabnla  (narratio  ficta)  381, 
10  &balae  opp.  experi- 
menta  335,  23  fabnlae  (an- 
tiquae  de  Fnriis)  235,  17 
ex  fabulifl  repetere  sapien- 
tem  95,  7  fieibuhun  affecre 
200, 31  —  (»  sermones  ma- 
ligni)  184,  2;  186,  4;  205, 
27;  360,  8  fabulas  novev- 
carum  efiugere  286,  18 

facere  auctoritatem  alicui 
99,  2  f.  soi  potestatem  20, 
28  fecit  his  bonis  hanc 
legem  13,  13  £  controyer- 
siam  V.  co.  —  f.  inyidiam 
alicai  v*  in.  —  f.  furtam 

.  t^.  fti.  —  f.  aliquo  vel  alicui 
63,  25;  314,  13  f.  alqd 
de  aliquo  196,  22  £Acere, 
ut  (s  efficere)  7^,  28  isL- 
cere  (»  committere:)  159, 
15  facere  rem  aliquam  76, 
24;  144,  6;  228,5;  363,4; 
371,  21  f.  r.  alicuius  124, 
29 ;  161,  23  f.  cim  advcrb. 
35,  11;  62,4;  99,7;  116,4; 
152,21;  216,3;  217,15.16; 
255,  19;  299,  7;  318,  12; 
320,  21;  370,  19;   375,  29; 


INDBX  L 


463 


.  (f.  fortiter  sot&pimme  v.  for- 
tis)  —  qnid  facit  ad.preees 

-  soMtndo?  146,  IS     Becxinda 

*  adyenmm  me  fiEUiiant  420,25 
•faeies:  faoie  adfectam  pro- 

dere  14,  11  f*  minax  flac- 
tas  .486,  2d  t  *freti  coii- 
snrgentis  487,  1  t  huma- 
liitAtiBl95,27    f*  tristisaimi 

*  contentionia  196, 18  f.  in- 
dicii  270,  11  faciem  pacis 
turbalre  152,  14 

f  a  cin n 8  ihdignam  I  419,  7 ; 
434,2  fiEMsiiioraindigna49,7 

faotam  opj}.  ioB  162,  20 

fabultaa  .  eloqo^di  42,  4 
—  supra  facultatiam  Tires 
185, 22  la.  nngiistiae  807, 25 

.  contra  fa.  rationem  812,  5 
magnitado  facnltatam  71, 14 

famas  lamam   eflse  ^eon^ 

.  s^nsam  ciyitatiB  98,  27  (ef, 
ramor)  f.  quae  de  se  lo- 
(loitar  33,  12  ad  fftmam 
itara  et  optima  45,  1  f. 
domuB  89^  19  f,  probitatis 
216,  11  f.  modfirationis  90, 
9  funaedetrimentaml49,8 

fames  aocipiendae  pecaniae 
5,  27  famem  alicaias  dif- 
ferre  170;  21 

familia  8,  2;  268,  11,  868, 
7 ;   868,  4    ffuniliae   nozio- 

.  ram.  65,  8     familias  name- 

-  rosiorefi  ignorare  88,  21  cf. 
:  188^  8  familiam  emere  100, 
. '  21  familiae  emptor  212, 22 
,  —  familias  incerta  stirpe 
.  confandere  222, 9  filii  fami- 

-  liae  287,  8 
familiaris    sacris    animua 

273,  5     familiarior   aliqaa 

caasa  280,  22 
fastidiose  eligere  486,  26 
fatum  66,4;  69,6;  97,  12; 


122,  27;  124,  7;  *  163,  28; 
196,  21;   254,  11;    307,  2; 

,  885,  24,  25;    420,  10      fato 

.  interveniente  20,  24.  £ata 
sabtrazerant  aapplicio  20, 
25  noYum  f.  Bortiri  67,  25 
f.  domos  nostrae  155, 14.  20 

fayor  ille  popali  144,  17 
{cf.  137,  24)  f.  omnium  qoi 
in  libertatem  adseraat  228, 2 

fecunditas  286, 18  f.  non 
semper  properat  28,  18 

femina  citiafl  aenescit  203, 
16  f.  inbecilla  res  est  332, 
9    feminaram  mores  132,  4 

«  feminas  imitati  paeri  329, 
6  cf.  345,  7 

i  e  r  e  a  1  a  onerare  avibas  179,9 

ferre  fortanam  secundam 
iadieii  229,  17 

festinare  it.  bomib  438,  3 

fetns  feraram  pecadomqae 
204,  10 

fides  opp.  utilitates  307, 18 
fidem  publicam  appellare, 
quae  inter  piratas  sacra  est, 
quae  inter  armatoa  hostes 

.  inducias  &cit  91,  16  sq.; 
fid,  pab.  invocare  89.  7  f. 
sacra  inter  bostes,  sacra  in- 
ter  piratas  etc.  356,  2  sqq. 
f.  ez  pari  facilior  speratiu: 
226, 18    f  sceleratorum  in- 

.  ter  se  207,  10  f.  constat 
apadalqm5,5  fidemdarel4, 
9  fi.  debere  183, 5  fidem  suam 
alicui  impendere  56,  29  fi. 
perdere  289,24  fi.  explicare 
223,6  fidem  legationis  ex- 
pUoare  283,26  fi.maritalem 
praeBtare  821 ,  20  f.  praesta- 
tur  aiicuius  summae  132, 21 
fidei  ezperimentum,  resdif- 
ficillima  57,  9  fi.  *momen- 
tum  226,  26     f.  cenae  263, 


464 


INDEX  I. 


16  f.  tormentonim  101,  7 
f.  nomiDis  certa  259,  4  f, 
testis,  opp.  opera  adyocati 
292, 6  fide  bona  172, 2  si 
nlla  est  dicenti  f.  296,  10; 
61,  28  Bupra  fidem  441,  9 
fidei  commisaam  d.  826 

fidncia  innooentiae  26,  24; 
880,  16;  408,  29  f.  firma 
372,  21 

fignrarnm  gnlosns  311,  8 

fignratio  431,  23  fig^nratio 
snpplicii  426,  12 

f iliuB:  filioB  plemmqne  snae 
potCBtatiB  eBse  etc.  49,  22 
Bqq.  ef,  pater 

fingere:  fingamns  tricies^ 
fingenotHe»;  fingite  104, 20; 
223,  29;  234,  16 

finire  poteBtatem8aam218,3 
finitiun  iuB  2lV,  13  fini-taxn 
iri  369,  13  —  (»  finitionem 
ponere)  7, 4;  102, 16;  342, 12 

fmis  vitae  beatae  94,  13  — 
(«  finitio)  finem  *refellere 
849,7 

finitio  7,  12;  162,  23;  349, 
1.  17.  f.  vera  103,  22  f. 
nomini  snfficit  11, 20  f.  in- 
terim  falsa,  interim  pamm 
plena  10,  18  f.  qnomodo 
optime  constitnatm:  10,  2 
sqq.;  11,  21;  7,  4  sqq.  fini- 
tiones  ntrimque  ponere  243, 
10  finitionem  confirmare 
10,  21;  349,  6  fi.  Bubver- 
tere  10,  21  fi.  *refellere 
349, 6    fin.  alqm  ferre  267, 1 

*fi8cus  347,  10 

flagella  et  ignes  196,  9; 
198,  22;  277,  19;  336,  18 

flagrare  impetn  360,  5 

flammeo  operire  canos  203, 
19 

flere:  yerendnm  ne  flentem 


iudices  damnent  102,  7  cf. 
363,  27 

fl  o  r  e  m  aetatiB  amittere  (x>er- 
dita  yirg^tate)  129,  9 

fons  causae  438,  22  f.  pbi- 
loflopfaiae  93,  27 

forensis  contentio  176,  26 
forenses  insidiae  187,  8 

forma  iudicii  6,  27;  78,  30 
f.  testamenti  95,  14  f.  vi- 
vendi  certa  187,  12  f.  ser- 
vitntis  343,  3  f.  liberiatis 
349,  25  —  captivae  f.  prae- 
stantior  201,  26 

formare  mores  134,  30  f. 
mdem  civitatem  leg^bus 
79,28 

formosuB  v,  spedosus. 

formula  contentionis  92,  7 
f.  ezcidere  377,  12  f.  er- 
rare  62,  16  —  formulae  sol- 
lemnes  250, 14;  428, 28  (64, 
16?) 

forsan  404,  19 

fortis:  (vir)f.d.246;  d.249; 
d.  258;  d.  266;  d.  271;  d. 
278;  d.287;  d.293)  d.  294; 
d.  295;  d.  297;  d.  303;  d. 
304;  d.306;  d.310;  d.  315; 
d.  367;  d.  369;  d.  371;  d. 
375;  d.  377;  d.  387;  v.  ind. 
II.  (ilndem  fortiier  facere) 
—  f.  adversus  in{iEuit<rm(ma- 
ter)  205,  8  f.  ^ater,  opp. 
miti8l62,10  fortiorem  puel- 
lae  vocem  imperare  108,  1 
fortiter  (fortius)  dicere  63, 
5;  107,  2;  129,  27;  142,  7 
fo.  contendere  42,  24  fo. 
confiteri  129,  18  fo.  spon- 
dere  120,  12  fo.  ferre  168, 
3;  163, 12  fortius  agere  66, 
20  fo.  consistere  cum  ali- 
quo  36,  11  fo.  defendere 
228,  6    fo.  vindicare  69, 19 


INDEX  I. 


465 


fortnna  42,  22;  174,7;  216, 
5  fortnnae  potestas  811, 19 
fortnnae  ininria  97,  6;  228, 
21;  817,  19;  826,26;  827, 
8;  829,  1  fo.  in.  labi  68, 
24  f.  fatigari  solet  et  in 
fine  deficere  112,  28  ad- 
yersus  fortunam  se  exercere 
148,  15  tu,  fortona,  fJEMsieB 
quod  occurrerit  108^  10  tu, 
f.,  melius  196,  20  bene,  f., 
quod. .  260,28  —  (sc,  mala) 
818,  80  f.  sortis  27,  6 
sortitionis  264,  10  t  iudi- 
cii  416,  28  f.  iu.  secunda 
229,  17  f.  iu.  dubia  408, 
26  f.  testamentomm  281, 
8  —  (=»  res,  condicio)  309, 
7  plur,  226,  6;  864,  21  f. 
ampla  69,  9  f.  clauda  71, 
16  fortunaeinbecillita8279, 
26    superior  f.  67,  2 

f orum  d.829  templum  quod- 
dam  pacis  128,  6  f.  coti- 
dianis  iurgiis  siarepere  vide- 
mus  288,  19  f.  opp.  scho- 
lae  declamantium  279,  16; 
881,  17  sq. 

fragor.  signorum  8,  8  f. 
armorum  289,  6  f.  unda- 
rum  436,  22;  487,  14 

*fragran8  mero  177,  4 

frangere:  fracta  tela  116, 
22  mora  frangit  subitos  in- 
petus  247,  18  fracti  mili- 
tum  animi  249,  6  fracta 
ratio,  clauda  fortnna  71, 16 
cf.  392,  18 

fraternitas  d.  821 ;  286, 26 
f.  quaedam  tpropositorumf 
animorum  266,  22  £r.  quid 
est  aliud  quam  divisus  spi- 
ritus  et  quae  ad  tuendos  nos 
a  natura  conoessa  sunt  mul- 

Quintiliani  deol.,  ed.  Bltter. 


tiplicata  260,  9  sq.  fratemi- 

tatis  velut  portus  ille  261, 22 
fratres  d.  268;   d.  286;  d. 

821;  d.  828 
fraudare    aliquem    gloria 

201,  4 
f r  e  n  u  m :  frenos  cupiditatium 

minus  tenere  66,  10 
*fretum  437,  1 
frons  ficta  (philo80]phorum) 

96, 12    f.  paulo  molhor  (opp. 

fortissimus  quisque)  67,  12 

in  frontem  incurrentia  11, 

28  primafronscausae  199, 16 
fructus   percipere   (posses- 

sionis)  22,  4     f.  beati  179, 

20    f.  pleniores  reddere  28, 

19     fructu  yirtutum  inpo- 

tenter  uti  240,  19 
frugi  6,  28.  28;  216,  8;  488, 

21.23 
frugalitas  6, 2;  70,  26;  176, 

22;   187,  18;   206,  10;   297, 

9;  310,  1 
frugifera  succidi  videre  36, 

26 
fuga  abesse  843,  6 
fugere:  fugiens  anima  336, 

24 
fulcire  rationem  ruentispa- 

trimonii  392,  14 
fulmen  d.  274    v,  ind.  n. 

sepultora  —  fnlmina  velo- 

citer   cadunt   217,  27     ille 

qui  fnlmen  vibravit  122,  24 

fulmen  patri  datum  (abdi- 

catio)  69,  6 
fulminare  120,  26 
fumans     sanguine     manus 

162,5 
fundamenta    cepit    causa 

354,  10    fundamentis  nullis 

niti  387,  13 
f  u  n  d  e  r  e  tantum  hostilis  san- 

gninis  241,  18 

80 


466 


INDEX  I. 


fnndus  paterniia  avitnsqne 
179,19   I.  maritimiiB  433, 16 

funuB  Yiyum  200,  24  fune- 
ris  pompa  295,  26 

fur,  furtnm  d.  341;  d.  361; 
267,  9  furtum  opf,  sacri- 
legium  30, 17  1  pmm  195, 
26  1  facere  16,  21;  348, 
5  f.  fac.  iuri  16,  26  f .  aU- 
cui  remittere  16,  2 

furere,  furor,  foriosus  d. 
256;  d.  290;  198,  1;  d.  314 
fhrere  in  aliqua  opp,  amore 
stimulari  157,  15  magnus 
impetuB  et  furor  138, 21  fu- 
ror  {opp.  fiducia)  194,  1 

furiae  236, 15;  277,16  non 
extrinsecus  has  fiiriaB  ve- 
nire  .  .  conscientiam  esse 
quae  torqueat,  animum  esse 
qui  urat  236,  11  sqq. 

f  u  t  u  r  u  s :  ad  cogitationem 
post  se  futurorum  121,  21 

G. 

gelare  sanguinem  378,  14 

geminare   merita  9,  9     si 

qua  in  nobis  natura  gemi- 

navit  260,  8    orbitas  gemi- 

nata  327,  24 

geminae  sorores  d.  270 

geminatio  criminis  220,  4 

generales  quae8tiones29,19 

geniale  torum73,14;  161,21 

genua:  ad  *g.  iacere28, 28 

a.  g.  proYolvi  63,  31;  376, 

7    a.  g.  procumbere  216, 13 

genus:   genera  rerum  opp. 

species  criminum  301,  8  — 

(»  familia)  neg^tum  seryo 

204,  4 ;  438, 24  sq.  cf.  223, 25 

gladiator  d.  302;  248,  23; 

427,  11    gladiatoris  nomen 

ex  quo  ductum  191,  7    pes- 

simum    gladiatorum   genus 


198, 13  multi  se  a  gladi»- 
torum  vulneribuB  avertunt, 
quamquam  iUud  spectacu- 
lum  in  parte  poenarum  est 
etc.  137,  21  sqq.  sed  cf.  65, 
2  sqq. 

gloria:  gloriae  loco  dicere 
alqd  267,  4 
Gracchi  96,  13 
gradus:    gradum    eundem 
&cere  203,  24     gradu  con- 
sistere  9,  16    per  g.  Tenire 
ad  alqd  438,  22     g.  here- 
ditatum  24,  12  —  "MV  gra- 
duB  (theatri)  190,  19    gra- 
dibns  prohiberi  ih.  24 
Graecia340,21.26.  31;  341, 
6    notissimus  Graeciae  dux 
Ulixes  368,  25 

grasBatoribus  et  latroni- 
bus  paene  licentiun  damus 
230,  20 

gratia  illa  prima  apud  ma- 
ritum  futura  praerepta  est 
129,  10 
gratiosus  39,  27;  44,  7  po- 
tens,  g.  43,  24 
gratuita,  ut  vulgo  vocan- 
tur,  odia  281, 11     virtutes 
debent  esse  gratuitfCe  402, 17 
gratulatio   49,  6;   58,  20; 
165,  9;    314,  27;    383,  20; 
434,  9 

gravare  corpus  7,  22    gpra- 
vat  causa  419,  12 
g  r  a  V  i  s :    gr avior    sapientia 

156,  17 
gremium   nutricis   204,  13 
gremio  tuli  vivum  funus  200, 
26 

grex:   greges  iUi  ministro- 

rum  188,  8  cf  33,  21 

gula:  g^nlae  servire  178,  12 

per  gulam  ventremque  trans- 

mittore  64, 18    g.  se  aucto- 


INDEX  I. 


467 


zare  191,  24    gulae  yolup- 
tas  368,  27      - 
gnloBus  figoraram  811,  B 

H. 

habere  alqd  pro  alio  3,  7; 
22,  23  h.  alqd  Bnspectom 
144,  25  curae  habendum, 
nt. .  114,  4  aibi  h.  398,  12 
res  snas  b.  h.  72,  30  h. 
quare  280,  27  h.  qnod.. 
347,  1;  421,  6  h.  cnr  422, 
4  Ci^rtnm  habeo  49,  7;  198, 
27;  841,  28;  441,  14  ne- 
cesse  h.  c.  vnf.  26,  3;  136, 
8;  148,  6;  162,  11.  16;  178, 
20;  299,26;  326,5;  834,20 
snperyacnnm  habeo  qnae- 
rere  19,  8  breviuB  habet 
ignoscere  373,  12  partic. 
habens  385,  8;  391,  13  ha- 
benti  434,  22. 23  habentem 
41, 11;  70, 8  iwtrans.  («»  se 
habere)  420,  18 

habitns  reomm  432,17  ha- 
bitn  alicnins  (esse)  145, 18; 
147,  4.  6;  348,  21;  350,  12. 
27;  395,  2.  19 

haerere  388,24  h.  comitem 
i^cni300,4  h.  lateri  alicuins 
307,  16    haeret  ins  156,  27 

heronles  222,  13;   439,  29 

me  hercnles  161,  18;  163, 

28     hercule   his  et  vicies; 

me  hercule  aemeZ  et  vieies 
hereditaria  contentio  270, 

22 
hereditas:  partem  heredi- 

tatis  ^fiscns^  sibi  yindicat 

347,  10  cf.  ind.  11. 
heroes  iUi  primi  201,  25 
hic:  hoc  est  86,  6;  212,  15; 

217,  18;  253,  17     (CMWi  *n- 


terrogatione)  117,  5;  196,23 

hoc  erat  illnd  202,  2 
histrio  427,  11 
hodiernnm  indicinm  23, 26 

hodiema  contentio  92,  27 
homicida   66,  26;    232,  3; 

806,  2;  400,  22 
homicidinm   87,  18;    259, 

18;  302,  11;  339,  19 

homines:hominnmmi8eriae 
420,  16  ef.  246,  8  sqq.  v. 
animal 

honestns:  honesta  conten- 
tio  111,  18  honestior  per- 
sonall8,14  te8tisho.489,20 

honor  pretiosissimns  pan- 
pemm  censns  85,  16  in  ho- 
norem  alicnins  40,  6;  123, 
22;  205,  19  honorem  ha- 
bere  alicni  187,  15;  248,9; 
251,  22;  293,  25;  296,6  in 
honore  alqm  ponere  188, 16 
honor  yirfntis  240,  24  ho- 
noris  inincnnda  necessitas 
233, 13  honorem  lateris  ce- 
dere  63,  18 

horret  animns  recordari,  re- 
fnginnt  cogitationes  109,  1 
cf,  Verg.  Aen.  2,  12 

hostia  284,  15.  22 

hostis  yictor  202, 6  cf  cap- 
tiyitas  —  hostinm  terga  yi- 
dere  9,  12  h.  yidetnr  aJie- 
nns  248,  15 

hnmanitas  pnblica  89,  80; 
41,  14  h.  le^B  43,  9  hn- 
manitatis  facies  195,  26  — 
(e»  facilitas)  h.  freqnens 
188,  15 

hnmanns:  '^'hnmannm  est 
820,  18  hn.  genns  61,  8 
hnmana  ingenia  97, 1  neoes- 
Bitatis  hnmanae  error  17, 30 
yitinm  humanae  mentis  261 ,4 

30* 


468 


INDEX  I. 


I. 

icere:  ici  falmine  d.  274 

ictus  85,  6 

igitur  {primo  loco  positum) 
21,18;  34,21;  40,18;  77,12; 
295,5;  307,30;  323,20;  324, 
6;  354,  23;  378,  3;  413,  19 

ignis  utrum  esset  initium 
rerum  148,  24  ignes  116,  3 
ig.  et  flagella  196,  9;  198, 
22;  277,  19;  336,  18  i.  ille 
feralis  (rogi)  296,  14  ignis 
qui  legitimis  facibus  accen- 
ditur  161, 13  ignes  legitimi 
153,  9 

ignominiosus  d.  250;  d. 
263;  d.  265;  d.  275;  d.  310 

ignorantia  malorum  48, 13 

ignorare  quaedam  simile 
non  passi  est  48,  6 

illibatam  dignitatem  ci- 
vium  servare  64,  27 

imago  237, 4  i.  rerum  haec 
296,  12  imagines  rerum 
^dis^imiles  159,  23  ima- 
gine  cotidiana  ante  oculos 
versari  327,  19  i.  poenae 
144,  4  i.  honesti  yana  36, 
16  i.  horrida  loci  115,  21 
imaginem  sui  casus  videre 
161,  2  imag.  capere  malo- 
rumalienorum369,2  i.fane- 
ria  mei  (filia  geminae  soro- 
ris  superstes)  108, 16  —  ima- 
gines  (maiorum  8c.)  441, 19 

imbecillitas  fortunae  279, 
25 

imitari  pueri  infirmitatem 
139,  25  i.  lautitias  (divi- 
tum)  188, 7  i.  fratemilatem 
259, 6  imitati  feminas  pueri 
329,  5 

imitatio  defendentis  59,  2 
i.  ruris  179,  16 


immergere  ferrum  yisceri- 

bus  suis  285,  4 
impedimento  publicaehu* 

manitatis  yictus  est  41,  14 
impendere     alicui     fidem 

suam  56,  29 
imperator  d.  317;  d.  348; 

imperatoris  praemium  d.  285 

i.   imperare   debet   247,  26 

imperatorem  £a>cimus  senem 

247,  21    i.   optime  suppli- 

cium  ezigit  ab  ignavo  247, 29 
impetuB   magnus  ae  furor 

138,  20   i.  ad  ubera  204,  11 
impezi  squalidique  67,  28 
impietas   419,  8;    412,   19 

(s  homo  inpius)  410,  26 
impius  9,  3;   125,  27;   168, 

19;  169,  24    i.  erga  paren- 

tes  313,  23    i.  adyersus  pa- 

trem  407, 26   impium  testa- 

mentum  78,  22    impii  cine- 

res  182,  7 
implere    exilium   X   annis 

16, 27   i.  numerum  ciyitatis 

253,8 
imponere    adf ectibus   177, 

24    i.  alicui  aliqua  specie 

344,  15 
impotenter  uti  alq  re  240, 

19 
impotentiae  yoluptas  194, 

16 
improfessus  345,  17 
imprudens  caedes  t;.  cae. 
impubes  d.  279 
impudentia:    impudentiae 

locus  85,  6     impudentiam 

alicuios    (ad)mirari  17,  27 

107,  11;  430,  11 
impudicitia  est  quaedam 

etiam  nubendi  205,  23 
in  (c.  acct4s.)  v,  yenire  dt  cai- 

dere    —   in  totum  94,  17; 

115,  24;    121,  12;    155,  26; 


INDEXL 


469 


280,  25;  2B1,  9;  810,  26; 
357,  1;  418,  8  in  tantam 
268,22  inpraeteritnm  amare 
261,  23  m  poBterum  egens 
299, 29  in  tempna  deponere 
5,  15  L  t.  venenmn  7,  21 
in  exemplum  nocere  16,  3 
i.  argumentnm  stifficere  284, 
27  in  arg.  criminis  agere 
30,  8  in  poenam  adnlteni 
125,  1  in  nonorem  alicnias 
V.  ho.  —  [in]  Athenas  mit- 
tere  310,  16  —  (c.  dbl)  in 
cansa  eBse  v.  ca.  —  i.  con- 
feseo  e.  v,  co.  —  i.  mini- 
sterio  e.  t?.  mi.  —  i.  prompta 
e.  V,  pr.  —  in  culpa  eflse  244, 
18  i.  integro  habere  68,  15 
diffidentia  in  te  est,  fidncia 
in  nobis  27,  2  quantnm  est 
(erat)  in  aliquo  30,  23;  43, 
16;  64,6;  317,  1;  412,  17; 
416,  8  in  me  cessat  mc^a 
pars  exercituB  406,  18  in 
aliqua  fhrere  167,  14  in 
scortis  male  audire  419,  1 

inarescere  331,  9 

inb. .  V.  imb.. 

incertis  parentibus  esse 
203,  5 

incestum  160,22  opp.-vvl' 
garis  libido  152,  19 

incestus:  incesta  mater 
205,  26 

incYdere  (c.  acc.  sim  prae- 
p08.)  318,  24;  320,  17;  375, 
8(?)  —  (s  fortuito  acci- 
dere)  19,16;  226, 15;  382, 28 

incidere  manus  alicui  390, 
9;  394,  8;  409,  5.  8 

inclinare  alqd  ex  lege  127, 
14  i.  leges  861,  24  incli- 
nata  huc  atque  illuc  spes 
8, 19    inc.  in  postemm  spe 


249,  7    (=>  se  incl.)  incl.  ad 

fortunam  45,  24 
inclinatio  leges  238,  14   i. 

animi  331,  4 
incohare  iudicium  25,  8  i. 

spem  liberorum  59, 12  inco- 

hatae  nuptiae  142,  6 
inoruenta  victoria  116,  16 
incumbere  in  partem  di- 

versam    ut    commodiorem 

44,  11 
incurrere  in  frontem  11,28 

f.   in   oculos  186,  5    i.   in 

obyios  +236,  23 
indagine  quadam  malitiam 

cingere  31,  16 
indebita  pecunia  100,  1 
indicare   conscios   d.  307; 

d.  381 
indicium  profiteri  39,  28 
indignatio    praeteritorum 

6,26 
i  n  d  i  g  n  u  s :  indigna  f adnora 

49,  7      £arcinus    indignum! 

419,  6;  434,  2 
*indigU8  149,  5 
indubitate  154,  26 
inducere  deum  273, 2   L  in 

animum  56,  20 
induere  persuasionem  208, 

18     i.   aUcui   (reo)   sordes 

291,  13 

indulgens  pater  v.  pa. 
indnlgentia    112,  3;    168, 

20;  290,5;  375, 13;  387,  21; 

410,  14.  19;    417,  20;    419, 

13;  431, 15;  434, 17   iplena 

144,  12 
inenarrabiles  aestus  138, 

24 
iners  adyersus  patriam  407, 

25 
inevitabilis  fraus  187,  11 
infamarealqm282,ll;*287, 

14;  321,  5;  884,  9;  403,28 


470 


INDEX  I. 


i.  supplicia  196,  26    L  con- 
victas  157,  7     *i.  rationeB 
386,  28 
infamis    in    alqm    317,  9 
(lemma) 
infansti  cineres  123,  7 
inferi  310,  7;  64,  14 
infinitum  potens  390,  2 
infirmare  cansam  146,  1 
infirmitas  aetatis  326,  11 

i.  pneritiae  346,  12 
ingenium:  ingenia  hnmana 
97, 1    in.  Taria  snnt  421, 1 
in.  iactare  92,  12    exquisita 
in.  maiomm  31,  4    ad  in. 
nlarinB^ne    converti    legem 
perniciosnm  229,  25    inge- 
geniis  in  diversnm  trahi  80, 
8   i.  exercere  244,  26 
ingennitas  191,  2;  435,  8 
i.  emmpit  189,  23 
ingennns  opp.  seryns  223, 
15  sqq.    ingenna  32,  7 ;  186, 

25  i.  pndor  178,  10 
inffrati  actio  d.  333;  d.  368 
innaerere  <^iD^  animo   et 

tota  mente  89,  26 

inhumane  53,  18;  326,  12 

inimicitias  non  oportet 
inmortales  esse  51,  6  {pro- 
verb.  cf.  Liv.  40,  46,  12 
Pseudo-Quintil.  d.  9,  14) 

inimici  d.  267;  d.  271;  in- 
imici  sunt  ez  pari  423,  24 

iniqnnm  videri  non  potest 
ad  qnod  acceditur  347,  13 

initium  remm  qnid  sit  148, 

26  i.  actionis  unde  sit  26, 
11  res  inter  initia  urunt 
439,  17    i.  naturae  133,  23 

iniuria  quod  manifestum  est 
non  esse  iure  factum  83, 21 
ininriae  actio  d.  265  iniu- 
riaram  damnatus  16,23;  d. 
250;  d.  331    ini.  reus  d.  282 


iniurias  pacisci  (iniuria 
pasci?)  178,  17 

iniustus:  iniustum  quod 
iustitiae  contrarium  27,  26 
iniustum  (supplicium)  qnod 
non  secundum  legem  197, 
1  iniustnm  suppHcium  d. 
306;  d.  380 

inm. .  V,  imm. . 

innocens  convivium  264,17 
innocenter  gerere  inimici- 
tias  288,  17 

innocentia  ipsa  per  se  sa- 
tLs  iustas  rationes  habet 
288,  14  innocentiae  opi- 
nionem  auferre  198,  12 

innotescere  434,  18 

innoxins  104,  19 

inofficiosus  441,  19  inoff. 
testamentum  78,  23 

inp. . .  17.  imp. . . 

inquam  *45,  8;  289,  25; 
421,  12.  16.  17;  441,  4 

inquietare  aerarium  164,11 

inquinare  landem  200,  13 
i.  famam  alicuins  368,  18 
inquinari  infeimia  occisi  ho- 
minis  66,  2 

inquisitio  in  praeterita 
*sera  (saeva  MSS)  229,  7 

inr. . .  V.  irr. . . 

insania  233,  8 

inscriptum  maleficium  d. 
252;  d.  344;  d.  370  hac 
lege  (inscr.  maleficii)  ma- 
iores  omnem  malitiam  ve- 
luti  quadam  indagine  cin- 
xerunt  31,  15  sq.  cf.  cir- 
cumscriptio 

insepultus  v.  ind.  IL 

insidiatus  civi,  etiamsi  non 
effecerit  scelus,  poenas  sol- 
vet  121,  29 

inspirare  propositom  ani- 
mis  (mentibus?)  270,  17 


INDBX  I. 


471 


instigare  aniTnnm  sauun 
376,  26 

institores  vitioram  64,  20 

instrnmentam  parricidii 
146,  5.  19  Tirtatis  (arma) 
406,  9  in.  itineris  391,  8. 
19  i.  caasae  excatere  336, 16 

integer  (»  cni  int.  status 
est)  381, 29  —  sola  rabie  i. 
409,  18  i.  pador  82,  3  in- 
tegram  manas  perferre  ad 
alqm  367,  3  integram  po- 
poli  yoltam  serrare  64,  27 

inteffritas  (Yirginis)  68,  24 

inteilegere:  intellectari 
(verba  legis)  non  timeban- 
tar  201,  18 

intellectas  iadicam  219, 
14  inplaresintelleckiBdacta 
et  ambigaa  verba  246,  20 
longe  ab  intellecta  sangoi- 
nis  sai  positas  376,  6  vide 
qaantam  recedas  ab  intel- 
lecta  iaris  277,  3  i.  vir- 
tatam  282,  3  ad  intellec- 
tam  sermonis  pervenire 
poBse  293,  1  i.  omniam  re- 
ram  ablatas  373, 21  i.  om. 
rer.  negatus  436,  29  . 

intendere  viam  proximam 
108,  6 

intentare  crimen  89,  4 

intercesBOrem  qaaerere 
184,  7 

intercipere  spemnepotum 
868, 18  interceptum  publico 
iudicio  19,  23 

interest  (c.  gen.  >»  diffe- 
rentia  est  alicuiuB  rei)  i.  cau- 
sae  142,  30  quid  fortunae 
tuae  i.?  336,  13  si  nihil  i. 
mortiB,  nihil  i.crimini8379,6 

interiora  264, 16;  (102, 16?) 

interire:  interit  ius  142,30 
cf.  perire 


intermisaionem  habere 
167,  26 

interpellare  264,  12  i.  op- 
tionem  127,  27 

interponere  (alqd  verbis 
orationis)  166,26  interposita 
ister  duo  quaestio  146,  12 
i.  misericordiam  63, 2  i.  vi- 
rus  suum  concordiao  261, 6 
interposito  tempore  140,22 

interpretes  legis  magni 
191,  4 

Interpretari  legem  per- 
niciosum  229,  24  cf,  80,  1 
crudeliter  i.  ius  229,  2 

interpretatio  41,  31;  79, 
22;  126,24;  187,9;  228,24; 
233,26;  246,  26;  248,3  cf. 
Bcriptum^  yerba,  yoluntas 
interpretationem  legum  per- 
niciosissimam  esse  80,  1 

interrogari  oratorum  ar- 
tibus  236,  1 

interyenire  140,2;  228,1; 
318,  27;  387,  8;  436,  2  in- 
teryenerunt  bella  87, 23  in- 
teryeniunt  noyae  tabulae 
323,  9  interyenit  lex  220, 
13  in.  aliqua  ratio  226, 14 
in.  aliqua  condicio  223,  26 
in.  consciehtia  236,  26  in. 
filius  huius  aetatis  206,  24 
raro  yalde  interyenient  con- 
troyersiae,  in  quibus. . .  311, 
1  interyeniente  fato  20,  24 
in.  re  p.  22,  27 

interyentus  noyorum  (di- 
scipuloram)  232,  16 

intestatus  d.  308  intestatos 
non  uno  genere  fieri  211,  6 

intra  se  cogitare  137,  18  i. 
an^stias  facultatium  cogi- 
tationes  tenere  307^  26  i. 
alqd  stare  v,  st.  —  i.  yerba 
consistere  139,  2 


472 


INDEX  L 


introducere  colorem  896, 
2  L  legem  402, 12  in[tro]- 
ducere  noyercam  286, 14 

introituB  iiididi  opp.  ezitas 
21,  18 

introspicere  alqd  248,  12 

innrere  alicoi  ^Tnlnns  et 
crimen  64, 1 

inntilis  matrimonio  818,  9 
i.  Bibi  288.  26 

inyadere  bona  214,  21 

^in>yerecnndia  888,  18 

inyerecnnda  anns  200,  2 

inyidia  captiyitatis  202, 14 
mollia  i.  244,  2  inyidiam 
facere  alicoi  68,28;  67,26; 
189,  10;  148,  18;  167,  8; 
188,  14;  242,  4;  260,  18; 
826,  9.  18 

inyidiosae  pietatis  filins 
298,  21 

inyocare  deos  187,  17  L 
manes  mariti  202,  16  L 
fidem  pnblicam  89,  7 

Iphicrates  d.  886 

ire  per  Bin^a  114,  29  nl- 
tom  alj^d  1.  80,  19  ire  in 
contrarinm  228,  18  L  in 
&bnla8  206, 27  itnra  ad  fa- 
mam  46, 1    itnra  in  poste- 

.  mm  gloria  866, 12  i  nimc 
et  nega  227,  12  ite  nnnc 
et  ezclndite  86,  20  ite  n. 
et  dicite  286,  16  ite  nnnc 
et  absolvite  287,  10 

irrationabiles  impetns 
animomm  281,  11 

i  r  r  e  p  i  t  aimulatio  artis  98, 26 

irrnmpere  in  animnm  809, 
22 

is:  id  OBt  22,  16;  [47,24] 
119,  20.  29;  141,  12;  149, 
17;  187,  11;  212,  29;  828, 
4;  844,  11;  897,  18;  401, 
12;  420,  12 


J. 

iacere  circa  aras  84,  24  L 
ad  pedes  144,  14  i.  in  ge- 
niaa  toro  161, 21  Lintnrba 
249, 1  otiose  iacens  patri- 
moninm  862,  26  —  (in  con- 
vivio)  L  171,  17;  268,  16  — 
(de  marfuo)  aetema  qniete 
conditnm  L  181,  8  iacet 
nterqne  nno  fato  196,  21 
iacet  acies  116,  14 

iactatio  BangniaiB  et  natn- 
rae  210,  16 

iactnra,  opp.  acceBsio,  ali- 
cnins  rei  898,  21 

ianitor  868,  6 

index  indices  inrati  489,  21 
in.  inrant  in  yerba  (senten- 
tiae  Buae)  897, 11  in.  ex 
animi  sni  sententia  £acere 
profitentor  280, 10  indiees 
consedemnt  21,  16;  26,  11; 
ind.  ad  certa  inra  inrati 
cons.  228,  26  cf,  861, 12;  62, 
12  sq.  ind.  reieere  21, 24  in- 
dicnm  nimia  seyeritfM  male 
andire  solet  188, 18  indicis 
libertas  188,  2 

indicare  opp,  errare  214,13 
res  iudicata  184, 10  rem  ind. 
retractare  4, 26  rei  ind.  £a- 
cere  controyersiam  216,  10 

iudicium  («*»  iudicandi  fa- 
cnltas)  i.  constat  alicni  218, 
26  i.  oonfirmare  63, 16  in- 
dicio  laborare  819,  8  — 
(«-  sententia)  82,  20;  111, 
20  Becundum  meum  i.  102, 
12  —  (»  acBtimatio)  809, 1 ; 
^362,  14;  889,  27;  414,  26 
plur,:  807,  6;  308,  9;  368, 
12;  488,  27  rcBeryari  filios 
iudiciiB  yestriB  68,14  *ho^ 
norantia  yiri  iudicia  434,  24 


INDEX  I. 


473 


mala  in.  414, 14  —  (tum  fo- 

refiM*)    indioia  indiciiB  re- 

8oindUnonpo8Bimt411, 8  ef. 

86,  13;    390,  18;    439,  23; 

indioia  minora  377, 11     i. 

pablicnm    19,  23;    182,  17; 

capitia  iudicia   certa   sont 

et  Yim  snam  habent .  .  ha- 

bent  snam  formam,   sunm 

indiciam,  nnmerom  snnm, 

qnaeeitorem  annm,  sna  tem- 

pora,  sna  nomina  308,16  sqq. 

1.  babet  snam  Bnbscriptio- 

nem,  Bnoa  indicoB,  Bnam  Bor- 

titionifl    fortnnam   264,  10 

indicia  inoohata  26,  8     L 

con^etm:  lege  300, 20    in- 

diciomm  conBnetndo  377, 21 

indicii  forma  6,  27;  78,  30; 

in.   propiia  snmma  136,  3 

in.  Bcaena  297, 10    in.  mo- 

rae  v,  mo.  —  in.  Becnndam 

fortnnam  ferre  229,  17 

ingnlnm  contnmaciter  pa> 

rare  196,  8    ingnlo  neoem 

admoyere  197,  26 

inngere   Bibi  alqm  venere 

Bcra  199,26  i.  amicitias  207, 

27  i.  matrimonia  161, 27   i. 

nnptiaB  146, 1   L  adnlterinm 

161,11   L*patrimoninml2, 

6    innota  (dmo  baec)  127, 7 

Inppiter  v.  Romani 

inrare  v,  index  <t  teBtiB 

ins  opp.  aeqnitas  «.  ae.  ins 

iniqnnm  846,  22    app,  ani- 

mnB  824,  21;  379,  7     opp, 

mens   370,   17     opp,  ratio 

260,8;  369,  18;  370,  17Bq. 

opp.  merita  362, 8  opp.  pn- 

dor  228,  8    inra  opp.  insti- 

tia  27,  24     opp,   adfectnB 

107,  26     adfectnB   et  inriB 

qnaeBtioneB    180,  19    inris 

et    fiacti    qnaeatio    162,  20 


inra  non  Bemper  ad  ani- 
mnm  pertinent  819,  16  in. 
confltitata  Bnnt  Bemel  361, 
26  in.  per  nniyerBnm  et 
per  genera  singnla  con- 
Bcripta  annt  377,  26  cf  301, 
4  8qq.  in.  mnlta  decipinnt 
804,  18  L  mnltiplex  atqne 
diffoBnm  esBet  pro  incerto 
801,  6  i.  gentinm  80,  16 
i.  id  qnod  perpetnnm  et  in 
omnia  tempora  Bcribitnr  40, 
8  inra  natnrae  267, 14  in. 
Bangninis  326,  14  L  oiyis 
2,  3  L  domini,  mariti  367, 
19  LlibertatiB62,24;  842, 
13;  860,  29  L  Bacerdotis 
149,  19  L  testamenti  120, 
8  L  Bodendi  (in  XIV  gra- 
dibnB)  impiet  ingennitaB  et 
cenBnB  191,  2  L  exnlis  381, 
26  inra  non  pertinere  ad 
exnlem  2,  4  iori  necoBBaria 
212,  22  nnptiae,  matrimo- 
ninm  inriB  sai  404,  2.  16 
L  finire  217,  13  L  (matri- 
monii)  explere  12,  4  i. 
eyertere  79,  10  inra  de- 
flectere  228,  27  i.  haeret 
166,  27  id  i.  dapliciter  ef- 
flcitar  16,  19  iari  fortam 
facere  16,  26  iaria  condi- 
tor  V.  co. 

inBtitia  opp.  ins  27, 24  8qq. 
opp,  leges  Bcriptae  80,  6 
inBtnB:  iili  inBtiBsimi  legiB 
hninBce  latoreB  302,  10 
iny at  ciboB  post  opaB  178, 14 

%ata  avva(^ff(oyia(Mv  360,21 

L. 

laboB  totiaB  ciyitatiB  296, 12 
labi  aetate  66,  27    1.  forta- 


474 


INDEX  L 


nae  iniaria  68,  24  L  im- 
petn  84, 28  L  bonitate  117, 
22    L  amore  162,  23 

labor  est  in  boc,  nt. .  128, 6 

laborare  in  boc,  ut. .  62, 
7;  863,  17  L  nt. .  89,  8  L 
indicio  319,  8  L  bello  86, 
16;  264,  20;  882,  16  L  fato 
122,  27  L  pestilentia  269, 
19;  274,  6;  282,20  L  lege, 
&cto  890,  16  laborat  nm- 
bra  Baltem  sceleris  206,  27 
monstra  haee  qnibns  liber- 
tas  laborat  298,  21 

lacrimae  d.  267;  d.  816 
(praesertim  246,  2  sqq.)  200, 
24;  242,  26  L  celeriter  in- 
arescnnt  881,  9  lacrimas 
nberes  profnndere  14~,  14 
la.  tenere  68,  27  la.  con- 
tinere  90,  24  la.  siccare 
244,20 

laesae  rei  p.  rens  61,  10; 
d.  826  L  r.  p.  crimina  62, 
18  L  r.  p.  ins  62,  27  L  r. 
p.  lex  63,  13;  284,  3 

langnor  animi  160,  6 

lanista  134,  18;  196,  14 

lapsns  flnminnm  perennes 
179,  14 

laqnens  d.  292;  67, 12;  108, 
28 

lares:  lamm  snomm  exnl68, 
7    inter  1.  snos  268,  7 

lasciviens  animns  160,  16 

late  princeps  civitaa  96,  9 
1.  patentes  agri  246, 28  la- 
tina  possidere  38,  21 

lator,  latores  legnm,  legis 
saepientne  et  paseim 

*latrinae  877,  29 

latro  d.  886;  266,  26;  267, 
14;  262,  19;  268,  81;  289, 
2;  66,  26;  866,  22;  V,  gras- 
sator 


latns:  bonorem  lateris  ce- 
dere  68,  18  ad  L  alicniiu 
171, 17    secnndnm  L  289,  4 

lans  legnm  f>.  lex  —  landes 
celebrare  8, 27  la.  (defdncti) 
condnere  296,  7 

lantitiae  divitnm  188,  7 

laxiore  domo  babitare  100, 
22 

lectnli  cnram  agere263, 19 

1  e  g  at i  o :  legationibns  sna 
reqnies  est  208,  1  legatio- 
nis  fldes  283,  26  legatio- 
nem  rennntiare  401,  6 

legatnm  d.  318;  808,  10 
1.  incertnm  260,  19 

legatns  d.  326;  d.  866 

legitimi  ignes  (amoris)  163, 
9    legitimae  fiices  161,  13 

leno  d.  886;  134,  18;  177, 
28;  299,  16;  367,  10  L  pn- 
blicnm  damnnm  481,  4  le- 
nonis  rem  facere  124,  29 

lenocininm  277,  29;  282, 
11;  886,  6;  889,  9  lenoci- 
nia  baec  constitnta  Titoe 
827,9 

lex  opp,  aeqnitas  v,  ae.  — 
1.  contentionis  92, 7  L  dam- 
nationis  26,  24  1.  adnlterii 
160,  7  L  caedis  88,  10  L 
Yoconia  78,  «4  (lemma)  L 
yiri  fortis  et  patris  198,  28 
1.  y.  f.  interyenit  220,  12 
L  patris  391, 1  1.  raptarnm 
186,  7  1.  sacerdotb  160,  8 
legis  vd  legnm  lator,  lato- 
res  passim  saepisnme  L  con- 
stitntor  137,  18  1.  conditor 
conscriptorqne  180,6  legnm 
anctores  illi  80,  10  legis 
positio  142,  10  L  potestes 
78, 1  L  snasio  et  dissnasio 
44,  19  legnm  comparatio 
V.  co.  —  legis  vis  ».  vis  —  le- 


INDEX  I. 


475 


gnin  laas  72,  2  sqq.  74,  20 
sqq.;  255,  13  sqq.;  369,  22 
sqq.  cf,  340,  1  sqq.  le.  vi- 
tuperaiio  70,28qq.  lexnulla 
redncit  qnem  aliqna  excln* 
sit  413,  22  lege  qnidqnid 
agitnr  (factnm  est)  non  solet 
lege  yindicari  390, 13;  411, 
6  leges  non  in  alind  scrip- 
tas  esse,  in  alind  valere  219, 
26  1.  nnlla  pnnit  innocen- 
tes  400,  28  lex  mentem 
pnnit  411,  22  1.  non  ad- 
verBns  homines  sed  adver- 
sns  rem  scripta  est  346, 13 
1.  irata  196,  12  legi  snae 
renm  adplicare  379,  7  (legi) 
reum  eximere  62,  11;  408, 
16  legi  obligatnm  esse  272, 
16  an  lege  qua  cognoscitis 
oblig.  sit  62, 13  lege  teneri 
V.  te.  —  legem  non  ad  renm 
refert^  sed  ad  crimen  30,3 
lege  velnt  indagine  mali- 
tiam  cingere  31,  15  haec 
ipsa  yerbi  proprietas  con- 
tinet  legem  272,  4  lege 
ooiitinetnr  controverBia  283, 
16;  810,  27  1.  c.  indicinm 
300,  20  hanc  legem  fecit 
bis  bonis  13, 13  alqd  ex  lege 
facere  t?.  ex  —  1.  belli  116, 16 

liberalis  ex  praeda  201, 23 
liberalina  bibere  187,  24 

liberior  ^nsns  meri  216,  7 

liberi:  liberos  esse  rei  pn- 
blicae  gratia  procreatos  375, 
9  liberomm  oansa  amare 
161,  20  inter  liberos  haec 
nna  diiferentia  est  apnd 
animnm  patris,  qnod  sem- 
per  maiorem  locnm  habet  is, 
cnins  miseremnr  291,  9  sqq. 

libertas  laborat  293,  21  in 
libertate  esse  d.  340;  d.  842 


libertatem  ])nblicam  capere 
non  est  hnnmis  pectoris  427, 
19  libertas  liberomm  v. 
patmm  potestas  —  1.  servo- 
mm  425,  10    c/l  49,  19 

libertinus  224,  2.  5 

libidinosns  164,  22 

libripens  212,  21 

licet  opp.  oportet  151,  22; 
401, 13  qnotiens  licet  etiam 
oportet  15,  18  cf,  20,  32  sq. 
msi  oporteret  nec  liceret  137, 
9  si  iniqnnm  esset  non  li- 
ceret  168, 21  cf,  136, 24.  29; 
137,  8  nnlla  inra  eins  con- 
dicionis,  nt  alqd  non  liceat 
et  necesse  sit  21,  6  cf  72, 
21;  86,  24  sq.;  233,  17  sq.; 
319,  15  sq. 

liotor:  ad  qnos  nxores  per 
lictorem  dedncnntnr  152,  2 
cf,  69,  21 

lis:  o^,  qnaestio  428,  25 
Ofp,  controversia  113,  24 
lis  qnomodo  intellegenda 
428, 22  sqq.  pecnniariae  li- 
tes  428,  22  pecnniae  lis 
166,  9  hic  desinit  privata 
esse  1.  304,  7  1.  as8idna288, 
19  de  qua  lis  (»  contro- 
yersia)  non  est  165,  17  lis 
media  relinqnebatnr  213, 21 
1.  in  contnunnm  it  223,  13 
in  litem  dedncere  332,  16 
li.  perpetnam  per  saecnla 
trahere  94,  9  res  in  lite 
est  213,  4  litibns  idonens 
219,  11  litem  aestbnare 
428,  6.  7 

litigatorem  esse  non  renm 
428,  22 

litns  devexnm  436,  16 

liyor  406,21  1.  morasolyitnr 
439,  17  liyores  et  tnmores 
385,  14  cf,  252,  11;  425,  18 


476 


OiDEX  L 


locare  alqm  in  aliquo  loco 
8,12 

locni  eft  legi  144,  21  —  L 
(commnniB)  3,  1  iq.;  276, 6; 
330,  17;  384,  18  locos  aH- 
cni  (discipnlo)  dare  244, 24 
L  "^  potens  2, 28  —  L  comm. 
de  iacrimie  245,  2  0qq.  de 
diyitnm  potentia  33,  170qq. 
de  nxomm  inconttantia  368, 
17  gqq.  de  cnpiditate  262, 
16  tqq.   de  mmore  33, 6  «qq. 

longns:  longa  ratio  30,  23 
L  ^  difficilis  coniectnra  33, 
3  longa  confessio  237, 2  — 
longae  terrae  et  ignotae  re< 
j^ones  256, 7 — longins  renit 
interpretatio  187,  9  longe 
abire  256,  8 

logni  cnm  animo  sno,  cnm 
adfectn  sno,  cnm  propiia 
animi  0ni  natnra  136,  30 
loqnendi  ignams  114, 24  cf. 
eloqni  —  lo.  nsnm  perdere 
311,  26 

Incidnm  atqne  manifefttnm 
298,2 

Incrifacere  101,  11  lacri- 
fieri  170,  1 1 

Incrnm  31,26;  81,27;  101, 
12;  120,20;  166,22 ;  262, 14; 
347, 12;  864, 2;  d  820  hocln- 
cmm  habet  magna  neqnitia, 
quod . .  74, 6  Incri  cnpiditas 
V,  cnp.  —  in  L  crudelitatis 
aJienae  perire  864,  28  lu- 
cram  facere  126,  7;  136,  20 

ludere  alqm  68,  26;  *91, 
24;  200,  1 

ludus  (atque  arena)  67,  11; 
191,  4.  16;  192,  2 

luere  tupplicium  68,  8  L 
alqd  capitis  periculo  270, 12 

lumina  erata  176,  12 


Inpanar  360,  9;  430,  12; 
(dnaedomm)  345,  7 

Insns  adnleecentiae  conceasi 
66,  8  ef.  eoneeaKL 

Inx:  hiee  danoi  278,  16; 
313,  26  in  Incem  lednn- 
daire  182,  9  in  Ince  alqm 
detmere  326, 19  Incemdace 
131,  10;  403,  9  In.  negare 
181,  10  hu  aceipere  409, 
13  In ,  haec  beneficia  remm 
natorae  debere  235,  4  In. 
inpntare  52,  24  Incii  mn- 
nna  obicere  151, 17  Incia 
Tilitate  196,  5 

Inxnriari  d.  245;  297,  6 

Inxnriosus  d.  245;  d.  290; 
d.  316;  d.  356;  d.  367 


magistri  tnrpitodinis  45, 17 

magistratns  d.  314;  d. 384; 
401,  7  m.  plns  poteat  nnuB 
qni  vetat,  qnam  onmes  qui 
inbent  413,  26  ad  m.  vd 
magiatratnm  edncere  v.rapta 

magnns  magna  anima  285, 
8  filius  maximi  animi  284, 
23  saepe  magnoram  fidea 
ex  "^parviB  yenit  438,  20 

maiestas  patria  417,  18; 
420,  27  maiestatis  crimen 
30,  15 

maiores  nostri,  constituto- 
res  iuris,  qui  mdem  civi- 
tatem  legibus  ac  iure  for- 
mamnt  79,  26  sq. ;  m.  n.  o. 
i.  qui  ciyitates  adhuc  yelut 
aotiquo  illo  errore  conftisas 
ad  certam  Tiyendi  formam 
rede^emntld7,108qq.  pm- 
dentiSBimi  m.  226,  3  pr.  m. 
et  constitutoreB  huius  ciyi- 
tatiB  266,  14  m.  31,  10;  96, 
28;   121,  19;   191,  23;   207, 


INEDX  I. 


477 


U;  210,  18;  407,  16;  (371, 
1)  sacra  maiorum  159,  12 
mai.  meorom  dignitas  99, 
26  mai.moxiumeDtum  180,8 

maledictum  287,  24;  288, 
20;  337,  10  maledicta  opp. 
crimina  258,  16;  297,  27 

maleficium  inscriptam  v. 
in. 

malignitas  multorum  su- 
stinenda  89, 16  malignitate 
obliqua  obicere  89,  23 

maligni  205,  .28;  263,  17 
malignum  mendacium  368, 
21  malignae  suspiciones 
434^  28  maligne  321,  7; 
851,  10 

malus:  malis  suspicionem 
dare  320,  10  mala.  tracta- 
tio  d.  363;  d.  383 

manikre  usque  ad  animum 
197,  16 

manere:  manente  prioreiu- 
dicio  199,  14 

mango  342,  4;  345,  1.  5 

manifestum  opp.  quodcon- 
iectura  {vel  argumentis  col- 
ligi  oporteat)  33, 1  sqq. ;  90 

16  luoidum  atque  m.  opp 
argumentis  agendumest298 
2sqq.  cf.  43,  17  sqq.;  223 
23;  268,  llsqq.;  273,  258q 
348,  18;   354,  23  sqq.;  862. 

17  m.  atque  deprefaensum 
378,  17     manifesto  224,  7 
293,  14 

manus:  ad  manum  paratus 
179,  12  a.  ma.  yeuire  et 
mansuescere  65,  11  manus 
vicarias  accipere  51,  25  m. 
alte  exacta  14, 22  manibus 
parcere  85,  5  ma.  Buis  per- 
mittere  omnia  306,  7  de 
manu  quaeritur  (»  de  eo 
qui  fecit  rem)  239,  13 


maritalis  nox  142,  17  ma- 
ritalia  officia  144,  12  ma- 
ritalem  animum  soUicitare 
387,3  ma.  fidem  uxori  prae- 
stare  321,  20 

maritus  d.  262  opp,  cae- 
lebs  et  raptor  12, 8  sq.  ma- 
ritum  non  satis  est  tantum 
osculo  putari  138,  13  m. 
an  esset  qui  fieri  pater  non 
posset  138, 15  mariti  dolor 
130,  5;  138,  18  mar.  prio- 
ris  memoria  368, 13  manes 
mar.  invocare  202,  15 

mares  feminis  sic  iunguntnr, 
ut. .  408,  26 

mater  d.  272;  d.  306;  d. 
388  in  multis  nihil  matris 
ultra  titulum  440,  26 

materia  374,  20  m.  (scho- 
lastica)  326,  5;  331, 14  ma- 
teriae  huiu8(praesentis)  con- 
troversiae  232, 18.  22  —  ul- 
tionis  m.  236,  24 

materni  nominis  cupiditas 
205,  3     ma.  genitus  335,  6 

matrimonium  non  tem- 
pore  *fit,  sed  iure  10,  8  m. 
solvitur  morte  alterius  aut 
repudio  367,5  m.legitimum 
nisi  soluto  priore  esse  non 
potest  367,  11  matrimoniis 
contineri  civitatem  24,  10 
matrimonia  ab  ipsa  rerum 
natura  inventa  403, 25  ma- 
trimonia  perpetua  si  mutua 
Yoluntate  inngantur  417,  6 
matr.  coacta  facile  fasti- 
diuntj(ur>  203,  12  *matri- 
monii  ius  expletum  12,  4 
m.  iuris  sui  404, 16  m.  iun- 
gere  151,  27  m.  oopulare 
145,  2 

matrona  d.  359 


478 


INDEX  I. 


matronalis  pador  144,  26 
m.  habitus  (stola)  848,  21 

medicamentum  7,  9.  15; 
d.  821;  286,  14;  481,  12  v. 
potio 

medicina  d.  208  m.  fata 
yinci  non  posBunt  97,  12 
m.  opus  est  omnibus  92, 16 
medicinae  dii  auctores  96, 
25  medioinam  imperare 
fiUis  168, 18  sine  m.  dolor 
108,  15 

medicuB  d.268;  d.321 ;  320,4 

mediocritaB:  non  est  no- 
strae  mediocritatis  225,  3 
[49,  27] 

medius:  mediam  litem  re- 
linquere  213,  21  tnti  iacuere 
media  cenae  fide  263,  16 

mehercule  v.  hercules 

m  e  m  0  r  i  a  prioris  mariti  *ob- 
ierat  (abierat  MSS)  868, 14 
memoria  amare  208,  17 

mendicantibus  plerique 
se  excusant  illa  voce:  non 
poBsum  64,  2 

mens  aufertur7, 22  m.  *de- 
yincta^,  21  m.  diriguitl53y 
1  m.  mihi  constat  821,  1 
mente  consistere  9,  15  ae- 
qualiB  mentis  error  248,13 
—  (ss  Yoluntas,  proposi- 
tum)  mens  rei  p.  19,  24 
m.  bona  156, 25  qua  mente  ? 
192,  19  m.  absolvetnr  405, 
27  mentem  punit  lex  411, 
22  m.  circumscribendi  188, 
29  mens  nnmquam  exitu 
aestimanda  145,20  suamente 
Buoque  proposito  295,  20 

mensa:  mensae  societaB  186, 
5  ius  menaae  communis 
187,  28  mensam  adisti,  ad 
quam  cum  yenire  coepimus 
deos  invocamus  187, 16   in- 


ter  sacra  mensae,  coronatis 

pariter  quos  colebamus  diis 

inmortalibus  263,  7 
m  e  n  s  is :  decem  mensium  me- 

moria  387,  17 
mereri  reprehensionem  50, 

4    m.  risum  136,  25 
meretrix  d.  297;  d.  830;  d. 

344;  d.  856;  d.  385;  66,  8; 

73,  18;  136,  19    meretrices 

63,  18;  177,  28;  d.  880 
meritum:  merita  geminare 

9,  9    meritis  pater  411,  25 

cjf^.  184,  19 
m  e  r  u  m :  meri  liberior  *  usus 

216,  7 
metiri  alqd  (oculis)  46,  15 

m.  animum  alicuius  157,  24 

iam  m.  te  incipis  262,  29 
meus:  iuyenis  m.  194,  1 
miles:  militem  legimus  ro- 

bustum,    legimus  iuyenem 

247,  21 
militare,  excubare,  yigilare 

208,  9    m.  in  foro  402,  26 
militaris:  homo  m.,  nihil 

minus  quam  litibus  idoneus 

219,  11     pater  m.  382,  25 

mdes  illi  et  militares  yiri 

201,19  militarefacinu8  287, 

11     disciplina  m.  242,  11; 

841, 24    seyeritas  m.  242, 2 1 
mille  (b>  innumerae)  artes 

347,  28 
mima  350,28  opp,  homo  350, 

26 
mimus  '*'387,  5;  850,  22  -- 

m.    ille    nuptiarum    atque 

inane  nomen  189,  22 
minae  turbati  maris  57,  12 

m.  nutricum  59,  9 
ministrare  d.  801 
ministerium  occidendi  ho- 

minis  188, 20    in  ministerio 

esse  185,  3;  188,2  —  (=  mi- 


INDEX  I. 


479 


nistrantes)  180,  1;    186,  9. 

16;  268|  11;  829,  6 
mirari     impndentiam    ali- 

coiQS  V.  im.  —  miratur  ali- 

qois  90,  22;  163,  18 
miscere  omnes  casus  suos 

265,  25 

miseratio  amicitiae  209, 10 
misereri  BMcuiuB  passim  m. 

alicni^as^  115,  15 
missionem  dare  alicai  198^ 

15 
mitigare    patres    rogando 

54,  26    m.  morsns  435,  26 

mitis  pater  v.  pa.  —  mites  et 
misencordes  306,  16 

mittere:  mittitar  populns 
in  consilium  75, 23  m.  ma- 
num  aliquo  100,  29  mittere 
se  in  labrocinia  67,  5  mitti 
ad  manus,  ad  ferrum  230, 
17  mitti  in  suspiciones  158, 
17  mi.  ad  causam  351,  6 
yixtus  mittit  ad  summum 
honorem  862,  20  m.  quae- 
stionem  us^ue  in  liberos  99, 
5  m.  cogitationem  in  ne- 
potes  usque  59,  13 

moderatio  90,  9;  *168,  6; 
m.  animi  201,  9 

fmoderator  90,  12 

modus  omnium  quosdam 
(philosophos)  delectavit  94, 
14  m.  declamationis  140, 
20  modum  hunc  custodire 
215,  12  mo.  alqm  tenere 
actionis  311,  29 

mollire  quaestionem  289,7 

momentum  magnum  in  sin- 
gulis  est  46,  9  miles  in  quo 
maximum  m.  videbatur  8, 
20  inter  momenta  victoriae 
esse  241, 18  cf.  406, 18  mo- 
menta  bellorum  sentire  278, 


26  mo.  temporum  singula 
337,  21 

monstra  etiam  inferis  one- 
rosa  182,  9  m.  haec  qaibuB 
libertas  laborat  293,  20 

monumentum  maiorum 
180,  7  monumenta  huius 
293,  28  m.  miserioordiae 
meae  adrersarius  410,4  mo- 
numenta  yetera  philosopho- 
rum  ezplicare  93,  23 

mora  (iudicii)  166,  15;  253, 
11;  267,  23  inter  moras 
(iudicii  sc.)  180,  6  int.  mor. 
ludicii  19,  16;  145,  6;  199, 
11;  252,10  morae  iud.  lon- 
gae  nimium  et  pro  nocenti- 
Dus  compositae  21,  24 

morari  circa  alqd  319,  25 
[34,9?1   m.  circaiural07,25 

mors  liberalis  64,  11  m. 
arcessita  204, 15  m.  volun- 
taria  d.  335;  d.  337  mor- 
tem  de  animis  dicere  yerum 
807, 19  mortis  solatLum  yo- 
luntas  ultra  mortem  210,  5 
mortis  (yoluntariae)  causa- 
rum  duplez  genus  326,  25 
mo.  causae  passim  obiectae 
420,  14  —  V.  causa 

morsus  nozios  alioqui  miti- 
gare  435,  25 

mortalis  (adi,):  m.  anesset 
mundus  148,  26  mortalia 
consilia  et  humanae  manus 
122, 16  —  {iuhst.)  genet.plur. 
p08t  nemo,  quis  etc.  29, 22; 
64,5;  135,19;  139,16;  204, 
19;  286,2.26;  244,14;  269, 
24;  285,  22;  806,  10;  387, 
5;  858,  14    dat.  286,  12 

mortalitas  («moriendi  ne- 
cessitas)  254, 13  —  (»homi- 
nes)  235,  22  mortalitatis 
communis  condicio  108,  20 


480 


ratio  t 


«n  cond.  226,  21 
I.  245,  8  — 
m  o  • :  moiM  boDi  cOHtAnt  TO- 
Iuntatfl  93,  16    morea  xaad 

Eaio  M,  13     mmun)  ^na- 
todo  ftniioiiua  inngit  307, 

27  m.  ciTitAtii  227,  IS  mo- 

TMMMtzMciT.  148,22  BniiL 

moribiia  pagnaie  149,  8 
moreie  litem  80,  27.  28  m. 

contrOTeraiBm  223, 9;  361, 4 
mncionem    ingnlo    aptaxe 

369,  11 
miilier6B   bluiditjifl  mogii 

qnam  pietiis  capiiiiitai4S4,10 
mnlieccala  174,  29;  175,  5 
mandoa  perpetniu  an  mor- 

talia  148,  26 
mnnQsculo  uUicitaie  alqm 

169,  16 
mntaa;  mnta  animaliae.  an. 

—  mnta  et  inhamania  tantam 

QOnatmcta  maneribaH  64, 23 

H. 


Daaci:  natoa  es  meia  bene- 
ficiia  134,  19  ef.  411,  26  n. 
morea  pnto  98,  IS  naacitai 
alqd  ex  aliqna  le  106,  18; 
129,28;266,6;!6S,I8  nala 
ex  me  soapicio  S8S,  14  ab 
adTemrio  natam  (nata  tox) 
SS4,  13 

nataliam  latentiom  expeii- 
mentnm  199,  22 
latara  taeita  obatitit  269, 
26  ad  nataram  anam  re- 
Terti  S68,  S3  contia  natn- 
ram  176,23  natorae  initiam 
183,  23  oa.  iara  267,  14 
na.  pan  8,  12;  S60,  26  n. 
•nentia  S8S,  21     n.  rei  76, 


16.  31;  *196,  28;  308,20; 
36C,  25  renmi  o.  21>,  »2 ;  31, 
19;  66,  15;  96,  24;  131,  9; 
149,6;  177,21:  236,27;  250, 
26;  SB8,  22;  882,3;  287,18; 
288,9;  308,  2;  378,  17;  403, 
36  boieficia  remm  natone 
debere  alicoi  235,  4 

natnralia  pater  «.  pa.  — 
natnrale  est  alicni  alqd  66, 
8;  264,  4  n.  ert  c.  inf.  426, 
4  natarale  eat,  nt. .  173,  S 
natnraliter  timidna  128,  26 

nanfragiam  &cere  2S,  6; 
267,  12 

naTalia  eTena  62,  22 


212,  2S  neceseario  24,  29; 
39,17;  41,4;  7S,  16;  83,11; 
217,  2 

ueoeaBe:  danun  eat  qood 
n.  eet  203,  16  qnomodo  n. 
est,  qnod  inBtnm  non  eratT 
72,  Sl  cf.  licet,  oportet  — 
u.  habere  e.  ha. 

neceaHita*  ronltnm  eontra 
iogfitiam  Talet  67,  7  ef.  72, 
11  aq.  neceBsitatu  miaera 
condicio  198,  20  n.  hnmana 
17,  80  n.  nnptiamm  S8,  2 
n.  laptoris  189,  27  □.  ad- 
fectna  114,  16  n.  honoiia 
hnios  inincnnda  233,  14  n. 
pecnniae  (aolTendae)  817,  4 
n.  tantum  Saem.  hu  mori- 
boe  fecerit  7S,  4  necessi- 
tate  conBtiingeTe  alqm  40, 
6  necesaitatem  inponere  no- 
lenti  241,  3 

neceaaitndo  46,  23;  260, 
13  neoeaaitadine  coninno- 
toa  260,  4 


INDEX  I. 


481 


n. . .  saltem  63,  31;  273, 12 
nec.  .qnidem  831, 8;  335, 11 

nequiBsimi  homines  187, 
24    ne^niss.  mnlier  889,  19 

neqnitia  207,  2;  301,  6; 
342,  23;  364,  16;  377,24  n. 
magna  non  fere  pnniri  pro 
meritis  potest  74,  6  neqni- 
tiae  arma  qnaedam  316, 11 

nervi  et  ossa  controyerfliae 
102,  11 

nidnlus  485,  26 

nisi  forte  58,  25;  76,  27; 
186,  27;  266,  20 

n  iti  aeqnitate  105, 27  n.  in- 
terpretatione  126,25  recenti 
meritorom  gratia  n.  24,  4 
n.  pnblica  anctoritate  314, 
16  n.  adyersns  hostem  toto 
animo  87,  25 

nitor  ferri  239,  6 

nix:  compara  yestris  niyibus 
meos  fontes  179, 13 

nocens  nsqne  ad  nomen 
294,  7 

nocere  altius  in  futurum 
45,  11  n.  in  exemplum  16, 
3    n.  exemplo  34,  19 

nomen  raptae,  pnpillomm, 
orbae,  yirginis  in  quo  con- 
sistat  142,  14  sqq.  n.  patris 
quo  contineatur  133,  22  n. 
amici  214,  7  "^n.  fidei  226, 
26  n.  gladiatoris  191,  7  n. 
imperatoris  247, 25  nomina 
clflirissima  ciyitiEitis  nostrae 
335,  21  n.  propinquitatis 
210,  15  nominis  matemi 
cupiditas  205,  3  n.  inane 
139,  22;  259,  10  usque  ad 
nomen  tantum  nocens  294, 
7  nominis  huius  yis  138, 
11  no.  summa  248^  16  no. 
fides  259,  8  nomini  sufficit 
aliqua  finitio  11, 20   n.  alqd 

Quintiliani  deol.,  ed.  Bitter. 


cadit  in  alqm  22, 12  nomina 
haec  proprietatem  suam  ha- 
bent  130,  27  [in]  nomine 
aliquo  teneri  191, 16  in  ali- 
qno  no.  detinere  alqm  99, 22 
cetera  quae  nihil  diyisione 
egent  nomina  60,  10  no. 
reddere  salutantibus  401, 27 
n.  alicuius  deferre  22,  17 
n.  dare  sapientiae  (?)  95, 
5  —  nomine  alicuius:  sno 
no.  398,  26  no.  ciyitatis 
81,  22;  82,  6  no.  c.  aya- 
rus  81,  26  no.  magistratus 
208,  80  filiae  no.  gratias 
agere  55^  29  nostro  no.  lo- 
qui  yobiscum  64,  12  prae- 
mii  no.  19,  18;  147,  6;  154, 
24;  165,  4;  219,  4;  220, 16; 
237,  15;  240,  5  cuius  no. 
(«■  cuius  causa)  37,  81 

nominare:  lex  desertorem 
et  yirum  fortem  nominavit 
240,  9    I.  me  nominat408,  7 

non:  incredibile  est,  quid 
non  ausura  fuerit  necessi- 
tas  295,2  quidni  non?  419, 5 

nosse:  novimus  132,3;  328, 
28  (&m);  844,  23 

nota  75,  10;  77,  21;  176,  1 
notae  yerberati  oris  410,  23 

notabilis  147,  11 

notare  440,  17  notari  in- 
fiamia  68,  6  no.  ignominia 
74,  14;  220,  15  no.  adul- 
terii  219,  3  (bis) 

notitia  53,  2;  186,  20;  227, 
17;  434,  19;  440,  13 

noyerca  d.  246;  d.  327;  d. 
338;  d.  350;  d.  878;  d.  381; 
n.  bona  286,  29  noyercae 
(noyercali  8C,  animo)  non 
sunt  omnes  440,  27  noyer- 
carum  fabulae  286,  18  in- 
famis  in  novercam  d.  385 

31 


482 


INDEX  I. 


noyercalis:  novercalia  fac- 
ta  286,  3  novercales  artes 
337,  6 

noviBsime  282,  16 

noyitius  342,  4;  417,  1. 

no¥Us:  noTi  (discipnli  sc.) 
232,  16 

npx  maritalis  aofert  virginis 
appellationem  142,  17 

noxins:  noxios  cruci  fi^ere 
124^  12  noziorom  familiae 
65,  2  noxium  caput  122,  26 
noxiom  esse  104,  8 

nubere  fcnm  aliqno  10,  11 
nnbendi  efciam  inpudicitia 
quaedam  205,  23 

nubes  pulyeris  242,  1 

nubilis  filia  385,  8 

nudus:  nudum  corpus  204, 
17  nudis  lateribus  199,  1 
n.,  egenus  325,  7  nudos  ex- 
positosque  ferri  94,  22  ~ 
(»  inermis)  406,  19  —  nuda 
vita  129,  3  nu.  virtus  94, 10 
nu.  iustitiae  aestimatio  80, 6 
nu.  Teritas  439,  26 

nuUum  esse  21,  20 

numen  d.  323;  277,  21  (bis) 
n.  mibi  maxime  familiare 
et  praeseniissimum  270,  6 
ef.  276,  9;  285,  11  numina 
122,  22;  146,  27,-  176,  16; 
249,  10  nu.  illa  quae  sem- 
per  excubare  Tidentur  pro 
nostra  civitate  270,  26  sq. 
numina  animorum  207,  28 

numerare  alqd  in  compen- 
dio  31,  26  n.  al.  pro  duo- 
bus  221,  6  numerari  inter 
principes  civitatia62, 4;  98, 
9  nu.  int.  aliena  servitia 
178,  2  nu.  inter  prodigia 
263,  8  —  («  solvere)  n.  J^e- 
cuniam  140,  1;  326,  6;  862, 
26;  384,  21 


numeratio   pecuniae  36,  4 

n  n  m  e  r  u  s :  numerum  ci  vitatis 
inplere  263,  8  in  numero 
eiv.  esse  842,  21 

nupta  opp.  vivgo  v.  vi.  j  opp, 
rapta  v.  ra. 

nuptiae  quid  sint  202,  19 
n.  iuria  sui  404,  2  n.  in- 
cohatae  142,  6  n.  in  domo 
12,  21    nuptiaa   facere  11, 

16  nu.  iungere  145,  1  per 
nnptias  tradere  in  matri- 
monium  11,  4 

nurus  50,  24  d.  360 

nutrix  d.  338  nutricis  gre- 
mium  204, 13  nu.  sinus  485, 
26    nutrioum  minae  69,  9 

0. 

*obieratmemoriaetiamma- 
riti  368,  14 

oblectamentum  436,  20 

oblectatio  440,  11 

obligare  caput  suum  ad 
probationem  371,  22  o. 
tempora  futura  40,  5  obli- 
gabitur  maiestatis  ciim^ 
30,  15    0.  legibus  alqm  22, 

17  obligari  (obligatum  esse) 
legi  272,  16  ob.  lege  62, 
13  ob.  quadruplo  4, 18  ob. 
faenore  51,  26  ob.  ad  pa- 
tris  voluntatem  152,  6  ob. 
voluntati  alicuius  366, 1  ob. 
beneficio  aliouius  67,  20  ob. 
alicui  36,  2 

obliqua   malignitas  89,23 

obliquae  actiones  338,  25 
obreptum    est    credulitati 

tuae  162,  11 
obrogare  40,  26 
0  b  8  c  u  r  e  occulteque  scribere 

292,  23 
observationes   hae  mini- 

mae  53,  17 


INDEX  L 


483 


obsistere:  non  obstitit  ta- 
cita  natara?  269,  26 

obstipescere  163,  1  o. 
alqd  383,  20 

obstringere  rem  p.  gravi 
Bervitute  201,  16 

obviare:  c^natenns  obvia- 
tum  est  legi  nequitia  207,  2 

0  b  V  i  u  8 :  obvium  patrem 
quaerere  204,  21  in  obyios 
incurrere  286,  28 

occidere  tyrannum  licet 
121,  28 

occupare  crimen  ulqd  208, 
26  occupatas  opp.  vacuus 
(matrimonio)  417,  16  do- 
mus  matrimonio  occnpata 
338,  7 

occurrere:  occurrunt  cogi- 
tationes  264,  7  occurrit 
portus  fraternitatis  261,  22 

odium:  odia  baec  altissime 
sedent  cum  aliquis  his  quos 
contempBit  irascitur  196, 16 
odia,  ut  vulgo  vocantar, 
gratuita  281,  12  odiis  va- 
cua  pericula  406,  7  odio 
defendere  hominum  iniqui- 
tatem  321,  16  odia  acuere 
829,  17 

offerre  filiam  suam  48,  27 

officium?  dum  in  officio 
yires  sunt  318,  7  officia 
261,  3;  307,  16  officia  ci- 
vilia  94,21;  96,11;  121,6; 
148,  7  of.  maritalia  144, 12 
of.  pietatis  436,  2  of.  lon- 
gae  servitatis  34,  16  of. 
Buprema  368,  10 

QlynthiuB  d.  292 

omen  249, 12  o.  infelix242, 
12  ominibus  secundis  1 16,18 

onerare  potionem  medica- 
mentiB  266, 13  —  o.  perso- 
nam  379,  12     o.  alqm  no- 


mine  ^ropinquitatis  210, 16 
onerari  maiorum  dignitate 
99, 26  on.  ezpectatione  cri- 
minis  297,  2  on.  damnis 
luxuriae  419,  16 

onus  probationis  884,  12 
onera  bonorum  119,  1  on. 
aeris  alieni  322,  6  on.  edu- 
candorum  liberorum  176,26, 
on.  rei  p.  201,23  on.  viri  for- 
tis  240, 24  on.  pudoris  18,80 

opem  ferre  hosti  d.  823  op. 
talit,  qui  auzilio  iuvit,  qui 
armis,  qui  commeatu  272, 2 

opera  quomodo  intellegenda 
sint  427,  2  sq. 

operire  canos  flammeo203, 
19 

Opimi  191,  22 

opinio  innocentiae  198,  12 
opinione  credere  alqd  opp, 
sentire  273^  26 

oportet:  quis  dicit  ^^necesse 
est^:  qui  dicere  potest  >opor- 
tet«?  201,  14  cf.  203,  16; 
404,  6  v.  licet 

optare,  optio  v.  praemium, 
rapta,  vir  fortis,  sacerdos, 
tyrannicida  —  optio  contra 
legem  86,  26 

optio  potest  esse  etxam  sin- 
gulorum  127,  12  optione 
idem  ius  efQci  raptae  quod 
nuptiis  rite  in  matrimonium 
traditae  12,  26 

oraculum  271,  9;  d.  826 

oratores  d.  268  ab  orato- 
ribuB  civitatium  status  con- 
versi  96,  7  orator  surgit 
ad  dicendum  26,  12  orato- 
rum  artibuB  interrogari  236, 
29 

orba  d.  876  orbam  nemo 
post  nuptias  dixerit  142,  16 
orbas    privilegium    habere 

31* 


484 


INDEX  I. 


*indicendi  nuptias  yacnis 
417,  16' 

ordinare  indicia  dno  26, 16 
o.  ita  snpremas  tabolas  307, 
21 

ordinatio  legnm  130,  4 

ordo  141,  6;  244,4;  264,12 
0.  misericordiae  68,  20  o. 
probationifl  98,  5  o.  rei 
gestae  430,  16  extra  ordi* 
nem  225, 24  lon^s  o.  yitae 
305,  9  —  ordo  hic  (eqneater 
8C.)  191,  19;  192,  6;  0.  iUe 
eanctissimns  (8enatoriu8)295, 
26  eiusdem  ordinis  (mili- 
taris  8C,)  esse  d.  312 

origo  cansae  25,  31  o.  ca- 
Inmniae  129,  23;  204,  7 

os,  ora:  per  ora  populi  tra- 
here  alqm  15,  2 

ossa  d.  299    ossa  patris  179, 

25  ossa  et  nervi  contro- 
versiae,  opp,  caro  ipsa  102, 11 

oscnlari    caedentis   manus 

178,  19 
osculum    440,  24      osculo 

tantum  maritum  putari  non 

satis  138,  13 
otiosa     iacens     patrimonii 

pars  362,  26 
otium,  quo  plurimum  stu- 

diis  conrertur  312,  7 

P. 

pacisci  scelus  pecunia  46, 

26  p.  iniurias  (pasci  iniu- 
ria?)  178,  17 

pactum  d.  336;  d.  343;  73, 
19;  322,26;  337,6  subpacto 
abolitionis  88,  19  solutio 
pacti  323,  2 

paedagogi  437,  6 

paenitentia  ad  crudelita- 
tem  ista  218,  5    paeniten- 


tiam  agere  322,  26     p.  in 

ipsis  yiris  locum  babet  286,26 

palpitans  atque  semiani* 
mis  15,  1 

par  (8uh8t,)  gladiatorum  si- 
mile  248,  22 

par  {adi.)  conyictus  190,  1 
pares  sententiae  d.  254;  d. 
314;  399,  5  par.  sent.  pe- 
riculo  prosunt  43, 4  ex  pari 
fides  flEicilior  226, 19  ex  paxi 
Bunt  inimici  423,  25  paria 
reddere  52,  23  pa.  mcere 
318,  11 

parare  se  testamentis  261, 7 

parasitus  d.  252;  d.  296; 
d.  298;  d.  370;  d.  379;  63, 
19  p.  comes  yitiorum,  tur- 
pissimi  cuiusque  facti  lau- 
dator  169,  17  p.  homo  in 
adulationem  natus  170,  21 

parcere  yerbis  in  templo 
84,  17  p.  manibuB  suis, 
animo  suo  85,  5 

parcissime  101,  14;  116, 
28;  228,5;  260,  16;  334,8; 
344,  3;  351,  9;  371,  7 

parere:  documenta  iufeli- 
citer  parientium  286,  10 

parens  alter  opp.  mater 
335,  6 

parricida,  parricidium  d. 
299;  d.  314  parricidii  reos 
d.  281;  d.  328;  d.  377  parri- 
cidium  aliquando  legem  non 
habuit  418,  19 

pars  naturae  8,  12;  260,  26 
p.  rerum  nat.  235,  27  —  in 
partem  alqm  accipere  235, 
10  in  pa.  al.  cayere  302, 
7  in  utramlibet  pa.  intueri 
50, 29  qui  dnabus  partibus 
periit  ciyitati  306, 12  —  (m 
it4dici%8)  p.  diyersa  terdecies 
(10,  10.  17;   13,  6  ete.)     p. 


INDEX  I. 


485 


adver&a  octiea  (10,  19;  102, 

19  etc.);  (»  hostis  247,18) 
—  partes  («=  munus,  offi- 
ciiim)  decies;  pa.  mimi  860, 

20  pa.  aequitatis  326,  2; 
414,  19 

partitio  70,  11 

partus  184,  2  cuius  p.  et 
sanguis  in  proelio  stetit  116, 
10   partum  exponere  199,  7 

pascere  £Eimilia8  noziorum 
66,3 

pater  naturalis  132, 12;  366, 
20;  390, 10;  409,  9;  411,19; 
416,  17  p.  verus  390,  19 
cf,  veri  parentes  416, 14  p. 
meritis  411,  26  cf.  134,  19 
patrem  obvium  quaerere  204, 

21  patris  nomen  133,  22 
patrum  potestas  quo  usque 
pertineat  49,  14  sqq.;    147, 

,  24;  161,  11  sqq.;  313,  16; 
408,  8  sqq.;  417,  4;  422,  16 
sqq.;  p.  ambitiosus  242,  20 
p.  acer  243,  24  p.  asper 
63,  2;  66,  7;  68,  10;  291,  7 
p.  durus  63,  2;  68, 10;  243, 
26;  374, 14  p.  fortis  (»  se- 
verus)  162, 9  p.  fortissimus 
246,  18  p.  gravis  160,  12 
p.  severus  126,  1;  139,  7; 
162,  11;  160,  12;  368,23; 
374,  16  opp.  p.  facilis  160, 
12  p.  ignoscens  160, 12  p. 
indulgens  169,  1;  169,  16; 
291,  8;  297,3;  366,4;  374, 
7;  indulgentior  241,  16  p. 
indulgentiesimus  66,  26  p. 
lenis  162,  26  p.  mitis  162, 
9.  26;  291,  8;  366,  4  p. 
mollior  68,  10 
paterna  pietas  419,  28 
nad^tiiirjj  id  est  adfecTtus, 
quaestio  180,19  na&ritiimg 
indignari  ib.  27 


patientia  ^torporis  148,28 
patria  totum  animum  per- 

cussit  241,  30 
patrimonium  compositum 

266,  26 
patrocinari  alicui  263,  6 
patronus    (liberti)   d.    318 

(rei)  21,  2;    24,   29;    +186, 

24;  228,7;  300,14;  417,11; 

434, 13;  439,  3  d.3d3;  d.334 
pauperd.262;d.267;d.269; 

d.  269;   d.  271;   d.  279;   d. 

301;  d.  804;  d.  306;  d.  326; 

d.  332;    d.  333;    d.  337;   d. 

838;  d.343;  d.  344;  d.346; 

d.  363;  d.  364;  d.370;  d.379 
paupertas     virtutem    alit 

866, 14    paupertatem  relin- 

quere  alicui  809,  4 
pax:    pacis    facies    162,  13 

pace  maiestatis  tuae  420, 27 
peccare:  peccassit  3,  6 
pectora  scelerata  380,  21 
peculiares  ac  priyatae  cau-* 

sae  246, 2  (cf  quidquam  tibi 

me  viyo  tuum  est?  416,16  sq.) 
pecunia  non  in  cunctis  do- 

mina  88,  20     p.   non   fieri 

animum  .864,  2     pecuniae 

usum  intellegere  64,  6    pe. 

accipiendae  lames  6,27   pe- 

cunia    aliena   uti    120,  16 

pecuniam  per  beneficia  di- 

videre  64, 18   pe.  per  gulam 

yentremque  transmittere  ib. 

pe.  exhaurire  226,  8    pecu- 

niae  cupiditas  v.  cu. 
pecuniarius:  pecuniaria  lis 

81,  26;  428,22  cf.  pecuniae 

lis  166, 9   pecuniarium  ver- 

bum  428,  28 
pecus:  pecora  intra  muros 

compulsa  36,  27    pecudum. 

fetus  204,  10 
pelagus  436,  17 


486 


INDEX  I. 


penates:  dii  p.  169,  12  p. 
sine  lacrimia  faenmt  260, 
29  —  (»  domus)  827, 18.  20 
penatibns  prohibere  liberos 
66,  23 

pendere  sollicitnm  de  mu- 
rie  136,  6  p.  ex  vnlta  ali- 
cains  190,  12  pendet  alqd 
(ex)  aliqna  re  92,  8;  112, 1; 
224,  13  ex  lege  demen- 
tiae  pendentes  controver- 
siae  243,  8 

pensare  alqd  (aliqua  re) 
116,  17;  260,  19;  318,  6 

pensatio  808,  18 

pensum:  pen8a£Eicerel88, 12 

per:  tradere  alqd  p.  manns 
371,  1  per  se  novies  decies 
(74,  1;  78,  10  etc.)  stat  per 
aliqnem  21^  12;  26,23;  103, 
23 ;  104, 4 ;  *  128, 1  cr  adelitas 
qnae  per  leges  venit  129, 21 
per  omnia  (=  prorsns)  897, 

•  16;  413,  16  —  (de  modo  et 
ratiane)  11, 1.4;  16,9;  19,2. 
26;  28,  13;  47,  16;  161,27; 
207,  1;  226,8;  232,9;  236, 
11;  287,  8;  371,  24;  411,  1 
(bia)  per  omnia  vitia  ex- 
nanrire  pecaniam  226, 8  — 
(»n  obtestando)  per  fidem 
206,  9;  218,  29 

percipere  fractns  22,  4 

percoissor:  percussorem 
sammittere  146,  26  pe.  (in 
^Ekta  parentis)  condncere  66, 
4;  420,  1  percnssoram  ei- 
cae  262,  21 

percatere:  totam  animnm 
percaBsit  patria,  sola  yir- 
tas  241,  30 

perdere  beneficiom  14,  21; 

.  67,28;  164,2    p.fidem289, 

*  23    p.  artem  373,  11 
perdomare  376,  29 


peregrinatio  8,14;  133,8 
peregrinationem  snadere  idi- 
cai  167,  6 

peregrinns  208,  4 

tperflexas  287,  8 

pericala  odiis  vacaa  406,  7 
p.  saprema  neqnissimoram 
qaoqae  babent  snam  gra- 
tiam  187,  24    cf.  144,  17 

periculose  ayaras  846,  9 

perire:  perit  labor  177,  21 

Se.  caasa  26,  30  pe.  vin- 
icta  194,  18  pe.  yox  487, 
16  pe.  interpretatio  aliqna 
verbi  127,  17  pe.  alqd  ex 
lege  127,  16  pe.  lex  289, 
9  p.  in  lacnim  cradelitatis 
alienae  364,  23 

permittereseomninmamo- 
ribas  298,  7 

perperam  62,  17 

perpetaus:  perpetaam  ex« 
iliam  2,  6  perpetaa  poena 
18,  22  perpetnam  ias  40,  3 
perpetoae  posteritatis  im- 
mortalitas  37,  14 

Persae  340,  26 

perseqai  bona  119,  30  p. 
patrimoninm  120,  6  p.  ra- 
tionem  alicaias  rei  166,  14 

persona  araici  proponitor 
4,  3  p.  infirma  279,  23 ;  280, 
1.  7  p.  honestior  118,  14 
personarnm  comparatio  v, 
co.  —  persona  mea  dissima- 
lata  et  remota  178,  6  per- 
Bonam  alqm  sibi  indnere 
243,  23  personarnm  ra- 
tione  semota  20,  8 

perstare  319,  22 

pertinere:  occisns  homo 
ad  crimen  pertinet  16,  16 
quod  ad  me  (qaidem)  per- 
tinet  262,  7;  808,  1     qaod 


INDEX  I. 


487 


ad  ineTun  consiliam  pe.  311, 
14  cf,  apud 

pervenire  posse  ad  intel- 
lectam  sermonis  293,  8 

pervertere  legem  ad  nti- 
litates  snaa  80,  12 

pestilens  nnbes  296^  16 

pestilentia  d.  823;  d.  326; 
d.  329;  d.  384 

pestis  illa  rei  p.  294,  28 

petere  alqm  in  exilium  815, 
9  p.  al.  ad  mortem  397,  6 
p^  caput  liominis  62,  17 

petitrix  31,  23 

PhilippuB  338,9.16;  340,20 
homo  barbarus,  crudelis, 
infestus  341,  2 

pbilosophi  d.  268  pli.  yani 
et  otiosi  et  in  ambitum 
ipsum,  contra  quem  maxime 
«fisserere  -videntur,  alligati 
93,  9  sq.  cf,  96,  12  sq. 

pbilosopbia  d.  268  pb. 
omnis  Socrate  velut  fonte 
manasse  creditur  93, 27  ph. 
non  necessaria  93,  12;  94, 
2;  96,  1  pb.  sit  res  summa, 
pertinet  ad  paucos  92,  14 
philosophiae  tractatus  om- 
nis  alienus  moribus  nostrae 
civitatis  148,  21 

physici  148,  24 

pietas43,20;  62,2. 11;  112, 
22;  184,  28;  248,  19;  270, 
7;  272,22;  274,12$  291,21; 
416,  7;  tacita  p.  181,  17 
avida  est  gloriae  patema  p. 
419, 28  non  Sceleribus  ma- 
nus  suas  obiecit  quaecum- 
que  est  illa,  quae  certe  cre- 
ditur  esse  pietas?  259,27  sq. 
invidiosae  pietatis  filius  298, 
21  pietatis  officia  dividere 
486,2 

pignora  carissima  261,  9 


piratae  d.  257;  d.  342;  d. 
843;  d.  373;  d.  388;  228, 
19;  256,  26;  262^  19 

pius  112,  6;  242, 15  opp,  sce- 
leratus  249, 4  pia  arma  ca- 
pere  388,  11  pium  furtum 
195,  24 

plausu  fovere  alqm  65,  8 

plenus:  plenum  quiUquen- 
nium  17,  4  pleniores  fruc- 
tus  reddere  28,  19  plenior 
animus  meus  307,  30  ple- 
num  argumentum  268,  17 
plena  libertas  250,  24  pl. 
nnitio  10,  18.  20  pl.  defen- 
sio  125,21;  158,1  pl.  ratio 
28,  30  pl.  animadversio  187, 
•14  pl.  vindicta  126, 9  ple- 
nior  ultio  125,  29  plenis- 
sima  occasio  264,  24 

poena  opp.  damnum256, 15 
sqq.  p.  damni  genus  ib.  20 
p.  omnis  non  tam  ad  *vin- 
dictam  (delictum  MSS)  per- 
tinet,  quam  ad  exemplum 
124,  14  sq.  poenHohlm  tem- 
puB  V.  te. 

poHuere  caeli  adspectum 
181,  9  p.  filii  aetatem  (ae- 
qualem  Bo)  199,  26  cf.  298, 
14  (132,  1) 

pompa:  ducatur  ingeos  fu- 
neris  p.  295,  26 

pondus  atgenti  ingens  33, 
23 ;  245,  29 

ponere  rationem  118,81  p. 
calculum  119,  3  p.  alqm  in 
honore  168,  15  p.  oausam 
881,  25  p.  alqd  inter  cri- 
mina  148,  20  p.  al.  inter 
praeiudicia  253,  29  p.  in 
themate  alqd  19,  7  p.  extra 
alqd  1,  12;  76,  26;  149,  6 
fextra  positae  voluptates 
837,  16     positus  longe   ab 


488 


INDEX  L 


inteUecta  iWTigniiiiB  Bni  376, 
6  —  (=-  fingere:)  16,  22; 
87,11;  118,30;  221,2;  379, 
2.  4  cf.  statuamiiB  222,  6 

populari  patnmoniuiii  858,8 

popaluB  t7.  senatns;  prait- 
terea  340,  2  p.  mittitar  in 
oonsiliiUD  76,  28  popnlam 
contrahere  40^  17  ora  po- 
poli  16,  2  popole  192,  3 
ef.  Pompeias  comment  art 
Don.  (Keil  V,  p.  186) 

portio  80,25  inportione  litis 
haiaflce  13,  11  qaota  ego 
sam  p.  indignationis?  35, 14 

portnB  ille  fratemitatiB  261, 
22 

positio  legis  142,  10 

p  o  B  8  e :  non  poBsam  qpp.  nolo 
241,  12  no.  po.  ezcaBatio 
adversaB  mendicantea  64,  2 
non  poBsam  non  46,  13 
{praeterUianis  farmulae :)  po- 
teram  30,  7;  47,  19;  72,  12 
(329,  22)  poteramuB  347, 25 
potoi  405,  15  poBBam  328, 
20  qaantnm  potest  qaiB  e. 
superloHvo  139,  30;  312,28 
qaam,  qaantam  (fieri)  pot- 
est  c.  euperlai.  10,  4;  269, 
26;  274,  26 

post  tempoB  156,  9;  199,  8; 
*16,  21     p.    annos  439,  16 

posteritas  37, 15.16  adex- 
emplam  poBteritatifl  293, 26 

potenB:  homo  p.  43,23  in- 
imici  potentes  44,  7  poten- 
tiflBimaB  amicus  274,  21  — 
(ffi  argumentis)  p.  39,  10; 
51, 12;  224, 17;  262,16;  288, 
27;  292,  3;  370,  16;  394,1; 
413,  29  *p.  locuB  2, 28  in- 
finitum  p.  390,  3  potentior 
testiB  235,  28  po.  lex  418, 
23    po.  voz  384,  20   poten- 


tiBBima  quaeBtio  255,  9  il- 
lud  potentiflBime  dicamuB 
123,  13  ef.  yalenB 
potestafl  patnmit7.pa. — po- 
tOBtatem  legifl  aticni  dace 
adverBUB  se  73, 1  po.  sui 
fiicere  20,  28  po.  8.  habere 
12,  26  potefltate  contentum 
0880  37,  22 

potio  illa  residua  178, 17  p. 
remedii  258,  4;  265,  4  p. 
veneni  %b.  p.  illa  trifltu 
yiflu,  iUa  gustu  aBpera  264, 
27  sq.  p.  medicamentiB  per- 
mixta  et  onerata  265,  11 
potione  aliqua  consumi  8, 26 

potior  controversia  quam 
lis  113,  24  potiuB  («  me* 
liuB)  est  341,  27 

praecedere    tempuB    alqd 

77,  12 
praecepfl  in  amores  28,  22 

p.  mors  271,  3    praecipitia 

67,  12;  236,  22 
praecludere   portas  47,  9 

p.  spem  46,  10 
praedatnr  fluctus  437,  10 
praediyinare  250,  4 
praegnauB  d.  277 

praeiudicium  13,  31;  200, 
9;  253,  29;  439,20 

praemium  v.  fortiB,  impe- 
rator,  rapta,  Bacerdoa,  tj- 
rannicida  —  praemiorum 
tempuB  V.  te.  —  praemii  no- 
mine  v.  no.  —  p.  olim  non 
ayaris  yirtutibus  dabatur 
201 ,  21  p.  omne  contra  alqm 
legem  85,  26  cf.  238, 12  p. 
non  quidquid  optatam  faerit 
poBse  dari  408,  13  Bq. 

praeparare  Beadyersus  ca- 
8U8  286,  19  p.  animum  iu- 
diciB  (iudicum)  117, 15 ;  279,1 


INDEX  I. 


489 


p.    narratione    146,  11     p. 
caaBam  283^  9 
praesaginm  113,  6 

praeBcribere,  praescripiio 
d.  249;  d.  250;  d.  266;  d. 
846;  31,  8;  892,  16  pr.  ci- 
yitati  82,  18  praescriptio 
nnlla  incohata  mdicia  per- 
a^  vetat  26,  7  praescrip- 
tionemproponere21,2  prae- 
Bcriptione|m<^e)»  video  ex- 
clndi  posae  iadicio  40,  22 
praescriptnm  92,  7 
praeBen8poena281,7;  870,9 
ire  in  rem  praesentem  406, 16 
praeBentiBsimnm  nnmen  270, 

6  praesentisBimae  religio- 
nis  templum  272,  24 

praesentia  nnminis  270,  1 

in  praesentia  duodecies  (2, 

16;  18,  24  etc) 
praestringere    alqm    ne- 

cessitate  20,  16     p.  ocnlos 

88,  28 

praeterire:  praeterita6,26; 
8,  24  *  sera  (saeva  MSS) 
inqnisitio  in  praeterita  229, 

7  in  praeteritam  261,  28 
praeteritnm  tempus  76,  12 
praeterita  vita  251,  26 

praetexta,  praetextatas  d. 
840   p.  yirginis  874,  21    sa- 

•  crnm  praetextarnm,  qao  sa- 
cerdotes  yelantnr,  qno  ma- 
gistratas,  qao  infirmitatem 
pneritiae  facimns  yenerabi- 
lem  845,  11  sq. 

praeyaricari   811,  9.   11; 

440,2 
praeyaricatio  811,  13 

praeyertere     suspicionem 

896,  24 
nffuy pLatmi^ ,    id    est    inris, 

qnaestio  180,  19 


preces  non  snnt  nbi  non  est 

negandi  libertas  146,  7 
premere    dolorem  silentio 

169,  7   p.  alqm  eilentio  291, 

28     premi    gratia  89,  17; 

219,  8;  882,  20     pr.  argn- 

mentis  222,  2 
pretinm  ex  alicaias  rei  yen^- 

ditione  182,  17 
primitiae  miserae  242,  12 
primns:  prima  frons  199, 16 

primnm  (omniam)  neglecta 

aUerifis    rationis   introduc- 

tione  2,  8;   28,  16;  140,  14; 

164,  18;   [204,  8];  869,  4(?) 

207,  8 
principes    ciyitatis   62,  4; 

98,  9;  187,  4 
principinm  88,  17 
priyiffnns  v.  noyerca 
priyileginm   306,  8;    417, 

15;  422,  15    p.  aetatis  58, 

16    omne  p.  contra  reliqna 

iara  288,  12    cf.  85,  26 
pro  {interiectto):  p.  inmitisl 

16, 8    p.  dii  inmortales  8, 11 
proayornm  temporaS,  23 
probatiya  180,  18 
procedere:  procedente  ora- 

tione  267,  6 

proclamarepatrem  189,21 
proclamatio  163,  2 
procnrator  368,  7;  893, 18 
prodigium:    femina    inter 

prodigia  nnmeranda  253,  8 
prodigus  176,  10    prodigis 

(b  libidinosis)  ocuUs  alqm 

intueri  168,  9 
proditionis    damnatus    d. 

266    pr.  reus  (d.  287)  d.  294; 

d.  308;  d.  888;  d.871;  d.  876 
proditor  d.  807;  d.  884;  d. 

848;  d.  866 
producere    alqm    (»   ali- 


490 


INDEX  L 


cmas  yitam)  97, 13    p.  pre- 

timii  alicTii^Tis^  346,  6 
prooemium  d.  3d8  Sermo 
proferre  totos  gemitti8  200, 

18    p«  conBcientiam  308,  2 
professio    dolorie   6,  16 

(«  officia)  92,  9;  93,  5 
proficere  {absol.)  310,  19 
proficiscitiir  alqd  ex  ali- 

qna  re  327,  3    p.  ex  bona 

mente  156,  26    p.  hoc  no- 

men   ab   animo  214,  8     p. 

alqdabaliqao233,24;  361,25 
profiteri  indiciam  39,  23 
profundere    aberes    lacri- 

mas  14^  14    profaBa  malier 

393,  5    ^profosas  tamaltas 

32,  14 
promereri   potentiam   ali- 

cnias  187,  26 
promptas:  in  prompta  esse 

102,  4;  206,  8 
p  r  0  n a  8  in  cnpiditates  28, 23 

p.  ad  vilitatem  sni  66,  24 
properat  fecanditas  28,  18 
propinqai,  amici  144,  15; 

146,  17;    216,  14;    376,  6; 

386,  26    (cognati  et  amici 

388,  17) 
p  r  0  p  i  0  r  beneficio  poena  28, 6 
proximas :  proximo  iare  aten- 

dam  est  et  similitadine  qaa- 

dam  legis  304,  6;  ef.  301,  2; 

877,  10.  20  sqq.  —  proxime 

(de  tempore)  52,  28;  76,  2; 

168,  6;    182,  21;    185,   16; 

300,  15 
proprietas  yerbi  272,  3  yis 

et  p.  anios  legis  84,  3    no- 

mina  proprietatem  saam  ba- 

bent  130,  27 
proprias   locns   opp,  oom- 

manis  3,2.3  propriasumma 

iadicii  136,  3    proprie  *  281 , 

12;  365,  11;  377,9.20    pr. 


dicere  82,  2    pr.  qoid  ferre 
92,  21  cf.  pecoliaris 

prorogare  et  produoere 
alqm  («*  alicoias  yitam) 
66,  18  p.  animam  in  po- 
sterom  298,  80  p.  impMia 
40,  11 

prospicere  yixginem  (ra- 
piendam)  73,  24 

prostitatus,  prostitata298, 
6;  43Q,  22 

protinus  189,  1;  296,  13; 
368,12;  381,3;  382,6;  388, 
26  non  protinas  288,  7  cf. 
continao 

protrahere  yitam  298,  16 

proventas  domas  nostrae 
53,  31 

proyidentia  (divinasc.)  94, 
16;  116,  19  p.  deornm  in- 
mortaliam  268,  4  ab  ipsa 
p.  datam  65,  8  p.  (legum 
latoram)  301,  3  cf.  31,  12; 
377,  23 

provocare  calamitates  94, 
23    p.  al(^m  d.  317 

publicani  d.  340;  d.  841; 
d.  359  p.,  homines  diligen- 
tissimi  344,  2 

publicum  (yectigal)  344,  7; 
346,8 

pub  1  icu  s :  publica  accla- 
matio  183, 15  pu.  animad- 
versio  131,  1  p.**  actiones 
86,  10  p  *  custodia  180,  13 
p.*®  causae  86,  7.  12  p.™» 
mdicium  19,  28;  182,  17; 
221,  4  p.»  consilia  d.  272; 
d.  339  pu.  sacra  85, 8  pu. 
opera  49,  26;  62,  21  p.«» 
negotium'65,  14  p.*  mi- 
nisteria  130,  1  p.^  manus 
122,17  p.»  utilitas  74,22; 
314, 10;  341, 23  p.*«  perso- 
nae  193,  15    pu.  exequiae 


INDEX  I. 


491 


296,  24  p.»  pericula  316,  6 
p.^legatione824,16  p.*vic- 
toria  9, 18  pn.  necessitas  87, 
16;  323,14  p.^  sacrilegium 
274,  8  p.»  auctoritas  314, 16 
pn.  misericordia  42,  27  pu. 
humanitas  39,  30;  41,  14 
pu.  fides  89*,  7;  91,  16  — 
etc.  ete, 

pudicitiam  futuro  filio 
praestare  132,  1 

pudor  176,  19;  268,21;  280, 
18;  286, 17;  causaplus  iuris 
liabet  quam  pudoris  228,  9 
p.  integer  82,  4  p.  Balvus 
200,  17  pudore  salvo  118, 
2;  181,  24;  280,  2*3  pudori 
esse  186,  18  p.  matronalis 
144,  26  p.  partis  instantis 
131,  29  p.  cubiculi  138,  22 
p.  iudicum  88,  14  pudoris 
difficillima  ratio  in  lite  pe- 
cuniaria  81,  24  pudoris  sui 
onera  finire  13,  30  pudori 
consulere  200,  11  pudorem 
suum  defendere  101,  3  pu. 
ingenuum  consumere  178, 10 

pueri  femioas  imitati  (ci- 
naedi  8C.)  329,  6  cf.  346,  7 

puerperia  132,  6 

pugna  dedit  et  familiis  no- 
mina  etc.  191,  21  quae  ista 
inter  se  p.  est?  63,  12  — 
quanta  circa  deos  p.  94,  16 
— (»n  itidieio)  303,6;  343,16 

pugnare  cum  moribus  et 
damnare  se  149,  7  p.  circa 
legem  102,  8  p.  inter  se  94, 
8;  398,  18 

pulsare  patrem  d.  368;  d. 
362;  d.  372  p.  ignominio- 
sum  d.  266  pulsatus  civis 
iniuriarum  aget:  si  magi- 
stratus  erit  maiestatis  cri- 
men  obligabitur,  si  legatus 


erit  bello  vindicabitur  et 
iure  gentium  30,  16  sq.  — 
V.  ind.  II.  pulsant  frontem 
meam  caeduntque  infelices 
ipso  babitu  63,  29 

pupillus:  pupilloram  no> 
men  legitimo  tempore  fini- 
tur  142,  16  pupillae  vitia- 
tor  149,  27  vid.  tutor 

putare:  putas  {cum  inter- 
rogcUione  vd  oppositione)  26, 
11;  218,  16;  277,  19;  427, 
17;  428,  29  credis?  72,  30 
putatis?  63,  23;  68,  7;  91, 
2;  167,  22;  271,  28;  275, 
6;  319,  20  existimatis  —  ? 
124,  1  puta  vides]  putate 
aexies;  putemus  undeeies 
(credite  106,  6;  284,27  (fiia); 
368,  6    existimemus  82,  16) 

quadragesima  (publioanis 
debita)  391,  9 

quadruplum  d.  246;  267, 
9;  348,  9 

quaerere:  non  quaeritur 
322,  28  non  de  hoc  qu.  374, 
16  cf.  301,  26 

quaesitor  303,  20;  304,  26 

q  u  a  e  8 1  i  o  unde  nascatur  266, 
6  ex  potentissima  quae- 
stione  status  ducendus  266, 
9  q.  iuris  et  facti  162,  20 
in  hoc  probativae  duae,  al- 
tera  ^ra^rixi},  altera  nQa- 
y^zmri^  id  est  adfectus  et 
iuris  quaestiones  180, 18  sq. 
—  {per  tormenta)  234,  4 
quaestionem  praebere  de 
animo  suo  227,  21 

qualitas  180,  26 

quam  c.  superl.  7, 6  adieeta 
aliqua  forma  verbi  posse  v. 
posse  —  quammerito217,17 


492 


INDEX  I. 


qnandoqae  64,  10;  286,  6; 

290,  28;  816,  21 
qaantnlnm  69,11. 12;  246, 

14;  298,  20.  29;  406,  4 
qaantam  est  in  v,  in  —  qa. 
adtepertinetlS^,  16  qaanti 
aestimet,  nota  verba  posta- 
lantinm  428,  28 
qaare?  79,  14;  88,  10;  220, 
12;  230,4;  239,9;  276,10.24 
qaatenas  312,18  —  (cawdle) 
47,  23;   66,  16;   69,  1;    179, 
26;  207,  1;  248,  4;  263,  17 
(bis);  282,  6;  322,  14;  361, 
17;  871,  16 
qaatere  tarres  36,  28 
qnattaordecim  gradas 
(theatri)    190,  19     q.   anni 
(aetatis)  387,  20 
qaid?  qaid  ergo?  qaid?  si 
pimim  saepiasime  q.  ?  qaod 
160,  9;  403,  10;  404,  16    q. 
antem?  206,  1;  416,  22    q. 
enim?  26,10;  262,29;  399, 
19    q.  igitar  402,  23   q.  est 
ig.?    42,  26;  43,26;    66,  7; 
188,  28    q.  e.  ergo?  167,  6; 

291,  16  q.  ergo  est?  320, 
26;  326,  12  q.  amplias?  11, 
26  q.  postea?  90,  12;  231, 
16  q.  porro?  26,  13  q. 
deinde?  367,  29  q.  tam? 
417,  3(?)  q.  ta— ?  410,21? 
437,  21;  *417,  3(?)  q.  ais? 
32,  4;  266,  12;  436,  21  q. 
agis;  337,  26;  410,  28  q. 
mihi  cam  —  ?  159,  20;  193, 
19;  200,  27;  286,  24;  428, 17 

qaies  animi  [ppf.  faror)  168, 
28    aetema  qmete  conditns 

181,  2;    ae.  qa.  compositas 

182,  1 
qainqaenniieziliamd.244; 

d.  248;  d.  286;  d.  296;  d.  306 
qainqnennale  exiliam  2,8 


(Qnintilianas)  lo^iiwr  de 

86   et  9ua  docendi  ratiane 

29, 14;  232, 18  sqq.;  243,20; 

244,  23  sqq.;   264,  27  sqq.; 

826,  6 
qnire:  qaeant66, 12  queant 

246,  20 
Qairite8  36,2;  39,14  Qairi- 

tiam  fidem  invocare  424,  3 
qaominas:  accidit  q.  22, 21 
qaoqae:  et. . .  qaoqae  6,  1; 

47,  24    etiam  . . .  qaoqae  6, 

16;  124,  6 

qaotas:  qaota  portio  36, 13 
qnotas  qaisqae  186,2;  245, 

11;  267^  16;  818,  7;  347,28 

R. 

rabiem  concitare  227,  6 

rapere  malas  cansas  96,  21 
r.  alqm  ad  sapplicinm  stric- 
tis  faacibas  266, 17  raptas 
ex  aliqno  litore  344,  26  r. 
virginem  v,  rapta —  r.  sacer- 
dotiam  (yirgmem  sacerdo- 
tio  destiiiatam  8C.)  164,  12 
rapta  yirginitas  13,  18 

rapta,  raptor  d.  247;  d. 
261;  d.  262;  (d.  269)  d.  262; 
d.  270;  d.  276;  d.  280;  d. 
286;  d.  301;  d.  309;  d.  343; 
d.  349;  d.  368;  d.  370;  d. 
383  rapta  opp.  nnpta  142, 14 
cf.  12, 26  raptor  si  non  occi- 
ditar  iam  maritas  est  12, 7 

raptas:  ex  rapta  axor  13, 2; 
27,  12 

ratio  opp.  -verba  legis  81,6 
opp.  ias  260,  8  opp,  spe- 
cies  38,  20  r.  dacit  aliqno 
298,  2  r.  orationis  340,  16 
rationem  habere  alicaias  rei 
268,  14.  20  —  rationem  po- 
nerell8,31  r.  fracta,  clanda 
fortana  71,  16 


INDEX  I. 


493 


reatus  IBO,  24 

receptacula  (latronum) 
289,3 

reoidere  in  eadem  220,  6 

recldere  caput  16,  3  r. 
animi  dolorem  246,  19 

recipere  nomen  nocentis 
136,  13  causa  non  recipit 
testem,  consignationem  278, 
20  recipit  natura,  ut. .  110, 
6;  201,  16  redpit  adver- 
sarii  persona  243,  19 

redemptio  v.  piratae 

r  e  dig  e  r  e  in  pecuniam  omnia 
98, 12  r.  ad  certam  yivendi 
formam  137,  13  r.  alqm  ad 
duos  serros  98,  8 

redimere  iniuriam  virtute, 
sangnune,  yulneribus  23,  21 

redire:  redit  causa  adalqm 
73,  18  re.  inyidia  ad  ac- 
cusatorem  244,  7  eventus 
eodem  re.  301, 24  redempti 
patris  munus  ad  socerum 
re.  49,  10 

redolere  unguenta  177,  4 

redundare  in  lucem  182,9 
redundasse  cibos  264,  16 

refectionem  praebere  187, 
19 

reflectere  alqd  in  se  46, 18 

reicere  iudices  21,  24  r. 
alqm  (»  alicuius  accusato- 
ris  actionem)  166,  16 

relegare  alqm  a  periculo 
civitetis  8,  16 

religio  84,  16;  123,  19;  d. 
323;  276,3;  praesentissimae 
religionistemplum  272,24  r. 
templorum  84, 22  r.  summa 
dedicationis  273, 1  —  («-» lo- 
cus  religione  sacratus)  271,1 
r.  tacita  quaedam  solitudinis 
146,  28  —  {synan.  fides)  r. 
(iudicum)  24,  6;  78, 13;  229, 


29;  306,  18;  333,21;  362, 
4  religio  ubi  agit  iudicium 
34,  3  r.  iudicii  302,  17  re- 
ligionis  vestrae  cunctatio 
32,  2  re.  meae  ratio  276,  4 
relig^onem  eztorquere  iudi- 
cibuB  117,  24 

religiosiu8iudicare26&,  18 

relinquere  (»  praeterire) 
alqd  23,  28;  60,  16(?) 

remittere:  quid  remitti 
potest  nifli  quod  ^debetur 
76,  32  r.  praemium  111, 14 
r.  sibi  casum  unum  17,  29 

remissius  ac  liberalius  sblqd 
facere  61,  20 

removere:  remotus  longe  a 
conversatione  oivitatis  176, 
27  remota  temporum  aesti- 
matione  71,  4  re.  persona 
178,  6  removeam  97,  9  re- 
move  188,  16  cf,  tolle  64, 
16  o^  detrahere 

renasci  67,  26 

renuntiare  responsum  284, 
28 

reor  96,26;  273,  7;  407,26 

repetere  abdicationem  al- 
tius  69,  23 

reponere  vitam  266,  3  r. 
victum  adversis  animum  341, 
14    r.  contumeliam  364,  18 

reprehensionem  medio- 
crem  habere  84, 16  re.  ap- 
plicare  alicui  rei  267,  16 
re.  mereri  60,  4 

repudiare,  repudium  d. 
261;  d.  267;  d.262;  d.  327; 
d.  330;  d.  338;  d.  368 

res  nulla  non  voce  explica- 
tur  96,  26  rem  aliquam, 
alicuius  facere  v.  fa.  —  res 
iudicata  v.  iu. — res  est  alicui 
cum  aliquo  179,  3;  297,  7; 
340,  31;    346,  8;    362,  26; 


494 


INDEX  I. 


408, 9  (c/*.  negotium  est  al. 

c.  alq.  393,  28)  r.  est  in 
lite  213,  4  r.  e.  sine  teste 
225,  18  res  atat  intra  alqd 
270, 24  remm,  rei  natara  v, 
na.  — *renim  initium  v.  in.  — 
r.  opp,  animus  188,  27  — 
(ta  grayisBima  pars)  r.  880, 
20.21—  (=«bona)64,9—reB 
publica:  condicio  qnae  sit 
omninm  qni  administratio- 
nem  rei  p.  adgredinntnr  371, 
9  sqq.  liberi  rei  p.  gratia 
procreati  375,  9 

rescindere  optionem  217,19 

reBiduns:    255,  3     reBidna 

potio  illa  178, 17   residnnm 

esse  109,14;  119,  2;  341,  27 

resolyere  alqm  821,  21 

rCBpectn  mei  86,  10    r.  sa- 

cromm  270,  7   r.  vestri  ca- 

pitis  316,  5    cnm  snmmo  r. 

810,  22     sine   r.   mei  san- 

guinisqne  112, 11  s.  r.  amici 

156,  14 

responsnm  (oraculi  sc.)  d. 
828;  269,19;  d.326;  d.329; 

d.  384 

restitutio  167,21;  220,16; 

221,  14    r.  in  statum  pri- 

stinum  76,  2 
retractare  rem  iudicatam 

4,  25     r.   donatam  petitio- 

nem  892,  15 

r  e  u  s :  habitns  reomm  432, 1 7 
^revellere  manum  14,  21 
reverentia  deornm  123,  24 

r.  coniunctioni8noBtrae250,7 

revocare  alqm  adalqd  27,27 
revolvitur  oratio  eodem91, 

15 
risum  mereri  186,  25 
rogare:  rogo:  337,  2;  487, 

11  . . ,  rogo,  . .  18,  80 


rogatio  contra  leges  d.  254 
r.  ad  singuloB  pertinens  d. 
254;  d.  339 

rogus  8,27;  296, 1. 18;  858, 
25 

Bomanus:  Bomani  generis 
auctor  436,  1  Ro.  gloriose 
spoliarnnt  lovem  405,  28 
eivitas  populi  Bomani  98, 

24  po.  Bio.  statam  ezcn- 
tere  96,  11  po.  Bo.  vecti- 
galia  344,  15  aerarium  po. 
Bo.  346,  24 

Tostra  consoendere  296,  5 

rudis:  mdem  accipere  190, 
22 

rudis  civitas  79,  27  r.  ani- 
mns  158,  10  mdes  illi  et 
miHtares  viri  201, 19  mdes 
anni  (adnlescentiae)  241, 28 

rnens  patrimonium  892,  18 

rnina  velut  inpendens  qnae- 
dam  omnibus  41,  22  r.  pa- 
trimonii  892, 10  r«  Bepulcro- 
mm  hostem  repellere406, 18 

rumord.252;  d.  269;d.325; 
d.  347;  d.  370;  381,  4  r. 
vocatnr  civitatis  nniversae 
consensuB  38,  11     cf.  fama 

rus  patemum,  erga  labores 
graUBsimnm  176,  21  mris 
deliciae  179,  16  r.  imitatio 
179,  16 

ruBticitas  178,  8 

rnsticus  d.  298  rusticomm 
fuga  in  urbem  36,  26 

Butilius  184,  21 

sacer:  sacramerita  202, 1  sa- 
crae  flammae  (fnlminiB)  122, 

25  sa.  postes  (templi)  270, 
29  sacra  est  fides  inter  pi- 
ratas  91,  16;  356,  4  Bacra 
res  est  ^societas^  255,  21 


INDEX  I. 


495 


sacerdos   d.  284;    d.  304; 

d.  323;  401,  7 
sacerdotium  d.  252;  d.S70 
sacramentnm  46,  25;  389, 

27  Bacramento  minore  arma 

ferre   112,  10     sacramenta 

ducunt  non  Yulgajna  294, 30 
sacrarium  30,  17 
sacratus:    sacratius    nihil 

animo  yestro  224,  17 
sacrilegium  273,11;  389, 

20    opjp.  furtum  30,  17    s. 

publicum  274,  8 
sacrilegus  d.  304;  d.  324; 

d.  379;  400,  22 
8aorosanctuB400,3;  401,3 
sacrum  praeteztarum  345, 

11    sacra    multum    inpen- 

diorum  ducunt  347,  6    sa. 

mensae  263,  7 
saeculum:  in  omne  s.  (ain 

totam  yitam)  417,  8     sae- 

cula  feliciora  374, 26  cf,  aetas 
Saguntini  non  inpie  et  glo- 

riose  fecerunt  parricidium 

405,  28 
saltem:  non.  .saltem  (a  ne 

..quidem)  74,  28;    139,  10 

neo. .  saltem  63,  31;  273, 13 

nondum  . .  s.  215,  20 
salutantibus  nomina  red- 

dere  401,  27 
salyo  aliquo,   salya  aliqua 

re  71,  17;  118,  2;  131,  24; 

281^  26    saJyo  pudore  118, 

2;  131,  24;  280,  23 
sanctitas  56,  29     s.  certa 

282,  10 
sanguinaria     et    crudelis 

poena  128,  11 
sanguis  bominis  nullius  yi- 

lis  160,  28    quamquam  in- 

punitus   s.   manabit  usque 

ad   animum  197,  16     tan- 

tum  bostilis  sanguinis  fudi 


241,  18  sanguine  stillans 
gladius  269,  11  s.  alicuius 
(«  filius)  283,  3;  376,  6 
partuB  et  s.  (matris)  115, 10 
sanguinem  ezprobrare  alioui 
333,  28  alienus  s.  390,  26 
san^uiniB  ooniunctio  78,  18 
sa.  lura  nos  coniungunt  325, 
13    sa.  yis  obstitit  259,  27 

sapientem  ipsum  ex  fabu- 
lis  repetunt  95,  6 

sapientiae  studiosi  93,  18 
(95,  5?) 

satellites  363,  1  s.  con- 
trahere  90,  12 

satietas  yioina  continuis 
203,  14 

satifl  habere  195,  11  satius 
erat  c.  inf,  14,  5 

satis  facere  animo  suo  55, 
27  s.  ad  yoluptatem  ini- 
mici  198,  19  s.  aeri  alieno 
321,  29 

satisfactio  13,  10;  17,  17; 
55,  16;  186,  27;  261,  24; 
386,  20  demonetrata  s.  et 
in  boc  yalet,  ut  accipienda 
sit  275,  1 

saturitate  exundare  32,  6 

scaena  335,  23;  360,  22.  25. 
27     s.  iudicii  297,  10 

sceleratus:  pectora  scele- 
rata  380,  21  sceleratorum 
inter  se  fides  207,  10  sce- 
leratis  naturale  alienam  con- 
scientiam  ftigere  426,  4 

scelus  ez  naturamentis  ori- 
tur  288,  21  scelera  plera- 
que  ex  cupiditate  nascuntur 
etc.  262,  17  sqq.  sc.  cauta 
et  oircumspeota  288,  24  s. 
facere  et  probare  natura  si- 
mile  45, 13  scelera  propius 
admota  plus  habent  horro- 
ris  146,  26   scelere  propius 


496 


INDEX  I. 


admoto  obstipescere  153, 1 
8.  pecuiiia  paciBci  46,  26 
nltima  sceleram  exempla93, 
10  in  ezemplnm  Bcelenun 
constitntat  293,  22  sceleiis 
(Bcelemm)  Bocietas  207,  23; 
267,  15  8C.  faciendi  con- 
siliom  qnid  intneatnr  263, 
23  e/*.  288,  24  sqq.  sc.  qnae- 
dam  ratio  266,  23  scele- 
rnm  magnomm  piacnla  vnl- 
gata  249,  11  omnibns  sce- 
leribns  ^obsessns  380,  14 

scilicet  45,  21;  56,  13;  65, 
20;  106,27;  148,3;  163,10 
175,  14;  205,  17;  222,  2 
242,  21;  293,6.  16;  295,24 
328,  30;  356,  9.  28;  364,  6 
367,  18;  899,  11;  419,  15 
434,  16;  436,  20 

Scipio  420,  18;  335,  20;  — 
420,  18 

8  cire:  Tis,  vnltis  sc?  v.  Telle 

8  c  h  o  1  a  S ooratis  94,  1  sclio- 
lae  philosophomm  93,  20 

scholasticns:  contro- 
versiae  scholasticae  279, 
13  Bcholastica  controTer^ia 
complectitnr  qnidqnid  in 
foro  fieri  potest  331, 17  sc. 
materia  331,  14 

BcopnloBns  locnB  (oratio- 
nis)  58,  5 

Bcorta  32,  6;  419,  1 

Bcriptnm  (legis)  111,  7; 
248,  4;  307,  8  opp.  yolnntas 
21,  14;  231,  11;  304,  22 
opp,  cauBae  legiB  342,  14 
8.  et  verba  79^  21  Bcripto 
callidiore  capere  alqm  187, 8 

scriptnra  legis  127,  8 

Becretnm  soelemm  235,  24 
Bccreta  citra  probationem 
snnt  5,  8 


B  e  c  t  a  e  philosophoram  94, 
6;  148,  23 

Bector  441,  6 

Becnbare  a  marito  131,24; 
205,  23 

secnndnm  qnid<|[aid  est  ha- 
beat  aliqnid  pnna  necesBe 
eat  23,  6 

secnriB  camificis  817,  28 
(429,  9) 

Bod  tamen  230,  21 

Bedere:  Bedemnt  flammae 
(falminiB)  123,  25  sessnra 
snpra  domos  nostras  grayiB 
ac  pestilenB  nnbOB  296,  17 
sedent  altisBime  haec  odia 
195, 15  8.  penituB  in  cogi- 
tationibnB  263,  26 

Bomel  (»  semel  et  in  perpe- 
tnnm)  245,  19.  20;  861,  25; 
371,  2;  378,  12  (21,  28?  vd 
«■  aliqnando?)  —  (=  nna) 
327,  28 

semianimis  14,  28 

BomiB  (patrimonii)  80,^26; 
324,3 

gemota  aliqna  re  139,  21 
8.  al.  ratione  20,  8;  118, 13 

Benator:  senatoriB  sententia 
422,  25  cf.  110,  13  senato- 
rem  conBnl  non  perpetno 
citat  203,  1 

BenatnB  d.  337;  d.  351  b., 
ordo  ille  sanctiBsimnB  295, 
26  Benatns  et  popnlns  con- 
stitnendi  inriB  anctoreB  72, 
26;  304,  9.  16;  346,  23 

senectns:  senectatiB  ins 
praedpnnm  202,  25  senec- 
tntem  non  snmmnB  adfert 
dies,  sed  longns  ordo  vitae 
305,8 

aenBns:  senBnm  alqm  inte- 
riomm  foisse  264,  16 

sententia    indicis    49,  28; 


INDEX  I. 


497 


182, 26  8.  senatoris  v.  se.  — 
ex  animi  sni  s.  230, 11  sen- 
tentiae  pares  v,  pa. — senten- 
tiis  aeqoia  3d,  8  sententioe 
tristes  42,  1(5  sententiam 
focmare  78,  14  sen.  dicere 
contra  qnam  qais  ezistimat 
IIQ,  11  sententias  popnli 
dinnmerare  77,  18 

sepnlcrum  d.  299  s.  yio- 
latum  d.  369;  d.  878 

sepnltura  d.  274;  d.  329  v, 
ind.  II. 

sepultus  somno  116^  21 

sera  venus  199,  26  ^se. 
(saeva  MSS)  inquisitio  in 
praeterita  229,  7 

series  magna  (delictorum) 
418,  22 

sermo:  sermonis  intellectns 
293,  1  —  (==.  eloquendi  fa- 
cultas)  79,  29 

serpentes  parvulae  nonno- 
cent  426,  26 

servare  alqd  (a  observare) 
56, 17;  310,  26;  396,  22;  413, 
25 

seryuli  163,  26;  186,  21; 
214,  19;  227,  17;  368,  10; 
417,  1 

servus  d.  203,  4  opp,  in- 
genuus  223,  14  s.  non  ha- 
bet  nomen,  non  est  in  censu 
et  tribu  223, 25  s.  aut  domi 
natus  est  aut  relietus  bere- 
ditate  aut  emptus  224,  9 
frugi  servos  libertos  facimus 
488,  23  servi  quaedam  li- 
berius  ex  bona  mente  fa- 
ciunt  49,  19 

severitas  ca8trorum242,ll 
8.  militaris  242,  21 

fleverus  pater  v,  pa.  —  ae- 
vera  antiquitas  268,  18 

sexus  61,  14;    97,  11;    114, 

QuintiUua  decl.,  ad.  Biiter. 


12;  116,4;  117,2;  186,17; 
285,  24;  336,  10;  403,  26 
si  «»  etsi  11, 11 ;  84, 6   si  — , 
etiam  (»  etiamsi)  217,28sqq. 
si  quidem  17,  20;  365,  13 

siccare  lacrimas  patris244, 
20 

sidera  94,  17;  236,  3 

signare  verba  (sententiam) 
iudicnm  397,  27;  398,  5  vo- 
luntas  hominum  voce  signa- 
tur  14,  7  {ahsol.  »  s.  tabu- 
las)  53,  16;  343,  19;  349, 
19.  21 

signator  212,  20 

significanter  70,  2  signi- 
ficantissime  10,  4 

significatio  legis  289,  22 

signum  animi  106,  11  s. 
conacientiae  207,  17  signa 
crnditatis  et  veneoi  ambi- 
gua  252, 11  signa  (» linea- 
menta  oris)  487, 28;  439, 12 
(cf.  433,  17)  —  si.  (bellica 
8C.)  canere  coeperunt  241, 
29;     signorum  nragor  8,  8 

similis:  similia  eimili  poena 
contineri  iustum  304, 15  cf, 
proximns 

similitudo  morum  207,  27 
similitudinem  proximam  in 
exemplum  adducere  293, 12 

simpliciter  fateri  56,  12 
s.  confiteri  241,  20  e.  di- 
cere  58, 27  s.  indicare  215, 
20  parum  s.  rogare  299,  23 
simplicius  201,  17 

simplum  4,  22 

simulatio  artis  93,  25  s. 
optionis  callidissima  199, 17 
8.  adfectus  et  pietatis  248, 
20    8.  bonitatis  262,  11 

singuli:  rogatio  ad  singu- 
los  pertinens  d.  254;  d.  889 

32 


498 


INDEX  I. 


dno,  simplicia,  singula  ta- 

men  127,  9  v.  dno 
societas  255,  27;  <255, 21;> 

825,  15    s.  Bcelemm  267,  15 

B.  sceleris  207,  23 
aocius:   socii   d.    320    opp. 

consortes  255,  22  sqq. 
Socrates:  ex  ipsa  Socratis, 

qno  yelnt  fonte  omnis  phi- 

losophia  manasse  creditur, 

schola  evasisse  tyrannos  et 

hostes  patriae  suae  93, 27sqq. 
BOcruB  d.  360 
solari  communi  mortalita- 

tis  condicione  106,  20 
Bolatia  doloris  195,  4 
solidus:  solida  mens  116,2 

80.  fratemitas  261,  17 
solitudo    d.  281;    84,   19; 

357,  13 
Bollemnia  (»  Yu]gata)297, 

5  cf.  5,  3;  136,  18 
Bollicitare  lacrimis,  Bqua- 

lore  163,  11     s.  munusculo 

189,  16 
sollicitudinem  temperare 

140,  18 
Bolum   patriae    195,  25     a. 

desidia   durum    179,  17    s. 

*  sanctum  ac  venerabile  (At- 

ticae  terrae)  270,  26    s.  de 

quo  contenaerunt  quondam 

dii  inmortales  273,  23 
solummodo  11,  15 
Bolvere  dexteram  153, 1  so- 

lutus  laetitia  383, 13  —  (de 

debitore:)  s.  alimenta  d.  278 

solvendo  non  esse  392,  5 
sopor  d.  246 
Bordes  induere  alicui  (reo) 

291,  13 
Bordidatus  67,  27 
Bordide  alqd  facere  64,  12; 

364,  30 
Bortiri  inimicitias  303,  2 


Bortitio  *25,  13  alia  Bor- 
titionis  fortuna  in  noTO  iu- 
dicio  254,  10 

specialis  quaestio  180,  15 
specialiter  288,  19 

Bpecies  ducit  alqm  291, 25 ; 
311,  8  (opp.  ratio)  38,  18 
specieB  criminum,  opp,  ge- 
nera  301,  4  —  (=  formae 
pulchritudo)  189,  6 

speciosus  d.  279;  d.  292; 
205,  12  speciosa  d.  289; 
d.  325  cf.  formosus  d.  854 
formosa  d.  363  speciosa  in- 
nocentia  419,  12 

spectacula  65,  4;  347,  7 

specula  in  aliqua  positus 
146,2 

specus  occulti  (cuniculo- 
rnm)  46,  23 

spes:  spei  iactura  grayior 
quam  possessionis  441,  18 
spem  confirmare  14,  9  s. 
inclinata  8,  19;  249,  7  spe 
concipere  yictoriam  118,  7 
spem  aestimare,  non  rem 
440,  6  8.  liberomm  inco- 
hata  59,  12  b.  lib.  expu- 
gnata  138,  23 

spiritus  ille  fnsua  per  om- 
nes  rerum  naturae  partes 
235,  28  quid  est  fraterni- 
tas  quam  diyisus  s.?  260, 10 
dum  s.  arit,  dum  loqui  pot- 
eruntl01,17  spiritum  amit- 
tere  115,  13  sp.  deponere 
359,  9  sp.  Bupremum  po- 
nere  388,  3  sp.  extremum 
effundere  172,  7  sp.  ulti- 
mum  sustinere  66,  27  sp. 
<re>ducere  265,  2  sp.  ho- 
minis  petere  802,  12  cf.  62, 
17  spiritu  concitatiore  pu- 
gnare  340,  80 

splendidae  opes  63,  11 


INDEX  I. 


499 


sponfior  d.  273;  436,  7  8. 
salntiB  publicae  419,  8 

sponsns,  sponsa  d.  286 

sqnalor  163,  11 

stare  (»  incolnmem  et., 
manere)  non  posse  71,  17; 
94,  27;  231,  16;  347,  17; 
431,  6  facilins  stabit  civi- 
tas  121,  14  B.  defanctomm 
testamento  210,  4  statur 
Yoce  alicnins  289,  21  st. 
citra  mortem  7,  26  s.  intra 
alqd  89,  9;  270,  24;  808,  10 
calamitas  hactenas  stctit 
320,  8  stat  per  alqm  v.  per- 
8.  pro  parte  alicnins  113,  4 

statna  d.  282 

statnere  v,  ponere 

statnra  438,  1.  12.  17 

statns:  in  pristinnm  statum 
restitntio  76,  1  incolumi 
rerum  meamm  stata  113, 11 
—  8.  (hominis)  101,  9  in- 
tegro  statu  debitoris  119, 26 
s.  populi  Bomani  96,  11  s. 
civitatinm  conversi  96,  7 
{rhetor.  ~  atdaig)  s.  qno- 
modo  inveniatur  264,  27  sqq. 
B.  ducendns  ez  potentissima 
quaestione  266,  9 

sterilisd'327;334,26;336,l 

sterilitas  morbique  et  alia 
qnibns  magna  scelera  ex- 
piari  solent  249,  11 

sterilitatis  medicamentum 
286,  14;  296,  7 

8 1 i  11  a  n  B  sanguine  gladins 
269,  11 

stimnlos  propiores  admo- 
vere  206, 16  stimulis  acrio' 
ribns  agitare  277,  22 

stips  cotidiana  298,  29 

stirpe  incerta  familias  con- 
fundere  222,  9 

Btola  360,  16.  26 


stringere  pudorem  alicuiuB 
362,  21  strictis  fancibns 
266,  17 

snasore  marito  200,  23 

snasoriae  44,  18  sq. 

snb  isto  (sacerdote)  ezpilata 
templa  193, 26  s.  eiusmodi 
inimico  423,  20  s.  iudicio 
tuo  421, 3  s.  tam  bono  pa- 
tre  49,  23  s.  tam  asperis 
patribns  66, 6  s.  quo  patre 
institutus  178,  4  s.  hoc 
patre  422, 22    esse  s.  tntela 

279,  27  rens  s.  alq  culpa 
431,  21  s.  condicione  (ali- 
qua)  322,  16.  21;  366,  3  s. 
pacto  88,  19;  363,  21;  364, 
6  8.  hac  lege  positae  con- 
troversiae  29,  11  s.  nnam 
legem  venire  378,16  s.  titulo 
cansae  190, 21  subhoc  (eins- 
modi)  titnlo  426, 13;  441,  4 

snbicere  ignes  277,  19  s. 
faces  277,  22  cf.  snbdere 
faces,  8C.  arci  294,  27  s.  lo- 
cnm  (commnnem  sc)  276,  6 
8.  soporem  6,  10  s.  rapto- 
rem  407,  14  cf.  summittere 
—  8.  se  fortunae  421, 9  subici 
alicui  (sB  infirmiorem  esse) 

280,  8 

subire  in  locnm  alicnins 
247,  24  snbit  cogitatio  164, 
1  su.  tacita  cog.  33,  28 
snbennt  cogitationes  108, 
18 ;  299,  6     bu.  solatia  329,  7 

snbitae  opes  310,  2 

snbinngere  qnaestionem 
103,  7 

snbornare  testes  219,  14 

Bubscriptio  alia,  alii  iudi- 
ces  et  alia  sortitionis  for- 
tnna  sequetnr  264,  10 

Bubsellia  304,  9;  419,  3  s. 
diversa  332,  19 

32* 


500 


ISDEL  L 


0  n  e  e  e  d  er  e  iB  noinen  locmnr 
qne  alieonu  213,  11 

Bnceeisio  (pafariinomorum) 
U,  11;  992,  21 

Bnfficere  f^  po«e,  tole- 
rare)  e.  imf,  137,  21 

mffngere  alqd  41, 22;  244, 
17 

anggerere  ISl,  17;  182,  8 

mmere  camificis  ammnm 
197,  14 

snmma  rei  p.  247,  13  ef. 
fnmmnB  —  s.  legu  192, 
18  8.  cogitali  incohatiqne 
268,  24  s.  propna  indien 
136,  3  8,  nomuna  minora 
complecti  248,  16  s.  aimi- 
nnm  meocnm  271,  25  per 
snmnuM  digerere  69,  27  in 
inmma  100,  26;  331,  27; 
344,  3;  366,  10;  379,  1  in 
snmmam  247,  27  ad  snm- 
mam  410,  12;  432,  18  — 
(pecnniae  sc.)  s.  ^4,  16^  4, 
19;  323,  23 

snmmittere  patecnam  aac- 
toritatem  63,  4  snmmissns 
opp.  minax  atqoe  effems 
181,22  snmmLBsa  actio  55, 
15;  140,  13;  215,  8  --  s. 
alqm  (-■  sabornare)  386, 28; 
427,  25  s.  raptorem  d.  252 
s.  percnssorem  145,  25  cf. 
snbicere 

snmmns:  snmma  pars  (de- 
clamationis)  60, 23;  166, 24; 
291,  5;  305,  29;  348,1;  352, 
28;  872,  19;  —  325,  2  opp. 
prima  pars  331,  2.  6  sn. 
remm  potestas  340,  2  sn. 
res(pablica)  166,  11;  248,1 

snmptaosas  misericordiae 
63,  20 

saperat  necessaria  nobis 
qnaestio  88,  21 


snperdncere  filionoTercam 
412,  5;  425,  17 

snperstitio  123,  12 

anperTacuns  ei  eirenmfa- 
sus  11,  19  8.  in  exomaado 
labor  95,26  —  (si..,)  sn- 
pervacnnm  erat  349, 11 ;  413, 
17  si. .,  sn.  fnit  scribi  le- 
gea  80,  &  si. . ,  snperracoa 
emnt  snffragia  304,  10  n. 
ecant  indieaa,  si. .  49,  16  — 
snperracna  fiere  244,  19 
snperracno  381,  17 

snpplicinm  d.313;  d.314; 
8.  ininstnm  d.  305;  d.  380  s. 
nomen  est  pnblicae  animad- 
Tersionis  elc.  130, 30  ef.  372, 
6  sqq.  8.  ab  ignaTO  optime 
exigit  impezator  247,  28 

snprema  homims  Tolnntas 
78,  15     8.  offida  368,  10 

snrgere  ad  dicendnm  25, 12 

snscipere  onas  infirmitatis 
^enae  57,  16 

saspendere  se  d.  270;  d. 
276;  d.  289;  d.  292  8.  spe 
(alqm)  218,  24 

saspicio:  saspicionibaa 
agere  163,  7  ex  sospicione 
(criminis  aJicaias)  agere  com 
aliqao  150,  1  e.  sa.  actio 
380,  4;  382,  14 

saspirare  adfecta  (amoris) 
nnllo  202,  24 

<fvv€C^Q^oyiap^  360,  21 

T. 

tabella:  (in  saffiragio  Tel 
iadicio  8C.)  tabellam  ferre  33, 
27;  432,  11  ta.  referre  77, 
15  —  tabellae  (»  epi^la) 
266,8 

tabalae  noTae  d.  336  — 
(= testamentom)  d.  308 ;  306, 


INDEX  I. 


501 


23;  849,  20.  22  t.  supremae 
70,  24;  307, 21  —  («testam. 
non  pleno  iure  coDfectum) 
212,22  —  (»tabellae)268,6 

tacitus:  tacitum  fidei  com- 
miflsum  279,  4  (278,  17?) 
tacitum  scribentis  votum 
248,  27  Don  obstitit  tacita 
natura?  269, 26  tacita  pie- 
tate  Buggerere  181,  17  ta- 
cite  intellegere  295,  13 

talio  d.  297;  d.  368;  d.  372 
talionem  referre  alicui431,3 

tangere  publicum  150,  9 
suspiciones  tangunt  alqm 
90,  1  multos  magis  tangit 
sepultura  121,  21 

tantus:  tanti  esse  32,  21; 
87,24;  112,7;  194,18;  249, 
9  ta.  putare  47, 10  tantum 
(==vel)  170, 22-  (=«  iam)  116, 
29  —  neque  iam  —  tantum 
(»  ac  ne  omnino  quidem) 
114,  22  —  tantum  non 
(»  paene)  13,  32;  420,  15 
(tantum  non  statim  142,  7) 
ef.  paulo  minuB  quam  420,  9 

tantummodo  30,24;  40,7; 
77,  2;  98,  17;  139,  22;  142, 
26;  248,  27;  376,  23  [tan- 
tum]  . . .  modo  343,  26 

taxare  alqd  capite  302,  80 

temerarius  iuyenis  271,  6 
temeraria  ratio  84,  27  te. 
libido  216,  17 

temperamentum  (veneni) 
7,  25  t.  medium  (actionie) 
422,  6 

temperare  s^ritatem  138, 
8    t.  sollicitudinem  140,  18 

tempestivum  convivinm 
805,  11  tempestiviora  con- 
vivia  66,  12 

templum:  templa  prius- 
quam  dedicatioms  accipiant 


summam  religionem,  opera 
sunttantum  272,27  sq.  tem- 
plorum  religio  84,  22  te. 
incendia  202,  6  t.  quoddam 
pacis  forum  123,  5 

tempus  poenarum  vel  prae- 
miorum  aut  constitutnm  aut 
praesens  141,  16  cf.  166,  4 
sq.;  231,  4  sqq.  t.  praeter- 
itum  et  perfeotum  trans- 
actumque  76,  12  tempora 
futura  40,  5  te.  sequentia 
101, 12  avorum  proavorum- 
que  temporibus  8,  28  in 
tempus  5,  16;  7,  21  post 
tempus  156,9;  199,8  tem- 
pore  interposito  140,  22  t. 
abiit  26,  5  t.  transiit  25, 
17  t.  explere  15,  11  non 
tempore  praescribis  25,  30 
temporis  discrimen  8,  28 
te.  beneficio  latere  896,  25 
te.  computatione  ezcludere 
76,  6  —  tempora  (=*  saecu- 
lum)  65,  20;  259,22;  286, 11 

tenere  lacrimas  63,  27  — 
(=»  obtinere)  alqd  216,  27 
db90l.i  d.263;  310,19;  408, 
17  —  («■  detinere)  vis  tenuit 
9,20  teneri  lege  1,  13;  83, 
10;  103,  15;  138,  30;  298, 
13;  304,  14  te.  iniuriarum 
293,  9  te.  veneficii  877,  4 
te.  poena  75,  16;  128,  11 
te.  lure  aliquo  62,  27  te. 
[in]  aliquo  nomine  191,  16 

tenuitas  307,  16 

terga  hostium  videre  9,  12 
t.  caedere  (hostium)  329,  27 

testamentum  d.  264;  d. 
268;  d.  308;  d.  332  t.  esse 
voluntatem  defuncti  consi- 
gnatam  iure  legibusque  ci- 
vitatis  ete.  212,  18  sqq.  t. 
inpium,  inofficiosum  78,  22 


502 


INDEX  I. 


t.  vitiosum  211,  11.  13  t. 
damnare  209,  24;  218,  13 
t.  cognati  argaunt  78,  7 
testamentis  omnem  adfec- 
tum  fatemur  307, 20  cf.  281, 
28  sqq.  test^amentomm  for- 
tuna  281,  8 

testari  alqm  deum  275,  8; 
168,  22;  333,21  testor  411, 
26  —  (» testamentum  scri- 
bere)  809,  19 

testationes  331,  26 

testimonium  reddere  non 
ad  arbitrium  parentum  60, 1 

testis  bonestior  siiurayerit, 
conficitur  controversia  439, 
20  res  (lis)  sine  teste  est 
226,  17.  28 

t  b  e  a  t  r  a  plena  huiusmodi 
artibus  (servomm  et  filio- 
rum)  299,  12 

thema  19,7;  114,3;  141,6; 
216,  9;  243,  28;  278,  14; 
826,  7 

Thracum  rez  Cotjs  432,  8 

tirocinium  419,  28 

titulus  307,  10;  310,  6  t. 
teslamenti  309, 15  t.  matris 
440,  26  titulum  suum  red- 
dere  alicui  294,  14  sub 
eiusmodi  titulo  425, 13  sub 
hoc  ti.  441,  4  sub  titulo 
causae  produci  (in  arena) 
190,  21  tituli  adnlescentis 
(fortis)  135,  16    ti.  293,  25 

tormenta  d.  269;  d.  307; 
d.  324;  d.  328;  d.  388;  d. 
B63;  d.  379;  d.  381;  227,19 
tormentorum  varietas  208, 
14  ars  (tormentorum  8C.) 
208,  18 

*torpor  148,  28 

Torquati  191,  22 

torquere  227,  17  ».  tor-. 
menta  —  torquet  ftniTnTini 


hoc  91,12  conscientiam  esse 
quae  torqueat  236,  18 

tortor  338,  28;  336,  25 

torus  (genialis)  73,  14;  161, 
21;  337,  11;  368,  20;  417,8 

tractare  alqd  114,  5;  243, 
15  t.  controversiam  69,  26 
t.  quaestionem  111,  6  t. 
themata  114,  3  t.  fimtione 
162,  23  t.  de  causa  183,  23 
rationes  male  t.  386,  29  — 
tractatae  declamationes  v, 
coloratae 

tractatio  180,  27  —  mala 
t.  d.  363;  d.  383 

tractatus  243,  11  t.  phi- 
losophiae  148,  21  t.  huius 
invidiae  122,  14  speciosus 
et  apertus  t.  238,  21 

trahere  corpus  per  ora  po- 
puli  15,  2  t.  ad  se  culpam 
60, 12  trahi  lucro  in  onmia 
364,  2  huc  trahit  253,  4 
t.  argumentum  ex  alq  re 
290,  20  ingeniis  in  diver- 
sum  trahi  80,  8  ef.  ducere 
—  (a  morari)  t.  sdqm  252, 

4  t.  iudicium  201,  2  t.  ma- 
lum  283,  18 

transcendere  aliquo  (in 
oratione  8C.)  343,  16 

transferre  vultus  habitus- 
que  ad  maestitiam  295^  28 
t.  alq  in  se  365,  1  t.  aes 
alienum  824,  5  t.  actionem 
31,  2  t.  causam  228,  9  t 
ius  366,  20  t.  iura  361,  26 
t.  ministerium  242,  27  t. 
scelus  264,  2  t.  crimen  354, 
19;  356, 26    t.  amorem  860, 

5  t.  arbitrium  137,  4 
transfuga  (transfdgere)  d. 

255;  d.  817;  248,  7;  871,18 
transilire  (reum)  21,  4 


INDEX  L 


503 


tranBituB   hereditatis   279, 

10  t.  YoluptatiBbrevis  337, 14 
transmittere    per    gulam 

ventremque  64,  19     t.  ve- 

nena  265,  4 
transYerBum    agere   alqm 

335,  25 
tribunal  lyranni  37,  25 
tribuni  d.  880 
tribuB  convocare  40,  17    t. 

emere   34,  1    in   censu   et 

tribu  esse  223,  25 
tricesimus  dies  d.  313;  d. 

349 
triclinium  171,  7 
(Troianum)  bellnm  201,  28 
tueri    (propoaitam    senten- 

tiam)  16,  20    t.  ius  suum 

82,20 
tumentes     laqueo     yultus 

108,  23 
tumide  et  arroganter  facere 

62,4 
tumores  et  livores  385,  14 

cf,  425,  18 

tumultuosa  lis  85,  8 
tumultus  belli  8,  3 
turba  340, 3;  398,  8. 15;  429, 

23    t.  circumstantium  105, 

6    iaceat  in  t.  249,  1 
turbare  pacis&oiem  152,14 
turbidissimae     contiones 

96,  12 
turpitudinis  poena  83,  16 

t.  mag^istri  45,  17 
tutela,  tutor  d.  346;  d.  355 

tutor  yitiator  150,  1 
tyrannicida,     tyrannici- 

dium  d.  253;  d.  282;  d.  288; 

d.  345;  d.  374;  d.  382 
tyrannicae  crudelitatis ap- 

paratus  196,  10 
tyrannis  adfectata  (parata) 

d.  254;  d.  261;  d.  267;  d. 

322;  d.  351;  d.  352 


tyrannuB  d.  253;  (d.  261) 
d.  269;  d.  274;  d.  293;  d. 
329  t.  extra  leges  est  121, 
27  sqq. 

U. 

ubera  204,  11 

uberes  lacrimae  14,  14 

ulcisci  se  et  iniuriam  suam 
13,  29  u.  se  a  sc6lei*e  ma- 
zimo  47, 5  u.  se  aliqua  le^e 
107,  24  ultum  ire  virgini- 
tatem  30,  19 

Ulizes  368,  26 

ultimus  aliquis  militum247, 
14  —  in  ultimo  393, 2 ;  414, 26 

ultione  nihil  dulcius  426, 16 
ultionis  ratio  difficilis  230, 19 

ultra  regnum  est,  ultra  ty- 
rannidem  217,  26  u.  com- 
mune  flagitium  est  131,  23 
u.  onmia  videbatur  220,  6 
u.  aetatem  durare  53,  23 

umbra  patris  miseranda  cir- 
cumyolat  181,  20  u.  scele- 
ris  205,  26  u.  quaedam  na- 
turae  259,  10 

uniones  d.  359 

unitas  256,  1 

unum  aut  alterum  argumen- 
tum  20,  21 

unicus  (filius  sc.)  opp,  ge- 
mini  108,  13 

urbis  yestigium  370,  31 

urere  {synon.  torquere)  236, 
14 

u  s  u  s  noyus  cum  aliquo  188,18 

ut  {cum  indieativo)  u.  res  est 
176,  9;  178,  26;  292,  21  u. 
nunc  res  e.  133,12  u.  nunc  e. 
322,7  ut.  .ita36,2Bqq.;  233, 
6;  271,  10  cf,  quemadmo- 
dum . .  sic  380, 17 — (cotwecu- 
tivum)  post  persuaidere  {de 
facto)    174,  4;    186,  22     p. 


504 


INDEX  I. 


coUigere  169,  16  cf,  236,  10 
^.  efficere  360,  19.  20  p. 
efficitur  173,  26;  823,  27  p. 
fit  (»  efficitur)  353,  26  p. 
Beqnitar  188,  1;  224,  14; 
288,  15;  313,5;  335,31  se- 
qnnntur  et  illa,  ut  iuBtam 
quoque  sit  85,  28  p,  euf- 
fidt  133,  13  p,  superefit  66, 
29;  98,12;  136,16;  146,21; 
221,7;279, 19;813, 12;36«, 
7  p.  restat  438,  5  p.  reH- 
quum  est  72,  7;  134,  11; 
207, 2  p.  relictum  est  82, 16 
p.  pioximnm  est  56,  4;  98, 
21  p.  fdcilius  ac  pronius 
erit  340,  12  p.  prins  est 
77,  9  p.  natnrale  est  173, 2 
p.  rarum  est  204,  8  p.  satis 
est  42,  8  p,  quid  in  causa 
est  226,  4  —  {coneessivwn) 
«tiamut24,29;  m,3;180,23 

nterus  communis  non  suc- 
currit  fratrem  occisnro  260, 
2  quantum  crescebat  u., 
tantnm  accedebant  exequiae 
200,  20 

ntilitas  obstat  45,  2  utili- 
tatibus  amare  opp.  fide  307, 
14 

nxor  opp.  vidna  aut  virgo 
12,  9  cf.  73,  6  nxoris  finitio 
proponitnr  10,  10  sqq.;  11, 
24  sqq.  (u.  »)  comes  labo- 
mm,  sollicitndinum,  cura- 
rum  50,  9  (u.  »)  socia  tori, 
yitae  consors  417,  8  u.  pu- 
dica,  obseqnens,  fidelis  78, 10 
n.  anuB  non  amatnr  nisi  me- 
moria  203,  16  uxorum  pec- 
tora  paene  cnm  ipsis  toris 
refdgescnnt  368,  20 

nzorins  niminm  maritns 
434,  14 


V. 

vacare  omni  nota  77,  21 
yacantes  (pnellas  9C.)  spec- 
tare  73,  16  —  impera.  va- 
cat  (ae  otinm  eat)  7, 27;  44, 
26;  116,  12;  163,  28;  26'?, 
18;  370,  2;  388,2;  412,  21 
hoc  vacabat  misero  170,  8 

vacuAre  838,  9 

V  acnns  (matnmonio  sc.)  opp. 
occupatufi  417,  16  —  peri- 
cnla  odiis  vacna  406,  7 

validius  108,  18;  390,  21; 
424,  20 

valens  in  locis  384, 18  pars 
valentior  898,  22 

valetudo  (»  morbn8)48, 19 ; 
106,  14.  18;  168,  7;  879,  19 
V.  gravis  876,  18  v.  snbita 
97, 4  valetudinnm  Yaria  ge- 
nera  97,  6  sqq. 

vapulare  178,  22 

variare  287, 1  v.  aetionem 
373,  13 

varieta«i  tormentomm  808, 
13 

vectigalia  popnli  (Romani 
844,  14  V.  necesaaria  civi- 
tati  847,  2 

velle:  quem  vnltis  ponite 
eventnm  37,  10  date  bnic 
quem  vnltis  adfectnm  206, 6 
eligite  qnem  velitis  esae  211, 
8  elige  qnod  voles  220,  26 
cf.  291,  7  sqq.  finge  qna- 
lem  te  velis  esse  419,  25 
iactent  nt  volent  78,  18  di- 
eat  qnam  mnka  volet  98, 
26  velis  nolis  241,  9  vis 
scire. .  ?  118,  9;  184,  5.  26; 
202,  19;  209,  18;  302,  26; 
842,  25  (820,  16;  874,  7) 
vnlias  scire . .  ?  88,  14  vnl- 
tis  sc?  121,  22 


INDEX  I. 


505 


v«lut  41,  21;  45,  17;  68, 
6;  67,  21;  84,  19;  93,  27; 
182,  6;  165,  2<7;  187,  19; 
*189, 10;  [212,  25;]  223, 18; 
261,  22;  811,  25;  814,  26; 
818,  32;  885,  25;  886,  16 
i«lati  28,  19;  81,  15;  64, 
8;  94,  22;  96,  14;  261,  12; 
271,28;  888,22 

Yenalis  pretio  in  litem  *888, 
18 

y enaliciarius  483, 22 ;  440, 
2.  8.  6.  24 

yenditio   182,  17;   824,  25 

yeneficium,  yeneficus,  ye- 
nefica  d.  246;  d.  807;  d.  819; 
d.  821;  d.  350;  d.  877;  d. 
881  (400,  22) 

y  enenum  v,  yeneficium  —  y. 
quomodo  intellegendum  sit 
7, 6  sqq. ;  378, 9  (potio  mor- 
tis  cansa  data)  yenenorum 
plura  genera  etc,  878, 11  sq. 
alia  aUis  venena  878, 18  sqq. 
y.  in  tempns  7, 21  y.  men- 
tium  animique  261,  18  y. 
terere  d.  877 

yenire  ad  manum  et  man- 
suescere  65,  11  y.  in  socie- 
tatem  yitae  lO^  14;  11, 2  y. 
in  BOC.  sceleria  207^  22  y. 
in  conyieium  188,  14  y.  in 
quaestionem  166,  8  y.  in 
dubitationem  256,  17  y.  in 
dubium  88,  12  y.  in  pro- 
feesionem  846, 1  y.*  in  com- 
misBum  347,  21;  891,  22 
longiuB  yenit  interpretatio 
.187, 9  —  («evenire)  880, 21 

yentr  em  suum  damnare  182, 
2   per  y.  transmittere  64, 18 

yenus  sera  199,  26  yene- 
rem  omnem  refugere  181, 28 

yerbum:  yerbis  parcere  84, 
17  yerba  (legis)  122, 6;  344, 


11;  361, 13;  397, 12;  898, 11; 
899,  7  opp.  yis  et  potestas 
801,  10  opp.  quod  secuta 
lex  est  815,  18  opp.  yolun- 
tas  211,  20  sq.;  213, 16;  220, 
7*;  248,  5.  11  opp.  yolunta- 
tifi  interpretatio  41, 80  opp. 
adfectus  necessitas  114,  16 
yerba  ambigua  et  in  plures 
intellectufi  ducta  (opp.  scii- 
bentis  yoluntas)  246,  19  sq. 
y.  Bcriptum  126,  24  yerba 
legis  ac  scriptnm  opp.  in- 
terpretatio  iuris  79,  20  ye. 
1.  et  sc.  opp.  ratio  81,  6 
yerbi  proprietas  continet  le- 
gem  272,  3  yerba  testa- 
menti  opp.  defuncti  yolun- 
tas  224,  15  verborum  cu- 
stodia  201,  18  verba  legis 
explere  106,  12 

yerecundia  18,  2;  41,  7; 
108,  17.25;  215,16;  218,9; 
228,  7;  280,  24;  297, 28;  298, 
9;  299,4;  417,21  verecun- 
diam  inter  crimina  ponere 
148, 19  V.  gravis  animo  90, 
10  y.  tacendi  158,  14  ve- 
recundiam  temptare  204,  1 
verecundiam  agcre  criminis 
269,  9 

yerecunduB  14,  4;  39,  2; 
56,  17;  86,  3;  261,  13  adv. 
67,  28;  188,  17 

yeritas  101,  16;  226,  4.  26; 
278,23;  279,1;  314,2;  866, 
20  y.  etiam  oppressa  magnis 
suis  yestigiis  eminet  268,6 
nuda  y.  439,  26  veritatis 
coactae  yis  284,  8  iore  et 
yeritate  824, 6  yeritatis  in- 
quisitio  886,  18 

yernula  245,  30 

yersare  pecuniam  232,  2 
yersari  circa  alqd  118,  26; 


2M,  12 

Ternm  tamen  27,  27;  74, 
20;  9fr,  >;  S2B,  4;  248,27; 
«66,  17;  276,  4;  2M,  24; 
m,18 

veTni  dolOT,  Tera  indignBtio 
143,  8  Tera  lii  181,  S  Te- 
rae  lacrimoe  362, 17  t.  pa- 
ter  890,  19  Teriorea  amici 
387,7 

reitigiam  «altem  nrbiBSTO, 
81  T.  lalt.  trraimidia  881, 
6  Teittigiu  nxoria  calenB  to- 
rnm  337,  12 

Teetiplica  d.  368 

Teetire  owa  controTersiae 
in  declamatione  102,  16 

Tetare  lerina  qnam  pnnire 
137,  6 

vetns  aetae  201,  17;  236,  14 

Texatio  89,  1;  122,  18 

Tia:  viae  celebemmae  noii- 
orum  lapplicio  elignDtor 
124,  12  Tiam  demoostrare 
(diacipnlis)  10,  2 

Tibrare  fiilmen  122,  24 

Ticariaa:  vicario  corpore 
patria  corpot  rediniere  191, 
SO  Ticariaa  maans  pro  patre 
accipere  61, 24  vicaria  848, 
20;  862,  8.  4 

Ticis:  viceB  anai  179,  e  — 
Tices  alicninB  Biutinere  412, 
14  Tioem  heiedis  tabere 
120,  S  in  vi.  eratoram  ln- 
minnm  Bnccedere  176,  18 
Tioo  alicniiu  Be  nlcisci  108, 8 

vicina  continniB8atieta8203, 
14 


Tidelieet  189,  6;  219,  10; 
ZS6,  14;  249,  24;  271,  10; 
311,  18;  333,  20;  337,  14; 
399,  22;  410,  8 


itf  —  Tidaa- 
mna  aonc  16,  8;  17,22;  63, 
28  >ed  Ti  243,  19;  316,  22 
yi.  tamen  369,  22  videri- 
mns  enim  S07,  6  postea  n. 
284,  8  po.  Tidebimni  110, 
22;  386,  22;  846, 12;  377,  6 
iam. .  .TidebimnB  116,  7  vi- 
debo  262,  16  postes  Tidebo 
126,  7  Tiderint  alii  148,27 
Tid-  ista  163,  6    Tides  enim 

161,  19;  382,  2;  420,  S3 
vidnitftB  199,  26 
Tidaa  opp.  nzor  ant  Tirgo 

12,9 
Tilia  aibi  421,  9     t.  nDllioe 

■angniB  ISO,  27    Tilia  scorta 

82,  6    TiliHsimiim  capnt  333, 

17 
TiHtai 

T.  h 

18 

vinoere   annoB   68,  23     t. 
cQrm  aetatem    117,  2      t.  i 
pretio  S47,  20   t.  compara- 
tione  279,  6 

Tinenla  diacntere  118,  27 
T.  mmpere  116,  29;  192,  10 
in  T.  manns  ptaebere  341, 
16    vincla  natnrae  418,  20 

vindictae  et  altionis  ratio 
difBcilia  280,  19  | 

vir:  Timm  agere  nimia  citq 
186,  9  Tiroram  qniB  aaoil 
sit  96,  10  aq.  j 

viigiaitas  Tapta  13,  IS  w 
filiae  amiasa  30,  6  Tii^oi 
tatemperdere36, 16;  129,  ( 
Ti.  auterre  30,  11;  218,  j 
vi.  nlciaci  30,  19  I 


INDEX  I. 


507 


s 


218,' 


virgo  opp.  uxor  aut  vidua 
12, 10  filia  nec  v.  nec  nupta 
108,  22  yirginis  appellatio- 
nem  nox  maritalis  aufert 
142,  17  ut  V.  pertineat  ad 
patrem,  tamen  nupta  per- 
tinet  ad  maritum  59,  10 

yirilitate  excisa  pretium 
alicui<^us>  produoere  346,  6 

virtus:  v.  ingenita  864,  14 
V.  incorrupta  376,  22  vir- 
tutis  honor  240,  24    virtu- 

'  tum  fructuB  240,  19  viitu- 
tes  imperatoris  247, 16  mi- 
nor  corporis  v.  201,  8  v. 
apud  maloB  qiioque  multum 
auctoritatis  habet  37,  21  cf. 
282, 4;  366,  6  virtutem  non 
posse  conduci  364,  1  vir- 
tutes  debent  esse  gratuit^e 
402,  17  virtutum  intellec- 
tum  rerum  natura  *fecit 
282,  3  V.  olim  magis  com- 
mune  bonum  erat  374,  26 
saepe  in  scelere  aliquid  vir- 
tutis  est  7,  23    v.  vitium 

vis:  vim  legi  adhibere  201, 
13  V.  numinum  146,27  v. 
sanguinis  269,  27  v.  odoris 
264,  7  vires  controversiae 
180,  26  supra  facultatum 
vires  186,  22  —  v.  testa- 
menti  92,  8  v.  duomm  iu- 
diciorum  220,  11  dno  haec 
natura  et  vi  127,  2  v.  no- 
minis  (mariti)  138,  11  v. 
istius  verbi  ad  hanc  interr 
pretationem  deducitor  233, 
26  V.  iuris  80,  12  v.  legis 
70,  9;  78,  10;  126,  29  v.  et 
potestas  leg.  opp.  verba  301, 
11  vim  legis  extenuare  192, 
18  vim  et  proprietatem 
imius  legis  habere  84,  3 
vim   legum  parum  perspi- 


cere  76,  11  v.  coactae  ve- 
litatis  234,  8  vim  eandem 
habere  301,  13  diversam 
*vim  hab.  236,  2  praemium 
eam  vim  habuit,  ut . .  220, 
13  in  aliam  vim  accipere 
48,  16 

visceralacerare  207,26  per 
V.  liberorum  ferrum  ezigere 
48,  3  in  V.  sua  manus  ar- 
mare  260, 15  visceribus  suis 
ferrum  inmergere  —  visce- 
rum  partem  avellis  (eri- 
piendo  filio)  336,  5  v.  rei 
p.  media  46,  18  v.  urbis 
116,  22  intra  v.  hostem  ac- 
cipere  46,  27  v.  paene  mea 
(ss  intimae  cogitationes)  in 
conspectu  sunt  308,  2 

vita  habet  suos  terminos 
etc.  318,  6  sq.  fortium  vi- 
rorum  v.  non  annorum  nu- 
mero  nec  spatio  aetatis  ter- 
nunatur,  sed  laude  et  fama 
et  perpetuae  posteritatis  in- 
mortalitate  37,  12  sqq.  v. 
Buprema  non  decedit,  sed 
corruit  203,  25  v.  punire 
alqm  317,  22  vitae  ac  ne- 
cis  potestEis  217,  26 

vitalia  effusa  237,6  v.  exu- 
rere  378,  16 

vitiator  216,  8  v.  pupillae 
149,  27 

vitium:  nulla  tanta  vitia 
sunt,  quae  non  meliora  mi- 
rentur  282,  4  cf.  virtus  — 
non  sunt  eiusdem  pectoris 
vitia  et  virtates  419,  9 

vitta  35,  10 

vivere:  hoc  iure  vivimos 
*229,  9;304,  17  cf.  346,13. 
26  sq. ;  347,  19 

vivum  funus  200,  24 

vocare  alqmadalqd41,  31; 


508 


INDEX  IL 


81,  3;  95,  16;  98,  29;  177, 
18;  179,  7. 16;  228,24;  322, 
16  alio  me  vocas  346,  22 
T.  in  indicium  alqm  268,  9 
▼.  ad  iadicem  291,  14  t. 
alqd  in  crimen  62,  9 

Tociferatio  189,  9 

Yoconia  lex  78,  4  (lemma) 

Tolnntaria  mors  d.  386;  d. 
837 

Toluntas  hominifl  non  tan- 
tnm  Toce  rignata  est  14,  7 
T.  hominis  snprema  78, 16  t. 
defmicti  consignata  inre  le- 
gibnsqne  ciTitatis  (»  testa- 
mentiun)  212,  18  sq.  t.  def. 
app.  Terba  testamenti  224, 
16  T.  nltra  mortem  210,  6 
T.  bona  370,  13  t.  parri- 
cidii  146,  24  t.  (legifi)  opp. 
Terba  212,  4;  213,  16;  220, 
7;  246,  19;  248,  12  opp. 
■criptnm  21,  12;    281,  10; 


304,22  inteipretatio  Tolon- 

tatds  opp.  TCrba  41,  81 
Tolnptas  inpotentiae   194, 

16  T.  gulae  868,  27 
Tolnptnosns  65,  12 
Tolntari  cnm  adnltero  131, 

25 
TOtnm  accipere  313,  1    ez 

Toto  318,  22;    420,  23    ad 

Tota  pertinebat  c.  inf.  235, 

1   ad  T.  cedere  807, 2  Tota 

mortis  91,  22 
Toz:  nnlla  res  non  Toce  ex- 

plicabor  95, 25  —  v.  Tolnntas 
Tnltns  caesi  laceratiqne  ac 

laqneo  tnmentes  108,  23   t. 

snos  Terberare  48,  15    toI- 

tom  contrahere  402, 22  Tn. 

popnli  integmm  servare  64, 

27 

Tnlgaria  inpntare  62,  24 
Tnlgata  136,  18    ef.  5,  3; 

152,  22;  297,  5 


Index  n, 

legum  et  Bomani,  Graeci,  scholastici  iuris  constitationixm. 


Abdicatio.  abdicare  (et  re- 
cnsare)  liceat  d.  286  [161, 3] 
d.  371  [407, 18]  d.  373  [412, 

abdicatas  de  paterais  bo- 
nis  nihil  habeat  d.  374  [413, 3] 

abdicatns  ne  quid  de  pa- 
temis  boois  capiat  413,  9. 
20.  24 

Actio.  bis  de  eadem  re  agere 
ne  liceat  d.  266  [86,  13] 

V.  circamscriptio,  conscien- 
tia,  damnum,  dementia,  de- 
positnm,  ingratnm,  parrici- 


dinm,  sepnlcrom ,  sponsor,  ta- 
lio,  tractati  omala,  tyrannia. 

Addictns.  addictas  donec 
pecaniam  solTerit,  serviat 
d.  311  [222,  24;  223,  17] 

Adalteriam.  adolt^rnm 
cmn  adnltera  liceat  occidere 
d.  244  [^'l,  4>;  1, 16]  d.  277 
[129,  22J  d.  286  [151,  2^ 
adnlteros  liceat  occidere  a. 
284  [149,  12] 

maritas  deprehensi  adnl- 
teri  bona  possideat  d.  273 
[117,  8] 


INDEX  II. 


509 


(marito)  adulterum  aut  oc- 
cidere  aut  accepta  pecunia 
dimittere  liceat  d.  279  [136, 
28;  136,  27] 

qui  ob  adulteiiam  pecuniam 
acceperit,  ignominiosus  sit 
d.  276  [124,  18.  26] 

adulter  ezcaecetur  d.  867 
[389,  8] 

bis  adulterii  notatus  (da- 
mnatuB)  ignominiosus  sit  d. 
310  [219,  3.  17] 

ne  liceat  cum  adultera  ma- 
rito  agere  nisi  prius  cum 
adultero  egerit  d.  249  [19, 
13;  20,  10.  18] 

Gaedes.  qui  caedis  reum  ac- 
cusaverit  neque  damnayerit, 
ipse  puniatur  d.  313  [227, 
24;  228,  18;  229,  6.  14] 

qui  reum  caedis  damna- 
verit,  bona  eius  possideat 
d.  824  [276,  14;  276,  26] 

imprudentis  caedis  danma- 
tus  quinquennio  exolet  d.  244 
[<1,  3>]  d.  248  [16,  7 ;  16, 
10;  17,  18;  18,  9] 

qui  causa  mortis  fuerit,  ca- 
pite  puniatur  d.  270  [101, 
22;  103,  14]  d.  289  [156,6] 

Gapitis  accusatio.  qui 
capitis  reum  accusaverit  ne- 
que  damnaYerit,  ipse  capite 
puniatur  d.  331  [300,  8. 18; 
802,  8]  cf,  301,  16 

Gircumscriptio.  circum- 
scriptionis  sit  actio  d.  343 
[363,  8] 

Giyis.  qui  ciyem  servaverit, 
honoretur  d.  284  [160,  4] 

Gonscientia.    conscientiae 
sit  actio  d.  807  [206,  17] 
V,  proditio,  veneficium 


D a mnu  m.  damni  iniuria  dati 

sit  actio  d.  386  [430,  3] 
Debitor  v,  sponsor 
D  e  m  e  n  ti  a.  adyersus  patrem 

ne  qua  sit  actio,  nisi  demen- 

tiae  d.  846  [366, 17;  866, 10] 
Depositum.      depositi    sit 

actio  d.  269  [97,  17] 
qui   depositum  perdiderit, 

iuret  et  sibi  habeat  d.  361 

[393,  12] 
qui    depositum    infitiatus 

fHerit,    quadruplum   soWat 

d.  246  [3,  16;  4,  9] 
Desertor.  desertor occidatur 

429,  6. 
V.  fortis. 
Dos.    prima  ratio  dotis  ha- 

beatur  d.  360  [392,  3] 
V.  tractatio  mala. 

E  z  i  I  i  n  m.  ezulem  intra  fines 
(deprehensum)  liceat  occi- 
dere  d.  248  [16,  8]  d.  296 
[169,  3]  d.  306  [194,  9 ;  197, 
8.  7.  19]  d.  361  [380,  3] 

ezul,  qui  secretum  ad  rem 
publicam  pertinens  indicare 
voluerit,  habeat  in  civita- 
tem  redeundi  potestatem  et 
si  indicaverit,  maneat  in  ci- 
vitate  d.  264  [38,  2;  41,  26] 

V,  caedes,  proditio. 

F  0  r  t i  s.  vir  fortis  optet,  quod 
volet  d.  268  [62,  16]  d.  371 
[407,  18;  408,  7]  viro  forti 
praemium  d.  293  [164,  7]  d. 
304  [192,  22] 

viri  fortis  pater  decem  mi- 
lia  acdpiat  d.  278  [132,  9] 

si  (duo  aut)  plures  fortiter 
fecerint,  de  praemio  armis 
contendant  d.  238  [62,  14] 
d.  271  [111,  9j 


510 


INDEX  II. 


vir  fortis  desertorem  sna 
mann  occidat  d.  216  [237, 13] 
F  n  r  t  u  m.  »in  f nrto  deprehen- 
sns  qnadmplo  damnatnB  es- 
8em«  d.  320  [257, 9]  cf.  348, 9 ; 
d.  361 

Gladiator.  gladiatorin  XIY 
gradibuB  ne  sedeat  d.  302 
[190,  19] 

Hereditas.  iDtestatomm 
Bine  liberis  mortnomm  bona 
proximi  teneant  d.  300  [209, 

211 
^ona^  mariti  nzor  acci- 

piat  d.  247  [9, 24  cf,  13, 1—3] 
ne  liceat  mnlieri  nisi  dimi- 
diam  partem  bonomm  sno- 
mm  relinqnere  (Lex  Voco- 
nia)  d.  264  [78, 6.  29;  80, 16] 

IgnominioBUs.  ignomini- 
OBO  ne  qna  sit  actio  (ininria- 
mm)  d.  260  [24,  22;  25,  2. 
19]  d.  265  [81,  20] 

qni  tribns  rogationibuB  con- 
tradixerit  nec  tennerit,  igno- 
miniosns  sit  d.  268  [74,  10. 
16 ;  76,  10] 

V.  adnlterinm,  ininriae 
Ingratnm.  ingrati  sit  actio 

d.  383  [310,  14] 
Ininriae.  qni pnlsayerit ali- 
qnem,  iniuriarnm  teneatnr 
d  329  [293,  8]   ef.  133,  30; 
150,6 

qni  iniuriamm  danmatas 
fuerit,  ignomiDioBus  sit  d. 
250  [24,  21] 

qui  ter  iniuriamm  damna- 
tus  fuerit,  capite  puniatur 
d.  331  [300,  9] 

r.  templum 
Imperator.     imperator   in 
bello  snmmam  habeat  po- 


teatatem  d.  348  [369, 10.  19. 
24;  370,  12] 

praeminm   yictor  impera- 
tor  accipiat  d.  285  [150, 15] 

Legatns.  legatns  sacrosan- 
ctns  eit  d.  366  [400,3;  401,3] 

Haleficium.  inscripti  male- 
ficii  sit  actio  d.  252  [29,  3] 
d.  344  [357, 9]  d.  370  [407, 3] 

Mannmissio.  qni  Tolnntate 
domini  in  libertate  fnerit, 
liber  sit  d.  340  [342,  8.  16. 
24;  343,  7]  d.  342  [348,17; 
349,  9;  360,  2] 

Matrona.  matronam  ne  li- 
ceat  attingere  d.  359  [391, 11] 

Mors.  qni  cansas  in  senatn 
mortis  voluntariae  non  red- 
diderit  (adprobaverit)  inse- 
pnltns  abiciatur  d.  337  [325, 
18;  326,  20] 

Parricidi nm.  parricidii  sit 

actio  d.  377  [418, 9]  cf  133, 

31  d.  281  [145,  14] 
parricidae     insepnlti    ab- 

iciantur  d.  299  [180,  31 
parricidii     poena    cnllens 

memoratnr  170,  14 
Patronus.  patronum  optare 

liceat  d.  333  [310,  14] 
V.  proditio 
P  0  e  n  a.  quam  poenam  (quod) 

maior  pars  iudicum  statn- 

erit,   reus   patiatur  d.  365 

[397,  4.  8.  12—15;  398,  12; 

399,  7] 
Proditio.     proditionis    rei 

causam  de  vinculis  dicant  d. 

303  [192,  9] 
proditor  torqneatur,  donec 

conscios  indicet  d.  307  [206, 

18;  207,  12] 


INDEX  IL 


511 


cnin  damnato  proditionis 
patronuB  exnlet  d.  38i  [315, 
5.  111 

proditor  cum  liberis  exulet 
d.  366  [400,  3]  c/*.  86,  14; 
149,27. 

qui  hosti  opem  tulerit,  ca- 
pite  puniatur  d.  323  [269, 
16]  cf,  272,  9;  301,  19. 

qui  conBilia  publica  enun- 
tiaverint,  capite  puniantur 

d.  272  [113,  16;  114,  7] 
ProYOcatus  ab  hoste.  qui 
proYOcatus  ab  hoste  non  pu- 
gnaverit,  capite  puniatur  d. 
217  [246,  3.  16;  248,  6] 
Publicanus.  quod  quis 
per  publicauos  inprofessum 
transtulerit,  commissum  sit 
d.341  [346, 17]  d.  369  [391,10] 

praeter  instrumenta  itine- 
ns  onmes  res  quadragesi- 
mam  publicano  debeant  d. 
369  [891,  8] 

publicauo  scrutari  liceat  d. 
869  [891,  10] 
Pulsatio.  qui  patrem  pulsa- 
yerit,  manus  perdat  (ei  in- 
cidantur)  d.  368  [390,  6]  d. 
862  [394,  8]  d.  372  [409,  6; 
411,  6J  cf  138,  31 

v.  iniuriae. 

Baptus.  rapta  raptoris  aut 
mortem  optet  aut  nuptias 
d.  262  [78,  4]  d.  270  [106, 
4]  d.  276  [127,  9]  d.  280 
[140, 7 ;  142, 2]  d.  286  [161, 4] 

rapta  raptoris  mortem  aut 
bonaoptetd.276[126,14. 17] 

raptor  decem  milia  solyat 
d.  262  [29, 41  qui  ingenuam 
Btupraverit,  det  decem  milia 
d.  370  [407,  4]  cf.  149,  27 ; 
186,  7. 


raptor  nisi  et  suum  patrem 
exoraverit  et  raptae  intra 
XXX  dies,  pereat  d.  349 
[373,  3J 
Bepudium.  intra  quin- 
quennium  non  parientem  re- 
pudiare  liceat  d.  261  [27, 10] 

iniusti  repudii  sit  actio  d. 
261  [27,  11]  d.  262  [71,  26] 

Sacerdos.  sacerdos  triaprae- 

mia  accipiat  d.  304  [192, 22] 
sacerdos  unius  supplicio  li- 

berandi  habeat  potestatem 

d.  284  [149,  11] 
Sacrilegium  v,  templum 
Sepulcrum.  sepulcri yiolati 

sit  actio  d.  299  [180,  4]  d. 

869  [406, 11]  d.  378  [412,  3] 
S  e  p  u  1 1  u  r  a.  quo  quis Ibco  ful- 

mine  ictus  fuerit,  eodem  se- 

peliatur  d.274[120, 24 ;  122,6] 
tyranni  corpus  extra  fines 

abiciatur  d.  274  [120,  26] 
cf,  mors  voluutaria,  parri- 

cidium,  tyrannicida. 
Societas.  sociorum  commu- 

nia  sint  damna  et  lucra  d. 

820  [264,  18;  266,  12.  20] 
Sponsor.    adversus  sponso- 

rem  sit  actio,  quae  adversus 

debitorem  d.  273  [117,  9] 
quod  debitor  non  solverit, 

sponsor  solvat  d.  273  [117, 

Supplicium.  damnatornm 
supplicia  in  diem  XXX  diffe- 
rantur  d.  313  [227,  26] 

supplicia  praegnantium  in 
diem  partas  differantur  d. 
277  [129,  14] 

magistratuB  de  confesso 
sumat  supplicium  d.  314 
[238,  12] 

de  iniusto  supplicio  tribu- 


512 


INDEX  ni. 


nos  appeliare  liceat  d.  880 
[424,  23] 
V,  sacerdoB. 

Talio.   talionis  sit  actio  d. 
368  [390,  6]  d.  372  [409,  6] 

qui  eoEcaecayerit  aliquem 
aat  talionem  praebeat  aut 
excaecati  duz  sit  d.  297 
[172,  13;  174.  10] 
Templnm.  sacnlegi  bona 
templo  consecrentur  d.  824 
[276,  16;  276,  27] 

si  quis  in  templo  iniuriam 
fecerit,  decem  milia  (dena- 
riorum)  det  ei,  cui  iniuriam 
fecerit,  decem  milia  civitati 
d.  266  [81, 18;  82,  6. 9;  84,1] 

»occiaendum  esse,  quitem- 
pla  incanderit«  301,  18 
Testamentum.  testamenta 
ultima  rata  sint  d.  308  [209, 
20;  211,  19] 

t^.  hereditas 
Tractatio    mala.     malae 
tractationis  sit  actio  d.  363 
[394,  26] 

quae  virum  malae  tracta- 
tionis  damnaverit,   duplam 


dotem  recipiat;  si  indotata 
nupserit  litem  aestimet  d. 
388  [428,  3.  26] 

Tyrannicida.  tyrannicidae 
praemium  d.  282  [147,  3] 
tyrannicida  optet  quod  vo- 
let  d.  288  [166,  4]  d.  845 
[360, 16]  cums  opera  tjran- 
nus  occisus  fnerit,  praemiam 
petat  d.  382  [426, 21 ;  427, 2] 
qui  tyrannum  occiderit,  in 
foro  sepeliatur  d.  329  [292, 8] 

Tyrannis.  adfectatae  ty- 
rannidis  sit  actio  d.  267  [88, 
18]  ex  suspicione  tyranmdis 
sit  actio  d.  361  [380,  4]  d. 
362  [382,  14] 
t;.  sepultura. 

Uxor.   uxor  virum  in  cala- 
mitate   ne   deserat   d.   367 

[389,  3] 

Veneficium.   venefica  tor- 
queatur,  donec  eonscios  in- 
dicet  d.  381  [426,  16] 
>veneficnB  exulat«  428,  29 

Vis.  de  vi  septem  indicent 
d.  366  [397,  3] 


Index  III, 

declamationum  et  institutioms  oratoriae  similes  locos 

componens. 

p.  2,  28  sqq.                                   cf,  inst. 

or.  U,  2,  22  sq. 

„    7,  4  sqq.  &  10,  2  sqq.                „      „ 
„    10,18                                           „     „ 
„    19,  27  sq.                                     „      „ 
„   29,  11  sqq.                                 „      „ 
„    38,  12  sqq.                                   „      „ 

„   88,  26  sq.                                      „      „ 

„   VII,  3,  20  sqq. 
„    VII,  8,  23 
„    Vll,  1,  63  &  3,  26 
„    VII,  4,  36 

M  m,  8,  21    (vn, 

10,  2) 
„    11,  4,  36.  37 

INDEX  III 

• 

513 

p.  44,  18  sq. 

ef. 

inst. 

or.  II,  4,  33 

„   44,23 

1» 

)» 

„    11,4,37 

„    55,  14  sqq. 

. 

7» 

)» 

„   VII.  4.  27 

„   61,  12  sqq.  (r. 

24,  29  sq.; 

»> 

»» 

„    IV,  1,  13.  46  eqq. 
(IV,  6,  19  8q.  XI, 

228,  4  sqq.) 

1,84) 

„    85,13 

»» 

»» 

„   VII,  6,  4 

1 

„    85,  21  sqq. 

»i 

»» 

„   VII,l,46&5,3sq. 
(III,  6,  68  gq.) 

1 

„   88,  19 

»» 

») 

„   IX,  2,  67         • 

„   92,  decl.  268  thema 

»1 

)) 

„   VII,  1,  88 

„   93,27 

»» 

)) 

„    I,  10,  13 

„   94,  15  sqq. 

»» 

)) 

„   III,  6,  6  V,  7, 86  & 
10,  14    VII,  2,  2 
XII,  2,  21 

„   96,  2  8qq. 

»» 

)» 

„    11,16,2.4 

1 

„    98,27 

») 

>» 

„    V,3 

1 

„    ^02,  4sqq. 

»» 

»» 

„    V,  12,  12 

1 
1 

„    102,  10  sqq. 

»» 

)» 

„   I  pro.  24   V  8,  2 
&  12,17  VIII  pro. 
18  (II,  6,  1  sqq.) 

i 

j 
1 

„    102,  19  sqq. 

»» 

»> 

„    VII,  3,  82  gqq. 

„    109,  22  sqq. 

9» 

»» 

„    VII,  4,  27 

„    121,  2  sqq. 

»» 

»» 

„    II,  4,  87  VII,  7,  7 

1 

„    128,  15 

»» 

)) 

„    VII,  7,  7 

„    127,16 

)) 

)) 

„    VU,  7,8 

■ 

„   140,  d.  280  thema  et  sermo 

)» 

»» 

„    VII,  8,  3  sq. 

t 

V.  20  sqq. 

1 

„   140,  19  sq. 

«» 

)» 

„   IV,  1,66  gq. 

1 

„   148,  10  sq. 

»» 

f» 

„    IV,  2,  30 

1 

„   149,  d.  284  thema 

)» 

1) 

„   V,  10,  104 

1 

„   160,  5  (V.  293, 

18) 

»» 

») 

„   VII,  3,  7 

„    160,  10 

)) 

)» 

„    V,  10,  104 

] 

„    163,  22  sq. 

»» 

») 

„    VII,  1,21 

i 

« 

„    157,  1  sqq. 

») 

)» 

„    VII,  3,  82  sq. 

; 

„   162,  d.  292  thema 

)» 

)» 

„    IV,  2,  69 

1 

„    162,  „     „     sermo 

1) 

)) 

„    VII,  4,  42 

i 

„   167,25 

^ 

»» 

»» 

„    VII,  3, 29  XI,  1,68 

„    178,  24  sq. 

») 

»» 

„   n,  6,  11 

■4' 

„    191,  6  sq. 

)) 

»» 

„    VII,  3,  25 

* 

„    223,  16  sqq. 

») 

)» 

„   VII,  3,  26  gq.  (V, 
10,  60) 

j 

„   228,  8  sq. 

» 

»» 

„    XI,  1,84  (IV,  6, 19) 

« 

„    288,  12  sqq. 

») 

}» 

„    Vll,7,6 

„   243,  9 

)) 

)) 

„  vn,4,26 

Quintiliani  decl., 

ed.  RKter. 

33 

614 

p.  248,  23 


INDEX  m. 


11 
»» 
»> 

») 
»» 

?» 
»♦ 
» 
»» 
»» 

>» 
»» 

»1 
f» 
»» 

9» 
>» 

»» 


f» 
»» 
»♦ 

»» 
»» 
»» 


244 
S56 
277 
et 
279 
292 
300 
803 
803 
311 
82a, 


413 
416 
441 


28  iqq. 

7  gqq. 

27  0qq.,  d.  326  thema 

sermo 

16 

6 

26  sqq. 

2  sq. 

19  iqq. 

1  sqq.' 

5  sqq. 


cf,  inst.  or.  IV,  1,62  &  2,(14.) 
89 

VII,  1,41  X,6,22 
III,  6,  21 
IX,  2,  73  sq. 


»» 
•♦» 
♦» 


>» 
♦» 
♦» 


♦» 
♦♦ 
♦♦ 


♦» 

♦♦ 

♦♦ 

»> 

»♦ 

»» 

♦» 

»» 

»» 

»♦ 

♦» 

»» 

♦♦ 

»« 

♦» 

»> 

»♦ 

»» 

»» 

♦♦ 

»» 

380,  16  flq. 

830,  18  sqq. 

831,  7 
881,9 

888,  20  8qq. 

366,  26  sqq. 

373,  8—15,  d.  349  thema 

et  init.  aermonifl 
877,  8—10.  20  sqq.;    878, 

8  sqq. 
384,  12  sq. 
386,  7  sqq. 
418,  9  sqq. 


»> 
>» 

»♦ 
♦♦ 
♦♦ 

♦♦ 
♦♦ 

♦» 


»» 

♦» 

♦♦ 
♦♦ 

♦» 

»» 
>» 

»♦ 


♦♦ 
♦♦ 

»♦ 
♦) 
♦♦ 

♦» 
»» 

♦» 


X,6,  8 

rv,i,7(x,i,iii) 

VII,  8,  7 
VII,  2,  30 

III,  10,  1 
VII,  4,  37  gq. 
IX,  2,86  sqq.  (VII, 
4,89) 

IV,  1,  60 

IV,  1, 1—7.  2(7  sq. 

VI»  1»  9  iq. 
IV,  1,  62 

VI,  1,  27 

rV,2,288q.  V,13, 

46  sq.  49 

VI,  2, 14  XI,  1,  68 
IX,  2,  90 

VII,  8^  1  sq.  6  sq. 


23 

d.  376  ihema 
2 


»♦ 
♦♦ 
»> 

»» 
»> 
»» 


♦» 
»» 
»> 

»» 
»♦ 


»» 
♦» 
»» 

» 
»» 


IV,  2,  99 
XI,  1,  68.  66 
III,  6, 96.  98— IV, 
4,4 

VII,  7,  7 
Vn,  1,  14 
indicem  Halmii  inst.  or., 
nbi  non  minus  qninqua- 
giens  laudatnr  oralao  Oi- 
ceronis  pra  CluentiOy  et 
insi  or.  VI,  6,  9 
praeterea  quos  in  ind.  IV  yides  locos  legnm  et  personarunk 
comparatioui  datos  cf*  cum  inst.  or.  Vll,  7 


Corrigenda.* 

p.  3,  26  serihe  ^depositi  infitiator^  Pi  )  19  *peti^i>t  |  20  ete. 

p.  6,  18  corrige  luroiiabaxis,  scrtbe  luxorialwis 

p.  7,  7  c.  rea,  8,  rea 

p.  9,  33  ante  nupt  optaret  Bo  c.  27,  s.  26 

p.  12,  24  deie  Hla  ^nuptiae^  in  domo;  t.  a.  «.  23—24  cau- 

sam  tamen  ih  doxno  banc  b.  A,  causam  tamen  in  domo 

banc  b.  B,  causam  t.  ^nuptiae^  in  d.  h.  b.  Ho 
p.  14,  2  c.  erumpit,  i.  crampitfnr] 
„    „    9  €,  Yoltu,  8.  Yultu;  t.  a.  c,  vultu  ▲«,  8,  Yoltu  Ab 
p.  18,  36  c.  in  a.  e.,  <.  in  a.  q. 
p.  20,  21  c.  quantum,  «.  quantaa 
p.  26,  27  c.  caecidit,  8.  eecidit 
p.  27,  23  c.  intcffp^tionem,  8.  interpretatlonem 
p.  28,  18  8,   laesa,   dedit  Yitam  iuste   iraia,  dedit  Yitam 

perituro  cte. 
p.  29, 17  c.  con^Tersiam,  8.  ccntroYersiam 
p.  30,  14  e.  iniuriarum,  a.  iniuriarum  • 
p.  31,  7  c.  arbitrar,  8.  arbitror 
p.  33,  29  c.  quas,  8.  qjaaa 
p.  84,  32  c.  qui  cogg.  8.  quis  COSg. 
p.  36,  23  c.  illud,  8.  istud 
p.  36,  36  c.  *Yirium  AB,  8.  *ciYium  AB 
p.  38,  29  c.  sint  AP,  8.  sint  P 
p.  40,  30  8.  AB,  corr.  Bo,  gui  postea  8uaaU  dicemus;  deleg&- 

mu8  Sch.  etc. 
p.  40,  31  c.  fer  re  Aa,  n.  fere  Ab,  «.  fer  re  rog.  Aa,  fere 

rog.  Ab 
p.  46,  3  «.  laudiB, 

p.  46,  29  c.  *immo  AB,  8.  *immo  A,  imo  immo  B 
33  8.  17  [et]  Bu  I  mag.  scelerum  turp. 


)i     n 


*  non  sioe  pudore  percensens  quae  scripsi  cognoYi  tot 
Yitia ;  postquam  inrepserunt,  non  babeo  quod  melius  faciam, 
quam  ut  nuUum  celem.  ceterum  numeri  Yersuum  si  in  ap- 
paratu  critico  falso  scripti  sunt  proximae  lineae,  Yel  supe- 
rioris  Yel  inferioris,  quatenus  nulla  dubitatio  fieri  potuit, 
omisi  monere.  —  compendia  scribendi  sunt  c.  ^  corrige, 
8.  «  scribe,  t.  a.  »  in  apparatu  critico. 

33* 


516  CORRIGENDA. 

p.  45,  35  8.  25  fortiore   AB,  corr.  Sch  ipost  ^stabunt"  etc. 

p.  48,  14  c.  meae,  8.  tuae;  i.  a,  tuaej  meae  B 

p.  50,  34  8.  18  *[et]  I  21  defenda  — 

p.  51,  30  c,  poteriB  Ba,  8.  poterit  Ba 

„    „    34  c.  22  redimini  A^  8.  22  redimini  non  potest  A 

p.  53,  16  c,  aestatis,  8.  aetatis 

„    ,,    33  c.  indignior  B,  8,  indignor  B 

p.  59,  6  c,  indices,  8.  iudices 

p.  60,  33—34  dele  iUa  25*  d.  en.  ill.  amare  AB 

p.  63,  36  c.  27  c§dunt  qui  B,  8.  29  c^dunt  qui  B 

p.  64,  2  8.  »non 

„    „    24  8,  [et]  speciem;  i.  a.  8.  [et]  Bo 

p.  66,  85  c.  vers.  17,  8.  vers.  18 

p.  66,  33  dele  et  ante  dum 

p.  67,  8  c.  ac,  8,  ac,  i.  a.  (32)  c.  *at  si  AB,  8.  at  si  B 

p.  67,  19  c.  acciptis,  8,  accipitis 

„    „    30  c.  quod  om.  F,  8,  quos]  quod  A,,om.  P 

„    „    34—36  dele  inplexi  A 

p.  69,  14  c.  ^pro^vexistiB,  8,  provexiBtis 

p.  70,  34  c.  14  praeterea  B  ||  15  nulli  minus  B  || ,  8.  15  nulli 

minus  B  ||  18  praeterea  AB  || 
p.  72,  34  c.  24  cogg.  quare  A,  8.  25  quare  B 
p.  73,  29—30  c.  6  te  om.  B  ||  adeo  te  non  AB  eto.,  8,  6  e^ 
te  adeo  te  n-  A,  e^o  adeo  te  non  B,  e.  a.  non  te  F  |( 
p.  74^  6  8.  Tindicabit 

p.  76,  35  c.  19  rogationis  A,  8,  22  rogationis  A 
p.  78,  34  8.  24  arguerunt  AB,  corr.  Pi 
p.  83,  25  c.  ego  [ita]  dicerem,  8.  ego  dicerem;  i,  a.  (86—36) 

c.  ista  B,  [ita]  Bo;  8ed  cf.  ind.  I,  8,  haec  ego  ista  d. 

B,  h.  ego  ita  d.  Pi. 
p.  88,  33  c.  itpenentiae,  8,  penitenti^ 
p.  89,  35  c.  17  ara  B,  8,  17  ara  AB 
p.  99,  8  c.  ilUos,  8.  illos 
„    „    31  c.  dubitabit  AaB,  s.  dubitabit  AB 
p.  102,  27  c.  recte  declamatores  BC,  8,  recte  ABC  ||  decla- 

matores  BG 
p.  103,  30  dele  8  ante  posset  Aa 

„     „     35  8.  Aer  |  24  si  ABC,  corr.  edd,^  hic  Aer  ||  26  etc. 
p.  104,  18  c.  e<r>go,  8,  ergo 
p.  110,  24  8.  2  ergo  non  ABC,  corr.  Sch  ||  4  etc, ' 
p.  111,  1  c.  etfii,  8,  etBi 
p.  112,  32  8.  10  minores  ABC 
p.  116,  6  8,  simile, 
p.  118,  35 — 86  8,  30  p.  enim  nunc  d.  A,  p.  enim  d.  B,  p. 

etiam  nunc  d.  Sch 


CORRIGENDA.  517 

p.  119,  35  c  deceset  Aa,  s.  decesset  Aa 

p.  120,  29  c.  illam  de  Aa,  8.  illam  iam  de  Aa 

p.  121,  26  c.  supro,  8,  Bnpra 

p.  122,  32  c.  atque  A,  s,  ad  qm  A,  atque  B 

p.  125,  33  c.  herendem  A,  8.  herendem  Aa 

,y     „     34  c.  pr.  iocatam  B,  s.  pr.  iocatam  tnm  d.  B 

„     „     34—35  s,  *illi  AB 

p.  128,  2  8.  )»illad 

p.  131,  6  c.  concepti,  s,  concepti;  t.  a.  (31 — 32)  c.  concepit 

AB,  cofT.  Aer,  s.  concepit  AaB 
p.  135,  82  c.  haecl  ha  B,  s.  an]  ha  B 
p.  136,  34  c.  illa  dicam  iudices  B,  s,  dicam  illa  indices  B 
p.  137,  32 — 33  8,  hanc  poenam  AB,  corr.  J?o,  hac  poena  Pi 
p.  140,  31  c.  22  dnci  B,  s.  21  duci  B 
p.  142,  31  8,  5  mereretur  adv.  P 
p.  143,  28  8,  ista, 

p.  144,  35  c.  indicavit  AB,  9.  iudicavit  AB 
p.  145y.29  8,  dicerem  ^abdicatns 
p.  146,  13  c.  imperasset,  8,  impetras&et 
p.  146,  31 — 32  ctele  iUa  videri  Eo,  sec,  Bu 

p.  148,  31  c.  itemqne  saepius,  s,  itemque  saepius 

et  et 

p.  151,  32  c.  profi.ceris  Ab,  8.  proficefis  def.  Ab 

p.  154,  31—33  c.  13  vicit  causa  vicit  causa  etc.  —  causa  tua 
om.  A,  s,  13 — 15  vicit  causa  tua  ecquid  ig.  omiss.  re- 
liquis  Aa,  yicit  causa  vicit  cansft  vicit  inn.  e/c  —  causa 
tua  tua  ecquid  ig.  etc,  Ab 

p.  155,  1  c,  <in>,  8,  in;  i,  a.  c.  <in>  Aer,  s.  in  om.  A 

„     „     32—33.  c.  hiisdem  A,  hisdem  B,  s.  hisdem  AB 

p.  157,  23  c.  patrum,  s.  patris 

„     „     27  c.  petiit,  s.  -n^it 

p.  159,  34  c.  17  patians  B— P,  s.  20  patiaris  B— P 

p.  161,  36  c.  tu  iudices  iac.  A,  s.  tu  ludices  iac.  Ab 

p.  166,  11  c.  rei  pnblicae,  s,  rem  publicam 

„     „     16  c.  accesit,  s.  accessit 

p.  169,  15  8.  »numquam  istud  obiecisti^ 

„     „     29  c.  17  nolet  A,  s.  14  nolet  A 

„     „     31  c.  laudatio  A,  s,  laudatio  B 

„     „     33  c.  22  tam,  s,  24—25  tam 

^,     „     34  c.  quod  AB,  s,  quod  A  (om.  B) 

p.  170,  36  c.  -cedibile  Aa,  s,  -cedibile  A 

p.  171,  7  c,  ut,  8.  ut 

p.  171,  34  c.  huc  exularet  B,  s,  yigilaret]  ezularet  B 

„     „     35  8.  -cidere  B  ||  somniis  B  p  16  huc  B  g  intra  B 
19  caecidis  Aa  || 


518  .  CORRIQENDA. 

p.  173,  30  8.  8  j^enitentiam  B  1 10  ^qnod^  Gr  sec.  Aer  \11  ete. 

p.  176,  37  c.  ctir^ayi,  «.  omavi 

p.  180,  85  c.  Fithoenaf  8.  Pilhoeana 

p.  181,  28  c.  maziUB  B,  8,  man^s  B,  mamis  P 

„     „     34  c.  hiisdtoi  B,  «.  hisdem  B 

p.  182,  28  8.  3  ob  B  I  ^per^  («ec.  Sch)  qnem  ego  ^biB^  oc- 

cidi  Eo  I  expnlflu 
p.  186,  83  c.  sednlilatem,  «.  sedulitatem 
p.  190,  8  c.  deliicis,  «.  deliciis 
p.  192,  27—28  8.  1  orimen  AB,  corr.  Grft  tnnc  AB^  corr. 

i^  I  nt  om,  B  I  notinns  Aa J  n.  illis  fieretB  |  tom  AB  etc, 
p.  198  in  titnlo  paginae  c  GCCni.,  8,  CCCIV. 
„     „     32  c.  nnm  comparon  AB,  s.  nnm  camparem  A,  nnm 

comparem  B 
p.  195,  36--37  c.  25—26  flcin.  al.  B,  «.  26  perd.  in  al.  B 
p.  198,  33  8.  3  est  altero  B 
„     „     34  c.  danuttyerut  B,  8.  png^yernt  B 
p.  200,  34—36  ntmeri  veremm  19,  22  ctc.  •—  90  in  18,  21 

etc.  —  29  mutandi 
p.  201,  33  c.  15  tantum  E  |  ^iuris^  SOy  8,  tantnm  P  |  16 

^iuris^  Bo 
„     „     35  c.  aTaruB  Aa,  8.  ayarus  A 
p.  202,  32  mmefi  versmm  15  et  18  tn  14  c<  17  mutandi 
p.  204,  34—35  c.  15  ab  A,  8.  14  ab  A 
p.  205,  32—83  c.  18  illns  A,  8.  19  ipsius]  illng  A 
p.  206,  24  8.  hnnc  habnerit 
„     „     30  c.  diu  iuzta  B,  8.  11  vizit]  iuzia  B 
p.  210,  91  8.  8  et]  ut  Aer  1  10  et  ita  AB,  corr,  Fr  |  sum 

tetstatns  B  ||  etc. 
p.  211  veretM  23  verha  delenda  et  inter  p,  212  ver88.  26  et 

29  interponenda 
p.  211,  24  dele  tHud  gnatum  .  ^ 

„     „     34  c.  enim  B,  8.  eum]  enim  Ba 
„     „     37-^38  versmm  verha  illine  toilenda  et  in  papndMe 

212  cuppaTatwm  traneferenda ,  cum  pertineant  ad  212, 1 
p.  212  vide  natas  ad  paginae  211  veram  23  et  37—38  supra 

adiecta8 
„     „     30—32  numeri  versuum  2— 20  .tn  3 — 21  mutandi 
p.  213,  31—32  8.  23  es  A  I  24  sit  iZo  1  27  his  AB,  corr.  Bo 
p.  215  in  margine  numerus  5  deHencku,  idem  inferiue  tribus 

vereibue  post  „non"  adscribendue 
p.  215,  28  c.  pecayerim,  8.  peccaverim 
p.  216,  83—34  c.  confessio  Ab,  8.  confeBsio  Aa 
p.  219,  80—32  mmeri  vereutm  21—%  mutandi  in  20—25 
p.  220,  4  8.  adferebat 


»»         7t 


I»       n 


CORRIGENDA.  519 

p.  221,  18  8,  cognoscebant, 

„     „     29  dde  8  ante  non  poss.] 

„     ,,     82  c.  12  enint  9,  8.  10  arunt  B 

p.  221,  35—36  numeri  veisuum  16, 17, 20  vmtandi  in  li,  1&,  18 

p.  222  in  margine  numerus  26  delendus  et  inferius  ante,,  De- 

damaUo*'  panendus 
p.  222,  31—33  numeri  versuum  20—28  in  1S^2S  mutandi 
p.  224,  13  c.  omnii,  8,  omnis 
„     „     82  c.  temptus  B,  8.  temptus  Ba 
p.  226,  33  c.  deponendo  B,  8.  deponendo  A 
„     „     33  c.  15  est  om»  B,  8.  17  est  om.  B 
p.  228,  30  dele  15  ~  ante  16  accu- 

31  c.  def.  damj^nayitqnem  ▲,  a.  def.  dampnavitqaem 
Aa,  def.  dampnavitque  Ab 

32  c.  demnatus  Aa,  8.  idemnatus  Aa 
p.  229,  28  c.  contentionem,  8,  contentionem 

„     „     31  c.  7  vizimus  AB,  8.  9  vizimus  AB 

p.  231,  33  c.  *oulpa[e],  8,  "^oulpe  A,  cul|Nae  B 

p.  232,  1  c.  dicitur,  «.  dicit<ur>;  t.  a.  *dicit<ur^ 

p.  233,  14  c.  exequetur,  8.  exequetur;   i,  a.  exequitur  AB, 

corr»  Aer 
p.  234,  32  c.  atq:  A,  8.  atq:  B 
„     „     35  c.  patribus  Aa,  «.  partibus  Aa 
p.  235,  18  c.  experimento,  8.  experimento 
„     „     28  c.  partis,  8.  partes 
p.  236,  34 — 35  c.  liccat,  8.  liceat 
p.  239,  1  c.  quid,  8,  qnid 

„     „     32—33  c.  manumitteret  A,  8,  manum  mitteret  Aa 
p.  240,  7 — 8  c.  constistituto,  s.  oonBtitato 
„     „     32  c.  res  publica  AB,^8.  rei  publicae  AB 
p.  241,  31  dele  iUud  2  yiri  fortem  A  || 
„     „     34  c.  ^jne  B,  8.  tame  F 
p.  246,  31  6.  27  in  om,  A 
p.  248,  24  8,  yictoriaBi  retnli.  numerate  captivos,  numejate 

spolia  etc. 
p.  249,  28  c.  5  quantus  A,  8.  5—6  quantus  luctus  A 
„     „     30  c.  commiset  A,  s.  commisset  A 
p.  250,  34  deU  25  ante  libertatis  Aa 
p.  252,  30  c.  obierim,  8.  obicerim 
p.  258,  35  8,  28  qui  F 
p.  255,  28—31  numeri  versuum,  3,  6  e^c.  —  24  tn  1,  4  etc. 

—  22  muta/ndi 
p.  256,  30  8.  B  B  deduxit  AB  ||  de  sociis  ^oquor  AB,  ^tc. 
„     „     33  c.  11  agis  A,  8.  12  agis  A 
„     „     34  c.  apparet  B,  8.  ^pareat  B 


520  CORBJGENDA. 

p.  258,  1 — 2  c.  <heredem>  8.  heredem  {vel  [amicum]  ^here- 

dem^);  t.  a.  medicum  amicum  hab.  AB,  corr,  Bo 
„     „     28 — 29  c.  14  quos  B,  s.  17  quos  B 
p.  268,  33  verba  „<micu8  —  et  rogo  P^*  in  paginae  259  ap- 

parcUum  transferenda,  pertinentia  ad  259, 1 
p.  269,  34-— 36  c.  22  utrius^que^,  s.  20  utriu8<^que^ 
„     „    86  c.  26  inyenire  B,  s.  24  inyenire  B 
p.  261,  35  c.  diBsiderunt  AB,  diffiderunt  P,  z.  dissiderunt  A, 

diffiderunt  B 
p.  262,  21  8.  yenena; 
p.  263,  32  c.  confiuxerunt,  8,  confluxerant 
„     „     33  c.  tute  ita  B,  8.  tuti  ita  B 
p.  266,  29 — 80  c.  nomen]  hoc  B,  s.  si  hoc  tamen  hoc  nnul> 

lum  B 
p.  267,  10  c.  qni,  «.  qui 
„     „     17  8.  Ergo  et  ex;  i,  a.  ut  ex  aet.  et  ex  A,  ut  aet.  ex 

B,  corr.  Aer 
„     „     36  c.  alter  B,  8.  alter  AP 
p.  271,  14  c.  priyatimqae,  8.  priyatimque 
.,     „     35  c.  di  Ab,  8.  di  Aa 
p.  272,  28  8.  ^est^  Bo  1  iuyessit  A  etc. 
„     „     32—33  8.  21  fuerit  Aa 
„     „     33  c.  26  aliquid  Ab,  8.  26  aliquid  Ab 
p.  273,  28  dele  2-  ante  3 

p.  276,  32  8.  est  (prius)  om.  A  , 

p.  277,  10  c.  sunt,  8.  sint 

p.  281,  32  c.  quomodo  merito  B,  s.  quomodo  merito  P 
p.  282,  31  c.  pauper  es  Aer,  8.  pauper  es  B 
p.  284,  29  c.  mortes  AaB,  a.  mortis  Ab 
„     „     30  c.  mortes  B,  8.  moijis  A 
„     „     34 — 36  8.  sacris]  sacros  A 
p.  287,  26  c.  10  accusator  A,  a.  12  accusator  A 
p.  288,  18  c.  <non>,  8.  non;  i.  a.  (86)  dele  illud  <non>  Aer 
„     „     34  c.  exBturus  Aa,  a.  exiturus  Aa 
p.  291,  33  c.  18  nuUa  B,  a.  19  in  nulla  B 
p.  292,  19  8.  yidebor? 
„     „     26  c.  9  potentia  B,  a.  3  potentia  B 
p.  294,  33  c.  22  ac  AbB,  8.  17  ac  AbB 
„     „     36  c.  295,  17  8q.,  8.  295,  13 
p.  296,  35  c.  296,  15  (  si  om.  A  |{  20  tame  P,  a.  296,  12  ^.  | 

si  om.  A  II  22  tame  P 
p.  296,  34  c.  pecuniam  B,  a.  pecuniam  AB 
p.  298,  82  c.  16  adulterae  B,  «.  13  adnlterae  B 
„     „     34  c.  299,  27,  8.  299,  25 
„     „     35  c.  petissem  B,  a.  petissem  AB 


CORRIGENDA.  521 

p.  299,  33  c.  verom  Aa,  9.  yeram  Aa 

„     „     35  post  25—26  dele  manere 

p.  301,  1  c.  qnid  damuatione,  s.  qnid  damnatione 

p.  304,  80  c.  1  sicnt  antea  B,  s.  8  sicnt  antea  B 

p.  307,  7  c.  amarit,  8.  amayerit 

p.  311,  32  c.  392,  5  8.  291,  25 

p.  316,  31  c.  leges,  8,  lites 

p.  817,  6  c.  illi,  a.  ille 

p.  318,  36  c.  invenirem  P,  8.  inirem  P 

p.  320,  30  c.  alterinm  P,  8.  adulterium  F 

p.  324,  22  8.  tabnlae  novae  ntriqne  profaenmt 

„     „     27  c.  debam,  8.  dabam 

„     „     31  8,  totnm]  solnm  {pe%  ta&tom)  Bo,  ete. 

„     „     36  8.  praeeitat  A 

p.  326,  83  c.  max.  B,  8.  max.  Ba 

p.  327,  10  a.  dices: 

p.  329,  32—33  c.  recipitis  A,  recipinnt  B,  *fqrt.  excludendnm^ 

8.  recipitis  {dUerum)  *fort.  excltidend.  1  5  rapiunt]  reci- 

pinnt  B 
p.  330,  26  c.  et  qni  B,  8.  et  qnia  B 
p.  331,  17  c.  controyersia,  8.  controversia 
„     „     82 — 83  c.  etiam  indicnm,  8.  inteiim  indicnm 
„     „     84  8.  19  actionis  B  |  20  qnid  ergo?  ed  inre  f.  AB  || 

21  quo^modo^  Bo 
p.  334,  33  c.  se  om.  Ab,  8.  se  om.  A« 
„     „     35  c.  ab  hac  quod  praecedit^  8.  ab  hic  qnod  pr. 
p.  835,  83  c.  15  stmmentnm  B,  8.  15  Btmmentum  AB 
„     „     35  c.  29  dic  B,  8.  30  dic  B 
p.  337,  30  c.  adnlescentes  B,  8.  adolescentes  B 
„     „     86  c.  nnmerato  ktk,  8.  immeralos  Aa 
p.  839,  10  c.  yideor,  8.  videar 
„     „     32  c.  coeat  A,  a.  coat  Aa,  coea^  Ab 
p.  840,  34  c.  17  pars  om.  B,  a.  18  pars  om.  B 
p.  848,  20  c.  id,  8.  id;  i.  a.  (34)  c.  in  AB,  corr.  Aer^  8.  si 

in  id  Yol.  A,  si  id  yol.  B 
p.  344,  29  c.  praetextate  Ab,  s.  praetextate  Aa 
p.  846,  19  c.  et,  8.  et;  t.  a.  (84)  c.  est  nt  profeesa  AB,  corr. 

Aer,  8.  est  ut  prof.  A 
yj     „     28  8.  ivire  condictionis  A,  inre  condicionis  B,  corr.  Ito 
p.  848,  27  c.  qua  A,  8.  qua  AB 
p.  849,  35  c.  forma  vn  ra8.  habet  A,  formnla  B,  8.  formula 

in  ras.  hahet  A,  forma  B 
p.  351,  84—35  c.  21  yolimtate  B,  8.  22  yoluntate  B 
p.  353,  26  c.  obtinnerimus,  a.  obtinemus 
p.  356,  3  c.  humanomm,  a.  humanamm 

Quintilianl  decL,  ed.  Eitter.  -  83** 


522  ADDENDA. 

p.  356,  33  c.  ego  om.  B,  8.  ego  om,  P 

p.  361  c.  24  quid  B,  6,  23  qiiid  B 

p.  362,  28  c.  ei',  8,  eias 

p.  362,  30  dele  13  ante  non  om.  B 

„     „     35  c.  -gitasti  Aa,  8.  -gistasti  Aa 

p.  364,  27  8.  qnod  esset 

„     „     34  c.  perire  nobis,  s.  perire  vobis 

p.  366,  28  c.  se  B,  sese  'P,  8,  sese  B 

p.  375,  32  8.  quid]  quis  A 

„     „     37  c.  29  quod  om.  B,  s.  28  qnod  om.  B    ' 

p.  377,  17  c.  admitttis,  8.  admittis 

p.  387,35  c.  actiones  ABaP,  8.  actiones  ABbP 

p.  396,  28—29  c.  <in>  om.  AB,  8.  in  om.  AB 

„     „     29  c.  si  A,  8.  si  B 

p.  398,  31  c.  5 — 6  iudicium  Ba,  8.  7  exilium]  iudicium  Ba 

„     „     34  c.  ingenere  B,  8.  ingerere  B 

p.  408,  6  c.  magistrata8^  8.  magistratui 

p.  409,  30  c.  merito.  perdiderit  8.  merito  cr.  perdiderit 

„     „     31  c.  omni  a,  8.  omnia 

p.  410,  26  c.  orginem,  8.  originem 

^,     „     30  c.  1  crudelitatem  A,  8.  2  crudelitatem  A 

p.  414,  28  c.  omi8880  in  B  ||  11  t.  timido  f^.  Ab,  s.  omi880  in 

B  II 10-11  L  timido  fu.  Ab 
p.  416,  13  c.  quidem,  8.  quidam 
p.  417,  4  c.  Yobis,  8.  vobis 
„     „     31  c.  10  cogendum  B,  8.  9  cogendum  B 
p.  418,  27  c.  Decla^atio  AB,  om.  P,  corr.  Aer,  8.  Dedama- 

tio  AB^P 
p.  418,  29  c.  ad  patre  A,  8.  ad  patre  A  a 
p.  419  in  titulo  paginae  c.  CCCXXYIL,  8.  CCCLXXVIL 
p.  428,  16  c.  per^ercit,  8.  pepercit 
p.  430,  17  8.  m  eiusmodi  etc, 
„     „     30—81  c.  19  potest  P,  8.  21  potest  P 
p.  432,  22  c.  retuli,  8.  attuli;  i,  a.  8.  rettuli  AP,  retuli  B  etc. 


Addenda. 


p.  32,  17  a5  excutiamus  submisit  (summisit  A)  ind^mi 
Ubri  BG  —  38,  29  dum  Aa  —  34,  7  dicere  om.  Aa  —  37, 
14  laudem  Aa  —  39,  9  atque  nam  Aa  —  40,  17  contrahi 
A  II  20  legis  om.  A  —  41,  4  necessario  om.  Aa  ||  18  yidetur 
yidetur  Aa  —  42,  2  dubitur  Aa  ||  7  latorum  Aa  —  43,  16  in 
om.  A  g  18  si  ea]  sea  Aa  —  44,  1  custodes  Aa  1  iam]  tam 
Ab  —  45,  9  facerem  Aa  —  49,  19  relictus  Aa  — -  50, 28  si  B 


ADDENDA.  523 

—  51,  5  inquit  A  ||  11  commoradum  A  ||  15  potuerint  Aa  — 
57,  1  innocentiae  AB  ||  16  hocrederet  A  ||  27  dius  Aa  —  60,  6 
ullum  sibi  B  ||  12  cogitabit  A  ||  18  istud  ego]  istis  ego  Aa 

—  62,  5  actaturus  A  ||  20  si  quid]  liquid  A  —  63,  31  pro- 
voluntur  A  —  64,  14  N  A  —  65,  12  modi  A  ||  |  21  sub- 
latis  Aa  II  24  ihis  A  ||  domo  B  —  69,  14  est  enim  qu.  Aa  || 
15  si]  sic  B  II  23  quidem  A  —  70,  6  deminebit  A  —  71,  2 
abutamur  Aa  ||  16  hii  Aa  jj  18—21  ut  si  qui  etc,  —  tyran- 
nidem  om.  Aa  —  72,  18  minor  A  ||  19  lez]  ex  A  —  75,  5 
invenire  B  —  78,  17  su  A  ||  21  hanc  Aa  —  89,  2  fotura  et 
t.  Aa  —  91,  22  aliquam  A  ||  permutatis  B  —  93,  5  prof.  quae 
ab  B  II  19  usque  ad  etc,  —  nequitiaeque  om,  Aa  ||  21  uti  B 

—  100,  8  ne®  A  —  101,  8  ex  altera  etc.  —  torti  sunt  om, 
Aa  —  103,  8  quaestione  A  —  110,  11  quem  A  —  112,  18 
ceciderint  Ab  —  113, 18  a  coortibus  B  —  131,22  debuerunt 
B  —  132,  8  forte  x  m.  Aa,  forti  ex  m.  B~P  —  137,  18 
huius  B  —  139,  10  invidia  B  —  143,  6  ac  B  J  9  inter  verha 
adversus  et  eos  eosd  erastm  %n  A  ||  28  bladitur  A  —  148, 
19  N  A  g  27  patiendam  A  —  152,  28  invenire  B  —  154,  2 
hui.  par.  om.  Aa  —  157,  4  sequen  definitio  Aa  J  difBnitio 
F  II  25  intelligimus  B  —  158,  14—15  scilentium  A  —  159, 
11  miserum  mensanatus  sum  Aa,  me  miserum  me  san.  s. 
Ab  II  23  inmagines  A  —  160,  4  anim  A  ||  13  adulesces  A  — 
163, 18  an]  a  B  —  165, 19  potestatem  B  —  166,  5  nidlum  om. 
A  —  170,  9  iam  fi  intellego  non  Ab  —  172,  1  iura]  ad  cu- 
ram  B  ||  9  parati  Aa  —  176,  19  hec  B  —  177,  20  quicquum 
A  II  21  reum  B— F  —  178,  10  ingenium  B  ||  15  generavit  te 
B  —  181,  4  quod  om.  B  —  185,  5  ancilla  B  ||  15  et  om.  B 

—  189,  15  cepisset  om.  A  —  190,  18  ob]  ad  B  —  191,  24 
auctorassent  B— F  —  194,  5  tua  A  ||  17  tuis  Aa  —  195,  20 
quato  A  —  196,  2  miserrimo  A  ||  22  quid  de  quid  de  illo 
B— F  p  qui  super  qui  superfuisset  B— F  )  28—197,  1  in- 
^^llPfllHllh^'  pretanda  {erasis  illis  mediis  literis)  A  —  197, 10 
metus  B  II  14  tu  B  n  16  impunitos  B  ^  198,  5  his  A  —  199,24  ab 
ab  B  II  si  B  ||  29  si  B  —  200,  22  propinquis  Aa  —  202,  2  con- 
iarata  A  ||  16  hostes  B  —  203,  3  cogis  a  nos  Aa  ||  17  q  A  || 
23  anum  Ab  — -  207, 14  s^i  Aa  —  208, 4  iocu  Aa  ||  18  in  extremo 

margine  inferiore  folii  43^  qarmig  hdbet  A  —  209,  13  e^  A 

—  210,  18  maloribus  A  —  211,  3  qua  B  ||  16  Bic<ut>]  si  Aa 

—  217,  17  quanto  B  —   222,  14  esset  Aa  —  226,  5   infa- 
tiandi  Aa  ||  longum  iter  in  raswra,  quae  4  vel  5  tUterioribus 
literis  spatium  dabat,  hdbet  A  —  227,  7  dicendi  B  — 228, 11 
Declamatio  om.  F    —   229,  4  eam  B  —  233,  2^  et  nph  ne. 
ipsoB    quidem   accusatores  negaturos  es  et  nbn  semel  etc. 


524  ADDENDA. 

▲a  II  24  a  o»i.  B  ~  284,  22  particida  A  |  26  dilatnm  A  || 
27  in  om.  A  —  236,  14  illet  ant.  Aa,  illat  ant.  Ab  —  239, 

16  incalomis  A  —  24d,  24  onera]  lonerse  A  —  242,  21  mi- 
litare  B  )  25  deprehundnntnr  B — P  —  243,  8  pnblicam  B  — 
244,  5  hoc  no  no  p.  B  —  245,  24  pnobatione  A  —  246,  4 
ad  hostes]  ab  hos  Aa  ||  18  sola  B  — >  247,  14  enim  ^  ab  Ba 

—  252,  27  hocineqnnm  A  —  258,  29  interpres  iudic.  B  ^ 
254,  14  tamdin  om,  B  —  256,  25  si  om.  Aa  1  inspiratas  A 

—  258,  5  ille  om,  B  ^  261,  27  modo  mutatnma  testamen- 
tnm  comp.  Ba  —  262,  10  si  om,  Aa  —  268,  5  ille  A  — 
265,  25  qna  A  —  266,  18  aetate  B  —  270,  20  nostra  dic- 
tum  B  —  278,  8  nnllns  A  —  283^  15  commnnis  B  -^  285,  3 
conspectumAB  ||  19  morbuBB  —  286,19praepararet  Aa  —  287, 

17  fraterem  Aa  —  288,  18  eztrarieos  Aa  1  22  metuendi  A 

—  290,  2  si  om.  Aa  ||  14  squaero  Aa  —  293,  3  si  quis  tyr. 
B  y  6  argumentu  B  —  294,  30  adyersos  A  —  295,  21  liber> 
tatemq.  A  —  296,  3  dum  Aa  jj  8  audent  A  —  297,  11  hac 
A  II  13  hac  B  ||  25  non  om,  Aa  — •  298^  13  in  om,  Aa  — 
301,  26  fuerit]  fuerat,  num  igitur  dubium  est  Ba  —  303, 16 
punire  B  —  305,  2  interro  Aa  —  306^  13  mortuam  pr.  B  || 

22  pac^er  B  —  308,  16  illi  dare  possem  meo  Ba  — -  312,  1 
votibuB  A  I  de  merito  AB  —  313, 13  is  A  J  19  is  Ab  —  314, 1 
dom  Aa  g  12  illa  B  J  27  graticulatdonem  A  —  316,  15  etiam 
non  B  -^  318,  31  accedere  B  —  320,  10  nostra  fortnna  B  || 
16  sibi  constare  B  ||  22  eras  Aa  —  323,  3  communia  com- 
munia  Aa  {  4  ut  agrum  B  —  325,  25  ante  et  domus  erasa 
oliqua  verba  {ut  videtur  eadem  illa  et  domus)  tn  A  —  326, 

23  eztestimavit  A  —  327,  4  qui]  qu  A  ||  17  haec  qnid  A  — 

336,  25  credi  B  —  337,  12  quo]  ,q  ^i  q  ^  1 15  voluptates  B 

—  341,6  susceperemus  Aa  ||  21  poe.  al.  sunt  ignominia,  ali- 
qua  sunt  ignominia  Aa  —  349,  6  deinda  A  —  353,  24  quo 
B  —  355, 18  optare  B  —  359, 26  vidisset  B  —  365, 22  pscri- 
bit  A  —  367,  21  positis  B  —  374,  6  exortatus  A  —  375,  16 
cyto  A  —  381,  24  eum]  cum  A  —  387,  18  deluere  A  — 
389, 17  dum  Aa  —  390, 19  N  A  —  391, 9  quadragessimam 
Aa  —  394,  19  lactarentur  A  —  395,  26  hisdem  A  —  396, 
23—24  iudicium  A  ~  398,  9  devidendo  A  |j  17  hii  A  —  399, 
13  est  om.  B  —  403,  16  continef  (»continere)  B  f  20  occe- 

d 
pit  B  ~  405,  21  quo  A  —  406,  20  vestras  om.  B  —  409,  2 

enim  om.  B  —  410,  20  mentiabaff  B  —  417,  12  illae  A  — 

422,  27  dedicatis  B  —  423,  12  obiecit  B  —  424,  9  pretii  B 

—  425,  11  an  om.  Aa  —  430,  3  adolescente  Ajpi< 
mostratam  Aa 


Horatlss  ed.  MuUer 1.— 

Hygini  Oromatiei  liber  ed.  GemoU  —.76 
Hyauii  Homerlci  ed.  Baumeister.  .  — .76 
Hyperides  ed.  Bla/s.    Ed.  II  .   .  .     1.S6 


Iliftdis  earmina  ed.  JSoeoMv.  .  .  . 
Incertl  anetoris  lib.de  Oonstantiiio 

Magno  ed.  Heydenreieh  .... 
JosephsB,  FlaTivB,  ed.  Bekker.  6  toIL 

Isaeas  ed.  Sdkeibe 

iBoerates  9d±Beiueler9%Bla/$.  S  yoIL 
laliani  imp.  op.  ed.  Sertlein.  %  toU. 
lurlspradent.  anteinst.  rellqnlae 

ed.  Hueokke.    Editlo  lY.  .  .  . 

Indioei  ed.  Fabrioiu» 

SuppL  Bmohstllokea.Sohriften 


rOm.  Joristen.    Yon  Huackke 
Instinianl  inst.  ed.  Hu$chke  .  .  . 

NOTellae  ed.  Zackariae.   8  ▼oll. 

Instinns  ed.  Jeep.    Editio  maior  . 

Edltio  minor 

InTenalis  ed.  Hermann 


8.— 

—.80 

18.60 

1  80 

8.70 

6.75 

6.75 
1.80 

—.76 
1.— 

10.50 
8.70 

—.90 

—.46 


LlTlns  ed.  Wel/aenbom.    6  ▼oll.  .   .    6. — 
YoL  I— m  auoh  in  Heften.  .  ii  —.60 
YoL  I  pars  I  Ub.  I— m 

pari  n  lib.  IV— VI 

VoL  n  pari  I  lib.  Vn— X 

pars  n  lib.  XXI— XXm 

VoL  m  pars  I  Ub.  XXIV— XXVI 

pare  H  Ub.  XXVII— XXX 

Femer  einseln:  Ub.  I  et  n.   .   .  — .46 
Lnelan  ed.  Jacobit».    8  toIL    ...    6.30 

Anoh  in  6  partes,  lipars    1.06 

Lneretins  ed.  Bemayt 1.50 

Lycophron  ed.  Kinkel 1.80 

LyenrgBS  ed.  Scheibe — .60 

Lydns  ed.  Wachnnutk 8.70 

Lysias  ed.  Seheibe 1.80 

Hacrobins  ed.  Eyfeenkardt  ....  5.40 

Hanethon  ed.  Koechly 1.50 

Martialis  ed.  Bckneidewin 1.50 

Martianns  Capella  ed.  Ey/aenkardt  4.50 

Haximas  et  Ammon.  ed.  Ludwick.  1.80 

Hetroiog.  seript.  ed.  HuUech.  8  roU.  6 .  10 

Hnretng  ed.  Frey.    VoL  I  et  n.  .  8.40 

Nieephori  opasenla  histofiea  ed. 

de  Boor 8.80 

Nicomachns  ed.  Hoche 1.80 

Nonnns  ed.  Eoechly.    8  rolL    ,  .  k  4.60 
paraphrasis  ed.  SckeindUr.  .  4.50 

Onosander  ed.  Eoeckly 1.80 

OTldli  opera  ed.  Merkel.    8  ▼olL   .    8.90 

tristia —.45 

fasti —.60 

met.  delectns  ed.  Merkel  —.60 

PMiegTilei  latlnl  XII  ed.  Baekrent    8.60 
Pansanias  ed.  Sckubart.    8  rolL    .    8.60 

Persivs  9^  Hermann — .80 

Phaedri|B-ed.  Mimer —.80 

Philoq[em^  de  mnsica  libromm  ed. 

Kemm  .'..*:. 

PhiloBtratuB  ed.  Eayter.    8  ▼olL  .    8.85 

Plndams  ed.  Chriet 1.— 

Plato  ed.  Hermann  titWohlrab.  6  ▼olL  10. 60 

[Aiioh  in  15  einielnen  Heften.] 


JC\ 

Plantns  ed.  Fleckeieen,    VoL  L  n.    8.70 

einselne  Sttloke    .  .  .  k  — .45 

Pllnl  epistolae  ed.  Keil 1.80 

natnr.  historia  ed./an.  6  toU.  18.80 

Plinins  et  Gargilins  Hart.  9d.Bo9e    8.70 
Plotinns  ed.  Volkmann.  8  toIL  .  .    9. — 
PlntarchnB  ed.  SintenU.    5  toU.   .    8.40 
[Auoh  in  14  einselnen  Heften.] 

moralla  ed.  Hercher.    VoL  I.    1.80 

Poetae  latlni  min.9d.Baehren».  5toIL  15. 90 

Polemon  ed.  Hinck 1.— 

Polyaenns  ed.  WoelfUn 4.50 

Polybins  ed.  IHndorf  4  ▼olL  .  .  11.70 
Pomponli  Helae  de  ohorograpbia 

Ubri  ires  roe.  FrUsk 1.80 

Porphyrion  ed.  Meyer 4.80 

Porphyrins  ed.  Nauek 1.80 

Prodns  ed.  Friecttein 6.75 

Propertins  ed.  MuUer —.60 

Qnintilian  ed.  BonneU.    8  ▼olL  .  .  8.40 

Ub.  X  ed.  Halm    ....  —.80 

declamationeB  ed.  Ritier  .  . 

Qnintns  SmTTnaens  ed.  Eoeekly.  .  1.50 

Bernm  natnralinm  script.  Oraecl 

ed.  Eaier,    VoL  I 8.70 

Bhetores  Graeci  ed.  Spengel.  8  ▼olL    9.— 

Bnhnkenii  eloginm  HemsterhnBll 

ed.  Frey —.45 

BntilinB  NamatianoB  ed.  MuUer  .  —.75 

Sallnstins  ed.  Dietech.    Ed.  IV  .   .  —  .45 

Script.  hlstor.  Angnstae.  8  ▼oU.  7.50 
Seript.  metriei  Oraeei  %d.Weetphai, 

VoL  I 8.70 

Seneca  ed.  Haaee.    8  ▼oU 7.80 

tragoedlae  ed.  Peiper  et  Rickter  4 .  50 

Seneca  rhetor  ed.  Eie/eUng    ...  4.60 

Simeo  Sethns  ed.  Langkavel   ...  1.80 

Sophocles  ed.  Dindor/.    Ed.  V  .   .  1.50 

einselne  Stttoke    .  .  .  ii  —.80 

Soranns  ed.  Roae 4.80 

Statlns  VoL  I  SiWae  ed.  Baekrene.  1.80 
VoL  n  Faso.  I.    AohiUeis  ed. 

Eohlmann —.76 

VoL  n  Faso.  n.    Thebai»  ed. 

Eohlmann 4.80 

Stobael   Horileginm   ed.   Meineke. 

4  TolL 9.60 

Stobaei  eelogae  ed.  Meineke.  8  toIL  6.— 

Strabo  ed.  Meineke.    8  ▼olL.   ...  6.— 

Snetonins  ed.  Botk 1.50 

Tadtns  ed.  Halm.    8  ▼oU 8.40 

Oermania,  Agrlcola  et 

dialogns  ed.  Haim —.45 

TerentinB  ed.  Fleckeieen 1.80 

Testamentnm,  nOTnm,  Oraece  ed. 

Buttmann 8.85 

Themistlns  ed.  Spenga.  8  ▼olL  .  6.— 
Theodorns  Prodromns  od.  Heroher  — .50 
Theon  Smxraaens  ed.  HiUer  ...  8.— 
Theophrastns  ed.  Wimmer.  8  toU.  6.60 
Theophrasti  char.  ed.  Fo/».  ...  1.^ 
Thncydides  ed.  Boehme,  8  toU.  .  8, 
Tibullns  ed.  MuUer — 

UlplAH  ed.  Butchke,    Bd.  n    ...  - 


= 


..^ 


Talerisf  FUeens  e4.  Baikreni  .  .    l.fiO  1  Xenopb.  ezped.ed. ITu^.  Bd.iiialor    l.SO 
Talerins  Maximns  ed.  BiOm  ...    8.76  1 ed.  JHndorf —.75 


Tegetins  ed.  Lang S. — 

Telleins  Patercnlas  ed.  ^0040  .  .  — .60 

ed.  Halm 1,— 

Tergili  opera  ed.  liihbeck 1.85 

Bacoliea  et  Georglca  .  .  — .45 

Aeneis —.80 

Xenophontis  expedHio  ed.  Hug  .  —  .75 


historia  0r.  ed.  Dindorf  —.90 

institntlo  Cyri  ed.  Hvg, 

Ed.  maior 1.80 

Ed.  minor —.90 

ed.  Dindorf  ....  —.90 

commentarii —.45 

seripta  minora   .  .  .  .  —  .90 


Zonaras  ed.  Dindorf,    6  volL     .  .  19.50 


Scliul-WSrterbllclier  der  klassisctieii  Spracheii 

im  Verlage  von 

B.  G.  Tenbner  in  Leipzig. 

GrieohiBOhes  Sohulworterbnoh.  2  BS.nde.  gr.  Lex.-8.  geh. 

I.  Orieohiich-Deatsoh.    Yoii  G,  E.  Benseler.     7.  Anfl.     Yon  G.  Auten- 

rieth.    1888.    geh.  6  .^  75  A- 
n.  Doutsoh-OriechiHoh.    Von  K.  Sohenkl.    4.  Aafl.    1884.    geh.  9  M, 

LateiniBOhes    Sohnlwbrterbuoh.     Von   F.  A.  Heiniohen. 
2  Bde.     4.  Anfl.     Von  A.  Draeger.     gr.  Lex.-8.     geh. 

I.  Lateinisoh-Dentioh.    4.  Anfl.   1881.    6  jK. 
II.  Dentsoh-Iiateiniioh.    4.  Anfl.    1888.    5  JC 

Spezial-WorterMcher. 

W5rterbnoh     su    den    HomeriBChen    Gedichten.      Von 

Georg  Aut^nrieth.     Mit  Tielen  Holzschnitten  und  drei 
Karten.    Vielte  Auflage.     gr.  8.     1883.     geh.  3  JL 

Wbrterbnch  su  XenophonB  Anabasis.  Von  F.  Vollbreolit. 

Mit  75  Holzschnitten,  3  lith.  Tafehi  und  1  Karte.    5.  Aufl. 

gr.  8.     1882.    geh.  1  JL  %0  \. 
W5rterbuoh  zu  Xenophons  Hellenioa.    Von  C.  Thiemann. 

gr.  8.     1883.    geh.  JL  1.60. 
Sohulwbrterbuch  su  C.  J.  Cftsar.     Von  Dr.  H«  Ebelin.g. 

Zweite  Auflage,  von  Dr.  A.  Draeger.    gr.  8.    geh.  1  jfL 

iffiitterttt^  }tt  bett  SetenStef^teiittngen  beS  SotneUttS  Ke|ioS. 

SSon  ^.  ^aadc.    7.  SlufL   8.  1882.    gcl^.  1  JL  Wi  bcnt 
Xc^tc  bci»  9lc))0i»  1  ^  20  ^. 
iffiSrteritt^  }tt  OnibS  Stetanuit^l^ofen.    8on  3.  Sieielis. 
S)ritte  auffoge,  t)on  gr.  5Po»c.  gr.  8.  1879.  %t%  2JLlOs^. 

iffiorteritt^  }tt  bett  ^aieltt  be0  ip|abrtt9.  S^on  X.  S^aulia^. 

2.  Slufl.  8. 1877.  ge]^.  60  \.  SKit  bem  lejtc  bc«  $]^abru»  90  -^. 

W5rterbuoh    zu    SiebeliB'    tirooinium    poeticum.       Von 
A.  Schaubach.    6.  Aufl.    gr.  8.    1882.    geh.  45  \. 

IJFSIJUi:   TTFIS  B.  O.  TSUBITBBI. 


k
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "M. Fabii Quintiliani declamationes quae supersunt CXLV"

See other formats
